Phân tích tính đa hình di truyền hệ IZOZYM của các nhóm mối gây hại (Đê điều, nhà cửa, cây trồng ...), góp phần xác định sự đa dạng sinh học và phân loại chúng

DAI
HOC QUOC GIÀ
HA NÓI
TRIIÒNG
DAI HOC KHOA
HOC TI) NHIÈN
PHAN
TICH TINH
DA HÌNH DI
TRUYÉN
HE IZOZYM
CÙA
CÀC NHÓM
MÒI
GAY HAI
{DE
DlÉV,
NHÀ
CÙA, CÀY TRÓNG ),
GÓP
PHAN XÀC
DINH SlT
DA DANG
SINH
HOC
VA
PHAN
LOAI
CHÙNG.
MA
SO:

QTOl-41
CHI!
TRÌ DE
TÀI:
CHU
VAN MÀN
Càccan bó
tham
già:
PGS.TS.
Trini!
Dình
Dal,
Th.S.Nguyén Vàn
Sang,
Th.S.
Dinh Nho
Thài,
CN.
Ngiiyèn
Vàn
Qiiàng,
CN Nguyèn Thi
Thii
Hién,
DAI HOC QUOC
GIÀ
HA NOI
TRUNG TÀM
THÒNG

TIN THU VitN
DT/
MG
HA NOI 9-2003
p
1.
MUCLIJC
Trang
1.
Muc
lue
3
2.
Bao cao tóm tat 4
3.
Lòi madàu 8
4.
Nói dung
chinh
10
4.1.
Tòng
quan tài
lieu
10
4.1.1.
Tmh hình
nghian
cuti
enzym

ò
con
trìing
10
4.1.2.
Lich su nghien cuu mói
11
4.1.3.
Tmh hình bat cap trong
phàn loai hình thài
mói 14
4.1.4.
Dai cuang
ve
izozym esteraza 16
4.2.
Val lieu va
phucyng
phàp 17
4.2.1.
Dói
tugng
nghian cuu 17
4.2.2.
Vat lieu nghian
cuti
19
4.2.3.
Phuang phàp nghien cuu 20
4.3.

Két qua va thào
luàn
28
4.3.1.
Bién di dien di enzym esteraza
a
hai
loài mói
nghian
ciiu
28
4.3.2.
Tàn
sócàc locut
izozym esteraza 41
4.3.3.
Phàn
tfch
khoàng
càch
di
tniyén
theo locut esteraza giua
46
càc
quSn
the va càc loài mói theo còngt
hòc
NEI 72
bang

phàn mém
NTSYS
Két
luan
51
Kién nghi
51
Tài lieu tham khào 52
Phu
lue
54
2.
BÀO
CAO TOM TAT
2.1.
Tén de tài
Phàn
tfch tfnh da hình di truyén he izozym cùa càc nhóm mói
gay
hai
(de
dieu,
nhà etra, eày
tróng ),
góp phàn xàc dinh su da dang sinh hoc va
phàn loai
chùng.
Màsó: 0T()1-41
2.2.
Chù tri

de tài:
ITiac
sy Chu vàn Man
2.3.
Càc
càn
bò
phói
hap:
PGS.TS.
Trjnh Dình
Dat,
CN.Nguyén
Thi Thu Hién,
Tli.S.Nguyén
Vàn
Sàng,
Th.S.Dinh Nho
Thài,
CN.Nguyén Vàn Quàng.
2.4. Muc tiéu
va
nói dung nghien
ciiru:
*
Xàc dinh tfnh bién dj
cùa
he izozym esteraza thòng qua phàn tfch càc
alen
cùa mói locut izozym esteraza.

* Phàn tfch khoàng càch di truyén
giùa
càc quan the
va
càc loài mó'i
*
Góp phàn vào viec phàn loai mó'i a Viet Nam.
2.5.
Càc két qua dat
duoc:
- Su dung phuang phàp dien di tran gel polyacrylamid cùa C.A. Green
(1990) va phàn tfch két qua dian di
bang
phàn mém NTSYS tren mày vi tfnh
PC dà thu
duac
két qua
dién
di
ò
hai loài mói
Macrotermes annandalei va
Oclontotermes yunnaneusis ve
he izozym esteraza là rat da hình.
- Loài
Odoniotermes yunnanensis
thu thàp a Cùc phuang
co
3 locut
gen vói 4 alen dóng tròi quy dinh, quan the cu

trii
tai Xuàn Mai cùng
co
3
lociìt
gen vói 5 alen dóng troi.
- Loài
Macìolennes
annandalei:
màu
thu thàp tai Cùc Phuang
co
6
locùt
gen vói 7 alen; màu thu thàp tai Xuàn Mai
co
4
locùt
gen vói 5 alen; màu
thu thàp tai Tam Dào
thi co
3 locùt gen vói
6
alen.
- Phàn tfch két qua dien di
bang chucrng irình
NTSYS cho thay he
so
tuiyng
dóng di truyén

(NEI72)
giùa hai gióng Macrotermes va Odoniotermes
là
rat
thàp
(1=
0,3). Két qua cùng cho thay he so
luang
dóng di truyén giùa hai
S'<^-
quàn thè Macrotermes annandalei
à
hai
vùng
sinh thài khàc nhau
(ri^ng
quóc
già
Cùc Phuang
va
vùng dói Xuàn Mai) khà cao
(1=0,88),
tuang
ihig
vói
khoàng càch di truyén D là 0,143. Diéu này chùng tó bién di vón gen di
truyén cùa hai quàn
thè
này rat ró
ret.

- Bài bào da còng bó:
01
bài.
- Dào tao:
01
cùnhàn.
2.6. Tình hình kinh
phi ciia
de tài:
Tóng kinh phf duac càp:
Thua khoàn
chuyén
món, thù
lao:
Mua hoà chat nghien cuu:
Quàn
ly
hành chfnh
va
chi
phi
khàc: 200000 dóng.
Cong
8 000 000 dóng
Dà quyét toàn xong nàm 2002
8000000 dóng.
4800000 dóng.
3000000 dóng.
BCN Khoa
Chù tri

de
tài
TT
/^^ X^^'MT/;
y
un
Chu Vàn
Man
Ca quan chù
tri de
tài
PHÓ Hllu TR'JÓNC?
"
ì
1.
Branch: Biology
2.
Project: Using izozym lo analyse the genetical polymorphism of the
termite damaging the housing, dyke, tree etc, in oder to contribute
exactly their classificalion and to conservet their biodiverty.
3.
Numerical code:
QTOl
41
4.
Supervising agency:
VNU
5.
Responsible
agency: Hanoi university of science

6. Combined agency:
7. Main responsible: Ms. Chu Van
Man
8. Combined responsible:
Dr. Trinh Dinh Dat, Bs. Nguyen Thi Thu
Hien,
Ms.Nguyen Van Sang, Ms.Dinh Nho Thai,
Bs.Nguyen
Van Quang
9. Implementing period: from 2001 lo 2002
10.
The target of project:
11.
Abstract of the content and the result:
- Result of Science and Technology:
The esterase isosyme
syslein
of
Iwo
termite species Macrotermes
annandalei and Odontotemes yunnanensis from different location were
analyzed. NTSYS software was used for
eletromoiph
in polyacrylamide gel.
The result showed that:
The electromorph of esterase isosyme system was polymorphic. The
Cucphuong population of Odontotemes yunnanensis had 3 loci with 4
dominant alleles; the Xuanmai population of Odontotemes yunnanensis
also
had 3 loci with 5 dominant alleles respectively. The Cucphuong population of

Macrotermes annandalei with 6 loci, 7 alleles; the Xuanmai population
Macrotermes annandalei with 4 loci, 5 alleles; the Tamdao population of
Macrotermes annandalei with 3 loci,
6
alleles were shown correlatively.
The genetic identity (I) bctween Macrotermes and Odoniotermes
genera was
small (I =
0.3) and the genetic identity between the Cucphuong
and Xuanmai Macrotermes annandalei populations was 0.88 (I
=
0.88). This
result showed
Ihal
the
esteraza
isosyme system of those two lermites species
was different.
- Result of training:
01
Bachelor degree
- To contruct the material and technical bases
- Practical application possibility: Contribution lo termite identification in
Vietnam.
- Publication: 01 paper
3.
LÒI
MÒ DAII
Mói là
con irùng

xà hói
co
y nghTa dàc
biel
quan trong, Nhiéu
cóng
trình kién trùc, kho tàng, de dap, cày tróng bi mói phà hoai
gay
thiat hai hàng
ty dóng trong nén kinh
té
quóc dàn. Thành phàn loài mói a càc vùng khàc tran
càc dói tuang kinh té khàc nhau
thi
rà't khàc nhau. Cóng viec diet mói
bang
phuang phàp sinh hoc dói hói phài
co nhùng
kién
thùc
phàn loai chfnh xàc
khòng gióng nhu diat mói
bang
hoà chat doc .
Càc loài dóng hình trong nhóm con trùng là khà
phó
bién, vf du nhu
muòi Anopheles
minimus,
Anopheles

maculatus,
ruói
Drosopliila
.v.v Néu
su dung dau hieu hình thài da phàn loai trong nhiéu truóng hap
mot
so nhà
phàn loai hoc dà nhàm
làn
xép nhiéu
loai
khàc nhau vào mot loài
vi
hình dang
ban ngoài cùa chùng rat gióng nhau. Truóng
hgp
vói ho Rhinotermitidae cùa
mói cùng
co
tinh trang tuang tu. Càc loài dóng hình thuóng gap trong truóng
hap càc loài khàc nhau chiém càc 6 sinh thài gióng nhau do vay khòng the
hien rò su phàn hoà
ve niàt
hình thài.
Trong
qua
trình nghian cuu do
co
quan niem khàc nhau
ve

loài
dà
dàn
dén màu
thuàn ve
két
qua
phàn loai. Néu xét càc loài tran theo quan dia'm di
truyén thi Loài là tap
hcrp
nhùng cà the dà
dirac
hình thành trong
qua
trình
phàt trìén tién hoà,
co
chung nguón
gò'c,
co
dàc
diém
chung
ve
kia'u hinh
va
kiau gen,
co
khà nàng giao phói sinh con
hiJu

thu
va
di truyén tfnh dàc trung
cùa loài qua nhiéu
thè
he. Theo quan
diém
này thi càc loài dóng hình chfnh là
càc loài
dòc
làp.
Nhung néu ta xét càc loài này theo hinh thài thi càc loài phàn
biat duac vói nhau khòng phài
bang
tfnh
chat
bà't thu khi lai chùng vói nhau
hoàc càch ly sinh san
giifa
càc quàn
thè ma
chfnh
bang
càc dàc
diém
sai khàc
hình thài ban ngoài.
O
day
ta thay rò

co
su han
che
cùa phuang phàp phàn loai khòng mang
ban chat di truyén nhu su sai khàc vói càc chi tiau di thuóng hoàc sai khàc do
biai
hoà giói tfnh Mal khàc càc loài khàc nhau mang bàn chat di truyén khàc
nhau Truóng hap này thuóng thay a càc loài dóng hinh, trong thuc té phàn
bò'
cùa càc loài dóng hình khòng phài
luòn
tàch biet ma chùng
co
the duac
phàn bó
rat
gàn nhau tham chf chùng
co
the cùng tón tai trong mot khu vuc
8
nhàì
dinh. Diéu
dò co
the thà'y ó loài An.Culicifacies.
Phùc
loài này góm hai
loài dóng hình duac phàn bó ó
hai huyen
ké càn nhau thuòc
Àn

Dò
va
nàm
trong hai vùng
dò
tình hình sòl
rei
khàc hàn nhau. Xuà't phàt
ti^
diéu màu
thuàn
irèn,
gàn day càc nhà khoa hoc dà tàp
irung
nghian
ciru
phùc loài
Anopheles theo khfa canh di truyén hoc
bang
càch
sir
dung phuang phàp di
truyén
va
sinh hoà nhàm tim hiéu bàn chat càc chi tiau hình thài qua
dò
xàc
dinh duac dau
chudn
di truyén. Mot ca sa cùa càc nghian

cùu
này là dua vào
dinh nghTa loài theo huóng dich té hoc cùa
Paterson-1963:
Loài là nhùng
nhóm cà the
co
chung mot quy gen trong tu nhian. Dàc diém sinh hoc cùa quy
gen này sé quyét dinh khà nàng truyén
bénh
cùa càc cà the
con
trùng. Càc quy
dinh phòng trù phài tnrc tiép chóng càc cà the
co chùa
càc quyét dinh truyén
benh trong vón gen.
Cho tói nay, càc nhà phàn loai déu thà'y su càn thiét cùa viec su dung
phuang phàp
va
ky thuàt mói de nghian cuu thành phàn loài. Càc phuang
phàp này dà
va
dang duac tién hành
a
nhiéu nuóc
trén thè
giói
va
dà dat duac

nhùng két
qua rat
tòt. Thuc té cho thà'y bién di dien di là phuang phàp tòt
ve
mat di truyén de phàn tfch càc thành vian trong
mot
loài
con
trùng tren ca sa
phàn tfch
tàn so
alen cùa càc ha izozym
[ 1
).
O
Viet Nam cho dén nay chua
co
mot nghian
cuti
nào dàng ké phàn
tfch làn so alen cùa càc he izozym àp dung trong phàn loai mói.
Vi
vày chùng
tòi
lua
chon
de
tài:
"
Phan tich tinh da hình di truyén he izozym cùa càc nhóm mó'i gay hai

(de
diéu,
nhà cùa, cày tróng ), góp phàn xàc dinh
sU
da dang sinh hoc va
phàn loai chung
'',
nhàm:
o Xàc dinh tfnh bién di cùa
mot
so ha izozym thòng qua phàn tfch càc
alen cùa mói locut izozym
o Phàn tfch khoàng càch di truyén giùa càc quàn the
va
càc loài mói
o Góp phàn vào viec phàn loai mói a
Viai
Nam
4.
NOI DUNG (HÌNH
4.1.
Tong quan tài
liéii
4.LL
Tinh hinh
nghien cim
enzym
a
con trùng
Trong rat nhiéu truóng hap viec nghien cùu càc loài

con
trùng y hoc bi
càn tra bai nhùng khó khan
ve
phàn loai hoc. Bòi vi càc dàn lieu hinh thài
khòng dù de phàn biet càc loài dóng hình bay càc thành vian cùa phùc loài. Vf
du phùc loài An.gamhiae bao góm
fi
nhat 6 loài thành vian
va
a mot vài noi
trén
lue
dia chàu Phi, mot vài loài là khòng
thè
phàn biet duac vói nhau
ve
càc
dàc diém hinh thài, nhung chùng lai khàc nhau rò ret vói tu càch là vecta
truyén benh. Càc két
qua
nghian cùu so sành hinh thài càc cà'u tu dien di càc
enzym giùa càc loài thành vian dà cho thày viec su dung càc dàn lieu dian di
co
rat nhiéu trién vong da giài quyét càc khó
khan
tran.
Saul
va
còng su

(1977)[13)
da su dung két
qua
dien di enzym Alcohol
dehydrogenaze (ADH) de nhan biét càc loài
Culex
quinquefasciatus
va Culex
pipiens duac dàc trung bai càc cà'u tu dien di ky hieu là Q
va
P.
Tsukamoto
va
Horìo
(
1987) khi so sành dien di
malie
enzym a
65
loài
phu cùa muòi
ò
Nhàt Bàn dà phàt hien su khàc nhau
ve toc
dò di chuyén cùa
càc cà'u tu dien di ME ò càc loài nghien cùu.
Green va còng su
(
I990)|
11 ) tran

ca sa càc dàn lieu da hình cùa 8 locut
enzym dà dua ra càc
bang
chùng di truyén
de
xàc dinh càc thành vian A,B,
C,
D cùa phùc loài An.dirus a Thài Lan.
Khi
su
dung tàn so alen cùa càc locut EST
va
Tetrazolium oxydase de
nhàn biét càc thành vian
A,
B, C va
menjs
cùa phùc loài
An
gambiae,
Mahon
va
cóng su (1976) dà chi ra ràng néu phói hap tàn
so
cùa cà 3 locut EST cùa
mòi loài thi
co
the nhàn biét chfnh xàc tói thiéu là 0.9533.
Bang
phuang phàp dien di nghian cùu

1 so
ha izozym
a
An.minimus càc
nhà nghian cùu a Viet Nam cho thà'y trong 7 he izozym cùa phùc loài
co
6 he
izozym là da hình.
Trong 6 ha tran thi ODH va
MPI co thè su
dung de phàn biet mot so
thành vian trong phùc hap loài này. Tren ca sa két hap vói két qua nghian cùu
ta bào, hinh thài
co
the xàc dinh ft
nhàì
2 loài trong phùc loài An.minimus a
Viet Nam. Da so nhùng bién di sinh hoà
ó
nhùng quàn the khi
nghien
cùu là
10
nhùng bién di trong loài,
mot
so bién di
co
y nghTa trong phàn loai dò là bién
di giùa càc loài [1|.
4J2,

Lich su
nghien Cini mói
Do y nghTa kinh té quan trong
nan
mói dà
dugc
chù y dén
tu làu
ó càc
nuóc nhiat dói tran the giói.
Khi trình dò khoa hoc chua phàt trién, su hiéu biét cùa con nguòi
ve
tu
nhien chua nhiéu, boat dóng cùa mot so loài trong tu nhian, trong
dò co
boat
dòng cùa mói
con là
nhùng diéu bf àn.
Làn dàu tian vào khoàng nàm 640 sau còng nguyan mói
chi dugc de
càp
dén trong kinh thành cùa An Dò là dói tugng
gay
hai gò (Snyder,I956). Do
dàc tfnh boat dòng
va
su phà hoai manh me cùa mói, trong dàn gian An Dò
théky 13
dà

luu
truyén huyén thoai
ve "
con quy trong tò mói"
(Hagen,
1955).
Trong nhùng quan tài chòn
bang
gò càch
day
khoàng 20(X) nàm a Ai Càp dà
phàt hien thà'y thù thuóc nhó dò dà ngàn càn dugc su phà hoai cùa mói, mac
dù trong tài lieu co Ai Càp chua
de
càp dén mói .
Vào
thè
ky
15,
16
vàn
de
nghian cùu mói chi
dùng
lai ò mùc dò quan
sài
hinh dàng ban ngoài cùa càc tò mói rói dua ra
mot
vài nhàn xét
ve

tap tfnh
xày tò
va
bào ve tò cùa chùng. Càc quan sàt dugc tién hành do càc nhà du
Ijch
Chàu Au, Nhà dia ly Hy Lap
va
càc nhà quan sàt Àn Dò Thói ky này nguói
ta dà nhàm làn giùa mói
va
kién. Calgomosto dà gol mòi là con kién tràng, khi
òng tien hành nhùng quan sàt cùa mình a Xenegan. Tu ngù này cùng dugc
nhùng nhà dia ly Hy Lap nhàc dén khi quan sàt tò mòi ó Pephaos
ben
bò
vjnh
Gresi(Jujikove, 1972)
Thuy su dò dò'c Vendokhagen (1955) dà ggi tò mói
ma
mình quan sàt
co
chu vi tu 5-6m là
"chiéc non
dò" nò do nhùng con
con
trùng nho bé xày
dung nen. Chùng nhu nhùng con ong khi bi phà tò chay
làng
xàng khàp xung
quanh (Weider,

1970),
Moli
(1917) dà cho ràng nhùng con
con
trùng nho bé
màu tràng dugc càc tàc già tran nhàc dén nhiéu làn, rat
co
the dò là con mói.
Rò ràng càc quan sàt tren dà
de
càp dén loài mói. Tuy nhian chfnh tan goi là
con mói chua dugc dùng trong càc tài lieu
nau
ra.
Cuòi
thè
ky
18 tu
"Termes"
dugc Linne dùng làn dàu tien (1758) trong
hàng chuc còng trình nghien
ciru
"He thòng hoc tu nhian" de biéu thi tan ggi
nhùmg cà
thè
mói thg hoàc mói
Ifnh
cùa loài Termes fatale. Òng dà nhàm làn
chùng vói loài mot, sinh ra àm thanh dàc trUng trong gò
iruóc

khi
lòt
xàc
11
trucVng
thành. Óng dà xép mói thuóc loai
con
trùng khòng cành (Aplera).
Fabricius lai xép mói làn vói càc loài kién thuóc bò cành màng
llymenoptera.
Dan nàm 1885 Cosmtock mai xàc dinh mói là mot bò rìang: Bò cành déu
Isoptera,
Cóng bó khoa hoc dàu
lian ve
mòi cùng dugc xuà't hien vào cuòi
thè
ky này (Konig,1779). Nàm 1781 Henry Smealhman dà dua ra mot bàn tuóng
thuàt chi
lièi ve
mói a cung dien hoàng
già
Anh, trong dò òng dà mò là cà'u
trùc cùa mot tò mòi, vói càc thành vian trong tò. Càc tàc già tiép sau
dò
tiép
tue
di sàu nghian cùu
ve
hình thài
va

càu trùc tò mói, dàc biet là càc tò chìm,
dòng
thòi
tién hành mò là hinh thài ban ngoài cùa càc cà
thè
mói. Nhùng
ihiet
hai do mói
gay
ra nhu su phà hoai nhà cùa, kho tàng, còng trình kién trùc dà
dugc chù y nghian cùu ó
thè
ky này
va de
xuàt
mot
vài bien phàp don giàn
phòng chóng mòi, trong dò
co
viec dùng kién de phòng trù (Jordens,
1801
)
Cuòi
thè
ky 19, dàu
thè
ky 20 là thòi ky phàt trién manh me càc
nghien
cùu phàn loai hoc
va

tién hoà cùa mòi. Tap sàch
chuyén
khào
ve
mòi cùa
Hagen
(1855)
dà dat nén móng cho tàt cà càc
nghien
cùu sau này
ve
loài
con
trùng dàc biét
này.
Tu
nàm 1854, Hagen dà tòng két dugc nhiéu quan sàt sinh
hoc chùng minh mòi quan he mat thiét giùa mói
va
giàn. Òng dà mò là 60 loài
mói thuòc 4 gióng trong
chuyén
khào cùa minh. Holmgren(191
1-1912)
cùng
dà
co
cóng hién già tri trong phàn loai mòi mot càch toàn dien. Òng dà làp rat
nhiéu ho
ma

hien nay vàn dang dugc su dung. Sau này tran ca sa cùa
Holmgren, Banks (1920) Light (1921) Sjostedt(1925) Grasse(1949) dà hiau
dinh ve
ho phu
va
tén ho cùa mòi. Ngoài ra càc nghien cùu tiép theo cùa
Wassman, Haviland, Froggatt, Silvestrì, Desneux dà
co
dóng góp to
lón
cho
viec mò là nhiéu loài mòi
va
sàp xép
ihành
he thò'ng ca bàn hien dai cùa mói.
Viec phàt hien ra loài mói nguyen thuy chàu
Ùc
Macrotermes
darwiniensis
Froggatt
co
già tri dàc biet dói vói hiéu biét
ve
su tién hoà cùa mòi,
nhiJng
nghien cùu cùa Emerson (1932, 1945, 1952,
1959,
1965) va
còng su cùa òng

(Grasse, 1937; Sands, 1957; Roonwal 1958). Tiép
tue
di sàu vào he thòng
phàn loai mói. Càc tàc già
tran
dà tién hành phàn loai mò tà hoàn chinh 18
loài mói, thuòc 3 giòng cùa vùng
hidomalay,
nàng long so loài dugc phàt hién
a vùng này lan lai 434 loài, dóng thòi
làm
sàng tò nhùng van
de ve
khu he
mói.
Thài
Bang
Hoa
va Tran
Ninh Sinh (I964)|2] dà mò tà 62 loài mòi thuóc
4 ho 22 gióng cùa mién nam Trung Quóc. Jujikove(1972) dà mò tà
va
làp
khoà dinh loai 7 loài mòi phàn bó ò Lien Xò
cu.
Bang
danh muc
ve
mói tren
12

thè
giói cùa Snyder(1949) dugc chù y mot càch dàc biet, tàc già dà tòng két
càc nghian cùu
ve
phàn loai
va liei
ka tran 2000 loai mói phàn bó
a
càc vùng
khàc nhau
trén
thè giói, Trong
Ihói
gian sau càc nghien cùu ngày càng tàng
manh
mè.Trong
nghien cùu sinh hoc càc tàc già dà di sàu nghian cùu tàp tfnh
cùa mói, dàc biet là tap tfnh xày tò, xày duóng mui, mòi quan he giùa tuoi dàn
mói
va
cà'u trùc tò mói,
nhà'l
là dói vói càc loài mói hai da dap (Thài
Bang
Hoa,
Tran
Ninh Sinh, 1964)
O Viet Nam cùng vói su ra dói cùa kién trùc nhà cùa, viec phóng trù
mói dà dugc nhàn dàn ta chù y
tu

làu. Mac dù thòi
co
xua chua
co
nhùng
nghien cùu mang y nghTa khoa hoc
ve
mó'i.
Ong cha ta dà tfch
luy
dugc kinh nghiem thuc tè quy
bau de
bào
va
tài
san cùa mình. Ho dà biét lua chon nhùng loai gò chóng mói mot de làm nhà
va vàt
dung kién thiét, dà biét dùng tàng dà ka chàn cót de chóng mòi.
Co
nhùng kho luu giù
so
sàch dén 200 nàm khòng bi mói mot phà hai (La Quy
Dòn 1917)
Càc nghian cùu khoa hoc
ve
mói truóc nàm 1954 mói dugc thuc hien
mot
càch le
tè,
chù yéu do càc chuyan

già
nuóc ngoài tién hành. Còng trình
nghien cùu mói dàu tian xuà't hien a Dòng Duang là cùa J.Bathllier còng bó
nàm 1927. Tàc già dà mò tà 19 loài mòi a Dòng Duang, Viet Nam
co
18 loài,
rìeng mién Bàc
chi
phàt hian dugc 4 loài. Ngoài ra tàc già
con
mò tà
mot so
dàc diém sinh thài hoc cùa
mot so
loài mói dugc phàt hien
va
di sàu mò tà dàc
diam sinh hoc cùa hai loài Macrotermes gilvus
va
Nasutiltermes matangensis.
Mot
so
tài
liau
tiép theo cùng nghian cùu
ve
mó'i ò Dòng Duang, tuy nhién
chua
de
càp cu the dén mói a Viet Nam.

Tu
nàm 1954 tra lai
day
cùng vói còng cuòc xày dung
va
khòi phuc
kinh té a mién Bàc, viec nghian cùu mói cGng dugc tàng cuóng.
Co
nhiéu
nghien cùu phuc vu thuc tién
san
xuàt dà dugc tién hành nhu còng trình cùa
Nguyen
Thè Vién, 1960, 1964;
Nguyen
Xuàn Khu, 1964; Pham Vàn Phùc,
1965;
Bùi Huy Duang (1963);
Nguyen
Trì Thanh
(1966,1968,1970);
Nguyen
Due
Khàm (1965,1966,1967);
Nguyen
Thè Vién,
Nguyen
Trì
Tlianh,
Nguyen

Due
Khàm (1967);
Nguyen Due
Khàm,
Nguyen
Trì Thanh (1967);
Nguyen
Due
Khàm,
Nguyen
Trf Thanh (1969); Dò Ngoc Thào (1962);
Vù
Vàn Tuyén
(1982)
13
D'dc
biai
là còng trình
nghien ciru
khu he mói a mién Bàc Viet Nam cùa
Nguyen Due
Khàm
tu 1961
dén
1971,
dugc tòng két trong tài lieu "MÓi mién
Bàc Viet Nam" xuàt bàn nàm 1976|3|. Tàc già dà phàt hien dugc 61 loài thuòc
4 ho, 20 gióng, cùng vói mò tà nhùng dac diém sinh hgc, sinh thài cùa chùng.
Ban canh nhùng nhàn xét
ve

su phàn bò cùa mói theo vùng cành quan, tàc già
con dua ra nhùng
net
khài
quàl ve
dia ly dóng vàt hoc cùa khu ha mói mién
Bàc Viet Nam, trong vùng dóng vàt Dòng Duang. Patrìet Y Durant, (1971)
cùng dà phàt hien dugc 37 loài mói
ò
mién Nam Viet Nam
va
tién hành mò tà
mot so dàc diém hinh thài, càu trùc cùa chùng. Ngoài ra
VQ
Vàn Tuyén
va
còng su
tu
nàm 1975 dén nàm
1990
dà tién hành diéu tra
ve
thành phàn loài
mói hai da dap, nhà cùa
va
kho tàng. Két qua cho thà'y
co
52 loài mói thuòc 4
ho phàn bò
a

càc dap
ho
chùa nuóc
va
mot so da trong pham vi cà nuóc. Dóng
thòi tàc già dà phàt hien hai muai bay loài mòi thuòc ba ho phà hoai nhà cùa
tai
18 tinh
tran hai mién Nam Bàc.
Mot
so dàc diém phàn bó, tàc hai cùa mói
dói vói còng trình, con
duòng
mói xàm nhàm vào càc còng trình cùng dà dugc
de
càp dén.
Càc nghian cùu sinh hgc, sinh thài hgc cùng dà dugc càc nhà nghien
cùu quan tàm. Tap tfnh giao phói, phàn dàn, làm tò
va
de trùng cùa mot
so
loài
dà dugc tòng két trong tài lieu cùa
Nguyen Due
Khàm (1972). Tuy nhian,
qua
trình hinh thành dàng càp,
si;
diéu
hoà

dàng
càp trong tò mói
con
ft dugc luu
tàm. Ty le dàng càp trong tò mói
va
su phàn còng lao dòng, dàc biet là
sir
phàn còng lao dòng theo
lùa tuoi
trong
qua
trình
che
bién thùc àn cùa mói
co
vuón cày nàm con chua dugc chù trong nghien cùu.
4.L3,
Tình hinh
bài
càp trong phàn loai hinh thài mòi thuòc hai
gióng
Macrotermes
va
Odontotermes:
Loài Macrotermes annandalei
va
Odontotermes yunnanensis là hai
loài
co

y nghTa kinh
tè
quan trong dói vói cày tróng, da dap
va
còng trình kién
trùc.
Mòi loài trong gióng lai
co
nhùng dàc diém sinh hgc ft nhiéu sai khàc
nhau cùng nhu tàp tfnh kiém àn,
che
bién thùc àn
va
xày tò khòng gióng nhau.
Càc bien phàp phòng trù
co
hieu
qua
cao chi khi xàc dinh dugc loài cu the vói
càc dàc diém sinh hgc
va
tàp tfnh sinh hgc cùa chùng.
Càc loài dòng hình
va
su bién di hình thài trong cùng loài do hoàn cành
cùa mòi truóng sinh thài hoàc do su phàn ly dia ly gap rat nhiéu a
mói.
14
Càc loài mòi bay phàn dàn phu thuòc vào
cctn

giòng, chùng phàt tàn rà't
xa trung tàm phàn bò
nan
hình thài bién di rat nhiéu.
Tliuóng
gap trong so này
là càc gióng Macrotermes
va
Odontotermes, Microtermes Khi phàt tàn xa
ò sinh thài cu, hinh thài cùa chùng cùng bién dòi nhiéu.
Vi
vày su sai dj
ve
hinh
thài trong cùng loài cùa càc giòng trén dà làm cho nhùng nhà phàn loai
dua vào hình thài hi nhàm làn. Oshima, Light, Kemner nhàm làn loài
Macrotermes gilvus a càc vùng khàc nhau
nan
cho nhiéu tan loài khàc nhau.
Ve
sau chinh càc tàc già này dà kiém tra
va
dfnh chfnh lai, chuyén thành loài
phu hoàc dóng hinh (synonym).
Gióng Macrotermes bao góm càc loài
co
dàc diém xày dung vuón nam
trong
qua
trình thu nhàn

va che
bién thùc àn. Giòng cùng nhiéu loài
co
hình
thài thay dòi theo tùng dia phuang
(Nguyen Due
Khàm-1976).
Vi vày dua vào
mò tà hinh thài ngoài de phàn loai loài nhiéu khi cùng
bj
nhàm làn. Loài
Macrotermes gilvus dugc tim thà'y nhiéu noi tran thè giói; chùng dà
co
hàng
chuc tén loài trùng nhau (synonym) dua tran hình thài bién dòi. Sau khi tu
chinh, thùc chat chùng chi là
mot
loài. Vf du Oshima dà chia M.gilvus a Nhàt
Bàn thành bòn loài là
M.luzonensis. M.manilanus,
M.philippinensis,.
Truóng
hgp tuang tu cùng gap trong tài lieu phàn loai cùa Light (1921); Kemner
(1930-1934) tham chf càc tàc già này
con
phàn thành nhiéu loài
va
loài phu
nùa.
O

Viet Nam loài Macrotermes annandalei dugc xàc
djnh
là phò bién
ò
khàp càc
tinh
trung du mién Bàc Viet Nam. Khi
dira
tran dàc diém hình thài
ngoài làm ca sa phàn loai. Tuy nhien, theo diéu tra cùa
Nguyen
Vàn Quàng
(2()00)[7| loài này a nhùng vùng khàc nhau lai co nhùng dàc diém cà'u trùc tó
va
cà'u trùc vuón nàm ft nhiéu sai khàc nhau.
Vày
day
là mot loài bay hai loài
con
chua
co
càu tra
lói
rò ràng, néu
chi
dira
tran dàc diém hình thài mói
Ifnh.
Nhu vày dua vào dàc diém hình thài trong phàn loai hgc chua giài quyét
dugc dò là loài dòng hinh (synonym)

a
hai gióng mói Odontotermes
va
Macrotermes. Viec dòi bòi phài eó nhùng bien phàp phàn tfch di truyén
va
ky
thuàt sinh hoà bò trg dang là
yau
càu càn thiét dói vói phàn loai mòi.
Tran thè giói hien nay dà
co mot
so két
qua
phàn loai dua tren phàn tfch
thành phàn bòa hgc cùa ca the
va
cà'u
tràc
ADN cùa
mot
so loài, nhung két
qua
này mai chi cho phép tàch ra dugc càc nhóm loài chù chua tàch ra
tìmg
15
loài (Kaib 1994; Richard 1994). luy nhien ky thuàt phàn tfch dien di mot
so
he izozym dùng trong phàn loai
mot
thi

bau
nhu chua
co
mot còng bò nào
dàng ké cho tói nay.
4.1.4,
Dai cuong ve Izozym Esteraza
Esteraza (EST) là mot nhóm càc izozym khòng cùng nguón, ft biéu hién
khà nàng chuyén hoa vói ca chat, song tàt cà càc EST
co
mot dac tfnh chung
nhat là phà huy lian két este cùa axit cacbonic trong càc chat phàt sinh tu
naphlhol, indoxyl
va
methylum billphrin. Ò dòng
vài
EST thuóng dugc
nghien
cùu
va su
dung ròng rài nhu càc chuàn di truyén trong càc nghian cùu
quàn
thè vi:
- Tfnh bién di cùa enzym này trong loài là lón.
- Cùng mot
lue co thè
nghian cùu
mot
so gel.
- Su biéu hien hoà tò chùc don giàn.

Tuy nhian, khó
co thè
chi ra dugc dàc diém tiéu biéu cùa tìmg loai EST
theo quan diém thành phàn izozym, vi trong nhiéu còng trình nghian cùu boat
tfnh cùa càc cà'u tu dien di chi dugc xàc dinh bòi
mot
ca chat khi su dung càc
chat ùc
che
khàc,
co thè
chia nhóm enzym này thành càc izozym sau:
- Carboxyl esteraza
E.C.3.1.1.1
-
Aryl
esteraza
E.C.3.1.1.2
- Acelhyl esteraza
E.C.3.1.1.6
- Acethyl cholin esteraza
E.C.3.1.1.7
- Cholin esteraza
E.C.3.1.1.8
- Atropin esteraza
E.C.3.1.1.10
Vói hy vgng tim ra dàu
chuiin
di truyén tran ca sa phàn tfch dien di bé
izozym EST a

mot so
loài mói chùng tòi phàn tfch dian di he izozym esteraza
nhàm góp phàn cho viec phàn loai chùng.
16
4.2.
Vàt liéu va phuang
phàp
4,2A
Dói
tuong
nghien cùu
* V|
tri
phàn loai
cùa
mói Macrotermes Annandalei va Odontotermes
Yunnanensis
Nghành
Chàn khóp
Arthropoda
Lóp
Con
trìmg
Insecta
Bò
Cành déu
Isoptera
Ho
Termitidae
Phàn ho

Macrotermininae
Chi
Macrotermes: Odontotermes
Loài
M. annandalei; O. yunnanensis
* Dàc diem cùa mòi Macrotermes
éOtnandalei va
Odontotermes
l¥unnanensis
^-
Loài mòi Macrotermes
annandalei
Hmh
thài
Mói linh
U'rn:
Dàu dò nàu, manh truóc gò'c mòi màu nàu vàng nhgt; mòi nhat màu han
dàu; ràu màu nàu nhat; hàm màu nàu dò den, nhat màu ó gò'c; càc tàm
lung
bung
va kmg
nguc
co
màu nàu hai nhat han màu ràu. Dàu
bau
nhu khòng co
long;
mòi
co
hai hàng

long a
ban; mot dòi
long dai
a gò'c dinh mò; càm co
long dai
rài ràc
va
mot
so long
ngàn; càc tàm lung nguc eó
mot
so
long
mgc
a
long
mu
va
a càc góc ban; càc tàm kmg bung
co
long a nùa sau. Dàu gàn hinh
thang, canh sau lòi déu, canh ban lòi, phfa truóc thu
bep
dàn, noi ròng nhàt ò
nùa sau dàu. Thóp dang vét den nàm a giùa dàu.
Mài
nhó, dang chà'm mò
nhat. Ràu
17
dot,

dot
3
dai
gap hai dot 2,
dai
gàn gap rudi
dot
4,
dot
4
dai
han
dot 5, càc
dot con
lai nhó dàn
va
ngàn dàn. Mòi eó chiéu dai lón han chiéu
ròng, hai canh ban lòi déu, ròng nhàt a giùa, dinh ma 3 thuy, thuy truóc hai
kéo dai. Hàm khoè, hình kiém, cong nhe a dinh, hàm
trai co
ràng cua ò gò'c,
hàm phài
co
ràng cua.
Cam
hinh chày, ròng nhat ò truóc, hep nhàt ò nùa truóc
cùa
Cam,
noi ròng nhàt gap ruói noi hep nhàt, Canh truóc va canh sau cùa tàm
lung nguc truóc déu

co lòm
chù V rò, thuy ban
lugn
trón hep, eó góc rò. Tàm
lung nguc giùa
co
thuy ben dang góc
tu
rò, làm lung nguc sau
co
góc
tu
a ban
va huóng
ve
sau.
17
DAI HOC QUOC
GIÀ HA
NÓI
TPUNG
TÀM THÒNG TIN
THU y\W
I
PI
IZCK-
Mói
linh nhó:
Dàu dò nàu, nhat màu a tran va thài
dutrng;

mành truóc góc mòi màu
nàu nhgt khòng eó vét tràng; mòi gióng màu thài duang; hàm màu dò nàu, góc
hàm nhat màu; ràu màu nàu eó sàc dò; tàm lung nguc truóc hai nhat màu han
dàu, càc tàm lung nguc giùa, sau
va
càc tàm lung nguc bung
co
màu nàu vàng
sàc dò. Dàu
làc
dàc eó
long
cùng
dai;
mói
co
hai hàng
long
cùng mgc a hai
ben,
Cam co long
cùng
dai va
ngàn rài ràc; tàm lung ngUc truóc làc dàc
long
cùng
dai,
long
cùng ngàn
ó

canh truóc, tran mu
va a
góc ban;
tàm
lung nguc
giùa
va
sau eó
long
rài ràc
va
ò thuy ban noi ròng nhàt; càc tàm lung bung
co
long
ó nùa sau. Dàu hình òvan, hai canh ban lòi, phfa truóc thu hep dàn, thóp
dang vét den dà thà'y ò giùa dàu. Ràu
17
dot,
dot
3
dai
gap ruói dot 2, dai han
dot
4,
dot
4 dai han
dot
5, dot 6 dén 17 nhó kéo
dai.
Mòi: chiéu

dai
gap rudi
chiéu ròng, hai canh ben lòi, ròng nhàt a giùa,
dinh
mò dang tam giàc ròng,
thuy truóc khòng kéo
dai,
Hàm mành hinh thanh kiém, uòn cong nhe ó dinh,
hàm
trai
chi chi gò'c hàm, hàm phài khòng
co
ràng cUa.
Cam
dang chày, hep
nhàt
a canh truóc, noi thàt lai a nùa
tmóc,
noi ròng nhàt chi gap ruói noi thàt
a
sau.
C-anh
truóc
va
canh sautàm
limg
nguc truóc eó lòm chù V eó ràng cua a
Dàc diém sinh
hoc,
sinh

thài:
Loài này làm tò
nói,
khoàng
tò thuóng
nói,
dòi khi chìm duói mal dat.
Cà'u trùc tò cùng gióng vói tó loài
M.givus,
tó cùa loài này
co
dang thàp hình
mò ma, mói cành bay giao hoan vào
lue
4 gió dén 5 gió sàng vào thòi diém
thàng 5 trong tò thuóng
co
mói cành truóng thành.
Tàp tinh : Làm tò, thu nhàn
va che
bién thùc àn, giao hoan, phàn dàn.
Phàn bò: Loài này co mal
ò
khàc vùng dói nùi ò Viet Nam, loài này
co
trong
sinh cành rùng
va
cày tróng làu nàm vùng dói, trong
dai

dò cao
tu
20 m dén
1000 m. Tren
thè
giói loài này phàn
bòa
Trung Quóc, Burma, Siam, Ynnan.
Y nghìa kinh té: Loài này phà hoai càu kien gò trong còng trinh xày dung,
trong dap
va
nén dap, chùng tao
nan
khoan ròng, do dò là dòi tugng
gay
hai
cho càc còng trinh dò. Dòi vói cày tróng
thi
tàc hai khòng rò.
- Loài mòi Odontotermes
ìVunnanensis
Hmh thài:
^
Móii
linh:
Dàu màu vàng nhat dén màu nàu sàm, ràu dàu màu vàng, nàu nhat, mòi
cùng màu vói ràu dàu, hàm màu nàu dò dén nàu sàm. Dàu eó rat ft long cùng,
18
chi
tàp trung gàn gò'c mói. Mòi

co
hai hàng
long
chay dgc theo vién ngoài.
Postmentum
co
mot
so long
ò gàn vién truóc. Tàm lung nguc truóc eó khà
nhiéu
long
cùng
va
nàm sàt vién
va
a vién ngoài. Dàu
co
dang gàn nhu hình
chù nhàt, nhung hai canh hai cong, thon dàn
ve
phfa truóc, ròng nhàt gàn 1/3
phfa sau dàu, canh sau dàu hai lòi ra. Ràu dàu eó 17 dot,
dot
2
dai
gap hai làn
dot 3
va
4. Mòi
dai

hình vóm che làp ràng, gàn dinh mòi thóp lai,
va
hai kéo
dai.
Hàm day, dinh hai còng
ve
phfa trong, phfa duói trung diém hàm
trai
eó
mot
ràng nhó huóng sang ben canh, hàm phài khòng eó màu ràng. Posmentum
chiéu
dai
gap hai làn chiéu ròng, 2 canh ban gàn nhu thàng, hep vào ò khoàng
1/4 phfa truóc
va
lói ra ò 1/4 phfa sau. Tàm lung
ngirc
truóc hinh
yan
ngua,
canh truóc
ò
giùa
co
khuyét, canh sau
co
khuyét ròng han.
Sinh hoc sinh thài:
Tò kién trùc

kiéu
ròng dà't, tò
nói
cao, duóng kfnh
co
the dat
tu
3m tra
lén.
Hoàng cung nàm a ngang tàm mat dà't, là
khoàng
ha hình del
a
giùa tàng
dà't,
co
hai hoàc ba mòi chùa trong hoàng cung. Thùc àn: Cày eòi, còt nhà
a
gàn màt dà't. Mòi cành bay phàn dàn vào khoàng thàng 5 tói thàng 10
(Nguyèn
Due
Khàm, 1976)
Tàp tinh: Làm tò, thu nhàn
va che
bién thùc àn, giao hoan, phàn dàn.
Phàn bò: o Viet Nam : toàn mién Bàc
(Nguyèn Due
Khàm, 1976).
o
Thè

giói : Trung Quóc.
Y
ntihìa
kinh té: Mòi hai cày tróng Nòng, Làm nghiep. Mói thg àn vò cày
bach
dàn, b
de,
xà
cu,
xoan
va
nguy hiém nhà't là
due
vào càc cành triét cùa
cày cam, saboche hoàc càc vét
thuóng
cùa cày cao su,
che
hoàc dàp dà't lan
màng trùc dàn dén cày non bi chèt. Chùng cùng hai tà
vet,
còt dien
va
càc két
cà'u ky thuàt
bang
gò a phàn chèn xuòng dà't.
-
Dja
diém thu màu

nghien
cùu: Chùng tòi chon ba dia diém khàc nhau
ò
mién Bàc
de
làm diém thu màu, dò là :
-Rùng Cùc Phuang (thuòc tinh Hoà Bình, càch
Ha
Noi
135
km)
-Dòi thòng Xuàn Mai (càch
Ha
Noi 33 km)
-Chàn nùi Tam Dào ( thuòc tinh VTnh Phùc, càch
Ha
Nói 67 km)
4,2.2- Vàt lieu nghien
cicu
Su dung hai loài Macrotermes annandalei
va
Odontotermes
yunnanensis
19
Nghien cùu tren 9 quàn the (QT),
co
dàc diém dia ly sinh thài khàc
nhau :
-Cùc Phuang 2 QT Macrotermes , 2 QT Odontotermes
-Xuàn Mai 2 QT Macrotermes , 2 QT Odontotermes

-Tam Dào
1
QT Macrotermes .
4.2.3-
Phuang phàp
nghien
cuu
a - Phuang phàp dién di
Su
dung phuang phàp cùa C.A Green
(1990)
chùng tòi tién hành dien di
tran gel polyacrylamid va nhòm hoà tò chùc. Càc enzym xùe tàc cho càc phàn
ùng sinh hgc trong ca
thè
sinh vàt
co
bàn chat là protein
va co
bàn chat luang
tfnh. Trong dung dich, protein tòn tai
ò
trang thài ion luang
ciré.
Ò
pH cùa
mòi truóng khàc nhau, càc phàn tu mang dien tfch khàc nhau. Trong dien
truóng cùa dòng dien mot chiéu, protein se chuyén dòng
ve
phfa dian cuc

mang dien tfch
trai
dàu. Toc dò chuyén dóng cùa chùng phu thuòc vào mùc dò
nhièm dien, kfch thuóc, hình dang cùa phàn tu protein, lue ion cùa dung dich
dem, mat dò bay kfch thuóc cùa
lo
bàn gel, nhiet dò mòi truóng. Do toc dò
chuyén dòng khàc nhau, chùng co vj trf khàc nhau tran bàn gel. Càc phàn tu
protein
co
càu trùc
va
kfch thuóc khàc nhau,
co
the tàch ra. Thành phàn càu
tao,
tfnh chat ly hoà cùa phàn
tu
protein do càu trùc
va
trang thài cùa gel qui
dinh. Vi vày phàn tfch két qua dien di protein là so sành càc gel
va
tfnh trang
cùa sinh vàt.
- Càc buóc tién hành:
Dung
djch
dém gel (EBT Stock) va dém dién cuc
-Dung dich dém EBT Stock dugc pha nhu sau:

Càc
chat
Sòlugng
l.EDTA
3gram
2.
Tris Base 30 gram
3.
Borie
axit 9.3 gram
4.
Nuóc cài 100 mi
-Dung dich dem dien cuc:
EBT Stock
100
mi;
Nuóc cà't 900
mi
Chinh pH dén
pH
=
8.5.
20
t)ùc
gel:
-Cóng thùc
due
gel cho mòi bàn gel:
Càc chat So
lugng

1.
Acrylamide 3.75 gram
2.
Bis-acrylamide
0.1
1
gram
3.
Sucrose
1.25
gram
4.
Nuóc cà't
2làn 42.00
mi
5.
EBT Stock
1.25
mi
6. Amonium persulfal 0.04
mi
7.
Foto-Fio 0.25
mi
8. TEMED 0.04
mi
Còng thùc trén
de due
cho
mot

bàn gel
co
kfch thuóc
13
cm x
18
cm x
0.15
cm. Càc hoà chat dugc dò vào khuòn kfnh thàng dùng góp lai vói nhau,
sau dò dem trùng hgp qua dem trong
tu lanh
4"C.
Nap màu
Gen dugc
là'y
ra khòi khuòn,dùng dung dich Tri Ton
X-100
quét lan càc
ràng lugc(lugc co 26 ràng) dàt
lugc
ó mép canh bàn gen 3 cm à'n
lugc
nhe
xuòng gel tao thành càc giéng
de
nap màu. Mòi màu mòi dugc
nghien
trong
10
1^1

dung dich
nghien
màu. Dùng càc mau giày Whatman
co
kfch thuóc
4mm
X
1,5
mm tàm dich màu rói tra vào càc giéng trén bàn gel.
Ò
hai dàu tàm
geldé
ra hai
lo
xép hai màu giày tàm marker. Giày làm marker dugc tàm
Bromoblue 1% còng vói màu nguói toàn phàn. Dung dich
nghien
màu góm:
l.Trisbazo
0,l21g
2.
EDTA 0,0()4g
3.
NADP
0,00
Ig
4.
Nuóc
cà't
lOml

5.2-mercaptoethanol
0,002ml
Tién hành dien di: Tàm gel sau khi nap màu dugc dat trén tàm kfnh
de
giùa hai màng dien di
co
chùa dung dich dem dien cuc. Dùng càu nói tàm uót
dung dich phù lan 2 mép tàm gel mot doan 1,5 cm. Tàm màt gel phù kfn
bang
nilon de Irành
bòc hai nuóc khi dien di.
Qua
trinh dien di thuc hian ò nhiet dò
5*'C
vói dien
lhél50
V, cuóng dò dóng dien
lOOmA
trong 5 gió.
21
Nhuòm,
phàn biét càc enzym sau dién di, tinh tàn
so
alen
Sau khi dien di tren càc gel khàc nhau thu dugc càc lieu phàn tran bàn
dien dikhòng màu. Muón nhàn biét phài dùng phuang phàp nhuòm dàc hieu
dòi vói tùng loai enzym. Thòng thuóng muón nhàn biét mot enzym cùng nhu
izozym ta càn
co cachàl
tuang ùng, càc coenzym; NAD; NADH

va
PMS.v.v.
càc chat tao màu nhu Fast
blue.
Fast gamet. Càc dung dich dem thfch hgp cho
nhuòm màu tuy theo càc enzym tuang ùng. Chùng tòi tién hành nhuòm
esteraza
(E.C.3.1.1).
Còng thùc nhuòm cho mot bàn gel:
Càc
chat
So lugng
1.
a—naphthyl
acetat 12mg
2.
P—naphthyl
acetat 24mg
3.
Fast garnet GBC
salt
50mg
4.
Axeton 3-4 gigt
5.
EsT
buffer 5()ml
6. De
tu
àm

37^C
30 phùt
Càc hoà chat tran dugc khuà'y déu tan
bèi
rói dò vào hgp nhuòm gel
co
nàp day kfn
de
vào
tu
àm
37^C
trong 30 phùt. Sau khi dal dugc màu
ihfch
hgp
thi rùa sach thuóc nhuòm
va
co djnh gel trong dung dich: 5 nuóc cà't: 4
methanol:
laxit-acetic.
Tién hành do khoàng càch chuyén dòng cùa càc cà'u
tu,
dal ten càc locut, càc alen, phàn tfch tfnh toàn
so
liau.
Càch doc két qua dién di va dat tén cho càc loai
alen
kiém soàt phò boat
tinh
cùa

càc izozym
- Nguyen tàc
ccfhdrr.
Già thiét
ve
mot gen- mot chuói polypeptit: su xuà't hien
hién tugng da hình càc enzym eó dugc là do nhiéu nguyan nhàn
co
bàn chat di
truyén. Trong nhùng nguyen nhàn eó bàn chat di truyén thuóng
gap
nhàt là hai
nguyan nhàn:
o
San
phàm cùa gen hình thành dang lai in vivo.
o
San
phàm cùa gen khòng hình thành dang lai in vivo.
Càc
san
phàm cùa gen hình thành hay khòng hình thành dang in vivo
co
the là do càc gen khòng alen
gay
nen. Nhiéu nghian cùu dà chi ra càu trùc
khàc nhau cùa phàn
lù
enzym the hien tran enzym dò khàc nhau. Vf du phàn
tu

co càu trùc monome biéu hien mot cà'u
tu
dian di ò nhùng
thè
dóng hgp
tu
va
hai cà'u tu a nhùng the di hgp lù. Phàn
tu co
càu trùc dimer a ca
thè
dòng
hgp tu
co
mot cà'u
tu.
Càu tu trung gian là két
qua
cùa su két hgp 2 chuói
22
polypeptit do hai alen khàc nhau cùa mot gen tao ra. Viec dành già dò tin cày
cùa nhùng két luàn
rùl
ra khi dgc càc két
qua
dien di dugc kiém tra
bang
su
phàn bó cùa tàn so càc alen phù hgp vói quy
luàl

Hardy Weinberg.
- Càch
dgc
dien di do
Truóng hgp enzym dugc kiém soàt bòi mot gen trong truóng hgp này
vièc
xàc djnh
so
alen cùa gen là khà dà dàng. Dua vào so cà'u
tu
quan sàt dugc,
càc kiéu hinh dien di quan sàt thà'y trong
qua
trình nghian cùu de dua ra mot
mò hinh di truyén cùa càc alen
va
sau dò dugc kiém tra
bang
dinh
luat
Hardy-
Weinberg. Truóng hgp enzym dugc kiém soàt bòi nhiéu gen, viec dgc càc
dièn
di do này khà phùc tap dua vài
mot so
dàc diém sau:
o Dua vào toc dò di chuyén tuang dòi, cuóng dò
bài
màu cùa càc cà'u
tu

va
tfnh chuyén hoà co chat cùa càc vùng
co
boat tfnh enzym.
o Dua vào càc phenolip dà dugc quan sàt trong
qua
trình nghien cùu de
xàc djnh
so
gen kiém soàt enzym. Sau khi xàc dinh
so
alen cùa mòi gen, tfnh
tàn so càc alen
va
kiém tra chuàn khi bình phuang
(x').
Dira
vào già thuyèt mot gen - mot chuói polypeptit. Sau khi dién di,
nhuòm vói thòi gian thfch hgp ta dugc
1
dien di dò. Ta
co thè
tóm tàt càc kiéu
dien di
dóchùih:
*
Phàn tu enzym
co
càu trùc monomer
(Ichuòi

polypeptit tao nén 1
phàn tu) do mot locut gen
co
2 alen dòng tròi thi càc cà
thè
dÒng hgp tu
co
1
càu
tu va
cà thè di hgp eó 2 cà'u tu dien di (xem hinh 1).
]
C
] [
Hình
1.
Sa dò cà'u lù dien di enzym càu trùc monomer dugc quy dinh
bòi 2 alen dóng tròi.
23
*
Phàn lù en/ym
co
càu trùc dimer (2 chuói polypeptit tao
nan 1
phàn tu
enzym), do mot locut gen
co
2 alen dóng tròi thi càc cà thè dòng hgp lù
co
1

càu
tu va
cà thè di hgp co 3 cà'u lù dién di, cà'u lù a giùa là phàn
tu lai
(xem
hinh 2).
Hình 2: Sa do càu tu dien di enzym càu trùc dimer dugc quy djnh bòi 2 alen
dòng tròi.
*
Phàn
tu
enzym co càu trùc tetramer (4 chuòi
pcìlypeptit
tao
nan 1
phàn
tu enzym), do mot locut gen eó 2 alen dòng tròi thi càc cà thè dòng hgp
tu co
1 cà'u
tu va
cà thè dj hgp eó 5 cà'u tu dian di. Néu ggi alen thù nhàt là a, alen
thù hai là b thi 5 cà'u tu dian di a ca thè di hgp se là : •d\
a\
aV,
ab-\
b^
(xem
hình 3).
ZI
Hinh 3. Sa do càu

tu
dien di izozyme càu trùc tetrame dugc quy dinh
bòi 2 alen dóng tròi.
*
Phàn lù enzym eó càu trùc monomer (Ichuòi polypeptit tao
nan
1 phàn
tu)
do mot locut
gen co
2 alen:
1
tròi
va 1
làn (ggi là alen khòng -
nuli
alelle) thi
càc cà thè dóng hgp
tu
tròi
co 1
càu
tu
màu dàm, cà thè di hgp
co 1
càu lù dien
di nhat màu han
con
cà thè dóng hgp tu làn thi khòng nhuòm màu (hình 4).
24

I—I I—I I—I
Hình 4. Phàn
tu
enzym
co
cà'u trùc monomer do mot locut gen
eó 2 alen:
1
tròi
va 1
làn.
Theo càch nhàn biét tuang
tir,
néu 1 locut gen
co
3 alen tra lén thi
sÓ
tò
hgp
sé
tàng
len
tuang ùng. Vf du néu 1 locut gen
co
3 alen thi se eó 3 dang
dóng hgp
va
3 dang di hgp.
- Dàt tén càc locut càc alen
kiém

soàt
phd hogt
tinh dien di cùa enzym
Viec dàt tan càc locut, càc alen
dira
vào
toc
dò di chuyén cùa càc càu tu
dian di. Tan cùa enzym là locut dugc ghi theo quy dinh quóc tè. Trong truóng
hgp eó nhiéu han mot gen kiém soàt tòng hgp mot enzym thi càc chù so àràp
dugc dùng
de
ky hieu cho càc
loat
gen theo chiéu chuyén dòng
tu
cuc àm dén
cuc duang.
Vf du: enzym esteraza cùa
mot
loài nào dò do 3 locut xàc djnh thi Est-I
là locut izozym
co toc
dò di chuyén nhanh nhà't
ve
phfa cuc duang; Est-2 là
càc locut
co toc
dò di chuyén cham
h(tn;

Est-3
tuang ùng vói locut izozym
co
toc dò di chuyén chàm nhà't.
Vói càc alen cùa mot locut càc chù cài thuóng dugc dùng
de
ky hieu
cho càc alen khàc nhau cùa
mot
gen, tràt tu cùa càc chù cài trong
bang.
C:hù
cài
de
chi càc alen tuang ùng theo toc dò di chuyén cham dàn. Vf du;
Est-P'
là
alen tuang ùng vói allozym chuyén dòng nhanh han so vói allozym dugc kiém
soàt bòi alen
Est-lNà Est-T
là alen tuang ùng allozym chuyén dòng cham
nhà't.
Do khoàng càch chuyén dòng cùa càc cà'u lù dien di
va
dàt ten cho càc
càu
tu dien di dua vào
toc
dò djch chuyén tuang dòi
(R^),

25
Ta
co
hai càch: Tfnh toc dò dich chuyén tuang dói
(R^)
theo cóng thùc
Rf= — .
Trong
dò:
x: khoàng càch chuyén dòng cùa càc càu lù
/ : dò
dai
doan gel
Hoàc:
Ri ~
. Trong dò:
x: khoàng càch chuyén dòng cùa càc cà'u lù
'mar:
khoàng
càch chuyén dòng cùa
mot
loai marker
- Xàc dinh tàn so gen
Tàn
SÓ
gen cùa càc locut ma càc alen dòng tròi theo còng thùc :
P =
(2a+b)/(2N);
0 = (2e + b)/(2N).
Trong

dò:
a:
SÓ
cà thè dóng hgp theo A,
b:
Sócà
thè di hgp
AjA,
e:
SÓ
cà thè dòng
hcrp
theo
A^
N:
So cà thè nghian cùu.
- Kiém dinh
^ theo
cóng
th((c •*
;ìr'
= X
Trong dò:
O^
là tàn so thuc nghiam thù i
C, là tàn so ly thuyèt (tuàn theo luàl xàc
suà't
x^')
thù
Kiém djnh vói bàc tu do

(k-1
),
k là so phuang trinh so sành giùa
O,
va Q
26