Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của lý thuyết Bàn tay vô hình của Adam Smith vào công cuộc Đổi mới ở Việt Nam hiện nay

KHOA SAU ĐẠI HỌC
BÀI THUYẾT TRÌNH
Đề tài: “Nghiên cứu lý thuyết bàn tay vô hình của Adam
Smith có ý nghĩa lý luận và thực tiễn như thế nào trong
công cuộc đổi mới ở Việt Nam”
Giảng viên : TS. Ngô Gia Lưu
Môn học : Các học thuyết kinh tế hiện đại
Lớp : Cao học 16B2
Nhóm thực hiện : Nhóm 2
1. Châu Hồ Quốc Bảo Nhóm trưởng
2. Nguyễn Thị Ngọc Nữ Thành viên
3. Đỗ Thị Kim Nữ Thành viên
4. Nguyễn Thị Hồng Thanh Thành viên
5. Nguyễn Huy Thu Hiền Thành viên
6. Phan Hữu Tài Thành viên
7. Lê Văn Cường Thành viên
8. Đoàn Trần Phong Thành viên
9. Lưu Huỳnh Thanh An Thành viên
TP. HỒ CHÍ MINH
THÁNG 2/ 2015
NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH
MỤC LỤC
1.Hoàn cảnh ra đời, khái lược nội dung lý thuyết bàn tay vô hình 2
1.1.Khái lược nội dung lý thuyết “bàn tay vô hình”: 4
1.2.Nội dung chi tiết lý thuyết “bàn tay vô hình” của Adam Smith: 5
1.3.Nhận xét: 8
2.Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của lý thuyết “bàn tay vô hình" 9
1.4.Ý nghĩa lý luận: 9
1.5.Ý nghĩa thực tiễn: 10
1. Hoàn cảnh ra đời, khái lược nội dung lý thuyết bàn tay vô hình

Vào thế kỉ XVIII, Châu Âu bước vào cuộc cách mạng công nghiệp, tạo ra một
hình thái kinh tế xã hội, chính trị mới dẫn đến sự xuất hiện cuả một tầng lớp quý tộc
mới liên minh với giai cấp tư sản chống lại giai cấp phong kiến. Sự chuyển biến
phương thức sản xuất đã làm cho học thuyết kinh tế chủ nghĩa trọng thương không còn
phù hợp nữa, đòi hỏi phải có một cương lĩnh kinh tế mới đáp ứng nhu cầu của thời
đại.Kinh tế chính trị học tư sản cổ điển Anh ra đời và trở thành một phần nền tảng
khoa học của kinh tế thị trường ngày nay.Một trong những đại biểu tiên phong xây
dựng hệ thống ấy là Adam Smith.
Adam Smith (1723-1790), sinh ở Scotland tại thành
phố nhỏ Kirkaldy, là con của một viên chức ngành thuế.
Ông là một người có tài năng bẩm sinh, năm 14 tuổi ông
đã vào trường đại học Glasgow, sau đó tiếp tục theo học
đại học Oxford và trở thành nhà lý luận kinh tế chính trị
học cổ điển nổi tiếng của Anh. Tác phẩm lớn nhất của
ông là “The Wealth of Nations”, xuất bản năm 1776.
Trong tác phẩm, ông nhấn mạnh lợi ích của chuyên môn
hoá và nhu cầu sinh ra hệ thống cơ chế thị trường, phản hồi qua hệ thống giá.
Về thế giới quan và phương pháp luận của A.Smith cơ bản là thế giới quan duy
vật nhưng còn mang tính tự phát và máy móc, trong phương pháp còn song song tồn
tại cả hai phương pháp khoa học và tầm thường. Điều này ảnh hưởng sâu sắc đến các
học thuyết kinh tế tư sản sau này.
2
Mặc dù trước Adam Smith đã có nhiều người viết về các vấn đề và nguyên lý
kinh tế, nhưng hầu hết mọi người đều coi ông là cha đẻ của kinh tế học. Ông là người
đầu tiên nhìn thấy lợi ích từ việc cạnh tranh và lập luận ủng hộ các chính sách thúc đẩy
cạnh tranh bằng cách giảm sự can thiệp của Nhà nước vào nền kinh tế và tránh độc
quyền. Học thuyết của A. Smith là một trong những học thuyết có tiếng vang lớn, nó
trình bày một cách có hệ thống các phạm trù kinh tế, xuất phát từ các quan hệ kinh tế
khách quan. Học thuyết kinh tế của ông có cương lĩnh rõ ràng về chính sách kinh tế,
có lợi cho giai cấp tư sản trong nhiều năm.

Những tác phẩm chính của Adam Smith
"Lectures on Rhetoric and Belles Lettres," 1748.
"The Theory of Moral Sentiments," 1759.
"Lectures on Rhetoric and Belles Lettres" (1762-1763; in 1958)
"Lectures on Jurisprudence," 1766.
"An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations," 1776.
"Account of the Life and Writings of David Hume", 1777.
"Thoughts on the State of the Contest with America", 1778.
"Essays on Philosophical Subjects", 1795 - gồm :
"The Principles which Lead and Direct Philosophical Enquiries illustrated by the
History of Astronomy"
“The Principles which Lead and Direct Philosophical Enquiries illustrated by the
History of the Ancient Physics"
“The Principles which Lead and Direct PhilosophicalEnquiries illustrated by the
History of the Ancient Logic and Metaphysics"
"Of the External Senses"
"Of the Nature of that Imitation which takes place in what are called the Imitative
Arts"
"Of the Affinity between certain English and Italian Verses"
3
"Review of Johnson's Dictionary", 1755, Edinburgh Review
"Letter to the Authors", 1756, Edinburgh Review
"Preface and Dedication to William Hamilton's Poems on Several Occasions", 1748,
1758
"Account of the Life and Writings of Adam Smith LL.D." by Dugald Stewart, 1793,
Transactions of the Royal Society of Edinburgh.
1.1. Khái lược nội dung lý thuyết “bàn tay vô hình”:
Điểm xuất phát trong phân tích của A.Smith là nhân tố con người kinh tế. Theo
ông, con người kinh tế có 2 tính: tính vị kỉ và tính vị tha. Trong 2 tính này, tính vị kỉ
trội hơn nên làm nảy sinh mối quan hệ trao đổi, mua bán.

Trao đổi là đặc tính vốn có của con người, là thiên hướng phổ biến, tất yếu và
vĩnh viễn của mọi xã hội. Chỉ có trao đổi thì nhu cầu của con người mới được thỏa
mãn. “Khi trao đổi sản phẩm với nhau, con người bị chi phối bởi lợi ích cá nhân của
mình. Mỗi người chỉ biết tư lợi và chạy theo tư lợi. Lợi ích cá nhân là động lực trực
tiếp chi phối người ta hoạt động trao đổi. Nhưng khi chạy theo tư lợi con người kinh tế
còn chịu tác động của “bàn tay vô hình”.
Bàn tay vô hình là một phép ẩn dụ, một tư tưởng kinh tế do Adam Smith đưa ra
vào năm 1776. Trong tác phẩm “Tài sản của các quốc gia” và những bài viết khác,
Smith đã tuyên bố rằng, trong nền kinh tế thị trường tự do, mỗi cá nhân theo đuổi một
mối quan tâm và xu hướng lợi ích riêng cho cá nhân mình, và chính các hành động của
những cá nhân này lại có xu hướng thúc đẩy nhiều hơn và củng cố lợi ích cho toàn
cộng đồng thông qua một "bàn tay vô hình". Ông biện luận rằng, mỗi một cá nhân đều
muốn thu lợi lớn nhất cho mình sẽ làm tối đa lợi ích của cả cộng đồng, điều này giống
như việc cộng toàn bộ tất cả các lợi ích của từng cá nhân lại.
Ông dùng thuật ngữ này mô tả khả năng của cơ chế thị trường trong việc điều
chỉnh cung cầu trên thị trường. Và ví sức mạnh của cơ chế thị trường như bàn tay vô
4
hình định hướng người bán và người mua, phân bố nguồn lực kinh tế đạt được hiệu
quả xã hội lớn nhất mà không cần sự can thiệp của Chính phủ.
Theo lý luận này, thì hoạt động của mỗi thành viên trong xã hội chỉ mang mục
đích bảo vệ lợi ích của riêng mình; thông thường, không có chủ định củng cố lợi ích
công cộng và cũng không biết mình đang củng cố lợi ích này ở mức độ nào. Tuy nhiên
khi đó, hệ thống thị trường và cơ chế giá cả sẽ hoạt động một cách tự phát vì lợi ích
của tất cả mọi người như thể có một bàn tay vô hình đầy thiện ý điều khiển toàn bộ
quá trình xã hội và sự điều khiển tự phát này còn có hiệu quả hơn cả khi có ý định làm
việc này.
Theo quan điểm của A. Smith, Chính phủ chỉ nên giữ chức năng quản lý, bởi lẽ
ông cho rằng:
“Chính bàn tay vô hình với tư cách là cơ chế tự cân bằng của thị trường cạnh
tranh làm cho phúc lợi cá nhân và hiệu quả kinh tế đạt tối đa. Trong khi chạy theo lợi

ích riêng của mình, con người phụng sự xã hội nhiều hơn anh ta chủ trương làm điều
đó…”
1.2. Nội dung chi tiết lý thuyết “bàn tay vô hình” của Adam Smith:
Smith chỉ sử dụng thuật ngữ "bàn tay vô hình" ba lần trong ba tác phẩm của ông.
Nhưng sau này, thuật ngữ này đã được sử dụng rộng rãi trở thành một lý luận kinh tế
học.
Học thuyết “bàn tay vô hình” nghiên cứu cơ chế hoạt động của thị trường cạnh
tranh và nó cũng phản ánh quan điểm chung của các nhà kinh tế học cổ điển.Theo A.
Smith, một chế độ kinh tế bình thường phải dựa trên cơ sở sản xuất và trao đổi hàng
hóa và một nền kinh tế hàng hóa bình thường phải dựa trên cơ sở tự do cạnh tranh.
Ngược lại thì chỉ là sản phẩm của ngẫu nhiên, độc đoán và ngu dốt của con người.
Ông viết:
“Mỗi cá nhân đều cố gắng sử dụng vốn của mình sao cho có được sản phẩm có
giá trị cao nhất. Thông thường, cá nhân này không có chủ định củng cố lợi ích công
5
cộng, mà cũng chẳng biết mình đang củng cố lợi ích này ở mức độ nào. Cá nhân này
chỉ có mục đích bảo vệ sự an toàn và thành quả riêng của mình. Trong quá trình này,
một bàn tay vô hình này đã buộc anh ta phải theo đuổi một mục đích không nằm trong
dự định. Trong khi theo đuổi lợi ích của mình, anh ta đã bảo vệ luôn lợi ích của xã hội
một cách hữu hiệu hơn cả khi anh ta có ý định làm việc này”.
Bàn tay vô hình, trước hết thể hiện lợi ích của các cá nhân,nó tác động như là
một lực đẩy, hướng con người tới công việc nào mà xã hội sẵn sàng trả tiền.A. Smith
viết:
“Chúng ta không mong có bữa trưa nhờ lòng hào phóng của người mổ thịt,
người nấu bia, hoặc người làm bánh, mà ở cách nhìn của họ đối với lợi ích của bản
thân họ. Chúng ta trông chờ không phải ở lòng nhân đạo của họ, mà ở tính tự tương
thân của họ, và không bao giờ nói với họ về những nhu cầu của chúng ta, mà về
những lợi ích của họ”.
Bàn tay vô hình chính là các quy luật kinh tế khách quan chi phối hành động của
con người. Adam Smith gọi hệ thống các quy luật khách quan đó là một trật tự thiên

định. Ông chỉ ra các điều kiện cần thiết để cho các quy luật hoạt động là: phải có sự
tồn tại và phát triển sản xuất trao đổi hàng hóa, nền kinh tế phải phát triển trên cơ sở tự
do kinh tế, tự do mậu dịch. Quá trình ấy được thực hiện bởi chính quá trình cạnh tranh
lợi ích giữa các cá nhân. Không ai cần kế hoạch, không ai cần mệnh lệnh, thị trường sẽ
tự động giải quyết tất cả.
Như vậy, ông cho rằng mỗi người trong quá trình trao đổi sản phẩm không ai
xuất phát từ lợi ích cộng đồng mà xuất phát từ lợi ích cá nhân của mình. Lợi ích cá
nhân chính là mục đích, là động lực xuất phát. Các cá nhân chỉ có mục đích bảo vệ sự
an toàn và thành quả riêng của mình. Trong quá trình này, một bàn tay vô hình đã
buộc anh ta phải theo đuổi mục đích không nằm trong dự định. Khi theo đuổi lợi ích
của mình, anh ta đã vô tình bảo vệ luôn lợi ích của xã hội một cách hữu hiệu hơn cả
khi anh ta có ý định làm việc này.
A.Smith đã đề cao hiệu quả của lợi ích cá nhân, Ông nói: “Anh hãy đưa cho tôi
cái tôi cần, và anh sẽ có được ở tôi cái mà chính anh cần”. Thị trường sẽ tạo ra sự hài
6
hoà giữa các lợi ích bằng phương cách của nó. Cứ để một người nào đó bán hàng hoá
của mình quá đắt, hoặc không muốn trả công cho công nhân của mình như những kẻ
khác, anh ta sẽ mất khách trong trường hợp thứ nhất và không có người làm trong
trường hợp thứ hai. Như vậy, những động cơ vị kỷ của con người điều khiển trò chơi,
và sự tác động qua lại giữa họ sẽ tạo ra những kết quả bất ngờ nhất, đó là sự hài hòa
của xã hội.
Lý thuyết bàn tay vô hình dựa trên sự thúc đẩy của lợi ích cá nhân và sự điều tiết
của thị trường tự do cạnh tranh. Ông giải thích việc để giá cả thị trường được cân bằng
phải không xa rời chi phí sản xuất hàng hoá thực tế. Ông giải thích việc xã hội làm
như thế nào để hướng những người sản xuất hàng hoá phải cung cấp những hàng hoá
mà xã hội cần, sự tương đồng cơ bản trong thu nhập ở dân chúng ở mỗi trình độ sản
xuất của một quốc gia. Nghĩa là ông đã tìm ra trong cơ chế thị trường một hệ thống tự
điều tiết việc cung ứng cho xã hội một cách có trật tự.
Ông cho rằng Nhà nước không nên can thiệp vào kinh tế, Nhà nước chỉ có chức
năng bảo vệ quyền sở hữu tư bản, đấu tranh chống kẻ thù bên ngoài, chống tội phạm

trong nước. Nhà nước chỉ nên can thiệp vào các chức năng kinh tế khi nó vượt ra
ngoài khả năng của các chủ doanh nghiệp, ông viết:
“Bạn nghĩ rằng bạn đang giúp cho hệ thống kinh tế bằng những quy định, ý định
tốt đẹp và bằng những hành động can thiệp của mình? Không phải vậy đâu hãy để
mặc mọi sự việc xảy ra, đừng nhúng tay vào. Dầu nhờn của lợi ích cá nhân sẽ làm cho
các bánh xe kinh tế hoạt động một cách gần như kỳ diệu, không cần kế hoạch, không
cần quy tắc, thị trường sẽ giải quyết tất cả, chính sách kinh tế tốt nhất của nhà nước là
tự do kinh tế…”
Tóm lại, nội dung chính của thuyết “bàn tay vô hình” là Nhà nước không nên can
thiệp vào kinh tế, thị trường sẽ tự động giải quyết tất cả. Nhưng tại sao thị trường lại
có thể giải quyết được? Đó là vì mỗi một con người luôn luôn chạy theo lợi ích cá
nhân của mình, nhưng họ không biết rằng mình đã vô tình bảo vệ lợi ích xã hội và
chính cái mong muốn theo đuổi lợi ích cho mình nó như một động lực, như một bàn
tay vô hình nào đó thúc đẩy cho sự phát triển của xã hội. Đó chính là quan điểm của
A.Smith về lý thuyết bàn tay vô hình.
7
1.3. Nhận xét:
Adam Smith sử dụng hình tượng “bàn tay” để ám chỉ quyền lực chi phối thị
trường. Ông cũng phân quyền lực này thành 2 loại:
1. Bàn tay hữu hình: Quyền lực chi phối thị trường của Nhà nước, được thực hiện
thông qua các chủ trương, chính sách chủ quan của giới cầm quyền.
2. Bàn tay vô hình: Quyền lực chi phối thị trường của tự nhiên, được thực hiện
thông qua các quy luật tự nhiên khách quan, nằm ngoài sự chi phối của con
người.
Rõ ràng, quy luật tự nhiên mạnh hơn suy nghĩ chủ quan của Nhà nước. Từ đây ta
có thể thấy xu hướng ca ngợi “bàn tay vô hình” của Adam Smith, ông luôn kêu gọi
Chính phủ không can thiệp quá sâu vào thị trường.
Theo Adam Smith thì có một "bàn tay vô hình" thúc đẩy sự vận hành của nền
kinh tế thị trường theo quy luật cung cầu và quy luật giá trị, chi phối tài sản và cách
tiêu thụ hàng hóa, dịch vụ,biến những tính toán riêng về lợi ích của từng người thành

những lợi ích chung cho xã hội. Cụ thể là những cá nhân tìm kiếm của cải theo các
mục tiêu riêng lẻ lại vô tình thúc đẩy nền kinh tế và hỗ trợ phát triển những lợi ích
chung của cả xã hội.
Cuộc sống con người tùy mức sống văn minh sẽ có nhưng nhu cầu vật chất khác
nhau. Mức sống càng cao, yêu cầu vật chất từ ăn no mặc ấm đã nâng lên ăn ngon mặc
đẹp. Nhu cầu về cuộc sống tinh thần, tâm lý, được tôn trọng, được phục vụ cũng đòi
hỏi những sản phẩm tinh thần mới, do đó mà sản phẩm hàng hóa và dịch vụ phát triển
không ngừng. Khi số lượng yêu cầu của một loại sản phẩm (vật chất hay tinh thần) lớn
đến một mức độ nào đó thì sẽ tạo ra thị trường của sản phẩm ấy, nghĩa là có người
mua, người bán, và bàn tay vô hình của nền kinh tế thị trường sẽ làm nhiệm vụ điều
hòa. Số lượng, chất lượng, giá cả sản phẩm sẽ được đưa từ chỗ thừa đến chỗ thiếu,
thúc đẩy một sản phẩm mới có ưu thế, có ích lợi hơn ra đời và loại bỏ sản phẩm lạc
hậu, kém giá trị ra khỏi thương trường. Hoạt động của bàn tay vô hình thật là vô tư.
Tuy nhiên, vì vô tư nên bàn tay vô hình cũng dễ bị lợi dụng. Người ta đã tạo ra
những trạng thái giả tạo, bằng những hiện tượng thiếu hụt hàng hóa tại một thời điểm,
một địa phương nào đó, làm cho giá cả gia tăng đề trục lợi hoặc dùng những biện pháp
8
hành chính ngăn cản những dòng hàng hóa vận hành theo quy luật cung cầu, làm cho
giá cả biến động, thị trường bị méo dạng, hay đặt ra chính sách đối xử bất bình đẳng
đối với mặt hàng, nguồn gốc xuất xử, đối tượng tham gia…Như vậy bàn tay vô hình sẽ
bị lừa, sẽ vận hành một cách khập khễnh, từ đó một yêu cầu vô cùng chính đáng đặt ra
là Nhà nước phải tham gia vào thị trường với mục tiêu là: gỡ bỏ rào cản, loại bỏ những
yếu tố làm biến dạng thị trường, hướng dẫn sản xuất.
2. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của lý thuyết “bàn tay vô hình"
1.4. Ý nghĩa lý luận:
Lý thuyết của Smith chống lại tư tưởng của chủ nghĩa trọng thương (yêu cầu có
sự can thiệp của Nhà nước vào kinh tế), đặt tiền đề đòi hỏi được tự do kinh doanh,
thích hợp với sự phát triển chủ nghĩa tư bản trong một thời kì dài. Tuy nhiên sau này,
thực tế đã cho thấy những điểm chưa hoàn toàn hợp lý của thuyết này, và người ta vẫn
phải dùng đến Nhà nước là "bàn tay hữu hình" thông qua luật pháp, thuế và các chính

sách kinh tế để điều chỉnh nền kinh tế xã hội kết hợp với cơ chế tự điều chỉnh theo
thuyết “bàn tay vô hình” để thúc đẩy sự phát triển kinh tế xã hội của đất nước.
Cũng giống như các nhà lý luận cổ điển khác, A. Smith ủng hộ mạnh mẽ tư
tưởng tự do kinh tế, đề cao tự do cạnh tranh. Điều đó là hoàn toàn phù hợp với hoàn
cảnh kinh tế xã hội của thời kỳ đầu của chủ nghĩa tư bản tự do cạnh tranh. Trong tác
phẩm “Nguồn gốc giàu có của các quốc gia”, ông khẳng định rằng chế độ xã hội bình
thường hợp với “trật tự tự nhiên” là xã hội tư bản, nền kinh tế bình thường là nền kinh
tế phát triển trên cơ sở tự do cạnh tranh, xã hội bình thường là xã hội xây dựng trên cơ
sở quy luật tự nhiên, còn xã hội không bình thường là sản phẩm của độc đoán, ngẫu
nhiên và dốt nát của con người.
Dựa vào lý thuyết “Bàn tay vô hình”, với sự thúc đẩy của lợi ích cá nhân và sự
điều tiết của thị trường cạnh tranh, A. Smith đã giải thích việc giá cả thị trường được
cân bằng,không xa rời chi phí sản xuất thực tế hàng hóa. Ông đã giải thích việc xã hội
làm như thế nào để hướng những người sản xuất hàng hóa phải cung cấp những hàng
hóa mà xã hội cần, sự tương đồng cơ bản trong thu nhập của dân chúng ở mỗi trình độ
9
sản xuất của một quốc gia. Nghĩa là ông đã tìm ra trong cơ chế thị trường một hệ thống
tự điều tiết việc cung ứng cho xã hội một cách có trật tự.
Theo ông, Nhà nước là công cụ cần thiết để chống thù trong giặc ngoài,chống tội
phạm và bảo vệ đất nước. Tuy nhiên, đôi khi Nhà nước cũng có chức năng kinh tế,khi
nó vượt ra ngoài khả năng của các doanh nghiệp như đào sông, đắp đường…, nhưng
nhà nước không nên can thiệp sâu vào các hoạt động kinh tế, thị trường tự nó sẽ giải
quyết tất cả.
Ông cũng chỉ ra các điều kiện cần thiết để quy luật kinh tế khách quan hoạt động
là:
- Sự tồn tại và phát triển của sản xuất hàng hòa và trao đổi hàng hóa;
- Nền kinh tế phải được phát triển trên cơ sở tự do kinh tế: tự do sản xuất, tự do
liên doanh, liên kết, tự do mậu dịch.
Sau này, trong lịch sử, có rất nhiều nhà kinh tế, rất nhiều học thuyết kinh tế ra
đời kế thừa và phát huy tư tưởng tự do kinh tế của A.Smith, bao gồm:

- Trường phái cổ điển Pháp: học thuyết về trật tự tự nhiên của Quesney.
- Trường phái tân cổ điển: Lý thuyết cân bằng tổng quát của L.Waras, lý thuyết
giá cả của A. Marshall
- Trường phái kinh tế hiện đại đồng thời thừa nhận cả 2 bàn tay và xem nó như
nhau, “điều hành nền kinh tế mà không có Chính phủ hay thị trường thì cũng
như định vỗ tay bằng một bàn tay vậy”
1.5. Ý nghĩa thực tiễn:
Lý thuyết “bàn tay vô hình” là tiền đề cho sự phát triển nền kinh tế thị trường và
tự do thương mại quốc tế ngày nay. Học thuyết cho thấy tầm quan trọng của quy luật
khách quan, đặc biệt là quy luật cân bằng về cung-cầu giá cả; Hoạt động của mỗi thành
viên trong xã hội chỉ có mục đích bảo vệ sự an toàn và thành quả của riêng mình;
thông thường, không có chủ định củng cố lợi ích công cộng và cũng không biết mình
đang củng cố lợi ích này ở mức độ nào. Trong khi đó, hệ thống thị trường và cơ chế
10
giá cả vẫn hoạt động một cách tự phát vì lợi ích của tất cả mọi người như thể có một
"Bàn tay vô hình" điều khiển toàn bộ quá trình xã hội, buộc cá nhân phải theo đuổi
một mục đích không nằm trong dự định. Với việc từng bước thực hiện những quá trình
mang tính quy luật của bước chuyển từ nền kinh tế tập trung quan liêu, bao cấp sang
cơ chế thị trường có sự điều tiết vĩ mô của Nhà nước, với tự do hóa giá cả và thương
mại hoá nền kinh tế là khâu trung tâm đột phá, Việt Nam đã tiến những bước dài trên
con đường đổi mới.
Tuy nước ta hiện nay đã chuyển sang vận hành nền kinh tế theo cơ chế thị trường
có sự quản lí của Nhà nước, phát triển theo định hướng Xã hội chủ nghĩa, nhưng còn
nhiều yếu tố sơ khai. Việc nghiên cứu lý thuyết “Bàn tay vô hình” của A.Smith có ý
nghĩa cung cấp tri thức quan trọng về vai trò của cơ chế thị trường trong điều tiết nền
kinh tế. Trong cơ chế này, mọi việc lựa chọn sản xuất và tiêu dùng của các chủ kinh tế
đều được thực diện dưới tác động của các quy luật kinh tế khách quan, theo mệnh lệnh
của thị trường. Cơ chế thị trường là cơ chế điều chỉnh linh hoạt các nguồn lực trong
nền kinh tế theo hướng hiệu quả, tự nó có thể tạo ra sự cân đối cung-cầu trên thị
trường. Do vậy cần nhận thức đúng vai trò của cơ chế thị trường và có giải pháp để

phát huy vai trò đó trong vận hành nền kinh tế nước ta. Cần có chính sách thích hợp để
khuyến khích tự do hóa cạnh tranh.
Trong công cuộc đổi mới, Nhà nước cần đầu tư xây dựng, quản lý các doanh
nghiệp kinh tế nhà nước một cách thỏa đáng với vị trí của nó, nhưng không được bù lỗ
dưới bất cứ dạng thức nào, doanh nghiệp kinh tế nhà nước chịu sự chỉ đạo định hướng
sản xuất của Nhà nước và được ưu tiên đầu tư, song nó phải năng động đua tranh về
mọi mặt để cạnh tranh được với các doanh nghiệp khác trên thị trường. Ngoài ra, cần
chống độc quyền trong kinh tế, độc quyền đem lại những đặc quyền, đặc lợi mới cho
một ít người, trong khi toàn thể xã hội phải trả giá, cạnh tranh mới là nguyên tắc có
tính nền tảng của kinh tế thị trường. Những doanh nghiệp nào yếu kém, thua lỗ sẽ bị
phá sản, các nguồn lực của doanh nghiệp đó sẽ được chuyển sang các doanh nghiệp
khác, hoạt động có hiệu quả hơn chứ không bị mất đi. Chính vì vậy mà nhà kinh tế Mỹ
gốc Áo Alois Schumpeter đã coi “phá sản là một sự tàn phá sáng tạo”.
11
Tuy nhiên, lý thuyết “Bàn tay vô hình” của A.Smith mới chỉ quan tâm đến mặt
tích cực của thị trường, mà không thấy tác động tiêu cực hay thất bại mà tự nó không
thể khắc phục được, như: độc quyền, cạn kiệt tài nguyên, ô nhiễm môi trường, khủng
hoảng kinh tế, thất nghiệp, sự phân phối bất bình đẳng, vì thế ông đã tuyệt đối hóa vai
trò của thị trường, phủ nhận vai trò kinh tế của Nhà nước. Việc nghiên cứu lí thuyết
này còn có ý nghĩa cần có cái nhìn khách quan, khoa học về cơ chế thị trường. Không
nên coi thị trường là sự hoàn hảo trong điều tiết nền kinh tế. Sự điều tiết của Nhà nước
đối với nền kinh tế thị trường là cần thiết để ngăn ngừa, khắc phục những thất bại của
thị trường, để thị trường hoạt động có hiệu quả. Nhà nước có thể làm tăng hiệu quả của
thị trường, khắc phục những khuyết tật của cơ chế "bàn tay vô hình", nền kinh tế hiện
đại cần được điều hành bởi sự kết hợp giữa "bàn tay vô hình" của thị trường với bàn
tay hữu hình của nhà nước thông qua luật pháp, thuế và nhiều biện pháp kinh tế, tài
chính khác; vai trò vĩ mô cũng như vi mô của nhà nước ngày càng tỏ ra quan trọng
trong nền kinh tế thị trường.
12