Vấn đề nhận diện và cấu tạo từ láy trong tiếng Việt

Bp
GIAO
DUC VA DAO TAO
TRUÒNG
DAI HOC
TONG
HOP - HA NÓI
PHAN VAN HOAN
/V»
V/,
VAN DE NHAN
DIEN
VA
CAU TAO
TU
LAY TRONG
TIENG \TÉT
CHL'YÉN NGANH
: LY
THLYÉT NGON
NGL'
MA
SO : 50408
LUÀN
AN PHÓ
TIÉN
SI
KIÌOA HQC NGÙ
VAN
Ngirói hu-àng dàn
khoa hoc : PGS.PTS

DINH
VAN
DVC
t
• . . •• .
.
. •
_j
HA NOI -
1995
MUC LUC
Trang
Mò
dàu 5
I. Y
nghia
va muc dich cùa luàn àn 5
II.
Lich
su
nghién cùu 5
III.
Phuong phàp nghién cùu va tu liéu
su
dung 14
IV. Két càu cùa luàn àn 15
Chwang
Mot
VAN DE NHAN DIEN
TU

LÀY TRONG TIENG VIÉT
I. Khài quàt chung 16
II.
Lày va ghép 17
1.
Ghép 17
2.
Lày
-
nhùng già thiét
18
2.1.
Tu
lày : da àm - don vi góc - quan
he
ngù àm
19
2.2.
Nhùng truòng hOp goi là tu lày dói -
Tu lày dòi 21
2.3.
Nhùng truòng hop goi
là tu
lày ba. lày tu 45
1.
Nhùng truòng hOp
gpi
là tu lày ba -
Tu
lày ba 46

2.
Nhùng truòng hOp gpi là tu lày tu -
Tu
lày tu 51
Churang
Hai
VAN DE CAU TAO
TU
LÀY TRONG TIENG VIÉT
A. Khài quàt chung 58
B.
Nhùng nguycn tàc va càc buòc phàn ioai 59
I. Nhùng nguyèn tàc 59
IL Càc
bu(k-
phàn ioai 61
C. Tu lày don 65
I. Khài quàt chung 65
IL
Tu
làv hoàn toàn
.SO
Trang
IH.
Tu
lày bò phàn
^^
1.
Tu lày
phu àm dàu (diép àm)

^^
2.
Tu
lày vàn (diép van) 91
D.
Tu
lày kép
'
92
Churang
E
a
KHÀ
NÀNG HOAT DONG CÙA
TU
LÀY
VA SV
THÈ
HIÉN NÒ
TRONG TRUYEN
KlÈU
L Khài quàt chung 103
IL Mói quan he giùa
vàn
hoc va
tu
lày 105
HI.
Tho ca va tu lày 109
IV. Su hoat dóng cùa

tu
lày trong
Truyèn Kièu
118
Két luàn
130
Tài liéu tham
khào
135
.
5 -
MÒ DAU
I. Y
NGHIA
VA MUC DICH CUA DE
TAI
1) Hién
tuong
lày trong tiéng Viét là mot vàn de phùc tap.
Tu
làu,
nhàt là nhùng nàm gàn day nò dà thu hùt su chù y cùa
nhièu
nhà nghién cùu trong
va
ngoài nuòc.
So
di the là
vi tu
lày là

mot
trong nhùng dói tuong
co
khà nàng phàn ành khà ró net nhùng
d^c
trung
co
tinh chat
Ioai
hình don
làp
cùa tiép Viét cùng nhu càc ngón
ngù khàc
ò
phuong Dòng. Trong tiéng Viét, hién tuOng này tuy dà
dudc
nghién cùu, nhung con
nhièu
càch hiéu khàc nhau chua duoc
thóng nhàt. Giài quyét tot vàn de này. mot mat tham
già làm
sàng
ró bàn chat cùa hién
tudng
lày ve màt
ly
thuyét.
Mat khàc,
dòi
vói

tiéng Viét, nhùng vàn de nhu
su
dung tu lày nhu
thè
nào trong vàn
hoc.
trong viéc giàng day ò nhà truòng, trong giao tiép hàng ngày,
trong viéc nghién cùu ngón ngù càc dàn toc anh em trong
còng
dóng
nguòi Viét Nam de
co
hiéu
qua
cao dà va dang ngày
mot
phàt trién
va
tra
nén
co
tinh chat
bue
thiét v.v Nhu vày, nghién cùu hién tuong
lày trong tiéng Viét vùa
co
già tri ve mat ly thuyét, vùa
co
già tri ve
mat thuc tién.

2) Cho dén nay,
ben
canh nhùng két
qua
dà dat duoc nhu chung
ta dà biét.
con co
nhùng vàn de càn dudc tiép
tue
nghién cùu bd sung,
thàm chi phài thào luàn lai. Trong y nghìa dò, luàn àn này nhàm tói
mot
muc dich
là
gòp phàn tìm hiéu bàn chat cùa hién tuOng lày trong
tiéng Viét ma tàp trung nhàt là ò chó : tìm
ranli
giói
de kliu
biét
giiìa
phuong thUc lày
va
phUOng
thiìc
ghép. giùa
tu
lày
va lù
ghép.

IL LICH SU NGHIÉN CUU
Dà
co nhièu
còng trinh nghién cùu
lién
quan dén hién
tU(.^ng
lày
- 6
trong tiéng Viét. Trong so dò bao góm :
a. Nhùng sàch nghién cùu tiéng Viét
co
nói dén
tu
lày
b.
Nhùng chuyèn
luan
ve
tu
lày
e.
Nhùng bài nghién cùu
le
trén càc tap chi v.v
Xét ve mat so
ludng
cùng nhu nhùng vàn de duoc trinh
bay
trong

càc còng trinh,
Ioai
(a) dang dudc chù y hdn cà. Dò là nhùng còng
trinh nghién cùu ve ngù àm, ngù phàp,
tu
vung tiéng Viét. Càc cóng
trinh
Ioai
(b)
con qua
it.
Con Ioai (e) co
so ludng dang
ké,
nhung
dàu
sao
vàn
mang tinh chat
le
té [thu muc]
Nhìn chung mói tàc già dèu
co
mot càch nhìn, càch tiép càn
khàc nhau, nhung tuu trung lai
co
hai quan diém co bàn nhàt sau
day :
-
Mot

là, coi
lày
cùng là ghép (A).
- Hai là, coi lày nhu là
mot
phuong thùc càu tao
tu
riéng (B).
1.
Coi lày
cùng là
ghép
Tiéu biéu cho quan diém này
co
the néu
mot
so tàc
già
nhu :
Truòng
Vàn Chình
va
Nguyén Hién
Le
[14], Nguyén Vàn Tu
[94,
95],
Nguyén Tài Càn [5], Ho
Le
[59], v.v

Trong "Khài luàn
ve
ngù phàp Viét Nam",
Truòng
Vàn Chình
va
Nguyén Hién
Le
dà viét nhu sau :
"Chung ta
co
nhièu
tu
hai àm, cùng
co tu
ba àm
va tu
bdn àrn.
Tiéng dòi, tiéng ba, tiéng tu ta goi
là tu
kép. Trong ngón ngù cùa ta,
tu
kép hai àm tiét nhièu nhàt,
tu
kép ba àm. bdn àm tiét it hon. Dù
hai,
ba hay bdn àm.
tu
kép cùng chi dién tà
cton

giàn nhu
tu
don "
[14.
62].
Theo
dò.
tàc già dà làp
bang
so sành:
- 7
Theo àm theo nghia
Tu
kép
thuàn
tùy
Tu
kép don y
Tu
kép diép y
Diép àm
dàu
bòm bém
rong rài
nghi ngoi
Diép vàn
dudi uoi
làm nhàm
Sue lue
Diép

tu
da da
do dò
-
Khóng
diép àm
bang quo
bành choc
tranh dàu
Tu
quan diém trén
va
qua
bang
so sành, ta thày khài niém
"tu
kép"
cùa
tpj ^,a
là rat rnng. Nò bao hàm trong dò cà nhùng
tu
don da àm
tiét (da da, duòi uoi),
tu gì.'^D
(bành choe, tranh dàu)
va tu
lày (bòm
bém, làm nhàm). Dung nhu Hoàng
'/in
Hành nhàn xét :

"
tu
nhàn thùc nhu
thè
càc tàc già
gop
lày vói ghép vào mot
khài niém chung, bao quàt hdn là
tu
kép" [36, 1-!]. Va càn chù y ràng
khài niém
"tu
kép" cùa
Truòng
Vàn Chinh
va
Nguyén Hién Le gàn
nhu tuong duong vói khài niém
"tu
ghép"
ma
nhièu nhà Viét ngù hoc
vàn quen dùng" [36, 15]
Cùng coi lày là ghép, Nguyén Vàn Tu viét :
"Trong tiéng Viét hién dai,
co
nhùng
tu
gòm hai
tu

td eó quan
he ngù àm thuòng dudc gpi bang tén :
tu
làp lày,
tu
làp lày,
tu
trùng
diép,
tu
lày àm hoàc
tu
lày v.v Thuc ra trong sd nhùng kiéu này
co nhùng
tu
thuc su là
tu
lày àm
va co
nhùng
tu
lày àm ngàu nhièn
Nhung hién nay
ve
màt quan
he
ngù àm. chùng ta cùng goi chung
chùng là nhùng
tu
lày àm. Sd di chùng tòi gpi chung nhùng

tu
lày àm
là nhùng
tu
ghép vi thuc chat chung duoc tao ra bòi
mot tu
td vói
bàn thàn nò khóng bi bién àm hoac bi hién àm " [95,
o8].
Trong he thdng phàn
Ioai,
ngoai
nhùng don vi duoc nhièu tàc
già coi là
tu
lày,
ò
màu
AB
> AABB. ben canh nhùng
truòng
hOp
8 -
kiéu nhu : hói ha
>hói
hòi
ha
ha,
vói vàng
>vòi

vói vàng
vàng v.v ta thày
co
nhùng truòng hdp kiéu nhu :
cuòi
nói
>cudi cuòi nói nói
con
chàu
>con con chàu chàu v.v
Nguyén Tài Càn trong khi bao quàt khà day dù nhùng thành tuu
nghién cùu ve
tu
lày dà trinh
bay
quan diém cùa mình
mot
càch cu
the,
rò ràng
va
nhàt quan. Ong viét :
"Tu
lày àm là
Ioai
tu ghép trong
dò,
theo con màt nhìn cùa nguòi
Viét hién nay càc thành td
triic

tiép dudc két hdp vói nhau chù yéu
thcu Ljuan
ne ngu
àin.
(Juan
ne .:^ù
àm dUdc the hién ra
ò
chó là càc
thành td truc tiép phài
co
su tuong
ùnj
vói nhau ve hai màt : màt
yéu td siéu àm doan tinh (thanh diéu)
va
ma'
yéu td àm doan tinh
(phu
àm dàu, àm chinh giùa vàn
va
àm cudi vàn "
[5,
109].
Theo dò tàc già dà phàn chia
tu
lày theo thù tu càc
bude
nhu sau :
a.

Bude mot
: Theo sd
lUdng
àm tiét.
-
Tu
lày dói : qudc qudc, dàt dai
-
Tu
lày ba
va
lày tu : sach sành sanh, boi hói bòi hói
b.
Bude
hai : Xét theo càu trùc àm tiét
- Kiéu làp toàn phàn ; chuón chuòn, chàu chàu
- Kiéu
lap
bó phàn, bao
gòm
:
+
Làp phu àm
dàu
: dàt dai, phàp phóng
+
Làp vàn : co ro,
làe
dàc
Su tuong ùng giùa càc kiéu

Ioai
duoc khài quàt trong
bang
sau :
.
9
Tu
làp hoàn toàn
chuòn
chuón
chièm
chiép
(I)
Lày ba
Khit
khit
(H)
Khit
khìn
khit
T
'iène
Lày tu
1
2
Tu
làp bò phàn
4
làm
nhàm

(1)
vàt
vuòng
(2)
hdn
hén
(3)
[5,
137] v.v
Trong viéc eoi lày cùng là ghép, dàc diém chung ndi bàt nhàt
cùa càc tàc già là dèu thién ve mot mat
ngd
dm
Id
chù yéu. Màt ngù
nghìa chua duoc két hOp dòng thòi vói màt ngù àm trong khi xem
xét va phàn Ioai
tu
lày.
Vi
dà coi
tu lày (tu
lày àm) là
mot Ioai tu
ghép,
cho nén viéc tàch hàn
tu
lày ra khòi pham vi
tu
ghép nhu ò

trong lày,
tu
lày (sé trinh
bay
sau) coi nhu khóng dàt ra. Vi
nhOng
le
dò, trong he thdng
tu
lày cùa càc tàc già
con
eó nhùng don vi
khóng phài là
tu
lày ma chi là hình thùc gidng
tu
lày.
Ben
canh nhùng
tu
ghép
co
vò ngù àm gidng
tu
lày nhu
cliim
choc,
chùa
chièn,
dàt

dai, v.v
con co
nhùng don vi khàc kiéu nhu ngdy ngày, dém dém,
ha ha, cào cdo v.v
2.
Coi lày nhu là
mOt
phuong thùc càu tao
tu
riéng biét
Tiéu biéu
che
quan diém này eó cac tàc già nhu : Do Hùu Chàu
10
[7.
IL
12], Dai Xuàn Ninh [70], Dào Thàn [82], Hoàng Tue [97],
Hoàng Vàn Hành [36], v.v
Khàc vói quan diém (A) nói trén, càc tàc già ò
day
dù eó khàc
nhau ve chi tiét, nhung trén quan diém chung dèu phài duOc hiéu là
dà tàch hàn
lày
ra khòi ghép,
tu
lày ra khòi hàn pham vi
tu
ghép. Ta
co

the mò hình hoà bang
dò
hình sau day :
(B)
Dò Hùu Chàu dà trinh
bay
quan diém cùa mình trong ba còng trinh
nghién cùu Trong
"Tu
vung - ngù nghìa tiéng Viét", tàc già viét :
"Tu
lày àm là nhùng
tu
lày duOc càu
t'io
theo phuong thùc lay,
dò là phuong thùc lap lai toàn bó hay bò phàn hình
ihùe
àm
tièt
(vói
thanh diéu giù nguyén hay bién dói theo hai nhóm :
nhóu;
cao :
thanh hòi, thanh sàe, thanh ngang
va
nhóm thàp : thanh huyèn. thanh
ngà, thanh nàng cùa hình vi eó nghìa" [11, 38].
O day, tàc già dà càn
cu

vào sd
làn
tàc dòng cùa phuong thùc
lày vào hình
vj
gde
de
phàn
Ioai tu
lày. Trong su phàn Ioai này eó
nhùng diém rat dàng dudc
luu
y. Theo tàc già "phuong thùc lày tàc
dòrig
làn dàu vào
mot
hình vi gde
mot
àm tiét sé cho ta càc
tu Idy
dói hay tu lày hai àm tiét. Thi du :
Phuong thùc lày
gpn
dep
> gon gang
> dep de
11 -
Tiép dò phuong thùc lày
co thè
tàc dòng làn thù hai vào mot

tu
lày dòi de cho
ta-càc tu
lày bón dm tiét.
Phuong thùc lày 1
Phuong thùc lày 2
khénh
>
khàp khénh
>
khàp kha khàp khénh
nham
>
nham nhd
>
nham nham nhò nhò
lam
nham
> lam
nham
lo
nhò "
Nhung "phuong thùc lày cùng
co thè
tàc dòng
mot
làn vào mot
hình vi
mot
àm tiét cho ta

mot tu
lày ba àm tiét.
Phuong thùc lày
Sach
dung
> sach sành sanh
> dùng dùng dung
Phuong thùc lày cùng eó
thè
tàc dóng
mot
làn vào
mot
don vi
hai àm tiét cho ta càc
tu
lày tu. Nhung càc
tu
lày tu này khàc càc tu
lày tu chàn chinh nói trén 0 chó nò chi
chiù
tàc dòng lày co
mot
làn,
(chùng tòi nhàn manh P - V - H) nhu :
Phuong thùc lày
quan ao
>
quàn quàn ao ao
cuòi nói

>
cuòi cuòi nói nói " [11. 39].
Ò "Càc bình dién cùa
tu va tu
tiéng Viét", tàc già dà trinh bay
ky
ve
nhùng truòng hdp duoe gpi là
tu
lày ba,
lày
tu truóc dò chua
nói rò, nay di sàu vào ba truòng hdp
"ràc
rdi" thuóc
tu
lày dói va
nhièu khia canh khàc. Tai
day
eó hai diém dàng chù y : thù nhàt "néu
xét
ve
màt co
che va
sd làn tàc dòng cùa co che.
thi
theo chung
tói.
chi eó nhùng truòng hdp nhu "khóng khdng khóng khóng",
"co lo co

12 -
lóc"
mói là
tu
lày tu thuc su (co
che
lày vàn, tàc dóng
mot
làn cho ta
bón
àm tiét" [12, 176]. Thù dén, "su gàn gùi giùa càc
tu
lày vói càc
tu
ghép dàng lap" dà dua dén két luàn :
"tu
ghép dàng làp va
tu
lày
dèu cùng
mot
co
che",
va
vi
thè "cho nén, néu nhu y nghia dién hình
cùa phép ghép dàng lap là khài quàt hoà, phi cà thè hoà
thi
mot trong
tàc dung sàc thài hoà cùa

tu
lày cùng phài là khài quàt hoà, phi cà thè
hoà : "mày mòc", "chim
choc",
"hói
he"
" [12, 191 - 192], v.v
Trong he thóng phàn Ioai cùa
Dai
Xuàn Ninh khóng thày nói
dén
tu
lày ba. Thay vào dò là "càc kiéu lày àm tiét". "Lày àm tiét là
lày lai hoàn toàn àm tiét thù hai cùa
tu
cu,
vi du :
trang phau
> tràng
phau phau " [70, 188]
Theo càu trùc AB'B, eó nhùng kiéu :
Tràng
Idp >
tràng
lóm
top
Xòp
xòp
>
Xdp xóm

XQp
Khit khit
>
Khit khìn khit
Sàt sat
>
Sàt
san
sat v.v
Nhùng truòng hdp nhu : bong bóng, chàu
chau,
man man, do
dò,
v.v tàc già xép vào
Ioai tu
lày bó phàn [70, 178], trong khi
dò
Dào
Thàn lai xép chùng vào
Ioai tu
lày gàn hoàn toàn [82], v.v
Hoàng Vàn Hành dà eó nhàn xét quan trong nhu sau : "Khi thùa
nhàn lày là su hoà phdi ngù àm eó già tri biéu trung hoà, thi cùng
eó nghia là chùng ta dà eoi lày là mot co
che'
[36, 24]. Ké dò tàc già
dà bàn dén nói dung co
che
lày. Theo tàc già, "co trinh càu tao tu
lày

cùa tiéng Vièt
chiù
su chi phdi cùa xu huóng hoà phói ngù àm.
Xu huóng này biéu thi d quy tàc "dièp"
va
"ddi" ma "diép là su
làp lai, su dòng nhàt
ve
àm,
ve
nghìa, con ddi la su
sai
khac, su
di
biét, cùng
ve
àm
va ve
nghia " [36, 25].
Bang
so dò sau
day
là su cu thè hoà quan diém cua tàc già ve
- 13 -
hién tUdng lày trong tiéng Viét.
Bàc
mot
T11
1
n

V
Bàc hai
Hoàn toàn Bó phàn
diép
vàn
dò]
van
diép
vàn
ddi
van
2.
<
S
^ ^
'^>
- -"
D
S.
=='
^
c
=
era
fra
rra 3
rt'
Hoàn toàn
vùa diép
vùa

ddi vàn
X
e*.
Bò phàn
vùa diép
vùa
ddi vàn
zr
-5
a*
•£;>
a"
C'
era
36,
40]
Diém qua càc càch ly giài hién tudng lày trong tiéng Viét. ta eó
thè rùt ra nhùng nhàn xét nhu sau :
1.
Hai quan diém trén thi quan diém "coi lay cùng la ghép"
co
phàn nào "don giàn" hdn "eoi lày nhu là
mot
phuong thùc eau tao tu
riént:
biét.
- 14
2.
Quan diém tuy
co

khàc nhau chi tiét, nhung cà hai dèu eó
mot
xu huóng chung là thién ve
mgt
mat ngù àm
là_chù
yéu. Màt ngù
nghia
két hdp dòng thòi vói màt ngù àm de xem xét
va
phàn Ioai càc
kiéu
tu
lày chua dudc coi trong.
3.
Theo quan diém (B)
thi tu
lày là do phuong thùc lày tao
thành, tu ghép là do phuong thùc ghép tao thành. Néu
qua
thuc lày
va
ghép khàc nhau
thi tu
lày
va tu
ghép cùng khàc nhau. Khi dà tàch
hàn lày ra khòi ghép
thi
cùng dòng thòi tàch

luón tu
lày ra khòi
tu
ghép.
Day
là
hai thao tàc, nhung thuc chat cùng chi là
mot
: cài no
de
ra cài kia
va
ngude lai, cài kia là két
qua,
là ed sd
de
khàng dinh
cho cài no. Càc tàc già (A) chua tàch
tu
lày ra khòi hàn pham vi
tu
ghép
vi
ly do dà néu , thi
le
ra càc tàc già (B) phài làm cho ró.
Bòi vi
day
mói là chó khu biét, là ed
so

edt yéu nhàt
de
khàng dinh
co
hay khóng eó phuong thùc lày.
tu
lày dóc làp
ben
canh phuong
thùc ghép,
tu
ghép. Rùt
cupe
su phàn biét dò chua dudc tién hành
mot
càch day dù
va
triét de. Ranh gidi giùa lày
va
ghép,
tu
lày
va
tu
ghép
ve mot
phuong dién nào dò chua dude giài quyét
mot
càch thoà
dàng.

Co
thè nói ràng, cho dén nay. trong
he
thdng
tu
lày tiéng
V^iét
nhu
làu
nay ta vàn quen gpi
con
eó nhùng don vi khóng phài là
tu
lày ma
ehi
là
hình thùc gidng
tu
lày.
Trong sd nhùng don vi dò. ngoài
mot Ioai tu
ghép kiéu nhu : chim
choc,
chua chièn, v. v
con
eó
nhùng don vi khàc kiéu nhu : ngày ngày, dém dém, ha ha, cào cào
v.v
Nghién
cùu

tu
lày trong tiéng Viét. chùng tói khóng coi càc hién
tuong trén trong co
che
lày v.v
III.
PHUONG PHÀP NGHIÉN CUU
VA
TU LIÉU SU DUNG
1.
Theo chùng tòi, trong tiéng Viét lày
va
ghép la hai phuong
thùc cau tao
tu
khàc nhau.
Nhun^
i^iùa
chùni^
cùniz co nhùne diém
- 15 -
tUdng tu, gàn gùi càn dudc phàn biét. De làm sàng tó vàn
de,
phàn
nào
co
the giài quyét dudc nhùng
tòn
tai dà néu, trong luàn àn này,
tàc già dà tién hành so sành phudng thùc lày vói phuong thùc ghép,

tu
lày vói
tu
ghép trén co
so
coi phuong thùc ghép,
tu
ghép dà eó
san (ón dinh), lày dò làm he quy chiéu de tìm hiéu
dac
diém cùa
phuong thùc lày,
tu
lày. Su so sành này chùng tòi dua vào co
so
hai
màt cùa tin hiéu : àm
va
nghìa khóng tàch ròi nhau, phài két hop
dòng thòi cà hai mat trong khi nhàn xét, trén bình dién dóng dai, vói
phuong phàp miéu tà, thdng ké,
va
ddi chiéu v.v
2.
Luàn àn này
su
dung
mot
danh sàch vào khoàng trén 5071
don vi dudc coi là

tu
lày rùt ra
tu
càc còng trinh nghién cùu hién
co,
trong càc
tu
dién tiéng Viét nhùng nàm gàn
day
[73], [80], dàc biét
là
"Tu
dién
tu
lày tiéng Viét" (1994) do Hoàng Vàn Hành chù bién.
IV. KÉT CAU CÙA LUÀN ÀN
Luàn àn dudc két càu nhu sau : phàn mò dàu, két luàn
va
ba
chudng ;
Chudng
mot
: Vàn
de
nhàn dién
tu
lày trong tiéng Viét
Chuong hai : Vàn
de
càu tao

tu
lày trong tiéng Viét
Chuong ba : Khà nàng hoat dóng cùa tu lày va su thè hién nò
trong Truyen Kièu cùa Nguyén Du.
Sau cùng là tài liéu tham khào.
- 16
Chwang Mot
VAN DE NHAN DIÉN
TU
LÀY TRONG TIENG VIÉT
I. KHÀI QUÀT CHUNG :
Chuong này chùng tòi tién hành nhàn dién
tu
lày. Lién quan dén
vàn
de
khóng chi
mot Ioai tu
ghép eó vò ngù àm gidng
tu
lày (chim
choc,
chùa chièn v.v )
ma con co
cà nhùng "don vi" do hién tudng
làp
tu
tao nén (ngày ngày, dém dém v. v )
va
nhùng

tu
dinh danh
khàc (ba ba, cào cào v.v ).
Vi
vày d
day
le ra phài phàn biét
tu
lày
vói ba
Ioai
nói trén. Song thuc té cho thày, vàn de dang xét tàp trung
d su phàn biét giùa
tu
lày vói
tu
ghép là chù yéu. Bòi le. néu giài
quyét su phàn biét này
tue
cùng tao
tièn de
cho viéc giài quyét hai
Ioai sau. Khóng nhùng thè, diéu quan trong dàng nói chinh là d chó :
tién hành phàn biét giùa
tu
lày
va tu
ghép
tue
là chùng ta dà dung

trén quan diém (B) (Coi lày khóng phài là ghép ).
Va
khi dà
coi
lày
khóng phài là ghép thi bang càch này hay càch khàc, chùng ta phài
tìm cho dudc su khàc biét giùa dói ben : phudng thùc lày khàc phuong
thùc ghép ò cho nào,
tu
lày khàc
tu
ghép
ò
chó nào ?
Trong su so sành giùa
tu lày va
Ioai
tu
ghép nói trén. chùng ta
lai khóng thè càn
cu
vào
mot
màt ngù àm,
vi
chùng dèu tuong tu
nhau. Cài
con
lai ró ràng là phài dua vào màt ngù nghia. Nói dùng
hon là phài két hdp dòng

ihoi
cà hai
mai
ngù àm va ngù nghìa. Su
két hdp này sé cho ta nhàn ra dudc ban chat cùa
tu
lày. khu
biét giùa
nò vói mpi
tu
khàc vdn
co
trong tiéng Viét, trong
dò
eó nhùng
trucìng
hdp lién quan
nói
trén.
17 -
IL LAY VA GHEP.
1.
Ghép :
Co thè
nói cho dén nay, nhìn chung càc nhà Viét ngù hpc dèu
cho ràng, trong tiéng Viét, ghép là
mot
phuong thùc càu tao
tu
dua

trén su phdi hdp ngù nghia giùa càc thành td là chù yéu. Càc thành
td ò day
tue
là càc
tu
(don vi)
gde
eó truòc, mang nghia
va
it nhàt
phài
co
hai
tu
(don vi) ghép lai vói nhau.
Vi
vày
tu
ghép mói eó thè
cho ta khài niém ràng, y nghia cùa nò là do y nghia cùa càc thành
tdldng
hdp
lai.
Nghia cùa
tu
ghép
vi
thè mói eó khà nàng mang nghìa
tdng hdp, khài quàt.
Sd di ngay ò day, chùng tòi

de
eàp luón cà hai nghia : tdng hOp,
khài quàt là vi trong tiéng Viét, phuong thùc ghép khóng ehi tao ra
tu ghép mang nghìa tdng hop
ma con
mang nghìa khài quàt. Tdng
hop
va
khài quàt eó khàc nhau, nhung giùa chùng eó
mdi
quan
he
màt thiét. Khóng
co
tdng hdp thi khóng eó khài quàt. Trong khài
quàt dà bao hàm tdng hdp. Tdng hdp
co
truóc, khài quàt eó sau.
Tdng hdp dàn dén khài quàt. Nhung khòng phài tdng hdp nào cùng
dàn dén khài quàt. Trong tiéng Viét, ddi vói truòng hdp dàu. dò là
Idp
tu
ghép chinh - phu, ddi vói truòng hdp sau, do là
lóp tu
ghép
dàng làp : vùa tdng hop vùa khài quàt. Hon nùa, trong su phàn biét
tu
lày vói
tu
ghép -

mot Ioai tu
ghép eó vò ngù àm gidng
tu
lày (sau
này ta sé thày) lai chinh là nhùng don vi thuóc lóp
tu
ghép dàng làp
này. Dò là hai nguyén nhàn ed bàn cùa vàn
de
dàt ra d trén.
Hai
due
diém co bàn cùa ghép là :
a)
Ve
phuong thùc ghép :
Dua trén it nhàt là hai
tu
(don vi) góc eó truóc làm co
so.
b)
Ve tu
ghép :
JC
0(j
- 18 -
Co
khà
nàng
mang nghìa tdng hdp, khài quàt.

Dò là hai dàc diém mang tinh chat
dién.hình
cùa ghép, tu ghép
trong tiéng Viét.
Vi du : Bàn +
ghé
> bàn ghé
Sach
+
vò
>
Sàch vò v.v
Ngoài ra ta
co
the thày thém
ràng,
qua trinh két
h0p
giùa bàn
wk
ghé
de
tao thành
tu
ghép bàn ghé
\à
khóng lién quan dén bàn thàn
su hình thành nén bàn, ghé (bàn
va
ghé vdn là hai

tu
(don vi) dòc
làp,
co
san
tu
truòc). Vi vày trong
tu
ghép, nhàt là so vói
tu
lày (sé
trinh
bay
sau), khóng
co
mot
ed
sd nào ràng buóc de nói giùa càc
àm tiét trong tu ghép dói hói phài
co
vò ngù àm tudng tu nhau nhu
0
trong
tu
lày. Nói
mot
càch khàc, ddi vói
tu
ghép, quan he ngù àm
giùa càc àm tiét trong

tu
là khóng bàt buóc nhu ò
tu
lày. Néu eó
ehàng thi dò là su trùng hdp ngàu nhién
ma
thòi. Chàng han : thùng
mùng (thùng +
mùng),
rò ra (ró + rà), danh ddp (danh +
dcìp),
dot
dà (dàt
+
dà), mat
mùi
(mat +
mùi),
ràu ria (ràu + ria), chim
choc
(chim +
choc),
chùa
chièn
( chùa +
chièn),
hòi han (hòi
+
han),
tuoi tàc (tuoi

+
tàc) v. V
2.
Lày
- nhung già thiét.
Theo quan diém này, néu lày và ghép khàc nhau thi
nò
phài thòa
man
nhùng dièu kién sau
day
:
a) Ve phuong thùc lày :
Khóng dua trén co sd hai
tu
(don vi) góc
co
truòc.
b)
Ve tu
lày ;
- Khóng eó khà nàng mang nghia tdng hdp. khài
(]uàt.
- Buóc phài eó quan he ngù àm giùa càc àm tiét.
De
thoà
man
(a),
eó thè eó hai khà nàng xày ra :
19 -

- Chi dua trén mot
tu
(don vi) góc
co
truòc.
- Khóng dua trén mot
tu
(don vi)
.gde
nào cà.
Trong hai khà nàng nói trén, khà nàng thù hai khò
co
thè xày
ra,
dùng
hdn là khòng the xày ra.
Trong
"Tu
vung - ngù nghia tiéng Viét", Do Hùu Chàu dà viét
nhu sau :
"Hình vi là yéu td nhò nhàt
co
the di vào trong ba phudng thùc
càu tao
tu
de cho ta càc
tu
cùa tiéng viét. Và mudn di vào
mot
trong

ba phuong thùc dò
thi
tu thàn nò phài
co
nghia. Nhùng yéu td khòng
co
nghia khòng
thè
di vào ba phuong thùc trén
de san
sinh ra
tu"
[10,
26].
Ngay khài niém lày trong
tu
lày cùng gOi cho ta
mot
su lién tudng
nhu vày : Phài
co mot
cài gì dò
co
truòc làm
gde,
cài sau là su lày
lai (làp lai) cài dà eó truóc dò
Nhu vày là, khàc vói phuong thùc ghép, de càu tao nén
tu
lày,

phuong thùc
liy
ehi dua trén
mot tu
(don vi)
gde co
truóc làm co sd.
Song tàt cà nhùng dièu nói
ve
lày,
tu
lày trén
day
mói ehi là già thiét
và dude rùt ra
tu
su so sành vói ghép,
tu
ghép. Chùng ta sé làn
ludt
làm ró tùng vàn
de
mot.
2.1.
Tu
lày : da àm - don vi
gde
- quan
he
ngù àm.

Trong tiéng Viét, khòng chi
co tu
don àm tiét
ma con co
cà
tu
da àm tiét (chù yéu là hai àm tiét). Ddi vói
tu
ghép,
nò
là do phuong
thùc ghép tao ra. Do dò ta
co thè
khàng dinh ngay
tu
ghép là
tu
da
àm tiét (dù càc don vi gde cùa
nò
dèu
là
don àm tiét). Thè nhung
ddi vói
tu
lày, ta chua
co
thè
tra lòi mot
càch dùt khoàt nò là

tu
da
àm hay don àm tiét.
So
di nói dudc nhu vày là vi,
tu
lày là do phuong
thùc lày tao ra. Theo già thiét, phuong thùc lày ehi dua trén mot
lù
(don vi) gde eó truóc làm
ed
sd. Do dàc diém cùa tiéng
Vièt
dà nói
- 20 -
ò trén,
tu
co
so
này
co
the là
mQt
àm tiét, nhung cùng eó thè hai dm
tiét. Néu phudng thùc lày
ciTng
theo
mot
lo gich hình thùc nhu phuong
thùc ghép và

tu
co sd là
mot
àm tiét
(tue
khà nàng thù
nhàt
xày ra)
thi
ta khòng thè nói
tu
lày là
tu
don àm tiét ! Bòi
vi
trong tiéng Viét
^
khòng
co tu lày
don àm tiét. Nhu vày phuong thùc lày khòng gidng
phuong thùc ghép. Mac dù dèu là
tu
da àm tiét, thàm chi
co
nhùng
truòng hdp gidng nhau
ve
màt ngù àm, nhung su ra dòi cùa
tu
lày

khàc hàn su ra dòi cùa
tu
ghép. Su khàc nhau dò bàt nguón ngay
tu
su khàc nhau ò don vi co sd ban dàu cùa mói phudng thùc. Nhu dà
phàn
tich,
ghép dua trén ed sd it nhàt hai
tu
(ddn vi) gde, lày chi eó
mot.
Khòng phài
ngàu
nhién trong
tu
lày, giùa càc àm tiét dèu
co
su
chi phdi quy
luàt
ngù àm nhàt dinh (hoàc tuong tu hoàn toàn, hoàc
tuong tu bò phàn, thanh diéu tuy eó su bién ddi, nhung nói chung
dèu cùng àm vuc) [5], [10], [36] v.v Trong khi dò tuyét dai da sd
tu
ghép khóng eó quy luàt này.
Vi du :
gàt
>
gàt gù
làe

>
làe
lu
xanh
> xanh xanh
dò
>
dò dàn v.v
Nguyén nhàn cùa hién tuong trén chinh là ò chó : trong
qua
trinh tao nén
tu
lày (hai àm tiét chàng han), àm tiét mói xuàt hién
(thành td lày) vdn khóng phài
là mot tu
(don vi)
co
san. Su ra dòi
cùa nò là do phuong thùc lày tàc dóng vào don vi gde (thành tó góc).
Cà hai : thành td góc và thành td lày mói cho ta
mot tu
lày. Nhu vày
qua
trinh tao nén
tu
lày dòng thòi cùng là qua trinh tao nén thành
td lày. Thành td
lày
duOe này sinh
tu

thành td
gde.
Ngoai thanh td
góc ra, thành tó lày khóng
con co
mot co
so
nào khàc de
"nuong
tua '.
21 -
Thành
tó
gde khòng chi là "nguòi dà sinh ra" thành td lày,
ma con
"cuu mang',
"gàn
bò" vói nò
mot
càch màt thiét. Trong mdi quan he
dò,
khò
co
thè nói thành td lày khòng
mot
mày may mang trong mình
nhùng dàc trung cùa thành td gde (don vi
gde).
Co
thè nói phudng

thùc ghép, ve mot phuong dién nào dò it nhièu mang tinh chat co
hoc.
Trai lai phuong thùc lày khóng phài hoàn toàn nhu vày. Song
dièu
ma
ta
co
the
tra
lòi ngay duoc ò
day
là :
tu
co
so
(don vi gde)
di vào phuong thùc lày de cho ta
tu
lày, dù là da àm tiét
thi
cùng
khòng mang nghia tdng hOp, khài quàt. Néu khòng sé
trai
vói già
thiét. Dàc diém này rat eó y nghia khi ta de eàp dén nhùng truòng
hOp thuòng dudc gpi là
tu lày
ba, lày tu (sé trinh
bay
sau).

Vài kién giài sd bó trén
day
phàn nào cùng dà cung eàp cho ta
eó dudc
mot
su hình dung
ve
phuong thùc lày,
tu
lày.
De
hiéu
mot
càch cu thè hdn bàn chat cùa
tu
lày. ngay chi don thuàn ve màt sd
luong
àm tiét trong
tu,
trong su so sành vói
tu
ghép, chùng ta phài
tiép
tiie
tìm hièu cO
che ben
trong cùa phuong thùc lày - phuong thùc
dà càu tao ra nò.
2.2.
Nhùng truòng hdp gpi

là tu
lày dòi -
Tu lày
dói.
1) Truóc nay, nhùng trùong hOp sau
day
nói chung dèu duoc gpi
là
tu
lày :
1) gàt gù,
làe
lu
2)
làp
loè,
làp
lành
3) cành cach, ri ràm
4)
bang
khuàng, xao xuyén
5) thàm thàp, gó ghé
6) ngày ngày, dém dém
7) ba ba, cào cào
8) chim
choc,
chùa chièn v.v
22 -
Mot

tàp hdp nhu vày
qua
mói chi
de eàp
dén
mot
màt ngù àm
là
chù yéu. Néu chùng ta chù y dén nhùng màt khàc nùa, vi du nhu
y nghia,
tu Ioai
v.v
thi
ró ràng phài tàch nàm truòng hdp dàu ra
khòi ba truòng hdp sau.
a) Xét ve màt y nghia :
- Lày mot
tu
nhu gàt gù ehàng han, ta thày : gàt gù khòng phài
là gat mot làn nhu ta nói gàt,
ma
nhièu làn gàt.
-
Co
the nói gat
mot
cài, nhung khòng thè nói gat gù
mot
cài.
Thè

nhung nói gat gù cùng khòng gidng nhu khi ta nói gàt, gàt ròi lai
gàt. -
Gat,
gàt ròi lai gàt : bao gòm nhièu làn gàt, nhung tàch ròi
nhau, khóng
lién
tue.
-
Con
gat gù : nhièu làn gàt ndi tiép nhau, khòng dùt quàng ; gàt
gù gàn vói gàt
lén
gat xuóng hdn là gat, gàt ròi lai gàt.
Ma de
eó dude
su lién
tue
nhu vày
thi
san khi gat lai phài
tra ve
vi tri ban dàu
de
ròi
sau dò lai gàt tiép,
tue là
tao ra dao dóng eó ehu ky : trong mói chu ky,
vùa phài
co
trang thài thè này, vùa phài eó trang thài nguoe lai Nói

chung, tuy khòng dude eu thè nhu thè, nhung càc truòng hop : làp
loè
(2),
cành cach (3), xao xuyén (4),
gò
ghè (5) dèu eó mang y nghìa chung
nhu
thè
: nhièu trang thài kè tiép nhau lién
tue,
khi
thi
thè này
khi thi
thè
khàc, tinh miéu tà cu thè cao.
Con
6, 7, 8 khóng
co
y nghia dò.
b) Lién quan dén y nghìa nhu trén
là
dàc diém
tu
Ioai.
- Xét toàn
tu
: 1, 2, 3, 4, 5: nói chung dèu là dóng
tu.
tinh

tu
- Xét thành td gde : da sd là dóng
tu,
tinh
tu
-
Con
6,
7.
8 : dèu là danh
tu.
e) Nhu vày 1. 2, 3, 4, 5 : tao thành
mot Ioai
thuàn nhàt trén càc
màt : ngù nghia,
tu Ioai
ngoài dàc diém ngù àm nhu dà dudc
miéu
tà.
Day
cùng là Ioai chièm tuyét
dai
da
so
tu lày trong tiéng
Vièt.
23 -
Theo chùng tòi chi nén coi
Ioai
này là

tu
lày.
Con
6, 7, 8, tuy bè
ngoài ngù àm gidng nhau, nhung ngù nghia ,
tu Ioai
khàc nhau, nén
tàch khòi
tu
lày.
- Ddi vói truòng hdp 6 : nén coi
day
là
mot
hién tudng làp lai
mot tu
dà
co
san
- Ddi vói truòng hdp 7 : coi day là
tu
dinh danh (gpi tén) su vàt
nhu mpi danh
tu
bình thuòng khàc.
- Ddi vói truòng hdp 8 : eoi
day
là
Ioai tu
ghép dudc làp ngàu

nhién
co
trùng ngù àm.
Và nhu vày nhùng y nghia sd nhièu (thuc chat
là
sàc thài
nhàn
manh già tri tuyét ddi) (6), y nghìa tdng hdp, khài quàt (8) dèu khóng
co
trong
tu
lày [46, 52] v.v
Néu chàp nhàn càch ly giài trén
day,
eó thè cho phép ta nói ràng,
tu
lày trong tiéng Viét tuy mdi truòng hdp cu thè, su biéu hién cùa nò
eó nhùng mùc dò dàm nhat, manh yéu khàc nhau v.v , nhung chung
quy lai chùng dèu mang
mot
y nghìa chung nhàt : y nghia dao dóng.
Dò
là
mot
trong nhùng dàc trung quan trpng eó khà nàng khu biét
mot
càch
rò rét vói moi
tu
khàc

trone tiene
Viét.
Qua su khào sàt cho thày, y nghìa nói trén cùa
tu
lày dudc thè
hién trén hai bình dién :
- Bình dién
cii
thè : Dò là nhùng tu
lày
biéu thi su vàt, hién
tudng nàm trong trang thài dao dòng
ma
ta eó the tri giàe dudc
mot
càch
de
dàng bang mat, bang tai hoàc bang
mot
su hình dung tuong
ddi giàn don.
Vi du : gàt gù.
làe
hi, làp
lèo.
lap lành, cành cach,
ri
ràm v.v
- Bình dién trùu tuOng :
Dò

là nhùng
tu lày bièu
thi su vàt hién
tudng
nàm
trong trang thài dao dóng. nhung khàc vói nhùng
truòng
hdp trén, chùng ta
lai
khóng thè tri giàe duoe
mot
càch truc
tiép.
de
24
y cao
cao cao
dàng. Song bang su phàn tich (di nhién phài trành mày mòc, cùng
nhàc),
chùng ta cùng eó thè và quy nò
ve
duoc vói trang thài dao
dòng nói trén. Su dao dóng ò
day
nàm ngay
trong tinh khòng xàc dinh cùa su vàt, hién
tUdng.
De
làm ró hdn vàn de này, ta phàn
tich

mot
truòng hdp làm vi du.
Tu
cao cao chàng han.
- Trong tiéng Viét, cao cao thuòng
dudc dùng
de
biéu thj su vàt ò mùc dò
cao : cao trung bình trò lén (hình
ben).
Tai
diém Y dudc xàc dinh là cao
vi
eó su ddi
làp vói nò d Z thàp thi cao cao thuòng
dude
xàc dinh
tu
diém X trd lén Y, nhung
chua trùng vói Y. Dièu dò eó nghìa là. cao
cao duoc xàc dinh khóng phài bang
ij)
diém nhu
ò
Y (cao), Z (thàp)
ma
bang cà
mot
khoàng Trong khoàng
xàc dinh dò eó nhièu diém cùng thoà

man
và vi vày ta eó thè lày
diém nào cùng dudc.
Co
thè cóng thùc hoà nhu sau ;
Y > cao cao
>
X
- Néu nhu y và Z dude xàc dinh bang
mot
diém, cao cao xàc
dinh bang cà
mot
khoàng, thi ró ràng cao cao
de
xàc dinh hdn. Nhung
cùng chinh vi "cà
mot
khoàng" . trong khoàng xàc dinh dò bao gòm
nhièu diém cùng thoà
man,
nhu dà phàn tich , cao cao lai trò nén
khóng xàc dinh : khòng xàc dinh trong cài y nghia xàc dinh.
Néu chàp nhàn eàeh ly giài nhu vày thi eó thè nói ràng, tinh
khòng xàc
djnh
kia cùa cao cao thuc chat khòng
phài
là khòng xàc
z thàp

25 -
dinh. Khòng phài ngàu nhièn trong thuc té, khi nói cao cao (mot
nguòi nào dò cao cao), ta lai càm
thày de
nhàn ra hdn khi nói cao
(mot
nguòi nào dò cao - cao
mot
càch chung chung).
- Cao dUdc xàc dinh trong quan he vói thàp
thi
cao cao dudc
xàc dinh trong quan he vói cao. Vi
le
dò, trong quan
he
vói cao cao,
cao
lai
trò lén khò xàc dinh hon (dà vi du).
Vày cao cao, trong bàn thàn nò chùa dung hai
net
nghìa rat co bàn :
- Cu thè (xàc dinh)
- Trùu tuOng (khòng xàc dinh).
Cao cao vùa mang tinh cu thè, vùa mang tinh trùu tuong. Dò là
hai
net
nghia dà tao cho tu lày
mot

khà nàng miéu tà cu thè cao càc
trang thài, hoat dóng, tinh chat v.v cùa su vàt, hién tuOng, dàc biét
nhùng dién bién tàm ly hèt
sue
phùc tap và tinh tè nhàt cùa con
nguòi. Khóng phài ngàu nhién trong vàn hpc nghé thuàt. nhàt là tho
ea trù
tinh tu
lày xuàt hién vói
mot
tàn so cao nhu vày. Trong khoa
hpc,
chinh luàn lai hoàn toàn ngudc lai [36], [70] v.v
Cùng càn luu y ràng, khóng ehi ò
tu
lày thuóc bình dién trùu
tudng
ma
ò
tu
lày thuóc bình dién cu thè dèu
co
hai
net
nghia nay.
Chi eó
mot
dièu, d
tu
lày thuóc bình dién trùu tudng,

net
nghia cu
thè bi mò di
vi
net nghia trùu tudng trói hdn làn àt. Nguoe lai ò
tu
lày thupe bình dién cu thè,
net
nghìa trùu tudng yéu hdn vi
net
nghia
cii
thè trói hdn làn àt v.v [50, 49]. Song su phàn biét dò cùng chi
là tudng ddi. Bòi vi thuc té cho thày. trong
tu
lày nói chung, hai
net
nghìa này hoà quyén vào nhau dén mùc rat khó phàn biét
mot
càch
rach rói. dùt khoàt.
O mot
khia canh nào dò,
Nguyén
Thién Giàp dà
eó nhàn xét:
" Chùng tói chua eó dù dièu kién
de
phàn tich ti mi dàc diém ngù
nghia cùa tùng kiéu lày. Song eó thè nhàn xét khài quàt ràng ; nghìa

- 26
cùa càc
tu
lày àm eó thè càm thay
mot
càch ró ràng (chùng tói nhàn
manh - P.V.H) nhung giài thich nò
lai,rat
khó". [27,41 ] v.v
2.
Làu nay nhùng truòng hdp duoe gpi là
tu
lày. dai bò phàn tàp
trung vào nàm truòng hdp dàu, ba truòng hOp sau it hon nhièu [38].
Ngay trong nàm truòng hdp dàu, dàng luu y là truòng hdp (4). Mac
dù nò vàn
dude chàp
nhàn là
tu
lày, nhung nhìn chung vàn
co
nhùng
y kién bàn khoàn nhàt dinh. Ly do chù yéu là hién tai ta chua xàc
dinh dudc
mot
càch ró ràng dàu là thành td gde, dàu là thành td lày.
Cà hai àm tiét trén bình dién dòng dai, xét riéng dèu khòng
co
nghia
dóc làp. Vói ba truòng hdp sau thi truòng hop (8) hién dang tòn tai

nhièu y kién khàc nhau. Hai truòng hdp (6) và (7), tuy khóng phài
dà hoàn toàn eó dudc
mot
su nhàt tri cao, nhung nhìn chung de di
dén
mot
su thdng nhàt. Dièu quan trpng chinh là hai truòng hOp này.
nhùng nàm gàn
day
dà
co
tàc già de nghi dua chùng ra khòi he thdng
[12].
Vi
vày
ò
day,
ddi vói (6) va (7). khóng càn thiét phài di sàu
hon nùa. Thuc ra néu giài quyét tdt truòng hdp (8). ta sé
co
co
so
de
nhìn nhàn vàn
de,
trong dò
co
hai truòng hOp dang xét v.v
a. Truòng hOp (4) :
Dàc diém chung cùa nhùng don vi thuóc truòng hOp này là :

- Hai àm tiét càu thành nén
tu
dèu eó quan
he
ngù àm theo
mot
quy tàc dà miéu tà.
- Khóng mang y nghìa tdng hdp, khài quàt. Y nghìa cùa chùng
là y nghia dao dóng.
Vc^i
dàc
diém
trén, dàt
truòng hc)p
(4) trong he
thdng nàm
truòng hdp dàu : 1, 2. 3, 4. và 5 là hoan toàn phù hOp.
Diém
khàc
d
day
chi là cho : truòng hdp (4)
hièn
chua xàc dinh dudc mot càch
rò ràng, dùt khoàt dàu là thành tó (don vi) góc. dàu là thanh tó lày ma thòi.
Lién quan dén vàn de
này.
Dai
Xuàn
Ninh

dà nhàn xet ;