Sử dụng phương pháp trực quan kết hợp với các phương pháp khác để giảng dạy sinh học nhằm phát huy tính tích cực, tự giác của học sinh trong việc tiếp thu kiến thức môn sinh học.

 Sáng kiến  Bùi Thanh Hải
I - phần thứ nhất
1. Lý do chọn đề tài.
a. Cơ sở lý luận:
Tính tích cực của việc học tập là hiện tượng sư phạm biểu hiện ở sự gắng
sức cao về nhiều mặt trong hoạt động học tập, học tập là một trường hợp riêng của
nhận thức "Một sự nhận thức đã được làm cho dễ dàng đi và được thực hiện dưới
sự chỉ đạo của giáo viên" (P.N.ÊrđơniV). Vì vậy nói tới tính tích cực học tập thực
chất là nói tới tính tích cực nhận thức.
Tính tích cực nhận thức là trạng thái hoạt động nhận thức của học sinh đặc
trưng ở khát vọng học tập, cố gắng trí tuệ và nghị lực cao trong quá trình nắm vững
kiến thức.
b. Cơ sở thực tiễn:
Sinh học là một môn khoa học nghiên cứu về giới động vật và thực vật.
Trong chương trình cải cách giáo dục, đào tạo con người mới, một con người toàn
diện, có đầy đủ phẩm chất đạo đức, văn hoá, khoa học kỹ thuật thì cần phải có kiến
thức sinh học, cụ thể là giới động vật và thực vật. Nhiều người cho rằng đây là một
môn dễ học, song thực tế không phải như vậy, đây là một bộ môn rất khó muốn tìm
hiểu nó đòi hỏi phải thật cụ thể, chính xác, trải qua một quá trình thực nghiệm
nhiều lần mới có thể thành công. Bên cạnh đó sự hiểu biết của học sinh còn thấp
kém, thái độ học tập chưa đúng mức, còn coi thường bộ môn sinh. Mặt khác tâm lý
ở lứa tuổi này lại nhanh mệt mỏi càng làm cho học sinh chán ngán không thích học
môn này. Vậy công việc đầu tiên của giáo viên là phải tìm tòi và áp dụng nhiều
phương pháp giảng dạy thích hợp để lôi cuốn học sinh nỗ lực phấn đấu học tập
môn Sinh học hơn. Qua một thời gian giảng dạy tại trường THCS tôi nhận thấy
rằng trong phương pháp giảng dạy môn Sinh học việc sử dụng phương pháp trực
quan kết hợp với các phương pháp khác là một trong những phương pháp tích cực
thu hút học sinh ham học nhiều hơn, vì bằng phương pháp này sẽ kích thích sự tìm
 Trường Trung học cơ sở Tuan Dao

1

 Sáng kiến  Bùi Thanh Hải
tòi độc lập của học sinh thông qua thí nghiệm, vật chất, vật tượng hình… các em sẽ
thu nhận kiến thức từ những đồ dùng trực quan đó.
2. Phạm vi đề tài:
Trong việc cung cấp kiến thức cho học sinh THCS có rất nhiều phương pháp
đạt hiệu quả cao, song do thời gian có hạn, kinh nghiệm còn ít ỏi. Vì vậy trong
phạm vi đề tài này tôi chỉ đề cập đến kinh nghiệm sử dụng phương pháp trực quan
kết hợp với các phương pháp khác trong việc giảng dạy Sinh học lớp 6, nhằm phát
huy tính tích cực, tính tự giác của học sinh ở trường trung học cơ sở.
II - Nội dung
1. Cơ sở khoa học của giải pháp:
Qua quá trình dạy học của giáo viên cần phải biết phát huy vai trò tích cực,
tự giác, độc lập trong nhận thức của học sinh. Tính tích cực, tự giác, độc lập trong
học tập giúp học sinh nắm và hiểu rõ bản chất của tri thức. Từ đó tự nó gây được ở
học sinh hứng thú trong học tập, tự các em xác định cho mình động cơ học tập
đúng đắn.
Tính tích cực tự giác, độc lập trong học tập không chỉ nhằm giúp học sinh
hoàn thành nhiệm vụ học tập khi còn ngồi trên ghế nhà trường mà cũng từ phẩm
chất đáng quý này là cơ sở nền móng, là động cơ chủ yếu để giúp các em vượt qua
mọi khó khăn, trở ngại trên mọi lĩnh vực hoạt động của con người trong cuộc sống.
Quá trình dạy học là quá trình hoạt động của giáo viên, trong đó giáo viên
giữ vai trò chủ đạo, tổ chức điều khiển. Trò chủ động, tích cực, tự giác. Nhưng
giáo viên phải tổ chức như thế nào để dẫn đến trò làm việc tích cực, tự giác.
Tôi tự nhận thấy vấn đề nâng cao tính tích cực, tự giác, độc lập tiếp thu kiến
thức của học sinh trong học tập là một trong những biện pháp cơ bản để nâng cao
chất lượng giảng dạy và học tập.
 Trường Trung học cơ sở Tuan Dao

2
 Sáng kiến  Bùi Thanh Hải

Phát huy tính tích cực, tự giác tiếp thu kiến thức môn Sinh học có thể tiến
hành dưới nhiều hình thức khác nhau. Song bằng con đường thông qua phương
pháp dạy học bằng phương pháp trực quan kết hợp với các phương pháp khác là
một trong những biện pháp gây tác động, kích thích học sinh phát huy tính tích
cực, tự giác, độc lập tiếp thu kiến thức rất tốt.
Sau khi đã tìm hiểu nội dung của các bài sinh học lớp 6, tôi thấy rằng việc
hình thành kiến thức mới cho học sinh trung học cơ sở băng phương pháp trực
quan rất quan trọng và qua kinh nghiệm giảng dạy tôi cang thấy rõ việc sử dụng
phương pháp trực quan kết hợp với các phương pháp khác rất ưu việt (ở một số
bài).
Mặt khác trong Sinh học nói chung và chương trình trung học cơ sở nói riêng.
Khi nghiên cưú các bộ phận của một loài nào đó. có những bộ phận không thể
quan sát bằng mắt thường mà phải dùng kính lúp, kính hiển vi, kính hiển vi phóng
đại hoặc dùng tranh vẽ để truyền thụ tri thức cho học sinh. Từ những tính ưu việt
trên, tôi đã tiến hành dạy thử ở hai lớp. Đó là lớp 6A và 6B.
Ví dụ: Khi giảng bài "Các bộ phận của hoa" ở phần "Các bộ phận của hoa".
- ở lớp 6, tôi dạy bằng phương pháp đàm thoại: Trước hết tôi giới thiệu sơ
lược về hoa. Sau đó tôi yêu cầu học sinh dựa vào lời giới thiệu đó và dựa vào hiểu
biết thực tế hãy cho biết:
- Hoa gồm mấy bộ phận?
- Đó là những bộ phận nào?
- Hãy mô tả từng bộ phận đó?
Sau đó tôi bổ sung thêm và giảng đi giảng lại nhiều lần (chỉ giảng mà không
dùng đồ dùng trực quan). Cuối giờ củng cố bài bằng câu hỏi "Hoa gồm những bộ
phận nào; hãy chỉ tên các bộ phận đó? "Học sinh chỉ trả lời được các bộ phận của
hoa, nhưng khi hỏi: Đâu là đế hoa; học sinh lại chỉ vào đài hoa? Đâu là đài hoa"
Học sinh lại chỉ vào tràng hoa.
 Trường Trung học cơ sở Tuan Dao

3

 Sáng kiến  Bùi Thanh Hải
Qua đó ta thấy rằng học sinh thuộc bài nhưng không hiểu bài.
- ở lớp 6B tôi dạy theo cách:
Yêu cầu học sinh chuẩn bị trước mỗi em 1 đến 2 bông hoa tươi. Giáo viên
hướng dẫn học sinh quan sát hoa bưởi, tách hoa bưởi và quan sát để xác định các
bộ phận của hoa bưởi để xác định.
?: Hoa bưởi gồm mấy bộ phận? Đó là những bộ phận nào?
Hãy mô tả các bộ phận đó?
Vị trí sắp xếp từng bộ phận như thế nào?
Học sinh tách và quan sát từng bộ phận rồi đặt chúng vào tờ giấy trắng theo
thứ tự từ ngoài vào trong. Giáo viên yêu cầu học sinh lấy nhị hoa gõ nhẹ lên tờ
giấy trắng và rút ra nhận xét? (thấy rơi xuống bụi vàng, đó là những hạt phấn hoa).
Trên nhụy có vòi nhụy. Sờ vào đầu nhụy thấy như thế nào? (hơi dính). Đầu nhụy
có gì đặc biệt? (Phình to hơn gọi là bầu nhụy). Tiếp đó giáo viên yêu cầu học sinh
cắt ngang hoặc bổ đôi bầu nhụy để quan sát noãn và rút ra nhận xét.
Với phương pháp như vậy học sinh sẽ dễ hiểu hơn. Học sinh chỉ cần nhìn vào
bông hoa là đã thuộc bài và hiểu bài ngay tại lớp.
2. Hiệu quả đề tài.
Qua kết quả kiểm tra ở 2 lớp (6A và 6B ). Tôi thấy việc sử dụng phương pháp
trực quan có hiêuh quả tốt hơn, giáo viên không cần nói nhiều mà học sinh lại hiểu
bài một cách chắc chắn và nhớ lâu. Phương pháp này còn kích thích các em tư duy
để tìm tòi cái mới. từ đó giúp các em phát huy được tính tích cực, tự giác trong
việc tiếp thu kiến thức.
Tuy nhiên không phải bài nào cũng có thể dùng phương pháp trực quan được.
Chính vì vậy mà người giáo viên chúng ta phải hết sức linh hoạt trong giảng dạy,
khi nào nên dùng vật thật, khi nào nên dùng vật tượng hình, thí nghiệm … để phù
hợp với nội dung bài giảng và đem lại kết quả giảng dạy cao hơn.
 Trường Trung học cơ sở Tuan Dao

4

 Sáng kiến  Bùi Thanh Hải
III - kết luận chung
Sinh học là một bộ môn khoa học thực nghiệm gần gũi với thiên nhiên, nghiên
cứu thiên nhiên và con người. Muốn tìm hiểu nó phải kết hợp nhiều phương pháp
(thực hành, trực quan, thăm quan, dùng lời …). Trong đó phương pháp trực quan
đóng một vai trò quan trọng. Qua tìm hiểu nội dung chương trình Sinh học THCS
(nhất là lớp 6), tôi thấy phần lớn các bài Sinh học phải dùng phương pháp trực
quan. Vì thế chúng ta phải vận dụng một cách triệt để, tuyệt đối để đạt kết quả cao
trong giảng dạy.
Dùng đồ dùng trực quan sẽ kích thích sự tìm tòi độc lập của học sinh mà các
em sẽ thu nhận kiến thức trực tiếp từ các đồ dùng trực quan. Nó đòi hỏi các em
phải tư duy độc lập, tích cực, giúp các rm có kỹ năng quan sát, kỹ năng suy luận,
diễn đạt một vấn đề, rèn óc tư duy sáng tạo cho học sinh.
Tuy nhiên dùng các phương tiện trực quan đòi hỏi giáo viên phải đầu tư suy
nghĩ để chọn dụng cụ sao cho phù hợp, không phải bài nào cũng có thể dùng đồ
dùng trực quan. Chính vì vậy người giáo viên phải linh hoạt trong việc này, tránh
sự nhầm lẫn đi đến sai kiến thức cơ bản.
Trên đây là một vài kinh nghiệm đúc kết được qua một số năm giảng dạy Sinh
học tại trường THCS, tôi mạnh dạn đưa thành đề tài để đồng nghiệp cùng tham
khảo góp ý để phần nào ứng dụng được vào trong các tiết dạy Sinh học.
Đối với bản thân tôi, mặc dù có nhiều cố gắng song kinh nghiệm giảng dạy
chưa nhiều và về mặt lý luận còn non kém. Tôi rất mong sự đóng góp ý kiến của
các bạn đồng nghiệp. Về phía bản thân tôi nguyện phát huy hơn nữa để đúc kết
được nhiều kinh nghiệm dày dặn phục vụ cho giảng giạy đạt kết quả cao hơn.
Về phía nhà trường tôi mong rằng nhà trường xây dựng: Góc sinh giới, phòng
sinh học và các thiết bị sinh học để phục vụ cho việc giảng dạy sinh học tốt hơn.
 Trường Trung học cơ sở Tuan Dao

5
 Sáng kiến  Bùi Thanh Hải

Tân Lập, ngày 26 tháng 4 năm 2008
Người thực hiện
Bùi Thị Thạnh
Sử dụng phương pháp trực quan kết hợp với các phương pháp khác để giảng
dạy sinh học nhằm phát huy tính tích cực, tự giác của học sinh trong việc tiếp thu
kiến thức môn sinh học.
 Trường Trung học cơ sở Tuan Dao

6