Quy trình kiểm tra - đánh giá kết quả học tập của học sinh trung học phổ thông

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA SƯ PHẠM















QUY TRÌNH KIỂM TRA - ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ
HỌC TẬP
CỦA HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG






LUẬN VĂN THẠC SĨ SƯ PHẠM VẬT LÝ

Chuyên ngành: LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC
(BỘ MÔN VẬT LÝ)
Mã số : 60 14 10


Học viên: Vũ Văn Cát
Cao học ngành sư phạm Vật Lý khóa 1

Cán bộ hướng dẫn: GS.TS. Nguyễn Đức Chính
PGS.TS. Đặng Xuân hải













HÀ NỘI - 2008

MỤC LỤC
MỞ ĐẦU
TRANG
1.
Lý do chọn đề tài
1
2.
Mục đích nghiên cứu của đề tài
3
3.
Khách thể và đối tượng nghiên cứu của đề tài
3
4.
Giả thuyết khoa học của đề tài
3
5.
Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
3
6.
Phương pháp nghiên cứu của đề tài
4
7.
Phạm vi, giới hạn nghiên cứu của đề tài
4
8.
Đóng góp của luận văn

4
9.
Cấu trúc của luận văn
5
Chương 1: Cơ sở lý luận của quy trình kiểm tra - đánh giá
6
1.1
Một số khái niệm liên quan đến đề tài
6
1.1.1.
Lượng giá ( Measurement )
6
1.1.2.
Đánh giá (Assesment ).
6
1.1.3.
Trắc nghiệm (test ).
6
1.1.4.
Khái niệm kiểm tra - đánh giá.
7
1.1.5.
Khái niệm quy trình kiểm tra- đánh giá.
7
1.2.
Chức năng của kiểm tra - đánh giá trong giáo dục
8
1.2.1.
Chức năng định hướng
8

1.2.2.
Chức năng đốc thúc, kích thích, tạo động lực
8
1.2.3.
Chức năng sàng lọc, lựa chọn
8
1.2.4.
Chức năng cải tiến, dự báo
9
1.3.
Những yêu cầu đối với việc kiểm tra đánh giá
9
1.3.1.
Tính quy chuẩn
9
1.3.2.
Tính khách quan.
9
1.3.3.
Tính toàn diện.
10
1.3.4.
Tính xác nhận và phát triển
10



1.3.4.
Tính xác nhận và phát triển
10

1.4.
Một số nội dung kiểm tra- đánh giá thành quả giáo dục
10
1.4.1.
Mặt nhận thức
10
1.4.2.
Mặt thái độ
11
1.5.
Vị trí, vai trò của kiểm tra - đánh giá trong quá trình
đào tạo
12
1.5.1.
Vị trí của kiểm tra đánh giá
12
1.5.2.
Vai trò kiểm tra- đánh giá trong giáo dục
14
1.6.
Đặc trưng của kiểm tra - đánh giá trong lớp học
15
1.6.1.
Kiểm tra đánh giá trong lớp học nhằm mục đích cao
nhất là vì sự tiến bộ của người học trong suốt quá trình
học tập
15
1.6.2.
Kiểm tra- đánh giá trong lớp học định hướng cho hoạt
động của giáo viên

16
1.6.3.
Kiêm tra- đánh giá trong lớp học mang lại lợi ích cho
cả thầy và trò
16
1.6.4.
Kiểm tra- đánh giá trong lớp học là kiểm tra đánh giá
theo tiến trình, liên tục.
16
1.6.5.
Kiểm tra đánh giá trong lớp học tuỳ thuộc vào từng lớp
học cụ thể
17
1.6.6.
Kiểm tra đánh giá trong lớp học gắn với mọi hoạt động
của người giáo viên trong và ngoài giờ học, là bộ phận
cấu thành của phương pháp dạy học và là cơ sở hình
thành tài năng sư phạm
17
1.7.
Vai trò của kiểm tra- đánh giá trong lớp học
18
1.8
Mục tiêu học tập và các phương pháp kiểm tra đánh giá
của giáo viên
20


1.8.1
Mục tiêu học tập trong lĩnh vực kiến thức

20
1.8.2
Mục tiêu học tập trong lĩnh vực kỹ năng.
34
1.8.3.
Mục tiêu học tập trong lĩnh vực thái độ.
35
1.9.
ảnh hưởng của kiểm tra đánh giá đối với các yếu tố của
quá trình dạy học môn vật lý.
44
1.9.1.
Mối quan hệ giữa kiểm tra đánh giá với mục tiêu dạy
học
44
1.9.2.
Mối quan hệ giữa kiểm tra đánh giá với quá trình dạy
học.
47
TiÓu kÕt ch-¬ng 1
50
Ch-¬ng 2: Thùc tr¹ng kiÓm tra- ®¸nh gi¸ ë
tr-êng trung häc phæ th«ng Kinh M«n 2
51
2.1.
Trường Trung học phổ Thông Kinh Môn 2
51
2.1.1
Sơ lược về trường trung học phổ thông Kinh Môn 2
51

2.1.2.
Đội ngũ giáo viên
51
2.1.3.
Về học sinh
52
2.1.4.
Về cơ sở vật chất phục vụ dạy học
53
2.1.5.
Về công tác quản lý hoạt động dạy học.
54
2.2.
Thực trạng dạy và học
54
2.2.1.
Kết quả dự giờ thăm lớp.
54
2.2.2.
Bảng thống kê số liệu điều tra dạy và học môn vật lý ở
trường THPT Kinh Môn2
57
2.3.
Thực trạng kiểm tra đánh giá kết quả học tập môn vật
lý ở trường THPT Kinh Môn 2
60
2.3.1
Kiểm tra miệng
61
2.3.2.

Kiểm tra 15 phút
61
2.3.3.
Kiểm tra 45 phút
62
Tiểu kết chương 2
67


Chương 3: Xây dựng quy trình kiểm tra đánh giá
kết quả học tập của học sinh
69
3.1.
Quy trình tổ chức kiểm tra đánh giá
69
3.2.
Xây dựng quy trình kiểm tra đánh giá kết quả học tập
của học sinh phần quang hình học vật lý lớp 11 nâng
cao
75
3.2.1.
Mục đích của kiểm tra đánh giá
75
3.2.2
Lựa chọn các hình thức và phương pháp kiểm tra đánh
giá
77
3.2.3.
Phân tích nội dung phần quang hình học vật lý 11 nâng
cao

77
3.2.4.
Xây dựng hệ mục tiêu quang hình học vật lý 11 THPT
83
3.2.5.
Viết các câu hỏi để kiểm tra đánh giá các mức trí năng
khác nhau trong phần quang hình học vật lý 11 nâng cao
theo mục tiêu môn học
96
3.2.6
Lập dàn bài thi. Duyệt lại câu hỏi trước khi thi thử
nghiệm
( Phân tích câu hỏi) . Tổ hợp đề thi theo dàn bài
105
3.2.7.
thi thử nghiệm
105
3.2.8
Phân tích và sửa đổi câu hỏi sau khi thi thử nghiệm. Tập
hợp các câu hỏi thành bài kiểm tra hoàn chỉnh
106
3.2.9.
Tiến hành thi thật và nghiệm thu kết quả
106
3.3.
Kế hoạch kiểm tra đánh giá phần quang hình học vật lý
11 nâng cao
110
Tiểu kết chương 3
112

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
113
1. Kết luận
113
2. Khuyến nghị
114
TÀI LIỆU THAM KHẢO
115


PHỤ LỤC




MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài
Trong lịch sử của phát triển giáo dục và nhà trường, kể từ buổi bình
minh của nhân loại, khi con người sáng tạo ra chữ viết, khi có trường, khi có
thầy, có trò, có dạy và học, có sự truyền thụ và tiếp thu, lĩnh hội, tất yếu có thi
và kiểm tra, kiểm tra đánh giá ở mức độ và hình thức còn đơn giản tuỳ thuộc
vào mức độ nhận thức của con người trong mỗi thời đại.
Trong những năm gần đây, việc hoàn thiện quá trình dạy học đã được
quan tâm nghiên cứu, nhưng nhiều tác giả khẳng định rằng một trong những
yếu tố quan trọng của quá trình dạy học vẫn còn nằm trong bóng tối đó là yếu
tố kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh, mà hiệu quả của nó ảnh
hưởng sâu sắc tới chất lượng giáo dục toàn diện của nhà trường. Điều đó đòi
hỏi các cấp quản lý, các thầy cô giáo và toàn xã hội cần quan tâm và nghiên
cứu đúng mức.

Thực tiễn giáo dục cũng như nhiều phương tiện thông tin đại chúng và
dư luận xã hội cho thấy yếu tố kiểm tra đánh giá trong giáo dục, kiểm tra đánh
giá kết quả học tập của học sinh còn nhiều bất cập chưa đáp ứng được yêu
cầu phát triển của xã hội đó là
Sử dụng khoa học về đo lường kiểm tra đánh giá lạc hậu.
Hình thức kiểm tra đánh giá còn đơn điệu.
Mức độ kiểm tra đánh giá còn nghèo nàn.
Nội dung kiểm tra đánh giá còn phiến diện chưa toàn diện.
Cơ sở của việc kiểm tra đánh giá chưa khoa học
Hiện tượng vi phạm tính khách quan , thiếu cơ sở khoa học, sử dụng
khoa học về đo lường kiểm tra đánh giá lạc hậu vẫn còn khá phổ biến . Việc
xây dựng những tiêu chí, thiết kế các công cụ đo, tổ chức đo, kiểm tra đánh
giá các công cụ ra đề, tổ chức coi thi, kiểm tra đến khâu chấm bài, cho điểm


kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh, hiện tượng sai kiến thức trong
đề thi, đề kiểm tra, hiện tượng ra đề chưa sát đối tượng, kiểm tra đánh giá còn
tuỳ tiện thể hiện ở việc ra đề, chấm điểm, kiểm tra đánh giá xếp loại học sinh,
phụ thuộc nhiều vào chủ quan của người giáo viên. Hình thức kiểm tra đánh
giá chưa thực sự phong phú, còn đồng nhất việc cho điểm với việc kiểm tra
đánh giá, làm xuất hiện áp lực điểm số trong người học, gây tâm lý chạy theo
điểm số, thi gì thì học ấy, một nền giáo dục ứng thí. còn phổ biến.
Đo lường và kiểm tra đánh giá kết quả của các hoạt động dạy và học,
nói hẹp hơn là đo lường và kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh là
một vấn đề lớn của các nhà quản lý giáo dục và của tất cả các giáo viên. Bất
kì một quá trình giáo dục nào cũng nhằm tạo ra những biến đổi nhất định
trong con người của người học. Muốn biết những biến đổi đó xảy ra ở mức
độ nào phải kiểm tra đánh giá hành vi của con người đó trong một tình huống
nhất định. Sự kiểm tra đánh giá cho phép chúng ta xác định: việc dạy học có
thành công hay không, người học có tiến bộ hay không, mục tiêu dạy học

được đặt ra có phù hợp hay không và có đạt được hay không. Như vậy sự
kiểm tra đánh giá phải được xem là bộ phận quan trọng và hợp thành một thể
thống nhất của quá trình dạy học.
Trên thế giới có nhiều tiến bộ đáng khâm phục về khoa học đo lường
và kiểm tra đánh giá, xuất hiện nhiều bộ công cụ đo lường kiểm tra đánh giá
hiệu quả, có tính chất chuẩn quốc tế, một điển hình là bộ công cụ, câu hỏi
trong các kì thi tiếng anh của TOEFL mà viện khảo thí Hoa Kì thiết kế.
Việc nghiên cứu thiết kế quy trình kiểm tra đánh giá kết quả học tập có
tính khoa học sẽ tạo ra một công cụ đắc dụng thúc đẩy việc dạy và học có
hiệu quả mang lại sự phát triển mới trong dạy học cũng như trong giáo dục.
Xuất phát từ những lí do nêu trên, tôi chọn nghiên cứu đề tài :
"Quy trình kiểm tra - đánh giá kết quả học tập của học
sinh Trung học phổ thông" (phần quang hình học sách giáo khoa vật


lý 11 nâng cao) làm đề tài luận văn cao học chuyên nghành lý luận và
phương pháp dạy học môn vật lý.


2. Mục đích nghiên cứu của đề tài
Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn để xây dựng quy trình kiểm tra
đánh giá kết quả học tập của học sinh nhằm khắc phục các bất cập, tồn tại
của việc kiểm tra đánh giá, nhằm phân loại và kiểm tra đánh giá thành quả
học tập của học sinh một cách chính xác và khách quan hơn.
3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu của đề tài
3.1. Khách thể nghiên cứu
Hoạt động kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh .
3.2. Đối tượng nghiên cứu
Quy trình kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh THPT (Phần
quang hình học lớp 11 vật lý nâng cao).

4. Giả thuyết khoa học của đề tài
Nếu nghiên cứu những cơ sở lý luận và thực tiễn để xây dựng được quy
trình kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh thì khắc phục việc vi
phạm tính khách quan, thiếu chính xác trong kiểm tra đánh giá và việc phân
loại học sinh phát huy tính chủ động tích cực, sáng tạo của học sinh trong quá
trình học tập và qua đó nâng cao kết quả của việc dạy học
5. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
Để đạt được mục đích đề ra của đề tài, đề tài cần thực hiện các nhiệm
vụ sau:
5.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận của đề tài
Nghiên cứu tài liệu về kiểm tra đánh giá nói chung, quy trình kiểm tra
đánh giá môn học nói riêng
5.2. Nghiên cứu thực trạng kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh
Nghiên cứu quá trình kiểm tra đánh giá môn vật lý bậc THPT
5.3. Nghiên cứu, xây dựng quy trình kiểm tra đánh giá kết quả học tập của
học sinh
Xây dựng hệ mục tiêu bài học ở dạng ứng xử quan sát được .


Đổi mới hệ thống câu hỏi, bài tập kiểm tra đánh giá nhằm phát huy
năng lực sáng tạo của học sinh.
Xây dựng ma trận đề kiểm tra, đề thi cho phần quang hình học sách
giáo khoa vật lý 11 nâng cao.
Xây dựng bộ câu hỏi cho các kì kiểm tra đánh giá trên cơ sở hệ mục
tiêu môn học
Xây dựng quy trình kiểm tra đánh giá trong việc kiểm tra đánh giá kết
quả học tập của học sinh.
Thử nghiệm quy trình kiểm tra đánh giá phần quang hình học sách giáo
khoa vật lý 11 nâng cao.
Lập kế hoạch kiểm tra đánh giá.

6. Phƣơng pháp nghiên cứu của đề tài
6.1. Phương pháp nghiên cứu lí luận
Phân tích và tổng hợp các vấn đề lý luận.
6.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
6.3. Phương pháp thống kê toán học
6.4. Phương pháp chuyên gia.
7. Phạm vi, giới hạn nghiên cứu của đề tài
*Phạm vi khảo sát
Trường THPT Kinh Môn 2.
*Giới hạn nội dung nghiên cứu
Hoạt động kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh phần quang
hình học lớp 11 chương trình nâng cao
8. Đóng góp của luận văn
- Hệ thống hoá những vấn đề lý luận về kiểm tra đánh giá nói chung và
kiểm tra đánh giá trong vật lý, làm sáng tỏ thêm vai trò của công tác kiểm tra
đánh giá trong quá trình dạy học – yếu tố quan trọng góp phần nâng cao chất
lượng giáo dục THPT


- Xây dựng bộ câu hỏi, bài tập, đề kiểm tra 15 phút, 45 phút, thực hành
để sử dụng trong việc dạy và học để dạy học một số bài dạy tiêu biểu trong
phần quang học sách giáo khoa vật lý 11 nâng cao.
- Xây dựng hệ mục tiêu bài học ở dạng ứng xử quan sát được cho phần
quang hình học sách giáo khoa vật lý 11 nâng cao.
- Xây dựng ma trận đề kiểm tra, đề thi cho phần quang hình học sách
giáo khoa vật lý 11 nâng cao.
- Xây dựng quy trình kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh.
- Lập kế hoạch kiểm tra đánh giá.
9. Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần mở đầu kết luận, danh mục các tài liệu tham khảo, phụ lục

luận văn được trình bày ở ba chương:
Chƣơng 1: Cơ sở lý luận của quy trình kiểm tra - đánh giá
Chƣơng 2: Thực trạng kiểm tra - đánh giá ở trường trung học phổ thông
Kinh Môn 2
Chƣơng 3 : Xây dựng quy trình kiểm tra - đánh giá kết quả học tập của
học sinh











CHƢƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA QUY TRÌNH
KIỂM TRA - ĐÁNH GIÁ

1.1. Một số khái niệm liên quan đến đề tài
1.1.1. Lượng giá ( Measurement )
Lượng giá là xác định số lượng hay đưa một giá trị bằng số hoặc thứ
bậc theo một hệ thống quy tắc nào đó cho một hoạt động giáo dục nhất định.
Lượng giá là quá trình thu thập thông tin một cách định lượng về các đại
lượng đặc trưng như nhận thức, tư duy, kỹ năng và các phẩm chất nhân cách
khác trong quá trình giáo dục làm cơ sở cho những quyết định quản lý.
1.1.2. Đánh giá (Assesment ).
Đánh giá là quá trình thu thập, xử lý các thông tin định tính và định

lượng để đưa ra những kết luận về năng lực và phẩm chất của sản phẩm giáo
dục và sử dụng những thông tin đó đưa ra quyết định về người học cũng như
điều chỉnh cách dạy, học trong tương lai. Đánh giá có thể thực hiện đầu quá
trình giảng dạy để giúp tìm hiểu và chẩn đoán ( diagnostic ) về đối tượng
giảng dạy, phát hiện, dự báo những nguyên nhân của hiện trạng và xây dựng
kế hoạch khắc phục. Đánh giá có thể triển khai trong tiến trình (formative )
giảng dạy để tạo những thông tin phân phối giúp điều chỉnh quá trình dạy và
học, cũng có thể thực hiện lúc kết thúc (summative ) để tổng kết. Trong giảng
dạy ở nhà trường, các kiểm tra đánh giá trong tiến trình thường gặn chặt với
người dạy, tuy nhiên các kiểm tra đánh giá kết thúc thường bám sát vào mục
tiêu dạy học đã được đề ra và có thể tách khỏi người dạy.
1.1.3. Trắc nghiệm (test )
Trắc nghiệm là một công cụ hay một hệ thống các công cụ dùng do
lường một mẫu hành vi ( behavior ) để trả lời cho câu hỏi. Kết quả học tập
của một cá nhân so với những cá nhân khác, hay so với nhiệm vụ học tập cụ
thể được quy định từ trước là như thế nào ?


Trắc nghiệm chuẩn mực ( Norm - Referenced Test ) là trắc nghiệm
được soạn nhằm đo lường kết quả học tập của một cá nhân so với một nhóm
cá nhân được xem là chuẩn ( hay nói cách khác để xác định vị trí của cá nhân
so với nhóm cá nhân được xem là chuẩn ).
Trắc nghiệm tiêu chí ( Criterion - Refferenced Test ) là trắc nghiệm
được soạn nhằm đo lường mức đạt mục tiêu học tập trong một lĩnh vực đã
được xác định từ trước.
Trắc nghiệm theo mục tiêu ( Objective - Referenced Test ) là trắc
nghiệm được soạn nhằm đo lường mức độ đạt mục tiêu học tập chuyên biệt
(gần với trắc nghiệm tiêu chí ).
Trắc nghiệm theo lĩnh vực ( Domain - Referenced Test ) cũng là một
loại trắc nghiệm tiêu chí, nhưng các mục tiêu được tổ chức thành những lĩnh

vực, mỗi lĩnh vực có những điểm chung của nhiều mục tiêu.
1.1.4. Khái niệm kiểm tra - đánh giá
KT- ĐG là thu thập các thông tin về kết quả của người học, đối chiếu với
mục tiêu môn học, bài học và xếp hạng nó
Hiện nay KT- ĐG kết quả của học sinh được các nhà giáo dục thống
nhất là "một quá trình thu thập, phân tích và xử lý các thông tin về kiến thức,
kỹ năng, thái độ của người học theo mục tiêu môn học nhằm đề xuất các giải
pháp để thực hiện mục tiêu môn học đó "[2]. Như vậy, việc kiểm tra đánh giá
kết quả của người học có hai mục đích xác nhận kết quả học tập và trên cơ sở
này, đề xuất với nhà trường đưa ra các biện pháp thực hiện tốt mục tiêu, đạt
chất lượng giáo dục.
1.1.5. Khái niệm quy trình kiểm tra- đánh giá
Quy trình là tiến trình hoạt động của chủ thể gồm các hoạt động tuân
theo trật tự xác định với các phương pháp cách thức rõ ràng, khi thực hiện thì
hoàn thiện một mục đích định trước.


Quy trình kiểm tra - đánh giá là tiến trình hoạt động của giáo viên gồm
các hoạt động sư phạm tuân theo trật tự nhằm thu thập, phân tích và xử lý các
thông tin về kiến thức, kỹ năng, thái độ của người học theo mục tiêu môn học
nhằm đề xuất các giải pháp để thực hiện mục tiêu môn học
1.2. Chức năng của kiểm tra - đánh giá trong giáo dục
1.2.1. Chức năng định hướng
Đánh giá giáo dục được tiến hành trên cơ sở của mục tiêu giáo dục. Nó
tiến hành phán đoán độ sai lệch giữa hiện trạng thực tế và mục tiêu đề ra
trước đó, làm cho khoảng cách này ngày một ngắn hơn.
Chính vì vậy kiểm tra đánh giá giáo dục có khả năng chỉ ra phương
hướng về mục tiêu, tôi chỉ giúp các trường lập kế hoạch dạy và học. Đánh giá
giáo dục chỉ ra phương hướng phấn đấu cho giáo viên và học sinh, cho các cơ
sở giáo dục và đào tạo nói chung.

Chức năng định hướng của kiểm tra đánh giá tồn tại khách quan, không
bị ý chí cá nhân của con người chi phối. Ngoài ra kiểm tra đánh giá giáo dục
còn có khả năng tác động và bảo đảm tính thông suốt cho quá trình thực hiện
các mục tiêu, chính sách giáo dục.
1.2.2. Chức năng đốc thúc, kích thích, tạo động lực
Thông qua kiểm tra đánh giá giáo dục có thể kích thích tinh thần học
hỏi và vươn lên không ngừng của những đối tượng được kiểm tra đánh giá, từ
đó tạo ra một môi trường cạnh tranh chính thức hoặc phi chính thức.
Trong quá trình quản lý dạy và học, căn cứ vào đặc điểm công việc và
quy luật hoạt động của ngành giáo dục chúng ta có thể sử dụng kiểm tra đánh
giá để đôn đốc, tăng cường tinh thần cạnh tranh giữa các đối tượng được kiểm
tra đánh giá. Từ đó có thể giúp cho những đối tượng này thực hiện được
những mục tiêu đề ra trong tương lai.
1.2.3. Chức năng sàng lọc, lựa chọn
Trong thực tế chúng ta phải thường xuyên tiến hành lựa chọn, sàng lọc,
phân loại đối tượng.


Kết quả của quá trình kiểm tra đánh giá sẽ giúp phân loại, sàng lọc đối
tượng và từ đó sẽ có những chiến lược phù hợp với từng loại đối tượng, giúp
đối tượng tiến hành bộ không ngừng.
1.2.4. Chức năng cải tiến, dự báo
Nhờ có kiểm tra đánh giá mới phát hiện được những vấn đề tồn tại
trong công tác dạy và học, từ đó tiến hành sử dụng các biện pháp thích hợp để
bù đắp những chỗ thiếu hụt hoặc loại bỏ những sai sót không đáng có. Đó
chính là chức năng cải tiến và dự báo của kiểm tra đánh giá. Ví dụ, nhờ có
phân tích và nghiên cứu từng khâu, từng bước trong quản lý giáo dục và kiểm
tra đánh giá tính chính xác, độ thích hợp của các hoạt động giáo dục, chúng ta
mới có thể phán đoán hoặc dự báo các vấn đề hoặc các khâu còn yếu kém
trong công tác dạy và học. Đây sẽ là căn cứ đáng tin cậy để tiến hành việc xác

lập mục tiêu cải tiến giáo dục.
Đến tiến tới mục tiêu cuối cùng là nâng cao chất lượng dạy và học, không
thể thiếu kiểm tra đánh giá, đó chính là một trong những ý nghĩa thực tế quan
trọng nhất của công tác kiểm tra đánh giá.
1.3. Những yêu cầu đối với việc kiểm tra đánh giá
Để kiểm tra đánh giá thực hiện được các chức năng quan trọng của nó,
việc kiểm tra đánh giá phải đáp ứng các yêu cầu sau :
1.3.1. Tính quy chuẩn
Kiểm tra đánh giá, dù theo bất kỳ hình thức nào cũng đều nhằm mục tiêu
phát triển hoạt động dạy và học, đồng thời phải đảm bảo lợi ích cho người được
kiểm tra đánh giá. Vì vậy kiểm tra đánh giá cần tuân theo những chuẩn mực nhất
định. Những chuẩn này được ghi rõ trong văn bản pháp quy và được công bố
công khai đối với người được kiểm tra đánh giá. Những quy định này phải đầy
đủ, chi tiết, rõ ràng từ mục tiêu, hình thức kiểm tra đánh giá, cấu trúc đề
1.3.2. Tính khách quan


Tính khách quan là yêu cầu đương nhiên của mọi hình thức kiểm tra
đánh giá. Đánh giá khách quan mới có thể kích thích, tạo động lực người
được kiểm tra đánh giá và cho những kết quả đáng tin cậy làm cơ sở cho các
quyết định quản lý khác.

1.3.3. Tính toàn diện
Tính toàn diện là một yêu cầu của giáo dục, nhằm phát triển một cách
toàn diện các đối tượng giáo dục, do vậy kiểm tra đánh giá cũng phải quán
triệt nguyên tắc này. Tính toàn diện được hiểu là nội dung của việc kiểm tra
đánh giá phải đáp ứng toàn bộ mục đích của kiểm tra đánh giá, các tiêu chuẩn,
tiêu chí kiểm tra đánh giá trong các lĩnh vực nhận thức, tình cảm cũng như
tâm lý vận động ( sẽ nói ở phần sau ). Tính toàn diện trong kiểm tra đánh giá
nhằm phản ánh tính toàn diện của giáo dục, đồng thời định hướng để mọi hoạt

động giáo dục phải được tiến hành một cách toàn diện.
1.3.4. Tính xác nhận và phát triển
Kiểm tra đánh giá phải chỉ ra những kết quả đáng tin cậy khẳng định
hiện trạng của đối tượng so với mục tiêu, tìm ra nguyên nhân của các sai lệch
và có biện pháp khắc phục.
Ngoài ra kiểm tra đánh giá trong giáo dục phải mang tính phát triển,
nghĩa là không chỉ giúp được người kiểm tra đánh giá nhận ra hiện trạng cái
mà mình đạt mà còn có niềm tin, động lực để phấn đấu khắc phục những điểm
chưa phù hợp để đạt tới trình độ cao hơn.
1.4. Một số nội dung kiểm tra- đánh giá thành quả giáo dục
1.4.1. Mặt nhận thức
1.4.1.1. Kết quả học tập ( School achievement )
Kết quả học tập là mức độ kiến thức, kỹ năng hay nhận thức của người
học trong một lĩnh vực nào đó (môn học ). Chỉ có bài kiểm tra ( trắc nghiệm )
kết quả học tập là có thể đo lường một cách trực tiếp những gì người ta thiết


kế để đo. Bài tập đo trí thông minh, năng lực trí tuệ hay nhân cách là những
bài tập gián tiếp đo các đặc điểm khác nhau của nhân cách.
1.4.1.2. Trí thông minh ( Intelligence )
Trí thông minh là thuật ngữ khá phổ biến gần một thế kỷ nay. Theo
tiếng Latin, Intelligence là sự khác biệt về cá nhân trong năng lực trí óc. Con
người có năng lực trí tuệ chung và năng lực trí tuệ chuyên biệt. Nhà tâm lý
học người Pháp Alfred Binet đã định nghĩa rằng "Trí thông minh là năng lực
phán xét tốt, năng lực lập luận tốt và năng lực hiểu tốt" ông còn nói rằng trí
thông minh của con người được biểu hiện thông qua việc con người thực hiện
một loạt các nhiệm vụ và nó có thể đo được thông qua việc phản ứng trả lời
một số mẫu nhiệm vụ.
Các bài tập đo trí thông minh cố gắng đo sự khác biệt cá nhân dưới ảnh
hưởng của kinh nghiệm riêng trong cùng một nền văn hoá. Giả định rằng một

người có cùng một nền văn hoá và có những kinh nghiệm như nhau, người
nào có trí thông minh tốt hơn sẽ học được nhiều kinh nghiệm hơn so với
người có trí thông minh tồi hơn. Kết quả là, người có số điểm cao hơn trong
các bài test trí thông minh sẽ là do người đó có năng lực trí tuệ tốt hơn chứ
không chỉ đơn giản là do có nhiều kinh nghiệm hơn.
1.4.1.3. Năng khiếu ( Aptitude )
Nói về năng lực của cá nhân có liên quan đến lợi thế cho quá trình đào
tạo tương lai, còn thành quả học tập liên quan đến mức độ năng lực đã đạt
được. Chính vì vậy Test năng khiếu trước hết là đo tiềm năng hoặc xác định
mức độ thể hiện năng lực trong tương lai. Có test hoạt động nhạy cảm
(sensory test ) vận động (motor ) tâm vận động ( psychomotor ), nghệ thuật,
âm nhạc, kỹ thuật, tài năng khoa học
1.4.2. Mặt thái độ
1.4.2.1. Đặc điểm phát triển nhân cách
Nhân cách là một thể thống nhất gồm: Năng lực tinh thần, hứng thú,
thái độ, khí chất, suy nghĩ, cảm xúc và hành vi Chính vì vậy phương pháp


kiểm tra đánh giá nhân cách gồm tất cả các phương pháp đo các biến về nhận
thức và những biến ảnh hưởng khác như cảm xuác, tính cách, định hướng giá
trị, khí chất, hứng thú thông qua các phép đo này cho phép xác định đặc
điểm của nhân cách.
1.4.2.2. Hứng thú
Những thông tin về hứng thú của con người hoặc những hoạt động hay sự
vật hiện tượng mà con người thích có thể thu thập bằng rất nhiều cách khác
nhau: Thổ lộ về hứng thú, thể hiện hứng thú, kiểm tra hứng thú, khám phá hứng
thú. Với 4 phương pháp xác định hứng thú này người ta có thể đo 8 nhóm hứng
thú cơ bản ( theo Super và Crites ): Khoa học, lợi ích xã hội, văn học, vật chất,
hệ thống, giao tiếp, thể hiện thẩm mỹ và phân tích giá trị thẩm mỹ .
1.4.2.3. Thái độ

Thái độ được xem là khả năng phản ứng ( tích cực hoặc tiêu cực )
với một số sự vật, tình huống, hoàn cảnh, quan niệm hoặc những người
khác. Thái độ gần giống với hứng thú nhưng hứng thú chỉ giới hạn trong
một phạm vi hẹp của cảm xúc và sự thích thú tới một nhóm hoạt động
nhất định.
Thái độ cũng gần giống với quan điểm nhưng nó khác quan điểm về
tính khái quát và phương pháp đo lường. Quan điểm là sự phản ứng đặc
biệt đối với một sự vật hiện tượng cụ thể, trong khi đó thái độ mang tính
khái quát và là sự phản ứng tới một nhóm các sự kiện hoặc một nhóm
người. Hơn nữa con người nhiều khi nhận thức rõ quan điểm của mình
nhưng không hoàn toàn ý thức được về thái độ của mình.
Quan điểm có thể đo bằng điều tra qua bảng hỏi và các điều tra xã
hội học. Thái độ được đo bằng phương pháp không thể thiếu đó là quan
sát hành vi ( làm gì, nói gì , viết gì ) trong rất nhiều tình huống khác
nhau có liên quan. Ngoài ra thái độ cũng có thể đo bằng phỏng vấn ( trực
tiếp hoặc gián tiếp ) để làm rõ thái độ của người nghiên cứu
1.5. Vị trí, vai trò của kiểm tra - đánh giá trong quá trình đào tạo


1.5.1. Vị trí của kiểm tra đánh giá
Xét trên quan điểm hệ thống, quy trình đào tạo (QTĐT ) được xem
như một hệ thống bao gồm các yêu tố: Mục tiêu (MT ), nội dung (ND ),
hình thức tổ chức dạy - học (HTTCDH), phương pháp dạy ( PPD ) của
thầy, phương pháp học (PPH) của trò và cuối cùng là kiểm tra đánh giá
(KTĐG) kết quả của người học

Yêu cầu của xã hội

ĐỊNH HƯỚNG

Mục tiêu
khoá đào tạo
Nội dung đào tạo
các môn học


(Mục tiêu môn học, bài)
Hình thức tổ chức dạy - học

(KT - ĐG thường xuyên )
Kiểm tra - đánh giá
(Tổng kết )

Phương pháp học

Phương pháp dạy




Các yếu tố này tác động qua lại lẫn nhau theo một sơ đồ cấu trúc nhất
định. Đó là tự phân tích nhu cầu của xã hội, trên cơ sở triết lí của nền giáo dục
và các cơ sở khác ( hệ ) mục tiêu của một cấp học, bậc học, ngành học được
xác định. Đây là cái mốc cơ bản để thiết kế chương trình, lựa chọn và sắp xếp
nội dung đào tạo. Hệ mục tiêu còn định hướng cho việc tìm ra các hình thức
tổ chức dạy - học phù hợp trong đó người dạy và người học tìm được các
phương pháp dạy - học tương ứng để đạt mục tiêu.
Trong sơ đồ trên kiểm tra đánh giá là khâu cuối cùng và cũng là khâu
quan trọng nhất bởi lẽ nó không chỉ cho ta biết quá trình đào tạo có đạt mục
tiêu hay không, mà còn cung cấp các thông tin hữu ích để điều chỉnh toàn bộ
các hoạt động xảy ra trước đó.
1.5.2. Vai trò kiểm tra- đánh giá trong giáo dục
1.5.2.1. Kiểm tra đánh giá giáo dục là một bộ phận quan trọng của quản lý
giáo dục tầm vĩ mô
Có thể nói rằng bất kì khâu nào của quản lý giáo dục cũng cần tới kiểm
tra đánh giá. Không có kiểm tra đánh giá thì hệ thống quản lý giáo dục sẽ trở

thành một hệ thống một chiều, không có cơ chế phản ánh trở lại, tức là chỉ có
chiều đi mà không có chiều về. Đây là một cơ chế quản lý không khoa học,
không hoàn thiện.
Chỉ khi có kiểm tra đánh giá, quản lý giáo dục mới nhận được phản
hồi, mới kịp thời phát hiện ra các vấn đề và giải quyết chúng. Giáo dục là
một hệ thống quản lý hai chiều theo kiểu khứ hồi. Như vậy có thể nói kiểm
tra đánh giá là một nhân tố đảm bảo cho quản lý giáo dục có tính khoa học
và hoàn thiện.
- Kiểm tra đánh giá giáo dục là một biện pháp quan trọng nhằm đi sâu
cải cách giáo dục


Muốn cải cách giáo dục trước tiên phải tiến hành cải cách chế độ kiểm
tra đánh giá bằng cách xây dựng một phương án kiểm tra đánh giá khả thi.
Trong quá trình cải cách cũng cần phải đầu tư cho kiểm tra đánh giá. Kết thúc
mỗi công đoạn cải cách cần phải tổng kết lại những công việc đã làm được.
Chỉ có như vậy mới tránh được tính thiếu nhất quán trong kiểm tra
đánh giá, bảo đảm cải cách giáo dục đi đúng quỹ đạo phát triển.
- Kiểm tra đánh giá giáo dục là một phương pháp quan trọng để nâng
cao toàn diện chất lượng giáo dục, có tác dụng tích cực tới các dự án trong
nhà trường, giúp học sinh phát triển toàn diện về mọi mặt.
Sau khi nhận được các tin tức phản hồi, kịp thời tổng kết thành tích và
sửa chữa sai sót, chất lượng giáo dục sẽ được nâng cao hơn rất nhiều.
- Kiểm tra đánh giá giáo dục là một nội dung quan trọng trong công
tác nghiên cứu khoa học giáo dục.
Ngày nay công tác nghiên cứu khoa học trong giáo dục được phân thành
ba lĩnh vực: Nghiên cứu cơ sở lý luận giáo dục, nghiên cứu lí luận phát triển
giáo dục và nghiên cứu về kiểm tra đánh giá giáo dục.
1.5.2.2. Kiểm tra- đánh giá kết quả học tập là một trong những hoạt động
quan trọng nhất của quá trình dạy học

Bản chất của kiểm tra đánh giá là thu thập các thông tin định tính và định
lượng, xử lý các thông tin đó và xác định xem mục tiêu của chương trình đào
tạo, của môn học có đạt được hay không và nếu đạt được thì ở mức độ nào.
Kiểm tra đánh giá là định hướng tới đích cuối cùng để người dạy hướng
dẫn người học cùng vươn tới và cũng là để người học tuỳ theo năng lực của
bản thân tìm cách riêng cho mình hướng tới. Với nghĩa này, kiểm tra đánh giá
sẽ định hướng cách dạy của thầy và cách học của trò sao cho hiệu quả nhất,
nghĩa là cùng hướng tới việc đạt mục tiêu.
Ngoài ra, các thông tin khai thác được từ kết quả kiểm tra đánh giá sẽ
rất hữu ích cho việc điều chỉnh phương pháp dạy của thầy và phương pháp
học của trò, đồng thời giúp các nhà quản lý có những thay đổi cần thiết trong


việc tổ chức quá trình đào tạo ( như điều chỉnh chương trình đào tạo, nội dung
đào tạo, hình thức tổ chức dạy - học ).
Nếu xem chất lượng của quá trình dạy - học là sự " trùng khớp với mục
tiêu " thì kiểm tra đánh giá là cách tốt nhất để kiểm tra đánh giá chất lượng
của quy trình đào tạo.
1.6. Đặc trƣng của kiểm tra - đánh giá trong lớp học
1.6.1. Kiểm tra đánh giá trong lớp học nhằm mục đích cao nhất là vì sự tiến
bộ của người học trong suốt quá trình học tập
Kiểm tra đánh giá cung cấp cho người học những thông tin hướng dẫn,
điều chỉnh phương pháp học, phát triển các thao tác tư duy, năng lực nhận
thức. Nhờ đó học sinh sẽ tự tin, tự chịu trách nhiệm về việc học tập của họ và
đó cũng là những phẩm chất cần có để học tập suốt đời.
1.6.2. Kiểm tra- đánh giá trong lớp học định hướng cho hoạt động của giáo viên
Kế hoạch dạy học có xen kẽ các đợt KT ĐG liên tục trong suốt quá
trình, định hướng cho giáo viên giúp người học vượt qua từng chặng đường
một cách vững chắc. Chính những thông tin thu được sau mỗi đợt kiểm tra
đánh giá kết quả học tập của tập thể lớp học cụ thể, giáo viên sẽ có cơ sở để

quyết định dạy cái gì, dạy như thế nào, kiểm tra đánh giá cái gì và như thế
nào, xử lý các thông tin thu được ra sao.
1.6.3. Kiểm tra- đánh giá trong lớp học mang lại lợi ích cho cả thầy và trò
Sự kiểm tra đánh giá trong lớp học cần có sự tham gia tích cực và tự
nguyện của người học. Bằng việc hợp tác trong kiểm tra đánh giá người học
củng cố kiến thức thu được trong cả quá trình đồng thời rèn luyện năng lực tự
kiểm tra đánh giá bản thân. Qua đó động lực học tập của họ được nâng cao do
nhận thức rằng giảng viên đầu tư công sức và sự thành công trong học tập của
học sinh.
Giảng viên trong quá trình đó cũng điều chỉnh cách dạy của mình thông
qua việc trả lời các câu hỏi "Tôi đang giúp học sinh rèn luyện những kiến thức


và kỹ năng gì?", "Làm thế nào để biết sinh viên có được những kiến thức và
kỹ năng đó ở mức độ nào ?", "Làm thế nào để giúp họ học tốt hơn ?"
Khi giảng viên làm việc gần gũi với sinh viên để trả lời các câu hỏi
này, họ cũng nâng cao được kỹ năng sư phạm và ngày càng thành công
trong sự nghiệp.
1.6.4. Kiểm tra- đánh giá trong lớp học là kiểm tra đánh giá theo tiến trình,
liên tục
Kiểm tra đánh giá trong lớp học với mục đích cao nhất là vì sự tiến bộ
không ngừng của học sinh chứ không phải là cung cấp các bằng chứng để
kiểm tra đánh giá và xếp loại học sinh. Nếu kiểm tra đánh giá tổng kết cần
những bài thi có độ tin cậy và độ giá trị cao, cần bao quát đủ phạm vi kiến
thức của môn học để có thể cho những kết quả công bằng khách quan, theo
đúng chuẩn đã quy định, thì kiểm tra đánh giá theo tiến trình không dùng để
xếp loại và có thể không cần nêu tên từng học sinh. Mục đích của kiểm tra
đánh giá theo tiến trình chỉ là cung cấp cho giáo viên những thông tin về việc
học sinh đang học cái gì, như thế nào và qua đó giúp họ thành công hơn trong
những ký kiểm tra đánh giá sau và nhất là trong kỳ kiểm tra đánh giá tổng kết

toàn khoá.
1.6.5. Kiểm tra đánh giá trong lớp học tuỳ thuộc vào từng lớp học cụ thể
Kiểm tra đánh giá trong lớp học chỉ có thể đạt được mục đích khi nó
đáp ứng được những yêu cầu và đặc điểm cụ thể của từng lớp học. Mỗi lớp
học có đối tượng riêng, có những đặc điểm không giống bất kỳ lớp học nào
khác, do vậy mỗi lớp học đòi hỏi có kỹ thuật kiểm tra đánh giá tương ứng mà
không thể áp dụng một cách máy móc, một mô hình có sẵn nào. Những giáo
viên thành công là những người nhận ra những đặc thù của lớp học, có
phương pháp dạy phù hợp với đối tượng đó và có những thủ pháp kiểm tra
đánh giá tương ứng với hoàn cảnh cụ thể đó.


1.6.6. Kiểm tra đánh giá trong lớp học gắn với mọi hoạt động của người
giáo viên trong và ngoài giờ học, là bộ phận cấu thành của phương pháp
dạy học và là cơ sở hình thành tài năng sư phạm
Kiểm tra đánh giá là một bộ phận không thể tách rời và diễn ra liên tục
trong suốt quá trình dạy, học môn học trong và ngoài giờ học và là bộ phận
cấu thành của phương pháp dạy - học.
Trong qúa trình phấn đấu đạt mục tiêu môn học, người dạy và người
học sử dụng các phương pháp phù hợp, liên tục sử dụng các hình thức kiểm
tra đánh giá để kiểm tra việc đạt mục tiêu, liên tục cải tiến, điều chỉnh để đạt
mục tiêu cuối cùng của khoá học.
Quá trình dạy - học, kiểm tra đánh giá liên tục như vậy giúp người học
tiến bộ không ngừng, người dạy ngày càng tích luỹ kiến thức, kinh nghiệm.
Sự gắn kết giữa người dạy và người học, giữa kết quả học tập với nỗ lực
giảng dạy cũng vì thế ngày càng tăng cường, người học và người dạy cùng
chịu trách nhiệm về việc dạy học môn học.
Dành một chút thời gian làm một kiểm tra đánh giá đơn giản trước khi
dạy một bài cụ thể nào đó, giáo viên có thể hiểu rõ hơn trình độ của học sinh
ở mức nào và nên bắt đầu bài giảng từ đâu.

Một kiểm tra đánh giá nhanh giữa giờ có thể cho biết học sinh có
hứng thú với bài giảng không. Đánh giá sau buổi học cho phép giáo viên
củng cố bài giảng và phát hiện những lỗ hổng kiến thức của học sinh trước
khi chúng trở thành một trở ngại nghiêm trọng cho việc học sau này.
Những kiểm tra đánh giá như vậy còn giúp học sinh hình thành kỹ năng tự
kiểm tra đánh giá, một kỹ năng hữu ích đối với họ ngay cả khi họ đi vào
cuộc sống lao động sau này.
1.7. Vai trò của kiểm tra- đánh giá trong lớp học
Việc kiểm tra đánh giá lớp học thường xuyên là rất quan trọng đối với
không chỉ có giáo viên, các nhà quản lý mà còn đối với cả học sinh.