Loại hình tạp chí và chuyên san dành cho phụ nữ và văn hóa đọc của độc giả nữ hiện nay

1

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN



HOÀNG ĐINH LINH



LOẠI HÌNH TẠP CHÍ VÀ CHUYÊN SAN
DÀNH CHO PHỤ NỮ VÀ VĂN HOÁ ĐỌC CỦA ĐỘC
GIẢ NỮ HIỆN NAY






LUẬN VĂN THẠC SĨ BÁO CHÍ

Hà Nội - 2009


2

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN



HOÀNG ĐINH LINH


LOẠI HÌNH TẠP CHÍ VÀ CHUYÊN SAN
DÀNH CHO PHỤ NỮ VÀ VĂN HOÁ ĐỌC CỦA ĐỘC
GIẢ NỮ HIỆN NAY



Chuyên ngành: Báo chí học
Mã số: 60 32 01


LUẬN VĂN THẠC SĨ BÁO CHÍ

Người hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN SỸ ĐẠI








Hà Nội – 2009


3
MỤC LỤC
trang
Mở đầu
5
Chương 1: Lý luận chung về loại hình tạp chí và chuyên san
12
1.1. Một số khái niệm
12
1.2. Lịch sử của tạp chí tại Việt Nam
20
1.3. Sự hình thành và phát triển loại hình tạp chí dành cho phụ nữ ở
Việt Nam
24
Chương 2: Hiệu quả báo chí của loại hình tạp chí và chuyên san
dành cho phụ nữ và Văn hóa đọc của độc giả nữ hiện nay
38
2.1. Sơ lược về nguồn gốc và sự phát triển của 4 tạp chí và chuyên

san
39
2.1.1. Tạp chí “Thế giới phụ nữ”
39
2.1.2. Chuyên san “Hạnh phúc gia đình”`
40
2.1.3. Tạp chí “Đẹp”
40
2.1.4. Chuyên san “Người đẹp Việt Nam”
41
2.2. Nội dung của tạp chí và chuyên san dành cho phụ nữ
42
2.3. Hình thức của tạp chí và chuyên san dành cho phụ nữ
66
2.3.1. Phong cách trình bày
67
2.3.2. Ảnh minh họa
70
2.3.3. Thể loại báo chí được sử dụng trên các tạp chí, chuyên san
77
2.4. Tạp chí gắn liền với tổ chức sự kiện, quảng cáo và phát hành
69
2.5. Văn hoá đọc của độc giả nữ hiện nay
87
2.5.1. Khái niệm văn hoá đọc
87
2.5.2. Văn hoá đọc tạp chí, chuyên san của độc giả nữ hiện nay
92
2.5.2.1. Sự tiếp nhận của độc giả nữ đối với loại hình tạp chí,
chuyên san dành cho nữ giới

92
2.5.2.2. Ảnh hưởng của tạp chí, chuyên san dành cho phụ nữ
đối với độc giả nữ hiện nay
100



4
Chương 3: Một số kiến nghị, giải pháp nhằm nâng cao chất lượng
loại hình tạp chí và chuyên san dành cho phụ nữ
104
3.1. Từ thực tế đời sống báo chí dành cho phụ nữ hiện nay
104
3.2. Một số kiến nghị, giái pháp
108
3.2.1. Với nhà quản lý
109
3.2.2. Với tòa soạn, ban biên tập
109
3.2.3. Với phóng viên, biên tập viên
111
Kết luận
113
Tài liệu tham khảo
116
Phụ lục

5
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT


ĐHQGHN
Đại học Quốc gia Hà Nội
ĐHKHXH và NV
Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn
HLHPNVN
Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam
Nxb.
Nhà xuất bản
TNCS
Thanh niên cộng sản
TP.HCM
Thành phố Hồ Chí Minh

VH - TT
Văn hoá - Thông tin
Xb
Xuất bản














6
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU


Bảng 2.1: Biểu giá quảng cáo trên tạp chí “Đẹp”
Bảng 2.2: Biểu giá quảng cáo trên tạp chí “Thế giới Phụ nữ”
Bảng 2.3: Biểu giá quảng cáo trên chuyên san “Người đẹp Việt Nam”
Bảng 2.4: Biểu giá quảng cáo trên chuyên san “Hạnh phúc gia đình”
Bảng 2.5: Việc lựa chọn đọc báo, tạp chí của một số nhóm đối tượng độc giả nữ
Bảng 2.6: Tỉ lệ quan tâm của các nhóm độc giả đối với những lĩnh vực chính
được đề cập trên tạp chí, chuyên san

7
MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài và lí do chọn đề tài
Trong lịch sử phát triển của báo chí thế giới, loại hình tạp chí xuất hiện
tương đối sớm, chỉ sau báo in. Tại Việt Nam, tạp chí cũng ra đời ngay từ những
năm đầu thế kỷ XX. Trong bối cảnh hiện nay, khi mà xã hội ngày càng phát triển
thì nhu cầu thông tin cũng trở nên phong phú, đa dạng hơn. Và đó cũng chính là
cơ sở hình thành và mở rộng dần hệ thống các sản phẩm của báo chí. Tạp chí là
một trong những sản phẩm của báo chí nên như một lẽ tất yếu, sự tồn tại và phát
triển của nó không nằm ngoài nhu cầu đáp ứng thông tin sâu rộng cho công
chúng.
Nếu thời kỳ đầu của lịch sử phát triển, tạp chí thường được coi là cơ quan
ngôn luận của những ngành khoa học, góp phần vào sự phát triển của lý luận và
thực tiễn khoa học tự nhiên, khoa học xã hội… thì theo thời gian, cùng với xu
hướng đa dạng hoá của các loại hình báo chí, tạp chí cũng trở nên đa dạng về đề

tài, thể loại. Bên cạnh những tạp chí của các ngành nghề, lĩnh vực thì đã xuất
hiện cả những tạp chí, chuyên san dành cho từng bộ phận công chúng chuyên
biệt, mà phụ nữ là một đối tượng được nhiều tạp chí quan tâm, với nội dung
thông tin thiết thực, gắn bó mật thiết tới cuộc sống và hình thức trình bày đẹp,
bắt mắt.
Trong công cuộc đổi mới, tiến hành công nghiệp hoá - hiện đại hoá đất
nước, chúng ta không ngừng đẩy mạnh giao lưu về hợp tác quốc tế. Trong quá
trình này, báo chí nói chung, tạp chí nói riêng có một vai trò đặc biệt quan trọng
trong việc tuyên truyền, phổ biến kiến thức khoa học, kiến thức về chính trị, luật
pháp, kinh tế, quốc tế… Riêng loại hình tạp chí và chuyên san dành cho phụ nữ

8
còn mang đến những thông tin hết sức đa dạng, đã và đang có ảnh hưởng
đáng kể đến văn hoá đọc, thị hiếu, quan điểm, lối sống của giới nữ. Mà tác
động tới phụ nữ là tác động mạnh mẽ đến toàn xã hội, vì người phụ nữ có
những liên hệ chi phối trực tiếp từ trong ra tới ngoài cánh cửa mỗi gia
đình. Đáng tiếc là đến nay chưa có nhiều công trình khoa học nghiên cứu
về tác động này, trong khi trên thực tế, ngoài những tạp chí quốc tế, ở Việt
Nam các tạp chí, chuyên san dành cho phụ nữ đang có những sự phát triển
sôi động trong thị trường báo chí nước ta hiện nay.
“Chúng ta biết rằng, hiệu quả của báo chí phụ thuộc rất nhiều vào
trình độ tay nghề, khả năng tư duy lý luận, lượng tri thức sâu rộng, vốn
sống thực tế và khả năng nắm bắt nhanh nhạy những biến động của xã
hội trong từng thời kỳ lịch sử của nhà báo. Một trong những điều kiện
quan trọng và cần thiết để giải quyết các vấn đề đó là tăng cường công
tác nghiên cứu khoa học, tổng kết kinh nghiệm trong lĩnh vực báo chí”
[17]. Xuất phát từ quan điểm trên, có thể thấy hiệu quả hoạt động của
tạp chí sẽ không cao, các vấn đề của tạp chí sẽ không được giải quyết
nếu thiếu sự sáng rõ về phương pháp luận và một nền lý luận khoa học
thiết thực.

Và vì số lượng tạp chí nói chung, tạp chí và chuyên san dành
cho phụ nữ nói riêng ở Việt Nam ngày càng tăng nên đã có không ít
vấn đề của tạp chí cần được thảo luận. Chẳng hạn như: tạp chí theo
lý luận là khác báo in, vậy nội dung và hình thức, phong cách ngôn
ngữ của tạp chí khác báo in như thế nào? Loại hình tạp chí và
chuyên san dành cho phụ nữ có những đặc điểm gì, sự tồn tại và phát
triển của loại hình ấy trong thị trường báo chí Việt Nam ra sao và ảnh

9
hưởng của loại hình này tới văn hoá đọc của độc giả nữ như thế nào?
Làm thế nào để nâng cao chất lượng của các tạp chí đó?
Việc phát triển lý luận, nghiên cứu về tạp chí nói chung, loại hình tạp chí
và chuyên san dành cho phụ nữ nói riêng là một yêu cầu khách quan, cấp thiết.
Bởi lẽ với tỉ lệ chiếm hơn 50% dân số của quốc gia, nữ giới được coi là lực
lượng độc giả “khổng lồ” và nhu cầu của đối tượng độc giả này luôn đòi hỏi sự
thay đổi theo hướng tích cực.
Làm thế nào để tạp chí phát huy tác động tích cực đến sự phát triển chung
của đất nước? Làm thế nào để loại hình tạp chí và chuyên san có nội dung phong
phú, hình thức hấp dẫn, đáp ứng nhu cầu thưởng thức lành mạnh của độc giả mà
vẫn thực hiện được đúng tôn chỉ, mục đích của mình? Mong muốn, nhu cầu và
thái độ tiếp nhận của độc giả nữ đối với các tạp chí, chuyên san ra sao? Đó là
những câu hỏi thường trực đặt ra với những người làm tạp chí và chuyên san
dành cho phụ nữ và cũng dấy lên yêu cầu cần thiết có những cơ sở lý luận về loại
hình báo chí này để định hướng sự phát triển lành mạnh, bền vững.
Như vậy, tính cấp thiết của đề tài luận văn thể hiện qua nhu cầu của các
tòa soạn tạp chí và chuyên san dành cho phụ nữ cần được trang bị một cơ sở lý
luận cụ thể, sát thực về đặc trưng, phong cách thông tin, tuyên truyền của loại
hình báo chí này, từ đó thực hiện chức năng thông tin, tuyên truyền của mình và
tạo nên ảnh hưởng tới độc giả, nhất là đối tượng độc giả nữ.
Đứng trước tình hình đó, chúng tôi lựa chọn đề tài luận văn “Loại hình tạp

chí và chuyên san dành cho phụ nữ và văn hoá đọc của độc giả nữ hiện nay”
nhằm mục đích bổ sung những thiếu hụt về phương diện lý thuyết và thực tiễn
của loại hình tạp chí, chuyên san dành cho phụ nữ cũng như nghiên cứu văn hoá
đọc tạp chí, chuyên san của độc giả nữ hiện nay. Và từ việc khảo sát, nghiên cứu

10
bước đầu về loại hình tạp chí, chuyên san dành cho phụ nữ để thấy phần nào diện
mạo sôi động, sự phát triển đa dạng, phức tạp của loại hình tạp chí trong hệ
thống báo chí Việt Nam hiện nay.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Đến nay, những vấn đề của tạp chí nói chung còn ít được nghiên cứu. Đặc
biệt, loại hình tạp chí và chuyên san dành cho phụ nữ nói riêng và văn hoá đọc
của độc giả nữ thì chưa được đề cập đến trong những công trình báo chí học ở
Việt Nam. Bởi vậy, các cuốn sách, công trình nghiên cứu hay bài viết đưa ra
những nhận xét, phân tích về loại hình tạp chí và chuyên san dành cho phụ nữ
tương đối hạn chế. Vì vậy, với đề tài “Loại hình tạp chí và chuyên san dành cho
phụ nữ và văn hoá đọc của độc giả nữ hiện nay”, luận văn này sẽ có ý nghĩa như
là một trong những công trình khảo cứu đầu tiên và có tính bao quát về quy luật,
đặc thù, phong cách làm tạp chí và chuyên san dành cho phụ nữ ở Việt Nam hiện
nay và ảnh hưởng của loại hình này đến văn hoá đọc của độc giả nữ.
Thực hiện đề tài này, người viết sẽ tiến hành tham khảo, kế thừa những ý
tưởng, sự tìm tòi của nhiều tác giả đi trước để làm cơ sở lý luận cho việc nghiên
cứu, góp phần làm phong phú nội dung của luận văn.
Tuy nhiên, đề tài hướng đến một đối tượng khá đặc thù, đòi hỏi một quá
trình khảo sát, nghiên cứu nghiêm túc, lâu dài. Trong khuôn khổ một luận văn
thạc sĩ, lại được thực hiện trên cơ sở tài liệu và thực tế nghiên cứu còn nhiều
thiếu thốn, nên những hạn chế của luận văn là điều khó tránh khỏi.
3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
Mục đích của luận văn là nghiên cứu, đánh giá một cách khoa học về thực
trạng phát triển của loại hình tạp chí và chuyên san dành cho phụ nữ và văn hoá

đọc của độc giả nữ ở Việt Nam hiện nay. Thông qua việc khảo sát 4 ấn phẩm

11
“Thế giới phụ nữ”, “Hạnh phúc gia đình”, “Đẹp” và “Người đẹp Việt Nam”
trong vòng 2 năm (từ năm 2007-2008) để chứng minh loại hình tạp chí và
chuyên san dành cho phụ nữ đang là một trong những kênh thông tin quan trọng
của nữ giới, có ảnh hưởng sâu rộng tới văn hoá đọc của độc giả nữ ở Việt Nam
hiện nay. Trên cơ sở đó, luận văn đưa ra những đề xuất, giải pháp góp phần để
loại hình tạp chí và chuyên san dành cho phụ nữ trở nên hấp dẫn hơn về hình
thức, phong phú hơn về nội dung… từ đó làm tốt nhiệm vụ thông tin tuyên
truyền của loại hình báo chí này.
Những mục tiêu nghiên cứu trên được cụ thể hóa bằng những nhiệm vụ
sau:
- Tìm hiểu xu hướng phát triển của loại hình tạp chí và chuyên san dành
cho phụ nữ ở Việt Nam.
- Nhu cầu tiếp nhận của độc giả nữ đối với loại hình tạp chí và chuyên
san dành cho phụ nữ.
- Khảo sát thực tiễn về hoạt động của 4 tạp chí và chuyên san dành cho
phụ nữ kể trên trong khoảng thời gian 2 năm (từ 2007 - 2008).
- Đề xuất những biện pháp thích hợp để mỗi tờ tạp chí, chuyên san dành
cho phụ nữ áp dụng vào nội dung và hình thức, đem lại hiệu quả thông
tin tuyên truyền nhất định.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Nhóm đối tượng nghiên và phạm vi nghiên cứu thứ nhất của luận văn là 4
tạp chí và chuyên san dành cho phụ nữ: “Thế giới phụ nữ”, “Hạnh phúc gia
đình”, “Đẹp” và “Người đẹp Việt Nam” được phát hành trong vòng 2 năm (từ
2007 - 2008). Trong đó:

12
- “Thế giới phụ nữ” ra thứ 6 hàng tuần, là tạp chí của báo “Phụ nữ Việt

Nam” - Cơ quan Trung ương của Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam.
- “Hạnh phúc gia đình” ra thứ 3 hàng tuần, là chuyên san của báo “Phụ
nữ Việt Nam” - Cơ quan Trung ương của Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt
Nam.
- “Đẹp” ra hàng tháng, là tạp chí của “Báo ảnh Việt Nam” - Cơ quan của
Thông Tấn Xã Việt Nam.
- “Người đẹp Việt Nam” ra mỗi tháng 2 kỳ vào các ngày 1 & 15 hàng
tháng, là chuyên san của báo Tiền Phong - Cơ quan của Trung ương
Đoàn TNCS Hồ Chí Minh.
Nhóm đối tượng thứ hai là độc giả nữ bao gồm 6 nhóm đối tượng (với 3
lứa tuổi: từ 19-25, 26-35, 36 tuổi trở nên): Nhân viên văn phòng ở TP.HCM;
Tiểu thương kinh doanh tại chợ Đồng Xuân, Hà Nội; Công nhân khu công
nghiệp ở huyện Tiên Lãng, thành phố Hải Phòng; Nông dân tại huyện Duy Tiên,
tỉnh Hà Nam; Sinh viên đại học tại TP.HCM; Giáo viên ở huyện Đông Anh, Hà
Nội.
5. Phương pháp nghiên cứu
- Trên cơ sở Chủ nghĩa Duy vật biện chứng, Chủ nghĩa Duy vật lịch sử
Mác-Lênin và lí luận báo chí cách mạng Việt Nam
- Phương pháp lịch sử.
- Phương pháp thực chứng.
- Phương pháp thống kê, tổng hợp, phân tích và so sánh.
- Phương pháp điều tra xã hội học (sử dụng bảng hỏi).



13
6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận văn
Ý nghĩa khoa học: Luận văn đóng góp vào phần lí luận về loại hình tạp chí
nói chung và chuyên san dành cho phụ nữ ở Việt Nam nói riêng, đóng góp vào lí
luận về văn hoá đọc hiện nay. Với những kết quả trong luận văn, hy vọng sẽ

đóng góp phần nào cho việc tìm hiểu, nghiên cứu và giảng dạy về loại hình tạp
chí và chuyên san dành cho phụ nữ và văn hoá đọc của nữ giới.
Ý nghĩa thực tiễn: Luận văn sẽ tổng hợp kinh nghiệm, rút ra những kết
luận mang tính quy luật về loại hình tạp chí và chuyên san dành cho phụ nữ, giúp
cho những người trực tiếp làm tạp chí và chuyên san dành cho phụ nữ có cơ sở
tham khảo để định hướng hoạt động thông tin, tuyên truyền có hiệu quả. Những
phân tích, đề xuất của luận văn sẽ là cơ sở để người trực tiếp làm báo tại toà soạn
tạp chí, chuyên san dành cho phụ nữ tiếp nhận để có những cải tiến về nội dung
và hình thức, phục vụ tốt hơn nhu cầu ngày càng cao của độc giả, nhất là đối
tượng độc giả nữ.
7. Cấu trúc luận văn
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, phần nội
dung chính của luận văn gồm 3 chương:
Chương 1: Lý luận chung về loại hình tạp chí và chuyên san
Chương 2: Hiệu quả báo chí của loại hình tạp chí và chuyên san dành
cho phụ nữ nữ và Văn hoá đọc của độc giả nữ hiện nay
Chương 3: Một số kiến nghị và giải pháp nhằm nâng cao chất lượng tạp
chí và chuyên san dành cho phụ nữ




14
Chương 1: LÝ LUẬN CHUNG
VỀ LOẠI HÌNH TẠP CHÍ VÀ CHUYÊN SAN

1.1 Một số khái niệm
1.1.1. Khái niệm tạp chí
Tạp chí là một sản phẩm của báo in, ra đời vào khoảng thế kỷ XVII, có
nguồn gốc ở Pháp. Cho đến nay, vẫn còn tồn tại khá nhiều cách hiểu khác nhau

về khái niệm “tạp chí”.
Từ điển Việt Nam phổ thông, do Đào Văn Tập biên soạn, xuất bản năm
1951 (Nhà sách Vĩnh Bảo, Sài Gòn) định nghĩa: “Tạp chí là tập văn ra có kỳ hạn
nhất định, gồm nhiều mục”.
Còn Từ điển tiếng Việt của Nxb. Khoa học Xã hội năm 1994 lại định
nghĩa: “Tạp chí là xuất bản phẩm định kỳ, đăng nhiều bài, do nhiều người viết,
đóng thành tập, thường có khổ nhỏ hơn báo in”.
Trong khí Từ điển tiếng Việt của Nxb. Giáo dục năm 1996 định nghĩa:
“Tạp chí là xuất bản phẩm định kỳ, đăng nhiều bài của nhiều tác giả khác nhau
về một ngành hoạt động nhất định, đóng thành tập”.
Lại có ý kiến cho rằng: “Trước đây, tạp chí như một cuốn nhật ký ghi chép
các sự kiện của toà án, chính phủ. Ngày nay, tạp chí thường là cơ quan lí luận,
học thuật, chuyên sâu về lĩnh vực nào đó nhằm phục vụ người trong ngành. Tính
định kỳ của tạp chí dài (tuần, tháng, quý…). Dung lượng của tạp chí lớn để
truyền tải được tác phẩm lớn. Tạp chí thường có hai loại: tạp chí mang tính tuyên
truyền phổ biến và tạp chí mang tính chuyên ngành” [14].

15
Xét về nội dung, tạp chí thường là cơ quan ngôn luận mang tính học thuật,
lí luận, khoa học của một tổ chức hay một hiệp hội nào đó để nghiên cứu, trao
đổi những vấn đề mang tính chuyên môn, chủ yếu cho đối tượng có cùng chuyên
môn. Tạp chí có các dạng: tạp chí mang tính phổ cập rộng rãi cho mọi đối tượng.
Tạp chí chuyên ngành là tạp chí nghiên cứu, trao đổi, luận bàn những vấn đề
chuyên môn, dành cho đối tượng chủ yếu là những người cùng chuyên môn.
Xét về hình thức, tạp chí phải có 5 trang trở lên, là loại ấn phẩm nhỏ hơn
báo, đóng thành tập, có bìa, chuyển tải các loại thông tin có tính tổng hợp,
chuyên sâu, xuất bản định kỳ ở một địa điểm nhất định, thời gian dài nhất là nửa
năm, ít nhất là định kỳ một tuần một lần.
Tạp chí in truyền thống khác với báo in ở chỗ tính thời sự của tạp chí thấp
hơn nhưng nội dung vấn đề và sự kiện đưa ra phân tích, bình luận lại sâu và đầy

đủ hơn. Thông tin của tạp chí là thông tin có tính khái quát. Tạp chí còn khác với
báo ở hình thức trình bày và kỹ thuật đồ họa.
1.1.2. Khái niệm chuyên san
Từ điển tiếng Việt của Viện Ngôn ngữ học, Nxb. Đà Nẵng và Trung tâm
Từ điển học ấn hành năm 1997 định nghĩa ngắn gọn: “Chuyên san là tạp chí
chuyên đăng những bài nghiên cứu về một lĩnh vực chuyên môn hẹp”. Như vậy,
với định nghĩa trên thì có thể thấy chuyên san cũng là một loại hình tạp chí.
Thực tế, việc phân định thế nào là tạp chí, phụ san, tập san… ở nước ta
chưa theo quy ước thống nhất. Nhiều tờ có chức năng, nhiệm vụ, đối tượng phục
vụ tương tự nhau nhưng lại được gọi theo cách khác nhau như tạp chí, chuyên
san, phụ san… Thậm chí, ngay trong một tờ báo khi phát hành ấn bản phụ cũng
có những cách gọi không nhất quán. Đơn cử như báo “Tiền Phong”, ngoài nhật
báo ra hàng ngày thì còn xuất bản 3 đầu tạp chí, song có cách gọi khác nhau: ấn

16
phẩm “Người đẹp Việt Nam” được gọi là chuyên san, ấn phẩm “Tri thức Trẻ”
gọi là tạp chí, còn ấn phẩm “Tiền Phong cuối tháng” thì gọi là số cuối tháng.
Cũng có một số ý kiến cho rằng những ấn phẩm báo chí như phụ san, chuyên
san, số cuối tuần, số cuối tháng… là các sản phẩm mang tính “trung gian” giữa
loại hình báo in và tạp chí.
Tuy nhiên, đáng chú ý là trong kết luận của Hội thảo về tạp chí do Vụ Báo
chí, Ban Tuyên huấn Trung ương (nay là Ban Tuyên giáo Trung ương) tổ chức
năm 1986 đã thống nhất gọi chung các loại tạp chí, tập san, chuyên san, phụ
san… là “tạp chí”.
1.1.3. Phân biệt tạp chí, chuyên san với báo in
Có thể nói, sự khác biệt giữa tạp chí, chuyên san và báo in (nhật báo, tuần
báo) là một vấn đề chưa được quan tâm, nghiên cứu đầy đủ. Trong điều kiện
thực tiễn báo chí Việt Nam vận động mạnh mẽ như hiện nay thì việc xem xét vấn
đề trên trong mối quan hệ với các điều kiện mới cùng những yêu cầu, đòi hỏi mà
thực tế đang đặt ra có ý nghĩa không nhỏ đối với những người đang làm báo nói

chung và chủ thể sáng tạo của tạp chí nói riêng trong công tác quản lý báo, tạp
chí. Hơn nữa, việc nhận thức đầy đủ, khách quan về thực chất của sự khác biệt
đó sẽ là cơ sở cho việc hoàn thiện phương pháp hoạt động sáng tạo của nhà báo.
Đồng thời, đó cũng là cơ sở, căn cứ để hình thành các chính sách, chủ trương
mới, thích hợp đối với từng sản phẩm báo chí cụ thể.
Có nhiều cách tiếp cận khác nhau để phân biện giữa báo in và tạp chí.
Trong khuôn khổ luận văn này, người viết căn cứ vào những loại nhu cầu thông
tin của xã hội để tìm ra sự khác biệt giữa hai loại hình báo chí này. Cụ thể, loại
nhu cầu thông tin thích ứng với công chúng rộng rãi là cơ sở dẫn tới sự ra đời
của báo in. Còn loại nhu cầu thông tin của công chúng hẹp hơn, có chọn lọc về

17
trình độ văn hoá, định hướng nhận thức, vị trí xã hội… là lí do dẫn đến sự ra
đời và tồn tại của nhiều loại tạp chí khác nhau.
Thông tin trên báo in “giúp cho người ta nhận biết kịp thời những vận
động, biến đổi của môi trường xã hội, tự nhiên xung quanh [18]. Đó cũng là
cơ sở hình thành những thái độ, hành vi ứng xử hợp lý. Đối với tạp chí,
thông tin “chủ yếu nhằm tác động vào nhận thức, cho phép hình thành hệ
thống các tri thức làm cơ sở cho việc tiếp nhận những tri thức mới, đảm bảo
tính tự giác trong hoạt động của con người”.
Sự khác biệt về nhu cầu thông tin của công chúng là nguồn gốc dẫn tới
sự khác nhau về nội dung, hình thức và phương pháp tổ chức chuyển tải
thông tin của 2 sản phẩm: báo in và tạp chí. Thật vậy, sự khác biệt này thể
hiện trên tất cả các bình diện, từ chất lượng nội dung, tính thời sự đến tính
định kỳ của các số báo, tạp chí; khuôn khổ ấn phẩm báo, tạp chí; cách trình
bày cũng như việc tổ chức bộ máy toà soạn; cách tiến hành quảng cáo, tiếp
thị; hoạt động phát hành…
Về cơ bản, các báo quan tâm đến những sự kiện, vấn đề mới xảy
ra, có tính thời sự, tác động và liên hệ gắn bó mật thiết với dư luận xã
hội. Những tin tức, bài viết về các sự kiện, vấn đề như thế luôn được các

báo ưu tiên đề cập, phản ánh và giúp bạn đọc có được những thông tin
mới, cập nhật, nóng hổi, để từ đó báo chí góp phần định hướng và hướng
dẫn dư luận xã hội. Tương ứng với nội dung như vậy, “báo in thường có
tính định kỳ mau, khuôn khổ lớn, ngôn ngữ sự kiện ngắn gọn, dễ hiểu,
trình bày theo mô hình thực dụng - hiệu quả, trong đó đặc biệt quan
tâm thu hút sự chú ý của người đọc” [18]. Bộ máy toà soạn của các cơ

18
quan báo in thường được phân công chuyên môn hoá cao với những mối
quan hệ thẳng, đảm bảo giải quyết nhanh các nhiệm vụ cụ thể. Tác giả những
bài trên báo in chủ yếu là các nhà báo, phóng viên chiếm vị trí quan trọng,
cùng với sự tham gia tích cực của đội ngũ cộng tác viên, thông tin viên đông
đảo. Vì đối tượng thông tin, tuyên truyền của báo in tương đối rộng rãi, trải
dài trên mọi miền đất nước (với báo thuộc Trung ương) hoặc bao quát toàn
bộ vùng/miền, tỉnh/thành (với báo của địa phương) nên nhìn chung, các báo
đều có số lượng phát hành lớn.
Với loại hình tạp chí, trung tâm của sự chú ý là khai thác chiều sâu
nhận thức của các vấn đề, sự kiện và để đáp ứng nội dung như vậy, tạp chí
thường có phong cách ngôn ngữ logic, chặt chẽ. “Đối với những tạp chí
thông tin khoa học, lớp thuật ngữ chuyên biệt được sử dụng phổ biến và
không gây ảnh hưởng đến hiệu quả tiếp nhận của bạn đọc” [18]. Về trình
bày, tạp chí quan tâm chủ yếu đến tính chất logic của nội dung trong khuôn
khổ nhỏ hơn báo in, có nhiều trang như sách, giúp người đọc tiện sử dụng.
Tác giả của những bài viết trên tạp chí đa phần là các chuyên gia, những
người có trình độ hiểu biết cao về địa hạt mà tạp chí quan tâm. Phạm vi
công chúng của tạp chí thường hẹp hơn báo in, chủ yếu tập trung vào những
người có trình độ chuyên môn sâu, có trách nhiệm tổ chức thực hiện các
nhiệm vụ liên quan hoặc có mong muốn nghiên cứu tìm hiểu về địa hạt đó.
Thực tế ấy cũng đã quy định số lượng phát hành của tạp chí ít hơn báo in.
Đáng chú ý là với những tạp chí chuyên ngành hẹp đi sâu vào một số lĩnh

vực khoa học cụ thể thì số lượng phát hành mỗi kỳ có khi chỉ đạt từ vài trăm
đến một nghìn cuốn.

19
Một điểm khác biệt nữa thể hiện ở tính chất và quy mô khách nhau của
thông tin trên báo in và tạp chí đã chi phối tính đặc thù về năng lực và phương
pháp hoạt động của chủ thể sáng tạo. Ở các toà soạn báo in, yêu cầu đặt ra đối
với những người làm báo về năng thực thể hiện chủ yếu qua 3 mặt: nhận thức
chính trị, lý luận và khả năng nghiệp vụ, hệ thống các tri thức rộng về nhiều lĩnh
vực trong đời sống. 3 mặt trên gắn bó chặt chẽ với nhau, hình thành nên năng lực
hoạt động nghề nghiệp của những người làm báo. Trong khi đó, tại toà soạn tạp
chí, chủ thể sáng tạo trước hết phải là người có trình độ chuyên môn cao, hiểu
biết sâu sắc về các lĩnh vực kinh tế, xã hội, đời sống hay khoa học. Bên cạnh đó,
hiểu biết về nghiệp vụ báo chí cũng là yếu tố cấu thành năng lực nghiệp vụ của
người làm tạp chí.
Khi đề cập đến phương pháp hoạt động sáng tạo của nhà báo ở các toà
soạn báo in và toà soạn tạp chí, sự khác biệt cũng thể hiện tương ứng theo mức
độ, tính chất của thông tin. Các toà soạn báo in là những bộ máy hoạt động khẩn
trương, sôi nổi, cập nhật theo từng ngày, từng giờ. Sức ép của việc định kỳ ra
báo đòi hỏi tính năng động và kỷ luật chặt chẽ của bộ máy ấy. Dù là đi làm
phóng sự, săn tin hay làm nhiệm vụ tiếp nhận, xử lí thông tin từ các nguồn khác
nhau thì cũng đều đòi hỏi người làm báo phải đảm bảo đúng hẹn, tìm mọi cách
để có được thông tin mới nhất, nóng hổi nhất truyền tải tới độc giả. Khác hẳn với
toà soạn báo in, nhìn chung nhịp điệu công việc ở toà soạn tạp chí thưởng trải ra,
ít dồn dập hơn trong khoảng thời gian giữa 2 kỳ phát hành. Trước mỗi đề tài, bản
thân người làm tạp chí cần thiết phải củng cố, tăng cường nhận thức, phát hiện
chiều sâu thông tin từ những tầng, diện khác nhau. Tính kỷ luật ở tạp chí chủ yếu
liên quan đến chất lượng và hiệu quả công việc. Người viết tạp chí không bị hối
thúc nặng nề bởi thời hạn nộp bài. Điều này là xét theo nghĩa tương đối vì trên

20
thực tế, định kỳ ấn hành tạp chí không bị quá dồn ép và thông tin của các bài viết
trên tạp chí cũng không đòi hỏi phải mang tính thời sự, cập nhật cao như trên báo
in. Nếu bài viết trên báo in chủ yếu do đội ngũ phóng viên trong toà soạn thực
hiện thì tạp chí lại sử dụng nhiều bài của các cộng tác viên, có những tạp chí bài
viết của cộng tác viên còn chiếm đến 1/3 dung lượng mỗi số phát hành.
Phong cách trình bày giữa báo in và tạp chí cũng có những nét khác biệt.
Trong khi báo in thường in trên khổ giấy A3, A2, sử dụng ít màu sắc (chủ yếu là
2 màu đen và trắng) thì tạp chí phổ biến trên khổ A4, thậm chí có những tạp chí
ấn hành với khổ nhỏ hơn. Tạp chí cũng dùng rất nhiều màu sắc, tranh ảnh minh
họa đa dạng, tạo hiệu ứng thẩm mỹ hấp dẫn người đọc.
1.1.4. Chức năng và nhiệm vụ của tạp chí
Trước hết cần khẳng định rằng, tạp chí cũng như báo in ở Việt Nam ngày
nay đều là vũ khí, công cụ trong sự nghiệp đấu tranh bảo vệ Tổ quốc và xây
dựng đất nước. Tạp chí cũng như báo của chúng ta có nhiệm vụ truyền đạt, phổ
biến sâu rộng đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước vào quần
chúng, động viên, hướng dẫn và tổ chức quần chúng thực hiện có hiệu quả
đường lối, chủ trương, chính sách đó; đấu tranh trên mặt trận ngôn luận chống
mọi luận điệu, âm mưu và hành động phá hoại sự nghiệp cách mạng của Đảng,
Nhà nước và nhân dân ta; phản ánh trung thực nguyện vọng và kinh nghiệm của
quần chúng.
Tạp chí còn có những chức năng riêng biệt so với báo in như sau:
- Tạp chí chú trọng truyền bá kiến thức lý luận cần thiết cho cán bộ lãnh
đạo, chỉ đạo các cấp, các ngành, các giới, các địa phương, giúp họ nắm
chắc đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước để dựa vào đó động
viên, tổ chức, hướng dẫn quần chúng thực hiện.

21
- Trang bị kiến thức học thuật mới, củng cố, mở rộng và nâng cao kiến
thức khoa học để vận dụng ngày càng tốt hơn vào các hoạt động và

nghiên cứu nhằm phục vụ đắc lực cho việc thực hiện đường lối, chính
sách của Đảng và Nhà nước.
Như vậy, có thể thấy trong khi cố gắng thực hiện các chức năng chung của
báo chí, tạp chí còn phải coi trọng chức năng xây dựng và tuyên truyền lý luận,
dự báo khoa học. Do đó, loại thông tin có ý nghĩa quan trọng bậc nhất của các
loại tạp chí, đặc biệt là tạp chí nghiên cứu khoa học, chính là thông tin lý luận,
thông tin khoa học.
Vì những đặc điểm và chức năng riêng biệt đó nên hiệu quả của tạp chí
không nhất thiết phải tính bằng số lượng độc giả. Sự hấp dẫn của tạp chí chủ yếu
ở lượng thông tin và giá trị khoa học của nó, chứ không phải bằng lối văn hấp
dẫn, bóng bẩy.
Nhiệm vụ của tạp chí tuỳ thuộc vào nhiệm vụ chính trị, nhiệm vụ khoa học
của ngành, cơ quan và lĩnh vực hoạt động xã hội mà tạp chí đó tham gia. Nhưng
về cơ bản, không thể không chú ý tới những nhiệm vụ cốt lõi sau:
- Nghiên cứu lý luận, nghiên cứu khoa học, phổ cập tri thức và tổng kết
thực tiễn; khảo sát và phản ánh thực tế, giúp làm sáng tỏ lĩnh vực và
phương hướng của tạp chí đã xác định.
- Hướng dẫn tư tưởng, chủ trương, nghiệp vụ thông tin bao gồm tin khoa
học trong nước, nước ngoài và những hoạt động lĩnh vực, ngành.
Cho dù thuộc lĩnh vực nào và có những nhiệm vụ cụ thể ra sao thì tờ tạp
chí -dẫu bất cứ ở đâu và lúc nào- cũng là vũ khí sắc bén của Đảng và Nhà nước
trên mặt trận tư tưởng và công tác tổ chức, là “người chiến sĩ” trong “đội quân
xung kích của Đảng trên mặt trận tư tưởng”.

22
1.2. Lịch sử phát triển của tạp chí tại Việt Nam
Tạp chí ra đời vào thế kỷ XVII ở Pháp có tên gọi là “Journal”. Hình thức
sơ khai của tạp chí như một dạng nhật ký, để ghi lại các phiên họp của quốc hội,
nghị viện, các biên bản của toà án và biên bản của những cuộc họp khác. Dần
dần, theo thời gian, văn bản này phát triển thành một tờ tạp chí hoàn chỉnh với tư

cách là một loại hình báo chí.
Tờ tạp chí đầu tiên xuất hiện ở Việt Nam vào khoảng đầu thế kỷ XX tại
Bắc Kỳ. Điều kiện chính trị lúc này hết sức hà khắc, thực dân Pháp đã chiếm
toàn bộ Việt Nam. Đội ngũ Tây học ở Bắc Kỳ ít hơn so với Nam Kỳ nên ảnh
hưởng của nền văn minh phương Tây ít hơn. Sự phát triển chậm về kinh tế cũng
đã gây ít nhiều hạn chế cho hoạt động báo chí lúc này. Thực dân Pháp thấy cần
thiết phải có một tờ báo bằng tiếng Việt nhằm phục vụ cho sự cai trị của mình.
Và tờ “Đông Dương tạp chí” đã ra đời, do Nguyễn Văn Vĩnh làm chủ bút. “Đông
Dương tạp chí” (1913-1918) được coi là phụ trương của tờ “Lục tỉnh tân văn”
lúc đó, mỗi tuần ra một số vào thứ 5, gồm 16 trang. Tờ này tiêu biểu cho dòng
báo chí thực dân, tuy nhiên cũng có nhiều bài viết thể hiện tinh thần yêu nước,
tinh thần dân tộc. “Đông Dương tạp chí” có một số cộng tác viên tên tuổi khá nổi
tiếng như Phan Kế Bính, Phạm Quỳnh, Trần Trọng Kim, Nguyễn Văn Tố,
Nguyễn Hữu Tiến, Phạm Duy Tốn… “Đông Dương tạp chí” sử dụng nhiều thể
loại, chuyên mục bàn về các vấn đề xã hội, kinh tế, thiên văn, điện báo, những
bài mang tính tổng luận, tổng hợp, dịch thuật… Tờ tạp chí này đã có đóng góp
vào sự phát triển ngôn ngữ tiếng Việt một cách nhuần nhuyễn.
Tiếp đó có tờ tạp chí “Nam Phong” (1917-1934) được viết bằng tiếng bản
xứ để thực thi chính sách giáo dục và tuyên truyền của thực dân Pháp. Tờ này do
Phạm Quỳnh làm chủ bút, dưới sự kiểm duyệt của Marty -Giám đốc Phòng an

23
ninh và chính trị Đông Dương. Đó là mục đích của thực dân Pháp, nhưng trên
thực tế, nội dung của tạp chí không hoàn toàn phản động mà cũng tồn tại những
điểm tiến bộ. Tạp chí “Nam Phong” có một số chuyên mục như “Luận thuyết”,
“Văn uyển”, “Thời đàm”, “Văn học”… Các bài viết được đăng tải tương đối
rộng, đề cập đến nhiều lĩnh vực mang tính khảo cứu, chuyên sâu, có nhiều công
trình khảo cứu đặc sắc, giá trị. Nhiều nhà nghiên cứu cho rằng tạp chí “Nam
Phong” là cuốn bách khoa nguyệt san, đọc “Nam Phong” người ta có thể học hỏi
trong đó nền văn hoá Tây phương và Đông phương.

Giai đoạn 1930-1945, loại hình tạp chí ở Việt Nam khởi sắc với hai tờ tạp
chí “Tri Tân” và “Thanh Nghị”. “Tri Tân” (1941-1946) là tạp chí của nhóm Bùi
Kỷ, Trần Trọng Kim, Nguyễn Văn Tố, Nguyễn Đình Thi, Hoàng Xuân Hãn, Võ
Nguyên Giáp, Đặng Thai Mai… chuyên khảo cứu về văn học, sử học, nghiên
cứu xã hội Việt Nam truyền thống, “ôn cố tri tân”, ra đều đặn. Tờ này đặc biệt đi
sâu vào vấn đề văn hoá truyền thống, ít quan tâm đến vấn đề chính trị, xã hội
đương thời. Tạp chí “Thanh Nghị” (1941-1945) tập hợp được những cây bút chủ
yếu là trí thức Tây học trẻ tuổi cấp tiến như luật sư Vũ Đình Hoè, Vũ Văn Hiến,
Phan Anh, Đinh Gia Trinh…, các nhà khoa học tự nhiên Nguyễn Xiển, Nguyễn
Xuân Yêm, Ngụy Như Kon Tum… Tạp chí “Thanh Nghị” dày hơn “Tri Tân”,
chuyên khảo cứu những vấn đề như luật pháp, chính trị học và các bộ môn khoa
học tự nhiên khác.
Ngoài những tạp chí nói trên còn phải kể đến các tạp chí văn học như
“Tao Đàn” (1939-1940), xuất bản 2 kỳ/tháng, chủ bút là Vũ Đình Long; “An
Nam tạp chí” (1926-1933) mỗi tháng ra 2 kỳ, chủ bút là nhà thơ Tản Đà. Tạp chí
của các đảng phái chính trị như “Công hội đỏ” (1929), “Tạp chí Đỏ” (1930),
“Búa” (1931), “Cộng sản” -tạp chí của tù nhân trong nhà tù Hoả Lò (1932), tạp

24
chí Bôn-sê-vích (19340… các tạp chí y khoa như “Phổ biến Y học” (1934), “Bảo
mệnh cẩm nang” (1939); các tạp chí tôn giáo như “Bồ Đề” (1936), “Quan Âm
tạp chí” (1938)… Tóm lại, dù được ai thành lập thì tạp chí nào cũng được lợi
dụng để cổ vũ cho tinh thần yêu lịch sử, văn hoá dân tộc, nội dung tạp chí mang
tinh thần độc lập dân tộc, đó cũng là một nhu cầu nóng bỏng của toàn dân lúc đó.
Cách mạng Tháng 8 năm 1945 thành công, xã hội Việt Nam chuyển sang
một kỷ nguyên mới - kỷ nguyên độc lập, tự do. Sau khi đánh thắng các thế lực đế
quốc chủ nghĩa xâm lược và tiến hành cải tạo xã hội chủ nghĩa, chế độ áp bức,
bóc lột đã bị xoá bỏ trong xã hội ta, nhân dân lao động là người chủ thực sự. Báo
chí Việt Nam bước sang chặng đường lịch sử mới. Báo chí lúc này là là tiếng nói
của một quốc gia có chủ quyền độc lập, là diễn đàn của nhân dân. Cùng với các

loại hình báo chí khác, tạp chí ở Việt Nam cũng có sự phát triển cả về bề rộng
lẫn chiều sâu và đặc biệt khởi sắc trong thời kỳ đổi mới đất nước (từ năm 1986
đến nay).
Trong vòng 10 năm từ 1986-1996, số lượng tạp chí đã tăng tới 267,2%, cụ
thể là từ 110 tạp chí lên 320 đầu tạp chí và giai đoạn từ 1996-2008, tuy chưa có
số liệu thống kê cụ thể nhưng con số ước đạt còn cao hơn nhiều, khoảng hơn 500
đầu tạp chí. Cùng với sự gia tăng về đầu tạp chí thì số lượng bản in tạp chí cũng
tăng nhanh chóng. Nhiều tạp chí tăng kỳ, tăng trang. Trước kia, thời gian giữa 2
kỳ ra của tạp chí thường là từ 2 tháng, 3 tháng, thậm chí lên tới 6 tháng thì đến
nay, các tạp chí ra tháng 2 kỳ, có tạp chí ra hàng tuần. Ví dụ như “Tạp chí Cộng
sản” -cơ quan lý luận và chính trị của Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam- từ
chỗ ra 1 kỳ/tháng hiện nay đã ra 2 kỳ/tháng và có thêm chuyên san “Hồ sơ Sự
kiện” ấn hành 2 số/tháng. Nhìn một cách tổng quát, hệ thống mạng lưới tạp chí

25
thuộc các tổ chức Đảng, Nhà nước, đoàn thể quần chúng ở nước ta hiện nay có
thể tạp phân loại như sau:
- Tạp chí chính trị như các tạp chí Cộng sản, Xây dựng Đảng, Giáo
dục lý luận…
- Tạp chí quân sự như các tạp chí Quân đội Nhân dân, Lịch sử quân
sự, Huấn luyện…
- Tạp chí khoa học như các tạp chí Khoa học Tự nhiên, Khoa học
Xã hội, Toán học, Vật lý, Triết học, Dân tộc học, Luật học, Cơ
khí, Xã hội học, Nghiên cứu châu Âu…
- Tạp chí kinh tế như các tạp chí Thống kê, Vật giá, Tài chính, Thị
trường và giá cả, Thương mại…
- Tạp chí văn hoá - xã hội, nghệ thuật, giải trí như các tạp chí Văn
nghệ quân đội, Điện ảnh Kịch trường, Sóng nhạc, Truyền hình,
Đẹp, Thời trang Trẻ, Người đẹp Việt Nam, Thế giới Phụ nữ, Hạnh
phúc Gia đình, Mỹ phẩm, Tiếp thị Gia đình, Thế giới văn hoá…

- Tạp chí khoa học kỹ thuật như các tạp chí Giao thông vận tải, Cầu
đường, Kiến trúc…
- Tạp chí y tế, giáo dục như các tạp chí Y học Việt Nam, Nội khoa,
Ngoại khoa, Thuốc và Sức khoẻ, Đại học và giáo dục chuyên
nghiệp, Giáo dục & Thời đại cuối tuần…
- Tạp chí chỉ đạo hướng dẫn quản lí nghiệp vụ, chuyên ngành như
các tạp chí Thanh tra, Pháp lý, Kho bạc Nhà nước, Ngân hàng,
Kiểm sát, Bảo hiểm xã hội…