Hình tượng Bác Hồ trong thơ ca Việt Nam 1945 - 1975

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN







PHẠM MAI HƯƠNG





Hình tượng Bác Hồ trong thơ ca Việt Nam
1945 - 1975





LUẬN VĂN THẠC SĨ LÝ LUẬN VĂN HỌC

HÀ NỘI, 2005


1

Mục lục
Phần mở đầu 2
Phần nội dung 11
Chƣơng một: Từ những tấm lòng đến những vần thơ dâng Bác
1.1 Khái niệm : Hình tượng nghệ thuật 1 1
1.2 Hình tượng Bác Hồ trong thơ ca nhiều thế hệ 12
1.2.1 Bác Hồ trong thơ các nhà thơ lớp trước 13
1.2.2 Bác Hồ trong thơ các nhà thơ lớp sau 3 1
1.3 Bác Hồ với mọi miền đất nước 38
Chƣơng hai: Hồ Chí Minh- hình tƣợng nhân vật sử thi
đẹp nhất trong thơ ca Việt Nam 1945-1975
2.1 Hồ Chí Minh kết tinh phẩm chất tốt đẹp của cả dân tộc 49
2.1.1Cả cuộc đời vì nước, vì dân 50
2.1.2 Người kết tinh truyền thống nhân ái của dân tộc 54
2.2 Hồ Chí Minh- vị lãnh tụ càng vĩ đại, càng giản dị 63
2.3 Hồ Chí Minh- con người hành động, con người chiến thắng 71
Chƣơng ba: Bác sống nhƣ trời đất của ta
(Hồ Chí Minh trong mối quan hệ với thời gian)
3.1Sự kế thừa những nét truyền thống của dân tộc 78
3.2 Hồ Chí Minh- con người hoà hợp với tương lai 88
Phần kết luận 101
Tài liệu tham khảo 105

2

Phần Mở đầu

1. Mục đích, ý nghĩa của đề tài
Dân tộc nào, quốc gia nào khi dựng lại những bộ sử cho mình
đều phải cần đến sự trợ giúp của những huyền tích, huyền thoại. Từ
huyền thoại đến lịch sử là một quá trình, quá trình của sự phát triển tư
duy cũng như quá trình sản xuất vật chất xây dựng đời sống xã hội và
hoàn thiện về mặt quốc gia chỉnh thể. Nước ta trong buổi đầu dựng
nước thời các Vua Hùng đã có không ít những huyền thoại: Hùng
Vƣơng dựng nƣớc, Phù Đổng Thiên Vƣơng, Mỵ Châu- Trọng Thuỷ
Thời đại các Vua Hùng đã tạo nên một cái đà quan trọng cho sự phát
triển của dân tộc. Sau đó, dân tộc ta đã phải trải qua thời kỳ Bắc thuộc,
dưới các triều đại phong kiến mang nặng tính chuyên chế. Bước vào
thế kỷ hai mươi, Hồ Chí Minh đã xuất hiện. Rồi thời đại Hồ Chí Minh
được khai sinh giữa vòng vây của chủ nghĩa đế quốc. Thời đại Hồ Chí
Minh tiếp nhận được nguồn lực quốc tế, đồng thời cũng đứng trước
nhiều thách thức không nhỏ. Hồ Chủ tịch trở thành ngƣời gieo mầm
mặt trời lên cánh đồng bầu trời. Trong thực tế những hạt giống Người
gieo đã nảy chồi, đâm lá, ra hoa, kết quả, phát triển không ngừng. Với
dân tộc Việt Nam, Người đã tìm đƣờng đi cho dân tộc, đó là đường lối
cách mạng và kháng chiến được Người xây dựng trên cơ sở vận dụng
một cách sáng tạo chủ nghĩa Mác-Lê nin vào hoàn cảnh cụ thể của Việt
Nam. Nó chẳng những phù hợp với lợi ích chân chính và cấp thiết của
dân tộc ta mà còn phù hợp với qui luật phát triển của lịch sử nhân loại.
Hồ Chí Minh là hiện thân của chính nghĩa, của tự do và độc lập. Người
đã đi vào lịnh sử cùng với sự hình thành Nhà nước, sự phát triển không

3

ngừng của Đảng. Toàn dân Việt Nam từ lâu đã thấm thía công ơn trời
biển của Bác- Người sáng lập ra Đảng ta, khai sinh ra nước Việt Nam
dân chủ cộng hoà, lãnh đạo toàn dân tiến hành kháng chiến thắng lợi,
xây dựng chủ nghĩa xã hội trên toàn quốc.
Bác Hồ là một hình tượng đẹp, là một niềm thơ, là nguồn cảm hứng
sáng tạo của nhiều nghệ sĩ, nhiều nhà văn, nhà thơ Việt Nam và thế giới. Thơ
cũng như mọi nghệ thuật khác là tiếng nói của trái tim tràn đầy cảm xúc
hướng tới cái Đẹp của cuộc sống. Bác là hiện thân của chân lý. Bác là sự kết
tinh hài hòa vẻ đẹp của dân tộc và vẻ đẹp của thời đại. Hình ảnh Bác đã đi
vào văn, thơ, nhạc, hoạ, điêu khắc, phim ảnh và sân khấu đi vào cõi thiêng
liêng- bất diệt của nghệ thuật. Nghệ thuật chân chính bao giờ cũng hướng tới
chân - thiện- mỹ trong khát vọng cao cả của con người. Hồ Chí Minh là hình
tượng nhân vật sử thi chói sáng nhất trong nền văn học Việt Nam hiện đại. ở
thế kỷ hai mươi, thật hiếm có một lãnh tụ thu hút được nhiều cảm hứng sáng
tạo của các nghệ sỹ như thế.
Nền thơ hiện đại Việt Nam có một mảng thơ viết về Bác Hồ. Nền thơ
hiện đại thế giới cũng có nhiều bài thơ viết về Bác Hồ. Đó là sự gặp gỡ, sự
hội tụ những trái tim của các nhà thơ Việt Nam và thế giới hướng về Bác.
Nhiều nhà thơ Việt Nam và thế giới khi đứng trước vẻ đẹp của Bác như được
đứng trước vầng hào quang chói lọi, chiếu rọi tâm hồn và tình cảm của họ.
Vầng hào quang của vẻ đẹp lương tâm - khí phách - trí tuệ của Bác toả chiếu
đến mai sau, đã trở thành nguồn cảm hứng mãnh liệt của các nhà thơ say sưa
sáng tạo. Bằng niềm cảm phục, kính yêu chân thực và tha thiết của mình, mỗi
nhà thơ khi viết về Bác đã có những khám phá riêng, tạo nên một mảng thơ
đa sắc, đa thanh. Chỗ gặp nhau của họ là tấm lòng thiết tha hướng tới Bác.
Chỗ đóng góp của họ là những sáng tạo độc đáo.
4

Hồ Chí Minh, tên Ngƣời là cả một niềm thơ. Tên Người làm nên một
giá trị đẹp. Tên Người là nguồn cảm hứng của thơ ca. Tên Người là động lực
của nhiều sáng tạo nghệ thuật. Vì vậy đã có rất nhiều người làm thơ về Bác.
Vẻ đẹp của hình tượng Bác đã tạo nên một hiện tượng đặc biệt trong sáng tạo
thơ ca. Số người làm thơ về Bác rất đông và đủ các lớp người ở khắp mọi
nơi: trẻ có, già có, có nhà thơ chuyên nghiệp nhưng cũng có quần chúng mới
thoát nạn mù chữ, có nhà thơ Việt Nam, có những nhà thơ thuộc nhiều dân
tộc trên thế giới. Tất cả đều chung một tấm lòng thành hướng về Bác.
Như vậy, hình tượng Bác Hồ trong thơ ca Việt Nam 1945-1975 đã,
đang và sẽ làm thành một đề tài đáng nghiên cứu và hứa hẹn có những kết
quả tốt đẹp. Nghiên cứu đề tài này chẳng những có thể bổ sung vào việc phân
tích hình tượng Hồ Chí Minh trong thơ ca mà còn có khả năng tác động trở
lại với khu vực sáng tác, bởi lẽ đây là một vấn đề không hề xưa cũ trong đời
sống văn học hôm nay.

2. Lịch sử vấn đề
Có những đề tài mà chúng ta càng tìm hiểu và khám phá càng thấy sự
đa dạng và phong phú của nó. Có những nhân vật vĩ đại mà mỗi lần viết, mỗi
người sáng tác phải có nỗ lực rất lớn mới mong tiếp cận được tầm cao của
nhân vật đó. Việc thể hiện và xây dựng hình tượng Bác trong thơ ca cũng
vậy. Để tạo được hình tượng sao cho xứng với tầm vóc vĩ đại của Người phải
đòi hỏi sự tài ba của người nghệ sỹ. Không ai không khỏi xúc động mỗi khi
nhắc tới Người! Cả cuộc đời Người là tấm gương sáng cho chúng ta mãi học
tập và noi theo. Cuộc đời Bác, sự nghiệp của Bác vô cùng rộng lớn, vô cùng
vĩ đại, kể sao cho xiết, nói sao cho hết, Người quá thân thiết và trở thành máu
thịt của mỗi người dân Việt Nam. Không những thế sự nghiệp cao cả vĩ đại
5

của Người đã vang dội trên toàn thế giới. Từ khi tên Người- vị lãnh tụ Hồ
Chí Minh vang lên cho đến nay thì đã không biết bao nhiêu bài thơ viết về

Người, ca ngợi công đức, trí tuệ tuyệt vời của Người. Cái phi thường trong
con người Bác đẹp như trang thần thoại mới của thời đại!
Cho đến nay đã có hàng nghìn công trình, bài viết về Chủ tịch Hồ Chí
Minh ở trong nước và trên thế giới. Điều đó cũng thật dễ hiểu. Cùng với thời
gian, khối lượng những công trình nghiên cứu, bài viết về Bác Hồ ngày càng
nhiều, ngày càng phong phú, càng đặt ra nhiều vấn đề mới mẻ có quan hệ đến
nhiều mặt của đời sống văn hoá xã hội ở nước ta và trên thế giới. Chủ tịch Hồ
Chí Minh chẳng những sống mãi trong sự nghiệp của chúng ta mà Người còn
trở thành đối tượng nghiên cứu khoa học của một bộ môn khoa học mới đang
hình thành: Bộ môn Hồ Chí Minh học.
Đọc cuốn“ Danh nhân Hồ Chí Minh” của nhóm biên soạn: Thành Duy,
Trần Đình Huỳnh, Đặng Quốc Bảo, Hoàng Chí Bảo, Phan Hữu Tích, Nguyễn
Hoà chúng ta thấy rằng: Với 1038 trang sách, nhóm biên soạn đã tổng hợp
phần thư mục sách và bài viết về Chủ tịch Hồ Chí Minh từ trang 609 đến
cuối sách (gồm 3083 bài viết, tác phẩm). Những con số trên chưa phải là đầy
đủ nhưng điều đó cũng đủ cho thấy là có rất nhiều tác giả quan tâm, tìm hiểu
viết về Chủ tịch Hồ Chí Minh. Để phục vụ cho luận văn này, ở đây chúng tôi
chỉ đề cập tới những chuyên đề, những bài viết, tác phẩm liên quan đến chủ
đề : Hình tƣợng Bác Hồ trong thơ ca Việt Nam 1945-1975.
Ông Vũ Đức Phúc trên Tạp chí văn học số 6- 1967 đã viết: “Thơ hay
viết để ca ngợi Bác trên thế giới và trong nước có đến hàng ngàn bài " Bác
là người cao cả nhất và Người vĩ đại nhất trong nước, thế mà cũng là người
gần chúng ta, thương yêu chúng ta như cha con ” Điều đó hoàn toàn chính
xác.
6

Một điều chúng tôi nhận thấy rằng, khi đề cập đến chủ đề : Hình tượng
Bác Hồ trong thơ ca, các tác giả, các nhà nghiên cứu phê bình đều nói rất
nhiều đến hình ảnh Bác Hồ trong thơ Tố Hữu. Ông Lê Đình Kỵ trong chuyên
luận Thơ Tố Hữu đã khẳng định rằng: những chủ đề lớn trong thơ Tố Hữu đó

là “Nhân dân - Đất nước - Đảng - Lãnh tụ”. Tác giả Thiếu Mai với bài “Bác
Hồ trong thơ Tố Hữu” in trên Tạp chí văn học số 5- 1964 cũng cho rằng: Tố
Hữu đã rất thành công khi thể hiện tình cảm của nhiều tầng lớp nhân dân với
Bác Hồ và tình cảm của Người với mọi tầng lớp nhân dân, biểu lộ một nhận
thức về Bác rất sâu sắc. Trong thơ Tố Hữu, hình ảnh Bác luôn luôn gắn liền
với nhân dân, với Đảng, với sự nghiệp cách mạng.
Đồng ý kiến với tác giả Thiếu Mai, ông Nguyễn Văn Hạnh có chuyên
đề “Hình tượng Bác Hồ qua những chặng đường thơ Tố Hữu”, Tạp chí văn
học, số 6-1969 và “Theo chân Bác- một thành công mới của Tố Hữu” trong
Suy nghĩ về văn học, NXB Văn học, H.,1979 . ở những bài viết trên, tác giả
đánh giá rất cao trường ca Theo chân Bác của Tố Hữu.
Ông Hồ Sỹ Vịnh trong bài Đọc tập thơ Bác Hồ của Tố Hữu in trên báo
Văn nghệ, số 360, 4-9- 1970 cho rằng “Cái vĩ đại và cái bình thường của Bác
trong thơ Tố Hữu cứ quyện hoà vào nhau làm cho hình tượng Bác vừa đồ sộ
và chói lọi, vừa thân thuộc và bình dị lạ thường!”[53]. Sau khi điểm đến một
số bài như Hồ Chí Minh, Sáng tháng Năm, Bác ơi tác giả đã khẳng định
những thành công của Tố Hữu trong Theo chân Bác. Ông Hồ Sỹ Vịnh lập
luận: “Trong thơ ca cách mạng, việc xây dựng hình tượng lãnh tụ thường đặt
ra trước nhà thơ những nhiệm vụ khó khăn. Nếu người nghệ sỹ không có một
quan điểm duy vật lịch sử đúng đắn về mối quan hệ giữa vĩ nhân và lịch sử,
giữ cái bình thường và cái vĩ đại trong con người lãnh tụ, thì thường rơi vào
một trong hai trường hợp sau : hoặc là say sưa khai thác cái bình thường của
7

lãnh tụ, muốn đặt lãnh tụ gần quần chúng mà thu hẹp phạm vi hoạt động lớn
lao của lãnh tụ, kết quả là tầm thước của hình tượng bị giảm đi. Hoặc là vì
muốn phức tạp hoá, cường điệu hoá thiên tài và công lao to lớn của lãnh tụ,
nên đã biến lãnh tụ thành con người thượng đẳng, siêu nhân. Trong trường ca
Theo chân Bác, Bác chúng ta không phải là một đức vua hay một thánh nhân
nào đó, Bác là con người làm ra lịch sử, Bác xuất hiện đúng lúc, đúng với

yêu cầu lịch sử, với những tư tưởng và ý kiến đúng vừa là con người Việt
Nam, chân chất, thân thuộc với đồng quê Bác là vị nguyên thủ vĩ đại của
Nhà nước Việt Nam dân chủ cộng hoà, nhưng sao Bác thân thiết và hiểu rõ
tấm lòng của mỗi người dân đến thế!” [53]
Luận văn thạc sỹ “Hình tƣợng ngƣời cộng sản trong thơ Tố Hữu” của
Phạm Đức Bách (Đại học Sư phạm Hà Nội- 1982), bên cạnh hình tượng
nhiều người cộng sản, tác giả đã dành nhiều trang phân tích hình tượng Hồ
Chí Minh về phương diện là một người Đảng viên cộng sản. Phạm Đức Bách
đã khẳng định: “Bác là người cộng sản tiêu biểu nhất, người kết tinh cao nhất
phẩm chất đạo đức của những Đảng viên cộng sản của thời đại. Nhưng ở
Người có những phẩm chất riêng biệt không dễ gì tìm thấy ở những Đảng
viên bình thường khác.” [2,72]
Khi đọc Tạp chí Văn học số 8- 2001 chúng tôi rất chú ý đến bài viết
của TS. Hà Công Tài- Viện văn học với bài “ Bƣớc đầu tìm hiểu sáng tác thơ
ca dân gian về Chủ tịch Hồ Chí Minh”. Tác giả viết: “ Thơ ca dân gian về
Bác nằm trong dòng phát triển của thơ ca dân gian về nhân vật lịch sử ở
đâu có người Việt Nam yêu nước thì ở đó có ca dao về Bác Hồ Trong lịch
sử văn học Việt Nam, chưa có một nhân vật lịch sử nào có khối lượng thơ ca
hướng tới để tìm hiểu và nhận thức như Bác. Nếu như trong thời cận đại có
bước phát triển vượt bậc của bộ phận thơ ca trữ tình dân gian về thân phận
8

con người thì trong thời hiện đại đó là sự phát triển vượt bậc của dòng thơ ca
trữ tình dân gian về Bác. Trong cảm nhận của dân gian, Bác là Ngôi sao Bắc
đẩu, là vừng thái dƣơng, là núi Thái Sơn, là chiếc kiếng soi, là hiện thân của
tâm hồn dân tộc- Một dân tộc thuỷ chung như nhất, nghĩa tình sâu nặng. Một
dân tộc mà trong suốt cuộc đời, Bác đã sống sôi nổi, phong phú đời sống và
cuộc đấu tranh gian khổ, ác liệt của quần chúng nhân dân .[47, 58]
Ông Tạ Đức Hiền ở bài Những hình tƣợng chủ yếu trong thơ từ Cách
mạng tháng Tám đến 1975 in trong cuốn Tập làm văn phổ thông trung học,

NXB Giáo dục, H., 1998 đã đề cập đến vấn đề chúng tôi quan tâm có liên
quan đến luận văn này. Theo tác giả, bên cạnh những hình tượng như: Tổ
quốc, người lính, người phụ nữ thì hình tượng lãnh tụ Hồ Chí Minh là một
hình tượng lớn trong thơ ca Việt Nam 1945-1975. Trong bài viết này, tác giả
đã giới thiệu một cách khái quát Hồ Chí Minh là một chiến sỹ yêu nước vĩ
đại. Sau ba mươi năm đi tìm hình của nƣớc, Người đã tìm ra con đường cách
mạng, lãnh đạo cách mạng.“ Hồ Chí Minh vĩ đại là biểu tượng cao cả cho
hồn nước thiêng liêng; là Trời xanh biển rộng, ruộng đồng, nƣớc non. Lời
của Bác là lời non nƣớc thể hiện ý chí và khát vọng của nhân dân ta Sức
mạnh của quân và dân ta được khơi dậy từ sự lãnh đạo tài tình và sáng suốt
của Bác. Trải qua muôn nghìn sương tuyết, Bác lãnh đạo nhân dân ta đánh
thắng thù trong giặc ngoài, viết nên bản anh hùng ca thời đại Hồ Chí Minh
là lãnh tụ của nhân dân, rất vĩ đại mà bình dị Nhƣ đỉnh non cao tự giấu hình,
sống cuộc đời thanh bạch, giản dị ”[24, 47]. Để làm sáng tỏ các đặc điểm
trên ở hình tượng Bác Hồ, ông Tạ Đức Hiền đã lấy dẫn chứng là một số đoạn
thơ trong các bài: Hồ Chí Minh, Sáng tháng năm, Theo chân Bác của Tố
Hữu; Ngƣời đi tìm hình của nƣớc - Chế Lan Viên; Quê hƣơng Việt Bắc-
Nguyễn Đình Thi; Viếng lăng Bác- Viễn Phương. Mặc dù trong bài viết, tác
9

giả đã nêu được những đặc điểm nổi bật của hình tượng Hồ Chí Minh, tuy
nhiên những dẫn chứng là quá ít ỏi( một số đoạn ngắn của sáu bài thơ trong
số hàng ngàn bài thơ viết về Bác). Tác giả chưa có một sự bao quát, chưa đề
cập đến những sáng tác của các tác giả nhiều thế hệ, của nhân dân các vùng
miền
Chúng tôi cho rằng, chủ đề “Bác Hồ trong thơ ca Việt Nam 1945-
1975" là chủ đề lớn, bình diện rộng bao gồm nhiều vấn đề vô cùng vô tận. Vì
thế, đây là công việc đòi hỏi những người nghiên cứu phải dày công suy
nghĩ, tìm tòi, phát hiện, không chỉ dừng ở mức độ nhạy bén về cảm thụ và
còn phải tinh lọc, bồi đắp bằng những cảm nghĩ chân thực, trong sáng. Đây

cũng là một công việc, một nhiệm vụ đặt ra có tính chất lâu dài của những
nhà nghiên cứu, phê bình văn học của dân tộc.

3. Nhiệm vụ, đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của luận văn
3.1. Luận văn không thể đề cập đến tất cả sự phong phú, đa dạng
trong các tác phẩm thơ ca viết về Bác Hồ mà chỉ tập trung vào các
phương diện cơ bản sau:
+ Hình tượng Bác Hồ trong thơ các nhà thơ nhiều thế hệ, trong
lòng nhân dân
+ Hồ Chí Minh- Hình tượng nhân vật sử thi đẹp nhất trong thơ ca
Việt Nam 1945-1975, con người chiến thắng, kết tinh phẩm chất tốt
đẹp của cả dân tộc
+ Hồ Chí Minh trong mối quan hệ với thời gian, Người làm chủ
tình huống, làm chủ thời cuộc, kế thừa những nét truyền thống của dân
tộc và hoà hợp với tương lai
3.2. Đối tượng nghiên cứu của luận văn là hình tượng Bác Hồ trong
thơ ca Việt Nam giai đoạn 1945-1975, bắt đầu từ bài thơ "Hồ Chí
10

Minh" của Tố Hữu(8-1945). Mốc thời gian 1975 chỉ mang tính chất
tương đối. Luận văn chủ yếu dừng lại ở những bài thơ viếng Bác viết
năm 1969, 1970 khi Người đã đi xa. Những sáng tác trong khoảng
1970- 1975 vẫn thuộc phạm vi chú ý nhưng không nhiều.
3.3. Số lượng tác phẩm thơ ca viết về Bác Hồ trong ba mươi năm
(1945-1975) là rất lớn. Do vậy luận văn phải bỏ qua rất nhiều tác phẩm
để có điều kiện đi sâu vào một số tác giả, tác phẩm tiêu biểu.

4. Phƣơng pháp nghiên cứu
4.1 Để giải quyết nhiệm vụ cụ thể của ba chương trong luận văn,
chúng tôi vận dụng nhiều phương pháp nghiên cứu chuyên biệt thuộc

phương pháp luận nghiên cứu văn học và không tuyệt đối hoá một
phương pháp nào. Những phương pháp nghiên cứu chuyên biệt được sử
dụng nhiều nhất là phương pháp phân tích ngữ văn, phương pháp thống
kê, phương pháp so sánh hệ thống và phương pháp lịch sử- xã hội.
4.2 Chúng tôi dựa vào lý luận về nhân vật văn học , hình tượng
văn học, cấu trúc tác phẩm thơ ca làm cơ sở để phân tích hình tượng
Bác Hồ trong những sáng tác thơ tiêu biểu.
4.3 Chúng tôi cũng tham khảo những kết quả nghiên cứu của các
nhà lý luận phê bình và các nhà văn trong nhiều công trình nghiên cứu,
nhiều bài phê bình tiểu luận, các bài báo đã được công bố trên sách
báo, tạp chí.

5. Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, phần
nội dung của luận văn chúng tôi kết cấu như sau:
Chương một: Từ những tấm lòng đến những vần thơ dâng Bác
11

1.1 Khái niệm : Hình tượng nghệ thuật
1.2 Hình tượng Bác Hồ trong thơ ca nhiều thế hệ
1.2.1 Bác Hồ trong thơ các nhà thơ lớp trước
1.2.2 Bác Hồ trong thơ các nhà thơ lớp sau
1.3 Bác Hồ với mọi miền đất nước
Chương hai: Hồ Chí Minh- hình tượng nhân vật sử thi
đẹp nhất trong thơ ca Việt Nam 1945-1975
2.1 Hồ Chí Minh kết tinh phẩm chất tốt đẹp của cả dân tộc
2.1.1 Cả cuộc đời vì nước, vì dân
2.1.2 Người kết tinh truyền thống nhân ái của dân tộc
2.2 Hồ Chí Minh- vị lãnh tụ càng vĩ đại, càng giản dị
2.3 Hồ Chí Minh- con người hành động, con người chiến thắng

Chương ba: Bác sống nhƣ trời đất của ta
(Hồ Chí Minh trong mối quan hệ với thời gian)
3.1 Sự kế thừa những nét truyền thống của dân tộc
3.2 Hồ Chí Minh- con người hoà hợp với tương lai








12

Phần Nội dung

Chƣơng một
Từ những tấm lòng đến những vần thơ dâng Bác

1.1 Khái niệm: Hình tƣợng nghệ thuật
Về khái niệm này đến nay nhiều sách đã bàn đến. Chẳng hạn bộ
bốn tập: Cơ sở lý luận văn học (NXB Giáo giục, H., 1974), cuốn:
Những nguyên lý mỹ học Mác- Lê nin (NXB Khoa học xã hội, H.,
1969), cuốn : Văn học cuộc sống, nhà văn (NXB Khoa học xã hội, H.,
1978), cuốn: Từ điển thuật ngữ văn học, in lần thứ ba (NXB Đại học
quốc gia, H.,1999) Chúng tôi ghi nhận những khái niệm trong các
cuốn sách nêu trên. ở đây không tập trung bàn đến khái niệm, mà từ
khái niệm, lấy đó làm căn cứ vận dụng vào việc tìm hiểu hình tượng
Bác Hồ trong thơ ca.
Theo cuốn: Từ điển thuật ngữ văn học, in lần thứ ba (NXB Đại

học quốc gia, H.,1999)" Hình tượng nghệ thuật là sản phẩm của
phương thức chiếm lĩnh, thể hiện và tái tạo hiện thực theo quy luật của
nghệ thuật". [22,122] Các tác giả sáng tạo ra tác phẩm là để nhận thức
và cắt nghĩa đời sống, thể hiện tư tưởng, tình cảm của mình giúp con
người thể nghiệm ý vị của cuộc đời và lĩnh hội mọi quan hệ có ý nghĩa
muôn màu, muôn vẻ của bản thân và thế giới xung quanh. Nhưng khác
với các nhà khoa học, nghệ sĩ không diễn đạt trực tiếp ý nghĩ và tình
cảm bằng khái niệm trừu tượng, bằng định lí, công thức mà bằng hình
tượng, nghĩa là bằng cách làm sống lại một cách cụ thể và gợi cảm
những sự việc, những hiện tượng đáng làm ta suy nghĩ về tính cách và
13

số phận, về tình đời, tình người. Như vậy,"Hình tượng nghệ thuật
chính là các khách thể đời sống được nghệ sỹ tái hiện một cách sáng
tạo trong những tác phẩm nghệ thuật".Có hình tượng con người, hình
tượng đồ vật, thiên nhiên nhưng nói tới hình tượng người ta thường
nghĩ tới hình tượng con người, bao gồm hình tượng một tập thể người
(Như hình tượng nhân dân hoặc hình tượng Tổ quốc), hình tượng cá
nhân (hình tượng Bác Hồ). Cần phân biệt hình tượng với hình ảnh.
Không thể đồng nhất hình tượng với hình ảnh. Hình tượng là hợp chất
của nhiều yếu tố gợi hình, gợi cảm trong văn nghệ, trong đó hình ảnh
giữ vị trí như là "hạt nhân" không thể thiếu được.
Từ những điều trình bày trên đây, chúng tôi khẳng định: Hình
tượng Bác Hồ là hình tượng con người thực trong cuộc đấu tranh cách
mạng. Đó là hình tượng lớn của văn học Việt Nam, là hình tượng nhân
vật sử thi chói sáng của văn học Việt Nam hiện đại. Hình tượng Bác
Hồ góp phần hoàn thiện diện mạo văn học Việt Nam hiện đại.

1.2 Hình tƣợng Bác Hồ trong thơ ca nhiều thế hệ
Thơ ca Việt Nam 1945-1975 với rất nhiều sáng tác của các tác

giả bao thế hệ đã thể hiện sâu sắc hình tượng Bác với những sắc thái
cảm nhận khác nhau, trong những mối tương quan khác nhau. Bản thân
Bác, cuộc đời và sự nghiệp chính trị của Bác, ánh sáng toả ra từ con
người Bác đối với dân tộc và loài người là những chất liệu vô cùng
phong phú, quý giá để thơ ca hướng tới mà phản ánh, thể hiện. Và cũng
chính hình tượng Người đã có sự tác động đến các nhà thơ, cổ vũ, động
viên họ sáng tác. Khoảng cách giữa hình tượng thơ và thi sĩ càng ngày
càng gần lại. Hướng vận động của hình tượng thơ càng ngày càng đậm
chất thân tình, gần gũi, rất Việt Nam.
14

1.2.1 Hình tƣợng Bác Hồ trong thơ các nhà thơ lớp trƣớc
Tố Hữu là nhà thơ có những bài thơ sớm nhất, nhiều nhất và hay
nhất viết về Bác. Trong bài thơ "Hồ Chí Minh" (1945), hình ảnh Bác-
vị lãnh tụ đầu tiên của Nhà nước ta sau hơn ba mươi năm bôn ba đi tìm
quyền sống, quyền tự do cho dân tộc đã được khắc hoạ, đó là hình ảnh
người chiến sỹ cách mạng mở đầu cho những trang thơ vô tận viết về
Bác Hồ:
Hồ Chí Minh
Ngƣời lính già
Đã quyết chiến hi sinh
Cho Việt Nam độc lập
Cho thế giới hoà bình.
Bằng một cảm xúc chân tình với cảm hứng sử thi hào hùng, Tố
Hữu đã tạo nên những câu thơ sôi sục và giục giã, gợi lên hình ảnh của
Bác - người chiến sĩ vĩ đại đấu tranh cho sự nghiệp cách mạng của dân
tộc và hoà bình của thế giới. Người đã từng trải qua thử thách gian lao,
đã từng dày dạn trong đấu tranh nhưng cũng đằm thắm tình yêu đời,
thương người:
Làm tên quân cảm tử đi tiên phong

Đánh trăm trận, thề trăm phen quyết thắng!
Bao thất bại dẫu xát lòng cay đắng
Hồn vẫn tƣơi vui thơm ngát tình đời.
Phải nói rằng trong bài thơ đầu tiên này, Tố Hữu đã vẽ được
phong độ của Bác. Nhưng nhìn chung hình tượng của Bác vẫn còn trừu
tượng.Về ngôn ngữ còn vương vất cái chất lãng mạn dễ nhận thấy
trong thơ ca những năm bốn mươi. "Hình ảnh của Bác ở đây còn chưa
thật giống. Hơi thơ giục giã, lôi cuốn, chi tiết lựa chọn phù hợp khá hài
15

hoà và nhất quán đủ sức tạo nên một hiệu quả tư tưởng - nghệ thuật
mong muốn, nhưng lời văn chưa đạt đến cái giản dị, hàm súc, giọng
thơ chưa có được cái thắm thiết đậm đà rất tiêu biểu đối với thơ Tố
Hữu về sau này." [21,390]
Mặc dù còn có những hạn chế nhưng bài thơ "Hồ Chí Minh" cũng
đã thành công trong việc khắc hoạ hình tượng Bác - một chiến sỹ cộng
sản giàu lòng yêu nước thương dân. Lý tưởng cứu nước giải phóng dân
tộc là nguồn động lực lớn thôi thúc Người tìm đường cứu nước.
Sau này, Bác có kể lại con đường dẫn Người đến với chủ nghĩa
Mác- Lê nin. Bác vui mừng đến phát khóc vì đã tìm thấy con đường đi
cho dân cho nước, con đường mang lại cơm áo hoà bình cho dân tộc.
Bác đến chủ nghĩa Mác- Lê nin vào những năm hai mươi của thế kỷ
XX, sau đó hai mươi lăm năm, Tố Hữu là người đầu tiên hiểu được tấm
lòng của Bác và con đường mà Bác đã đi qua. Lời thơ trong bài chưa
đạt đến cái giản dị, hàm súc mà trong sáng nhưng đã khẳng định được
lẽ cứu nước, đức hy sinh cho Việt Nam độc lập, cho thế giới hoà bình.
Hồ Chí Minh
Hỡi ngọn đuốc thiêng liêng.
Trên đầu ta ngọn cờ dân tộc
Trăm thế kỷ trong tên Ngƣời: ái Quốc

Cái tên của Người đã nói lên cái chí của Người, nói lên mục đích
sống, chiến đấu của Người: làm cách mạng, xoay trời chuyển đất giải
phóng cho nhân dân khỏi đêm trường nô lệ. Chính tên của Người cũng
nói lên tấm lòng ưu quần ái quốc của Người. Bài thơ "Hồ Chí Minh" có
thể xem là tiền đề để sau này Tố Hữu và các nhà thơ khác thể hiện hình
tượng Bác Hồ chân thật hơn.
16

Năm 1951, giữa những ngày gian khổ mà vinh quang, hào hùng
của dân tộc, trong không khí tràn đầy lạc quan tin tưởng của cuộc
kháng chiến, Tố Hữu viết "Sáng tháng năm". Đây là một bước phát
triển quan trọng trong quan niệm và nghệ thuật viết về lãnh tụ của Tố
Hữu, thể hiện quan điểm mác xít của nhà thơ về mối quan hệ giữa quần
chúng và lãnh tụ, giữa lịch sử và vĩ nhân. Nhờ vậy mà hình tượng Bác
trong "Sáng tháng năm" mới thật sự là hình tượng một vị lãnh tụ kiểu
Lê nin. Bốn câu lục bát mở đầu bài thơ vẽ lên một cách rất tự nhiên
cảnh một buổi sáng tháng năm tươi mát với cái mênh mang của đất
trời, với màu xanh tha thiết của nương ngô và vượt lên trên khung cảnh
nên thơ ấy là tấm lòng sáng trong, phơi phới của con người. Tố Hữu
không đứng từ xa mà chiêm ngưỡng, cũng không tưởng tượng, suy diễn
mà là từ những xúc cảm, từ sự quan sát cụ thể: Nhìn Bác ngồi, nhà thơ
bộc lộ cảm xúc của mình, đồng thời cũng nói lên chính xác tầm vóc
của Bác:
Bác ngồi đó lớn mênh mông
Trời xanh, biển rộng, ruộng đồng, nƣớc non.
Tố Hữu đã sử dụng bốn hình ảnh ẩn dụ liên tiếp trong một dòng
thơ. Bác là hồn nước thiêng liêng, là biển trời sông núi quê hương yêu
dấu. Chính vì rất thật mà hình ảnh của Bác ở đây vừa mới mẻ, phong
phú, vừa lắng đọng lại vừa bay bổng. Hình ảnh của Bác hài hoà trong
hình của nước, hài hoà trong cái mênh mông của Trời xanh, biển rộng,

ruộng đồng nƣớc non.
Từ Hồ Chí Minh đến Sáng tháng năm là sáu năm. Tuy chưa phải
là dài, song với quãng thời gian ấy, tư tưởng và ngòi bút của Tố Hữu
đã không ngừng được rèn luyện, nâng cao lên. Được gần gũi và tiếp
17

xúc nhiều với Bác nên Tố Hữu lần này có nhiều thuận lợi hơn trước
trong việc tìm hiểu, thể hiện Người. Nhưng điều quan trọng chính là
bởi cuộc sống chiến đấu gian khổ mà quang vinh của dân tộc đã chắp
cánh cho thơ Tố Hữu, giúp cho ngòi bút của nhà thơ đi đến gần cái
chân, thiện, mỹ hơn trong việc thể hiện lãnh tụ, Đảng, nhân dân. Sáng
tháng năm đánh dấu một mốc quan trọng trong quá trình xây dựng hình
tượng Bác Hồ trong thơ Tố Hữu. Nó không cuốn hút một cách dồn dập,
nhanh mạnh như bài Hồ Chí Minh mà từ từ thấm vào lòng người ta bởi
khung cảnh nên thơ của một buổi sáng, bởi cái tình rất đậm, rất nặng
của tác giả và nhất là bởi cái ấm nóng, đẹp đẽ của hình tượng. Nó
khiến người đọc say mà vẫn tỉnh. Một bên làm người ta rạo rực, muốn
lao ngay vào cuộc chiến đấu, một bên làm người ta ấm lòng, trầm tĩnh
mà suy nghĩ, thấm thía để rồi cuối cùng là hành động. Cùng với Sáng
tháng năm, cái nhìn của Tố Hữu đã được mở rộng hơn về mối quan hệ
giữa Bác, Đảng, quần chúng. Về điểm này chưa phải Tố Hữu đã nói
được đầy đủ song dù sao đây cũng là một bài thơ được coi là thành
công nhất trong những bài thơ kháng chiến viết về Bác. Sự tài trí và
hiền hậu là hai nét vẽ sâu sắc nhất của Tố Hữu khi khắc hoạ chân dung
Hồ Chí Minh trong bài Sáng tháng năm.
Khi viết Hoan hô chiến sỹ Điện Biên, Ta đi tới, Việt Bắc ngòi bút
của Tố Hữu đã đạt tới một quy mô rộng lớn cả về không gian lẫn thời
gian trong việc thể hiện chủ nghĩa anh hùng cách mạng Việt Nam. Lần
đầu tiên sau chín năm kháng chiến và cũng là lần đầu tiên trong đời thơ
của mình, Tố Hữu nhìn lại cả con đường đầy chông gai mà cách mạng

đã đi, phác hoạ lên viễn cảnh huy hoàng của tương lai dân tộc. Và hình
ảnh Bác hiện lên cũng thật là lộng lẫy bên cạnh lá cờ của Đảng: Cờ đỏ
18

bay quanh tóc bạc Bác Hồ. Đọc câu thơ mà có thể hình dung cả màu
trời, sắc nắng, cả không khí náo nức ngày ta về lại Thủ đô.(Hình ảnh
mái tóc bạc của người Cha già xuất hiện nhiều lần trong thơ Tố Hữu
nhưng có lẽ chỉ trong Ta đi tới và Mƣời năm (Phơ phơ tóc bạc trên đài
nắng lên) đã để lại cho người đọc ấn tượng mạnh mẽ và ấm áp hơn cả)
Với Việt Bắc, dưới hình thức đối đáp giữa người đi và người ở
lại, bài thơ đã nói lên tình cảm thương nhớ khôn nguôi đối với Hồ Chủ
tịch của đồng bào miền núi. Cũng như trong "Ta đi tới" hình ảnh Bác
đã trở thành tượng trưng của quyết tâm đoàn kết không gì lay chuyển
nổi của cả dân tộc ta, kết thúc bài "Việt Bắc", Bác Hồ đã trở thành
điểm quy tụ mọi suy nghĩ, tình cảm của nhân dân hai miền xuôi ngược,
đã hoà quyện vào với bản hợp xướng ca ngợi Đảng của toàn dân tộc.
Kết cấu này bắt đầu từ "Bài ca tháng Mƣời", qua "Ta đi tới", "Việt
Bắc", sẽ còn được tiếp tục trong "Xƣa nay , "Ba mƣơi năm đời ta có
Đảng", "Bác ơi" và "Theo chân Bác". Nó chứng tỏ những tình cảm
thiết tha đối với Bác, đồng thời ở một mức độ nhất định cũng nói lên
quan niệm của nhà thơ về vai trò của Bác đối với sự nghiệp của Đảng
ta, nhân dân ta.
Hình ảnh Bác Hồ còn được Tố Hữu nhắc đến trong hàng loạt bài
thơ tiếp sau đó: Lại về, Xƣa-nay, Quang vinh Tổ quốc chúng ta, Qua
Liễu Châu ở mỗi bài, nhà thơ đứng trên những góc độ khác nhau, nói
lên những khía cạnh khác nhau về Bác. Trong Xƣa-nay , do ảnh hưởng
to lớn của cách mạng Việt Nam, do tiếng vang mạnh mẽ của cuộc
kháng chiến thắng lợi, ngòi bút Tố Hữu đã tạo nên được dáng đứng
Việt Nam rất đỗi tự hào. Với Xƣa nay, cái nhìn của Tố Hữu về vị trí
19

đất nước, dân tộc đã có nhiều điểm khác trước. Bên cạnh đó, cái nhìn
về công ơn của Bác cũng được mở rộng ra trên một bình diện mới :
Cảm ơn Ngƣời, Hồ Chí Minh vĩ đại
Bốn nghìn năm ta lại là ta.
Tác giả gắn liền công ơn sâu nặng của Bác với lịch sử dài lâu
của dân tộc, gắn liền Bác với lịch sử của đất nước mà Người đã khai
sinh:
Việt Nam dân chủ cộng hoà
Hôm nay mƣời tuổi cầm hoa tặng Ngƣời.
Trong "Ba mƣơi năm đời ta có Đảng" Tố Hữu đã thể hiện được
một cách sâu sắc về mối quan hệ giữa Đảng, lãnh tụ, quần chúng. Tố
Hữu trực tiếp ca ngợi Đảng, nhắc lại quãng đường gian khổ song quang
vinh mà Đảng và dân tộc đã đi để từ đó củng cố thêm niềm tin của toàn
dân vào Đảng. Chính nhờ cái nhìn đúng đắn về mối quan hệ giữa Đảng,
lãnh tụ, dân tộc mà bài thơ đạt được tính chân thực lịch sử sâu sắc. Và
cũng chính vì đặt Đảng vào mối liên hệ với quần chúng trong hình ảnh
"Trăm tay nghìn mắt","Muôn vạn công nông","Muôn vạn tấm lòng
niềm tin" mà cuộc kháng chiến của chúng ta đã được tái hiện lại trong
thơ Tố Hữu với một tia sáng mới. Cái lớn lên về tầm tư tưởng và nghệ
thuật đã giúp cho Tố Hữu làm sống dậy cuộc đời hoạt động của Bác
trong lịch sử dân tộc, lịch sử Đảng.
Tháng 9-1969,Tổ quốc đau thương trong những ngày Bác mất!
Tố Hữu đã biết nén lại tình cảm tiếc thương để nghĩ về công ơn trời bể,
về đạo đức trong sáng tuyệt vời của Người và nghĩ về trách nhiệm của
mình, của mỗi người dân trong tình hình mới. "Bác ơi" là tiếng khóc
20

xót xa cố nén của nhà thơ, của toàn dân tộc, đồng thời cũng lại là vòng
hoa, là nén hương thơm viếng Người. Bác ơi là một trong những bài

thơ hay nhất viết về Bác trong những ngày tang Bác.
Trách nhiệm lớn lao đối với các thế hệ, sự thôi thúc bên trong
trước chủ đề ca ngợi Bác, lòng thương yêu mênh mông da diết đối vớ i
Bác làm Tố Hữu không yên lòng. Vì vậy chỉ năm tháng sau, nhà thơ đã
giải đáp được yêu cầu tình cảm của nhân dân ta và nhân dân thế giới.
Trường ca Theo chân Bác ra đời. “Lần đầu tiên trong lịch sử thơ ca
hiện đại ở nước ta, xuất hiện thể loại anh hùng ca trữ tình viết về lãnh
tụ nhân dân." [50,666] Có người cho rằng, Theo chân Bác chỉ có nhiều
đoạn hay, chứ nhìn chung nghệ thuật của trường ca không cao hơn,
chưa điêu luyện bằng Sáng tháng năm hay Bác ơi! Điều đó cần được
bàn thêm. Sáng tháng năm đánh dấu một mốc thành công quan trọng về
nghệ thuật viết về Bác . Bác ơi! là một lời thổn thức trước sự ra đi của
người Cha và người Thầy cách mạng Việt Nam. Nhưng cả hai bài thơ
đều không có một quy mô bố cục đồ sộ bao gồm gần năm trăm câu thơ
của thể trường ca như Theo chân Bác. "Nếu không có sự say mê theo
đuổi lý tưởng của Bác, nếu không có tình cảm chân thật và trong suốt
như thuỷ tinh và sự thiêu đốt bên trong của con tim thì Tố Hữu không
thể nào khái quát nổi tiểu sử của một con người vĩ đại của một dân tộc
anh hùng bằng hình tượng nghệ thuật. Theo chân Bác đúng là kết quả
của một quá trình tu dưỡng nghệ thuật lâu dài ở một nhà thơ lớn. Điều
đó càng giúp cho ta nhận thức sâu sắc chân lý này: Những nhà thơ lớn
là những bậc thầy về tư tưởng.”[50,666]
Nếu văn học là ý thức xã hội thì thơ Tố Hữu nói chung, hình ảnh
Bác Hồ trong thơ ông nói riêng là một biểu hiện sinh động. Qua đây ta
21

không chỉ thấy Bác và tâm hồn nhà thơ mà còn thấy cả vóc dáng bước
đi và tâm lý dân tộc. Tiếp xúc với hình tượng càng tăng thêm lòng kính
yêu đối với Bác, hiểu được những nét cơ bản trong tài năng, phong
cách của nhà thơ, ý thức xã hội, ý thức dân tộc, con đường đi của đất

nước và mỗi chúng ta đều soi thấy bóng mình trong đó.
Cùng với Tố Hữu, Chế Lan Viên là một nhà thơ viết nhiều về Bác
Hồ ."Hoa trƣớc lăng Ngƣời"(Nhà xuất bản Thanh niên-1976) tập hợp
gần ba mươi bài thơ làm trong khoảng hai mươi năm đã nói lên rất rõ
tấm lòng nhà thơ với Bác. Không chỉ là cảm xúc trước vẻ đẹp của một
con người, một cuộc đời đẹp đẽ và trong sáng, qua hình tượng Bác
cũng còn là một con đường để nhận thức về lịch sử, dân tộc ,Tổ quốc
và Đảng. Những chủ đề này đan lẫn, hoà thấm nhau trong thơ viết về
Bác, đồng thời cũng in dấu ấn riêng của tư duy và cảm xúc cá nhân nhà
thơ.
Trong bài thơ Ngƣời đi tìm hình của nƣớc, Chế Lan Viên đã ghi
lại một giai đoạn đặc biệt quan trọng trong cuộc đời cách mạng của
Bác để từ đây, Người dành trọn cuộc đời của mình cho đất nước, cho
sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc. Nhà thơ đã viết những dòng
thơ thật cảm động:
" Đất nƣớc đẹp vô cùng. Nhƣng Bác phải ra đi

Đêm xa nƣớc đầu tiên, ai nỡ ngủ
Sóng vỗ dƣới thân tàu đâu phải sóng quê hƣơng
Trời từ đây chẳng xanh màu xứ sở
Xa nƣớc rồi, càng hiểu nƣớc đau thƣơng"
Đất nƣớc đẹp vô cùng nhƣng Bác phải ra đi. Một dòng thơ gồm hai
câu thơ nêu lên một nghịch lý đau xót. Nhà thơ nhắc lại một giai đoạn
22

lịch sử đau thương của dân tộc. Nước ta có rừng vàng, biển bạc, ruộng
đồng phì nhiêu. Dân ta cần cù, yêu nước. Nước ta có mấy ngàn năm
lịch sử, có nền văn hiến vẻ vang. Đất nước ta đẹp vô cùng nhưng cuối
thế kỉ XIX bọn vua chúa nhà Nguyễn yếu hèn và phản động để nước ta
rơi vào tay giặc Pháp, nhân dân ta trở thành vong quốc nô. Đau khổ và

tủi nhục: Thằng giặc Tây, thằng chúa đất- Đứa đè cổ, đứa lột da. Các
phong trào vũ trang đánh Pháp lần lượt bị thất bại. "Nước mất, không
còn hình bóng trên bản đồ thế giới, không còn hình bóng trong tâm trí
số đông. Bác phải đi tìm hình của nước, tô đậm màu trên bản đồ, tô
đậm nét trong trái tim người. Quan trọng hơn, phải định hình cụ thể
của nước đó sẽ như thế nào, hình thái mới của chính quyền, hình thức
mới của nhân dân và hướng phát triển." [39,64]
Hiểu sao hết " Ngƣời đi tìm Hình của nƣớc"
Không phải hình một bài thơ đá tạc nên ngƣời
Mà hình đất nƣớc hoặc còn hoặc mất
Sắc vàng nghìn xƣa, sắc đỏ tƣơng lai
Thế đi đứng của toàn dân tộc
Một cách vin hoa cho hai mƣơi lăm triệu con ngƣời
Trên hành trình tìm đường cứu nước, tìm hình của nước Người
đã trải qua những ngày tháng nhọc nhằn gian khổ tìm đƣờng đi cho dân
tộc theo đi và Người sung sướng tột cùng khi tìm thấy con đường ấy .
Chế Lan Viên đã thành công khi thể hịên cái giây phút thiêng liêng và
vô cùng trọng đại trong đời cách mạng của Bác. Nước mắt Người đã
rơi nhưng đó là những giọt nước mắt xúc động mãnh liệt của nguồn vui
vô tận bởi bao gian lao cay đắng Người từng qua để hôm nay có được
giây phút này - tìm ra chân lý, tìm được con đường đi đến hạnh phúc
ấm no cho toàn dân tộc:
23

` Luận cƣơng đến Bác Hồ. Và Ngƣời đã khóc
Lệ Bác Hồ rơi trên chữ Lê nin

Hình của Đảng lồng trong hình của nƣớc
Phút khóc đầu tiên là phút Bác Hồ cƣời.
Giờ phút Bác đọc Luận cương của Lê nin là thời khắc có ý nghĩa lịch

sử trọng đại: Bác đã tìm ra hình của nước, Người đã chọn đúng con
đường cách mạng. Chỉ có chủ nghĩa Mác- Lê nin mới đưa nước ta thoát
khỏi vòng nô lệ, đi lên con đường độc lập, tự do hạnh phúc. Con đường
cách mạng đúng đắn mà Lê nin vạch ra cho giai cấp vô sản các nước
thuộc địa được Bác là người đầu tiên đã thực hiện thành công. Chủ
nghĩa yêu nước dẫn Bác đến với chủ nghĩa Mác- Lê nin và chỉ có chủ
nghĩa Mác- Lê nin với chính đảng của giai cấp công nhân mới đảm
bảo cho cách mạng giải phóng dân tộc thắng lợi.
Luận cƣơng của Lê nin theo Ngƣời về quê Việt
Biên giới còn xa. Nhƣng Bác đã đến rồi
Kìa bóng Bác đang hôn lên hòn đất
Lắng nghe trong màu hồng, hình đất nƣớc phôi thai.
Bài thơ mở đầu bằng sự ra đi, kết thúc bằng sự trở về. Câu kết
của bài thơ chiếu lên đầu đề bài thơ càng cho thấy tính chặt chẽ trong
bút pháp Chế Lan Viên.Với Bác, một chế độ mới hình thành, một dạng
thức mới của nhân dân xuất hiện trong màu hồng của cách mạng, màu
hồng của cờ nước, màu hồng của hạnh phúc. Bác Hồ quả thật là vị cứu
tinh cho toàn dân tộc, là người hồi sinh cho cuộc đời biết bao người.
Cả cuộc đời Người dâng trọn cho sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân
tộc, vì độc lập tự do.
24

Nếu như trong bài thơ Ngƣời đi tìm hình của nƣớc, nhà thơ đã
khắc hoạ hình ảnh một con người siêu phàm - Người đã kiếm tìm và
khai sinh ra nước Việt Nam mới, thì ở bài thơ Ngƣời thay đổi đời tôi,
Ngƣời thay đổi thơ tôi, Chế Lan Viên lại từ góc độ riêng của mình thổ
lộ tâm tình: nhờ có Bác mà tâm hồn của nhà thơ trở nên trong sáng
hơn. Từ một cuộc đời riêng, nhà thơ muốn nói đến sự chuyển biến của
nhiều người. Nhà thơ hướng về Bác, cảm hết ơn sâu của Bác:
Ôi giữa lòng ta, Bác đến tự hồi nào?

Bác vĩ đại mà chẳng làm ai kinh ngạc
Một buổi sáng, nhìn lòng ta, ta thấy Bác
Nƣớc mắt ràn, ta cảm hết ơn sâu.
Nhờ có Bác nên đã có biết bao cá nhân từ bỏ cái tôi cũ hôm
qua, để đến với cái ta mới hôm nay, hoà mình trong cuộc sống rộng lớn
của dân tộc. Chính Bác là người đã đánh thức hồn dân tộc, trả lại giá
trị chân chính cho những điệu dân ca, những câu quan họ Bác -
Người đánh thức tương lai đã trở về Tổ quốc sau bao năm tìm đường
cứu nước:
Ngƣời đánh thức hồn dân tộc đã về kia!
Ta nghe bừng tỉnh dậy
Câu quan họ , xẩm xoan vứt ngã ba đƣờng,
Điệu lục bát màu nâu nơi ruộng rẫy
Bức tranh làng Hồ và cô tố nữ dáng quê hƣơng
Bài thơ của Chế Lan Viên là một tâm sự chân thành, nói được sự
chuyển biến sâu sắc của nội tâm, nỗi vui sướng của những con người
Xƣa phù du mà nay đã phù sa, đổi năm đau thƣơng lấy những ngày