Tác động của các phương tiện truyền thông đại chúng đến công tác phát hành sách

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

Đỗ Bạch Kim

Tác động của các phương
tiện truyền thông đại chúng
đến công tác phát hành sách

Luận văn ThS Truyền thông đại chúng

Nghd. : PGS.TS. Nguyễn Thị Minh Thái




NĂM 2006

MỤC LỤC

Trang
MỞ ĐẦU
1


CHƢƠNG I: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CỦA HOẠT ĐỘNG PHÁT
HÀNH SÁCH Ở VIỆT NAM HIỆN NAY
6
1.1. Khái niệm "phát hành sách"
6
1.1.1. Khái niệm

6
1.1.2. Phát hành sách trong hệ thống phát hành xuất bản phẩm
6
1.1.3. Phát hành sách và phát hành báo chí
11
1.2. Hoạt động phát hành sách ở Việt Nam hiện nay
12
1.2.1. Vài nét về lịch sử ngành phát hành sách Việt Nam
12
1.2.2. Thực trạng của hoạt động phát hành sách ở Việt Nam hiện nay
18
1.2.3. Những vấn đề mới nảy sinh và thách thức đối với hoạt động
phát hành sách ở Việt Nam hiện nay
20
1.3. Hoạt động phát hành của Nhà xuất bản Giáo dục
24
1.3.1. Hệ thống phát hành sách của ngành giáo dục trong hệ thống
phát hành sách cả nước
24
1.3.2. Đặc điểm của hoạt động phát hành sách của Nhà xuất bản
Giáo dục
25
1.3.3. Ưu thế đặc biệt của hệ thống phát hành sách của Nhà xuất
bản Giáo dục trong hệ thống phát hành sách cả nước
29
1.4. Vài nét về vai trò của các phƣơng tiện truyền thông đại chúng
trong việc thúc đẩy hoạt động sản xuất - kinh doanh của một
doanh nghiệp nói chung, doanh nghiệp xuất bản nói riêng
34

CHƢƠNG II: SỰ TÁC ĐỘNG QUA LẠI GIỮA CÁC PHƢƠNG TIỆN
TRUYỀN THÔNG ĐẠI CHÚNG VÀ HOẠT ĐỘNG PHÁT
HÀNH SÁCH CỦA NHÀ XUẤT BẢN GIÁO DỤC
38
2.1. Mối quan hệ giữa các phƣơng tiện truyền thông đại chúng và
hoạt động quan hệ công chúng
38

2.2. Hoạt động thông tin của các phƣơng tiện truyền thông đại
chúng đối với hoạt động phát hành của Nhà xuất bản Giáo
dục từ năm 2000 đến nay
41
2.2.1. Hoạt động phát hành của Nhà xuất bản Giáo dục từ năm 2000
đến nay
41
2.2.2. Khảo sát thực tế hoạt động thông tin
43
2.3. Tác động của phƣơng tiện truyền thông đại chúng đối với
hoạt động phát hành sách của Nhà xuất bản Giáo dục
80
2.3.1. Các phương tiện truyền thông đại chúng tác động tích cực tới
hoạt động phát hành sách của Nhà xuất bản Giáo dục
80
2.3.2. Các phương tiện truyền thông đại chúng tác động tiêu cực tới
hoạt động phát hành sách của Nhà xuất bản Giáo dục
85


CHƢƠNG III: NÂNG CAO HIỆU QUẢ TÁC ĐỘNG CỦA CÁC PHƢƠNG

TIỆN TRUYỀN THÔNG ĐẠI CHÚNG ĐỐI VỚI HOẠT
ĐỘNG PHÁT HÀNH SÁCH CỦA NHÀ XUẤT BẢN GIÁO DỤC
89
3.1. Một số vấn đề còn tồn tại trong mối quan hệ qua lại giữa các
phƣơng tiện truyền thông đại chúng và hoạt động phát hành
sách của Nhà xuất bản Giáo dục
89
3.1.1. Về phía Nhà xuất bản Giáo dục
89
3.1.2. Về phía các phương tiện truyền thông đại chúng
92
3.2. Một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả tác động của các
phƣơng tiện truyền thông đại chúng đối với hoạt động phát
hành của Nhà xuất bản Giáo dục
94
3.2.1. Nhà xuất bản Giáo dục trong tình hình mới
94
3.2.2. Một số giải pháp
99


KẾT LUẬN
106
TÀI LIỆU THAM KHẢO
110
PHỤ LỤC
117

1
MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài
Sách là sản phẩm văn hoá do con người tạo ra. Theo định nghĩa của các
nhà khoa học, sách có hai thuộc tính: vật chất - tinh thần. Một mặt, sách là sản
phẩm của sản xuất, nên có đầy đủ các tính chất của một sản phẩm: giá trị, giá
trị sử dụng, chu kỳ sống, trị giá và lưu hành trên thị trường với vai trò hàng
hóa, tham gia vào quan hệ “cung - cầu” như một sản phẩm kinh tế.
Mặt khác, sách là một sản phẩm của đời sống văn hóa tinh thần, có liên hệ
với các phạm trù triết học như thẩm mĩ, nhận thức và giáo dục, nội dung và
hình thức, cái chung và cái riêng, cái đẹp, cái cao cả… Sách là loại sản phẩm
hàng hóa tinh thần, có chức năng thoả mãn những nhu cầu về nhận thức, giáo
dục, thẩm mỹ và đạo đức của người mua.
Sách là kết tinh kiến thức của loài người. Chỉ có sách mới ghi lại được
đầy đủ nhất những sáng tạo về văn học nghệ thuật, những công trình nghiên
cứu về khoa học tự nhiên và khoa học xã hội. Chỉ có sách mới truyền từ đời nọ
qua đời kia những kết quả vĩ đại của trí tuệ con người một cách trung thực nhất.
Câu nói lịch sử của Lênin: "Không có sách, không có tri thức, không có tri thức
thì không có chủ nghĩa cộng sản" đã nhận xét đúng đắn và sâu sắc về vị trí của
sách và những hoạt động liên quan đến sách. Câu nói đó cũng khẳng định vị thế
đặc biệt của sách, của hoạt động xuất bản so với các lĩnh vực thông tin khác.
So với nhu cầu về các loại hàng hóa thông thường, nhu cầu về sách của
con người xuất phát từ những cơ sở khác biệt. Xuất phát từ những nhu cầu về
thông tin và nhận thức, con người tìm kiếm cuốn sách mà mình cần. Như vậy,
bất kỳ ấn phẩm xuất bản nào, trong đó có sách, đều là một thành tố quan trọng
của hệ thống giao tiếp.

2
Sách là phương tiện quan trọng để thực hiện các mục tiêu như tuyên
truyền đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước ta, phổ biến kiến thức khoa
học, kỹ thuật, sáng kiến, kinh nghiệm, phổ biến các tác phẩm văn học nghệ thuật…
Từ năm 1930, Đảng ta đã có Nghị quyết về công tác tuyên truyền, cổ
động, về vị trí của sách báo như sau: "Bây giờ phong trào cộng sản ở Đông
Dương bắt đầu bành trướng, những mục đích của Đảng chưa phổ thông trong
quảng đại quần chúng, Đảng phải làm cho càng ngày càng đông quần chúng
biết mục đích của Đảng và ý kiến của Đảng đối với các việc quan trọng xảy ra.
Muốn được như thế, Đảng phải mở rộng việc tuyên truyền, cổ động, ra sách
báo, truyền đơn, diễn thuyết, v.v Tài liệu huấn luyện phải viết cho rõ ràng dễ
hiểu và in cho sạch sẽ" [10, tr.12].
Việc giáo dục ở nhà trường cần phải có sách. Vì vậy, sách giáo dục là một
thành phần đặc biệt quan trọng trong hệ thống sách nói chung. Nó là một trong
những thành phần quyết định chất lượng dạy và học, chất lượng thế hệ trẻ của
một xã hội.
Hoạt động xuất bản là một quá trình phức tạp, gồm hai khâu chính : biên
tập và sản xuất. Kết thúc quá trình sản xuất là những sản phẩm sách được phát
hành, được đưa ra thị trường phục vụ bạn đọc. Vấn đề quan trọng lúc này là
làm sao để sách đến được với đông đảo người đọc có nhu cầu về những thông
tin mà cuốn sách chuyên chở trong nội dung của nó.
Để tạo dựng hình ảnh thuận lợi cho hoạt động kinh doanh của mình, các
NXB cần sử dụng các hãng quảng cáo vào việc chuẩn bị chiến dịch quảng cáo
sản phẩm, sử dụng các hãng tư vấn để giải quyết những vấn đề phát sinh, sử
dụng các PTTTĐC (gồm báo in, phát thanh, truyền hình, điện ảnh, internet, tờ
bướm, panô, áp phích, và các hoạt động truyền thông khác…) nhằm mục đích tác
động tích cực đến người tiêu dùng, khiến người tiêu dùng phải mua sách của
mình.

3
Nhưng sách là một loại hàng hóa đặc biệt, bởi vậy việc quảng bá cho loại
sản phẩm này không đơn thuần như các loại sản phẩm tiêu dùng khác.
Hoạt động PHS của NXBGD có đặc thù, ưu thế riêng theo quy định của
pháp luật nhưng việc tận dụng các PTTTĐC phục vụ cho hoạt động quảng bá
sách của NXBGD còn chưa được quan tâm đúng mức. Do vậy trong luận văn
này, chúng tôi đặt vấn đề nghiên cứu tác động của các PTTTĐC đến công tác
PHS, khảo sát trong phạm vi một NXB cụ thể là NXBGD, với những nét đặc thù
của một NXB chuyên ngành, trong bối cảnh chung của hoạt động xuất bản ở
Việt Nam, từ năm 2000 đến hết tháng 10 năm 2006.
2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu:
Sự tác động của các PTTTĐC đến hoạt động PHS của NXBGD trong điều
kiện hiện nay, với sự thay đổi về chương trình và SGK mới, cũng như tăng
cường văn hóa đọc theo Chỉ thị 42 của Ban Bí thư Trung ương Đảng; dựa trên
cơ sở khảo sát các tin, bài viết về NXBGD và sản phẩm của NXBGD trên 20 tờ
báo in và báo trực tuyến lớn (Nhân Dân, Hà Nội mới, Sài Gòn giải phóng,
Thanh niên, Tuổi trẻ, Lao động, Giáo dục và Thời đại, tạp chí Thế giới mới,
Vnexpress, Vietnamnet, Dantri.com.vn…).
- Phạm vi nghiên cứu:
Các văn kiện, văn bản pháp quy, các tài liệu liên quan đến hoạt động
PHS Việt Nam hiện nay.
Thực tế hoạt động phát hành của NXBGD - một NXB thuộc lĩnh vực
giáo dục với những điểm đặc thù.
- Về thời gian khảo sát: từ năm 2000 đến hết tháng 10 năm 2006.
3. Mục đích nghiên cứu và nhiệm vụ nghiên cứu
* Mục đích nghiên cứu:

4
- Chỉ ra những tác động tích cực, tiêu cực của các PTTTĐC và những tồn
tại trong việc tận dụng các PTTTĐC phục vụ hoạt động PHS của NXBGD.
- Đưa ra một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả của hoạt động PHS
của NXBGD, thông qua việc tận dụng các PTTTĐC.
* Nhiệm vụ nghiên cứu:
Với mục đích trên, luận văn có nhiệm vụ:
- Nêu những vấn đề lý luận cơ bản của hoạt động PHS
- Khảo sát thực tế tác động của các PTTTĐC tới hoạt động PHS của NXBGD.
- Đề xuất một số biện pháp nâng cao hiệu quả tác động của các PTTTĐC
đối với hoạt động PHS của NXBGD.
4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
* Cơ sở lý luận:
Đề tài được thực hiện trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư
tưởng Hồ Chí Minh, dựa trên đường lối chính sách, quan điểm của Đảng, Nhà
nước ta về công tác tư tưởng, định hướng chiến lược thông tin và hoạt động
PHS; đồng thời kế thừa kết quả nghiên cứu của các công trình khoa học có liên
quan đã được công bố.
* Phương pháp nghiên cứu:
Đề tài dựa trên cơ sở phương pháp luận khoa học của chủ nghĩa Mác –
Lênin, kết hợp chặt chẽ giữa lý luận và thực tiễn, logic và lịch sử, phân tích và
tổng hợp, điều tra xã hội học, đặc biệt coi trọng phương pháp tổng kết thực
tiễn.
5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn
Qua nghiên cứu, luận văn đưa ra những đánh giá tổng quan nhất về các
lực lượng PHS trong xã hội.
Nêu những nhận xét, đánh giá về thực tế tác động của các PTTTĐC với

công tác PHS của NXBGD và những kinh nghiệm.



5
Luận văn góp thêm tài liệu tham khảo phục vụ sinh viên, cán bộ về công
tác phát hành, công tác QHCC và những người quan tâm đến hoạt động này.



6
6. Kết cấu của luận văn
Ngoài các phần Mở đầu và Kết luận, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, nội
dung luận văn gồm 3 chương:
Chƣơng I: Một số vấn đề lý luận của hoạt động phát hành sách ở Việt Nam
hiện nay.
Chƣơng II: Sự tác động qua lại giữa các phương tiện truyền thông đại chúng
và hoạt động phát hành sách của Nhà xuất bản Giáo dục.
Chƣơng III: Nâng cao hiệu quả tác động của các phương tiện truyền thông
đại chúng đối với hoạt động phát hành sách của Nhà xuất bản
Giáo dục.




7
CHƢƠNG 1
MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CỦA HOẠT ĐỘNG
PHÁT HÀNH SÁCH Ở VIỆT NAM HIỆN NAY
1.1. Khái niệm "phát hành sách"

1.1.1. Khái niệm
Theo Từ điển Tiếng Việt [24, tr.759], phát hành là đƣa ra lƣu hành
những gì mới in, mới xuất bản (như phát hành tiền mới, phát hành sách mới,
phát hành báo chí,…).
1.1.2. PHS trong hệ thống phát hành XBP
1.1.2.1. Khái niệm về phát hành XBP
Điều 4, chương I, Luật Xuất bản của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa
Việt Nam (ban hành chính thức ngày 14/12/2004) quy định: "Xuất bản phẩm là
tác phẩm, tài liệu về chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, giáo dục và đào tạo,
khoa học và công nghệ, văn học, nghệ thuật được xuất bản bằng tiếng Việt,
tiếng dân tộc thiểu số Việt Nam, tiếng nước ngoài và còn được thể hiện bằng
hình ảnh, âm thanh trên các vật liệu, phương tiện kỹ thuật khác nhau.
Tài liệu theo quy định của Luật này bao gồm tài liệu tuyên truyền, cổ
động, hướng dẫn học tập, thi hành chỉ thị, nghị quyết của Đảng và pháp luật
của Nhà nước; hướng dẫn kỹ thuật sản xuất; phòng chống thiên tai, dịch bệnh;
kỷ yếu hội thảo".
Điều 37, chương IV, Luật Xuất bản quy định: Phát hành xuất bản phẩm
bao gồm các hình thức mua, bán, phân phát, cho thuê, triển lãm, hội chợ, xuất
khẩu, nhập khẩu xuất bản phẩm và đưa xuất bản phẩm lên mạng thông tin máy
tính (internet) để phổ biến đến nhiều người.
XBP có nội dung rất phong phú. XBP có thể đề cập tới tất cả các lĩnh vực
tri thức và mỗi XBP trình bày một cách đầy đủ, trọn vẹn về một hay vài vấn đề



8
nào đó. XBP có thể ở các dạng khác nhau như sách in, sách điện tử, các loại
băng, đĩa… xuất bản thường xuyên, liên tục bằng nhiều thứ tiếng khác nhau
theo định hướng của nhà nước và nhu cầu xã hội. Các XBP chủ yếu trên thị
trường nước ta là sách, các ấn phẩm thông tin không định kỳ, tài liệu các loại,

phim nhựa, băng video, cát-xét, đĩa CD, VCD, CD-ROM, lịch, tranh, ảnh nghệ
thuật, các loại cataloge, áp-phích, bưu ảnh…
Sách là một dạng XBP. PHS là hoạt động lưu thông, phân phối loại hàng
hóa đặc biệt - sách - trong xã hội.
Nếu hiểu xuất bản theo nghĩa là đầu vào (tức khai thác chất xám, tìm đề
tài, biên tập, in ấn,…) thì phát hành là đầu ra (hay là lưu thông, phân phối, tiêu
thụ sản phẩm). Nếu biên tập, xuất bản thuộc khâu sản xuất thì phát hành thuộc
khâu tiêu thụ. Do vậy, PHS là một hoạt động đòi hỏi nhiều kĩ năng khai thác thị
trường tiêu thụ.
1.1.2.2. Chức năng của hoạt động phát hành XBP
* Thực hiện việc lưu chuyển hàng XBP trên thị trường
Quá trình tổ chức lưu thông XBP trong nền kinh tế là nhằm thoả mãn nhu
cầu đa dạng về XBP của khách hàng. Đây chính là chức năng xã hội của doanh
nghiệp phát hành XBP. Thông qua lưu chuyển XBP, các doanh nghiệp thực
hiện việc phổ biến tri thức về chính trị, kinh tế, văn hóa, khoa học kỹ thuật…
chứa đựng trong XBP cho mọi người ở mọi vùng lãnh thổ, nhằm tuyên truyền
về chủ trương, đường lối phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, giáo dục,
động viên, trợ giúp và khích lệ mọi người dân thực hiện chủ trương, đường lối
xây dựng và bảo vệ đất nước. Thông qua phổ biến XBP, các doanh nghiệp góp
phần tích cực vào việc phổ biến tri thức, nâng cao trình độ văn hóa và dân trí.
* Tiếp tục quá trình sản xuất trong lưu thông
Chức năng này được thể hiện ở các doanh nghiệp lưu thông tiếp tục làm
những công việc mà doanh nghiệp sản xuất chưa có điều kiện thực hiện. Đó là



9
thực hiện phân loại các XBP, ghép bộ để tuyên truyền, quảng cáo theo các chủ
đề mục tiêu kinh doanh; là tổ chức đóng gói, lên nhãn hiệu mã hóa hàng hoá,
bảo quản và tổ chức vận chuyển XBP đến nơi tiêu thụ.

Những hoạt động trên đây góp phần làm tăng giá trị của XBP về mặt thẩm
mỹ, đảm bảo giá trị sử dụng lâu bền. Tiếp tục quá trình của sản xuất trong lưu
thông còn làm cho XBP có khả năng xâm nhập thị trường sâu hơn, nhiều hơn
và đáp ứng đòi hỏi của văn minh thương nghiệp. Từ đó sẽ có tác động tích cực
đến khả năng tiêu thụ XBP trên thị trường, mang lại lợi nhuận cao cho các nhà
sản xuất - kinh doanh XBP và lợi ích cho xã hội.
* Thực hiện trao đổi giá trị cho XBP
Trong nền kinh tế thị trường có sự phân công lao động xã hội sâu sắc, các
doanh nghiệp XBP chuyên môn mua và bán các loại hàng hóa XBP. Khi mua
XBP, các doanh nghiệp làm nhiệm vụ tiêu thụ các sản phẩm cho các cơ sở sản
xuất, làm lợi cho sản xuất và nền kinh tế. Khi bán XBP, nhà kinh doanh thực
hiện việc trao đổi giá trị của hàng hóa và đáp ứng nhu cầu hưởng thụ (sử dụng)
XBP của xã hội.
1.1.2.3. Vai trò của hoạt động phát hành XBP
* Phát hành XBP góp phần quan trọng vào việc tái sản xuất các XBP
Kinh doanh XBP là khâu nối liền giữa nhà sản xuất và người sử dụng
XBP, là khâu cuối cùng giữ vị trí quan trọng trong quá trình xuất bản - lưu
thông XBP. Trong điều kiện nền kinh tế hàng hóa thì sản xuất XBP là để bán.
Kinh doanh XBP chính là sự vận động của quá trình đưa XBP từ người sản
xuất đến người sử dụng.
Kinh doanh XBP đạt hiệu quả cao có nghĩa XBP đáp ứng đòi hỏi đích
thực về văn hóa tinh thần của xã hội. Đó là vì hàng hóa XBP được khách hàng
thừa nhận và chấp nhận mua để sử dụng.



10
* Phát hành là góp phần tuyên truyền, giáo dục, phổ biến văn minh và đáp
ứng nhu cầu XBP cho xã hội.
Kinh doanh XBP là một hoạt động đặc thù. Bởi hàng hóa của nó là sản

phẩm của tinh thần, trí tuệ. Thông qua việc thoả mãn nhu cầu của xã hội, doanh
nghiệp XBP thực hiện việc phổ biến các tri thức về chính trị - xã hội, khoa học
- kỹ thuật, kinh tế, văn hóa nghệ thuật và thẩm mỹ thể hiện trong XBP.
Kinh doanh XBP là một hoạt động trên lĩnh vực văn hóa tư tưởng, nhằm
tuyên truyền, giáo dục cho khách hàng về chủ trương, đường lối, các chế độ
chính sách của Đảng, Nhà nước. Đã từ lâu và đặc biệt là hiện nay, các nước
trên thế giới, trong đó có Việt Nam sử dụng XBP như một công cụ đặc biệt,
một phương tiện tuyên truyền hữu hiệu về mặt chính trị của đất nước mình.
* Phát hành XBP là đảm bảo sự phát triển của doanh nghiệp
Kinh doanh đạt hiệu quả cao sẽ có ý nghĩa lớn đối với doanh nghiệp. Bởi
vì đây là động lực quan trọng kích thích mỗi cá nhân và toàn bộ doanh nghiệp
năng động, sáng tạo để không ngừng tăng lợi nhuận. Kinh doanh XBP đạt hiệu
quả cao là yếu tố quan trọng thúc đẩy sự phát triển và mở rộng doanh nghiệp
XBP.
* Phát hành đảm bảo sự thu hút nguồn lực của quốc gia và thế giới, làm
hoà nhập thị trường XBP trong nước và thị trường thế giới
Kinh doanh XBP góp phần thay đổi bộ mặt kinh tế, văn hóa - xã hội. Kinh
doanh XBP không chỉ có ý nghĩa nối liền nhu cầu xã hội với các đơn vị sản
xuất lưu thông, và giữa các đơn vị sản xuất - kinh doanh với nhau mà nó còn
gắn các quá trình sản xuất - kinh doanh XBP quốc gia với thế giới. Việc xuất,
nhập khẩu các XBP phát triển đã làm các quốc gia xích lại gần nhau trên lĩnh
vực văn hóa tinh thần, hoàn thiện sự giao lưu văn hóa tinh thần giữa các nước.
Ngày nay, thương mại quốc tế nói chung, kinh doanh xuất - nhập khẩu XBP nói
riêng giữ vai trò quan trọng trong nền kinh tế xã hội. Vì nó mở rộng khả năng



11
sử dụng XBP của mỗi quốc gia, từ đó nâng cao đời sống văn hóa tinh thần và
vật chất của nhân dân mỗi nước.

Ở Việt Nam, buôn bán trao đổi XBP với thế giới đã được thực hiện từ
năm 1957 và cho đến nay lĩnh vực này tiếp tục được phát triển và mở rộng.
Đảng và Nhà nước ta luôn quan tâm tới vấn đề giao lưu văn hóa giữa các vùng,
các cộng đồng dân tộc và các quốc gia. Chính hội nhập đã làm cho nền kinh tế
đất nước thêm phồn vinh, văn hóa phát triển phong phú và đa dạng. Tuy nhiên,
đối với các XBP cần có sự thẩm định kỹ càng về nội dung trước khi nhập cũng
như đưa ra thị trường quốc tế.
Hoạt động xuất bản sách cũng là hoạt động truyền thông vì sách đưa đến
cho con người những thông tin, từ đó dẫn tới sự thay đổi trong nhận thức. Mua
và đọc cuốn sách, con người được thoả mãn nhu cầu về tinh thần của bản thân.
Hoạt động xuất bản sách cũng là hoạt động nhằm trao đổi và chia sẻ thông tin,
tình cảm, kỹ năng để tạo sự liên kết lẫn nhau, dẫn tới sự thay đổi trong nhận
thức và hành vi. Chỉ khi nào đối tượng tiếp nhận thông tin có cơ hội tiếp xúc
với sách thì nội dung thông điệp mà cuốn sách mang trong nó mới có thể làm
thay đổi nhận thức, hành vi của họ trong hoạt động thực tiễn.
Trong quá trình truyền thông nói trên, phát hành là một khâu quan trọng.
Nó giúp cho thông điệp mà cuốn sách muốn chuyển tải đến được với người
đọc, góp phần thay đổi nhận thức và hành vi của họ. Thông điệp không đến
được người đọc, tức là sách không phát hành được, thì quá trình truyền thông
xem như bước đầu thất bại.
1.1.2.4. Tính chất của công tác PHS
* Tính chính trị: tính tư tưởng, tính quần chúng, tính nhanh chóng là nội
dung chủ yếu của công tác phát hành. Nội dung của tính chính trị là làm cho
sách thực sự là công cụ truyền bá chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí
Minh, đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước,… Công tác PHS phải luôn



12
nắm vững tính chính trị của việc phổ biến sách, lấy chính trị làm yêu cầu hàng

đầu trong mọi trường hợp.
* Tính quần chúng: Xuất bản là hoạt động mang rõ rệt tính quần chúng.
Bản chất của nó là hoạt động truyền bá, phổ biến các tác phẩm cho nhiều
người. Mỗi XBP phát hành cần được kiểm tra trong quần chúng, coi trọng ý
kiến phê bình của quần chúng.
* Tính nhanh chóng: Mặc dù tính định kỳ của hoạt động xuất bản sách
không cao song hoạt động PHS cũng đặt ra yêu cầu trong thời gian ngắn nhất,
sản phẩm đến được với người tiêu dùng nhanh nhất.
* Tính chuyên biệt: Mỗi nhóm độc giả có nhu cầu khác nhau về sách, tuỳ
theo trình độ, nghề nghiệp, giới tính, lứa tuổi, địa bàn cư trú… Do đó, mỗi loại
XBP chỉ có thể phù hợp với một hoặc vài đối tượng khách hàng nhất định. Đặc
trưng này do nội dung tri thức thể hiện trong XBP quyết định. Có thể phân loại
các mảng sách như sau :
+ Theo lĩnh vực tri thức, có: sách chính trị - xã hội; sách khoa học - kỹ
thuật và công nghệ; sách văn hóa - văn học, nghệ thuật; sách giáo khoa, giáo
trình; sách cho thanh thiếu nhi; sách dịch.
+ Theo loại hình, có: sách phục vụ cho nghiên cứu khoa học và phát minh
sáng chế; sách phục vụ học tập và nâng cao; sách ứng dụng nghề nghiệp; sách
tra cứu; sách khoa học phổ thông.
* PHS là hoạt động kinh doanh:
Sách trước hết là sản phẩm văn hóa, tinh thần, trí tuệ, nhằm đáp ứng nhu
cầu về văn hóa, tinh thần cho con người, do đó nó khác hoàn toàn với nhu cầu
về vật chất đơn thuần khác. Tuy nhiên, hoạt động xuất bản (bao gồm các hoạt
động xuất bản, in và phát hành) là hoạt động kinh doanh. Có thể nói, kinh
doanh PHS vừa là hoạt động kinh tế, vừa là hoạt động trong lĩnh vực văn hóa tư tưởng.




13

1.1.3. PHS và phát hành báo chí
Sách và báo chí là những ấn phẩm xuất bản thuộc lĩnh vực văn hoá tư
tưởng. Chúng phục vụ các nhiệm vụ chính trị, kinh tế, khoa học kỹ thuật, văn
hóa, xã hội và mở rộng giao lưu với bạn bè quốc tế.
Do vậy, hoạt động PHS và phát hành báo chí có những điểm chung. Đó là:



14
+ Đều mang tính chính trị, công ích.
+ Đều là hoạt động kinh doanh.
Hoạt động xuất bản sách mang những đặc trưng chung của truyền thông,
đồng thời cũng có những nét khác biệt với những hoạt động truyền thông đại
chúng khác như báo chí, điện ảnh, quảng cáo,… Hoạt động PHS và phát hành
báo chí cũng có những nét khác biệt:
+ Tính định kỳ và thời gian tồn tại của báo chí không lâu, tuỳ thuộc vào
định kỳ xuất bản. Khi thời gian qua đi, thông tin sự kiện sẽ giảm tác dụng, đôi
khi mất tác dụng (do một trong những điều làm nên tính hấp dẫn nhất của thông
tin là tính thời sự). Trong khi đó, định kỳ xuất bản sách dài hơn, thậm chí
không có định kỳ xuất bản, mà phụ thuộc vào nhu cầu của thị trường.
+ Đối tượng phục vụ của báo chí nói chung là tất cả độc giả có nhu cầu, từ
nông thôn đến thành thị, từ vùng núi cao đến hải đảo xa xôi. Đối tượng phục vụ
của sách lại được phân vùng theo nhu cầu của từng nhóm, phụ thuộc rất nhiều
vào nhu cầu thông tin, trình độ nhận thức, khả năng tài chính,… của từng nhóm
đối tượng, nên địa bàn phục vụ của sách được khoanh vùng hẹp hơn với những
đối tượng khách hàng tập trung hơn.
1.2. Hoạt động PHS ở Việt Nam hiện nay
1.2.1. Vài nét về lịch sử ngành PHS Việt Nam
1.2.1.1. PHS ở Việt Nam trong bối cảnh giao lưu với văn hóa phương Tây
trước Cách mạng Tháng Tám

Do ảnh hưởng của văn hóa Trung Hoa, chữ viết được người Việt sử dụng
ban đầu là chữ Hán và chữ Nôm. Đến thế kỷ XIX, cùng với sự xâm lược của
thực dân Pháp là sự xuất hiện chữ quốc ngữ. Trước đó sách chữ Hán và chữ
Nôm cũng đã xuất hiện, song do kỹ thuật in ấn chưa phát triển nên việc nhân
bản và lưu truyền gặp khó khăn.



15
Cùng với sự xuất hiện của chữ quốc ngữ là sự ra đời của báo chí và văn
học viết bằng chữ quốc ngữ (tiểu thuyết, thơ, truyện ngắn,…). Nhiều bút ký,
truyện ngắn, tiểu thuyết đã được đăng tải trên các báo và tạp chí trước khi được
xuất bản thành sách. (Trước đó, trong phong trào Đông Kinh nghĩa thục do
Lương Văn Can chủ trì đã biên soạn được nhiều công trình, SGK có giá trị
nhằm cổ vũ công cuộc duy tân, dấy lên một phong trào văn hóa dân tộc, một
mặt đề cao tinh thần độc lập tự cường, một mặt kêu gọi học tập và đuổi kịp
phương Tây, hiện đại hóa đất nước, hiện đại hóa văn học, giáo dục). Một trong
những kênh có tác dụng phổ biến văn chương là kênh giáo dục (nhà trường).
Quốc văn giáo khoa thư là các cuốn SGK viết bằng chữ quốc ngữ dành cho văn
chương thuộc thế hệ thứ nhất… Nhờ có máy in, sách được in ra; rồi nhờ có hệ
thống phát hành, sách được mang bán, nơi nào có nhu cầu là sách đi tới. Bên
cạnh đó là những yếu tố mới không thể thiếu cho hệ thống PHS này, đó là sự
hình thành một nhóm người viết chuyên nghiệp mà thế kỉ trước không có, nhất
là các nhà văn.
1.2.1.2. PHS trong thời kỳ từ năm 1930 - 1954
- Giai đoạn 1930 - 1936, dưới sự lãnh đạo của Đảng, sách báo của Đảng
được phát hành bí mật, nhất là các sách được “xuất bản và phát hành” trong tù,
từ trại này sang trại khác như: Chủ nghĩa Lênin, Nhà nước và cách mạng, Luận
cương chính trị,…
- Trong những năm 1936 - 1939, Đảng ta lợi dụng hoạt động sách báo

hợp pháp để tuyên truyền giáo dục quần chúng. Đi đôi với báo chí, nhiều sách
mác- xít phổ thông trình bày dễ hiểu về quy luật phát triển của xã hội, về đấu
tranh giai cấp được Đảng cho phát hành công khai để giáo dục đảng viên và
quần chúng. Nhiều đảng viên, quần chúng tích cực tình nguyện tham gia vào
đội ngũ PHS , tích cực tuyên truyền về sách báo Đảng.



16
- Từ năm 1939 - 1945, trong hoàn cảnh nhiều đảng viên và quần chúng
cách mạng làm công tác xuất bản, phát hành công khai bị bắt, Đảng ta chủ
trương: sách báo công khai không có thì phải dùng sách báo bí mật, ra truyền
đơn, biểu ngữ, tranh vẽ… tổ chức những đội tuyên truyền bằng miệng, hoạt
động phát hành phải đi vào bí mật. Các tài liệu có nội dung về công tác chính
trị, chiến thuật du kích, chương trình huấn luyện cán bộ quân sự… được phát
hành rộng rãi trong các chiến khu, huấn luyện cách đánh du kích cho đảng viên
và quần chúng, chuẩn bị kháng chiến.
- Cách mạng Tháng Tám thành công, hoạt động xuất bản - in - PHS có
bước ngoặt lớn. Từ địa vị không hợp pháp, công tác PHS trở thành hợp pháp
chính thống, sách báo từ chỗ lưu hành bí mật trong phạm vi hẹp đã trở thành
một công cụ, một phương tiện để tuyên truyền giáo dục nâng cao kiến thức về
mọi mặt cho đảng viên và quần chúng nhân dân. Đảng tổ chức những NXB của
Đảng, NXB của các đoàn thể quần chúng. Đồng thời lập ra cơ quan “Tổng phát
hành sách báo cứu quốc” làm nhiệm vụ nòng cốt trong hoạt động PHS, báo lúc
bấy giờ. Sách mới xuất bản bắt đầu được tuyên truyền trên báo chí, tuy chưa
nhiều và liên tục nhưng đã có ảnh hưởng tốt.
- Trong giai đoạn kháng chiến chống Pháp, Chính phủ cho tổ chức một cơ
quan lấy tên là “Ban phân phát tài liệu Cứu quốc” có nhiệm vụ vận chuyển báo
Cứu quốc, báo Sự Thật hàng ngày và một số công văn, tài liệu của chính quyền,
Mặt trận Việt Minh từ Trung ương đi các tỉnh. Trong những năm kháng chiến

trường kỳ gian khổ, cán bộ PHS đã vượt qua mọi khó khăn để những tác phẩm
của Mác, Ăng-ghen, Lênin, Stalin, Hồ Chủ tịch và các đồng chí lãnh đạo Đảng
đến với nhân dân.
Từ năm 1953, Hồ Chủ tịch đã đặt tên chung cho các cơ sở phát hành là
“Hiệu sách nhân dân”. Đây là một việc làm có ý nghĩa rất quan trọng, thể hiện



17
rõ phương châm phục vụ của ngành, một lần nữa khẳng định ý nghĩa to lớn của
công tác PHS trong đời sống xã hội.



18
1.2.1.3. PHS Việt Nam trong thời kỳ xây dựng CNXH ở miền Bắc và đấu
tranh thống nhất đất nước (1954 - 1975)
Ngày 13/11/1956, Bộ trưởng Bộ Văn hóa đã ra quyết định số 555/VH-TC
tách Nhà in quốc gia Trung ương ra làm 2 cơ quan là Sở phát hành sách Trung
ương và Quốc doanh in Việt Nam trực thuộc Cục Xuất bản. Song song với việc
củng cố và phát triển tổ chức ngành PHS, mạng lưới PHS đã được mở rộng và
phát triển nhằm không ngừng đưa sách, văn hóa phẩm đến nhanh với quần
chúng nhân dân. Sách được bán cố định ở các hiệu sách nhân dân, bán lưu động
ở các cơ sở, các hội nghị, trường học và cả đi sâu vào các gia đình… Để phục
vụ tốt các nhiệm vụ chính trị và phát triển kinh tế của đất nước, ngành PHS đã
liên tiếp tổ chức các cuộc vận động PHS lớn, với thời gian dài từ 1 tháng đến 3
tháng. Ví dụ: Tháng PHS XHCN phục vụ hai nhiệm vụ là sản xuất đông xuân
và cải tiến quản lý các xí nghiệp (năm 1958), đợt PHS phục vụ phong trào hợp
tác hóa nông nghiệp, đợt PHS chào mừng kỷ niệm 10 năm Quốc khánh Trung
Quốc, PHS phục vụ dự thảo sửa đổi Hiến pháp nước Việt Nam dân chủ cộng

hoà (năm 1959), đợt PHS phục vụ tuyên truyền cho Đại hội Đảng toàn quốc lần
thứ III, kỷ niệm 30 năm thành lập Đảng, 70 năm Ngày sinh của Bác và 15 năm
nước Việt Nam dân chủ cộng hòa ra đời (năm 1960).
Trong giai đoạn này, ngành PHS cũng triển khai một loạt hoạt động nhằm
xây dựng và phát triển phong trào văn hóa ở cơ sở như phong trào đọc và làm
theo sách; phong trào Duyên Hà, Gia Viễn; phong trào thi đua cải tiến công tác
cửa hàng và phong trào thi đua giành ba điểm cao…
Giữa năm 1967, Phủ Thủ tướng ra quyết định 132/TTg-VG ngày
25/7/1967 về việc chuyển giao phát hành SGK sang Bộ Giáo dục quản lý, để tổ
chức lại các hoạt động phát hành SGK trong nhà trường cho phù hợp với thời
chiến và tăng cường chất lượng giảng dạy, học tập của thầy và trò. Việc chuyển
giao SGK sang Bộ Giáo dục bước đầu có làm giảm tổng lượng sách và doanh



19
thu của ngành PHS nhưng về cơ bản, chức năng nhiệm vụ và mục tiêu không
thay đổi.
Sau khi hoà bình lập lại trên miền Bắc, ngành PHS đã nhanh chóng đi vào
ổn định cơ sở vật chất ở những nơi bị tàn phá nặng nề. Một mặt nhanh chóng
xây dựng lại các điểm bán sách, mặt khác tiếp tục triển khai việc đưa sách báo
đi bán lưu động ở các vùng dân cư. Ở miền Nam, sách được cung cấp nhằm
phục vụ tuyên truyền giáo dục chính trị, tư tưởng, giáo dục truyền thống (ở
vùng giải phóng) và tổ chức phát hành theo con đường bí mật những tài liệu
tuyên truyền trong lòng địch (ở vùng tạm chiếm). Mặc dù gặp rất nhiều khó
khăn nhưng công tác PHS ở miền Nam vẫn phát triển về tổ chức, lực lượng và
đội ngũ cán bộ phát hành.
1.2.1.4. PHS Việt Nam với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc Việt
Nam XHCN (1976 - 1986)
Ngay sau khi miền Nam hoàn toàn giải phóng, hoạt động PHS cần được

tổ chức lại và thống nhất phương hướng chương trình hoạt động trên toàn quốc.
Ở miền Bắc đã trải qua hơn 20 năm trưởng thành và phát triển, hệ thống tổ
chức, hoạt động PHS quốc doanh đã đi vào nề nếp và có hiệu quả rõ rệt. Ở
miền Nam, các vùng giải phóng cũ đã có mầm mống PHS quốc doanh song còn
quá ít và yếu ớt về mọi mặt. Lực lượng kinh doanh sách tư nhân lúc này vẫn
giữ vai trò chủ đạo ở các tỉnh miền Nam.
Do yêu cầu của hoạt động kinh doanh sách ở miền Nam, tháng 11/1975,
Bộ Văn hóa đã ra quyết định thành lập hai chi nhánh của quốc doanh PHS
Trung ương ở TP. Hồ Chí Minh và Quảng Nam - Đà Nẵng (mà sau này, đến
tháng 7/1977, chi nhánh tại Đà Nẵng đã giải thể và giao cho Chi nhánh Sài Gòn
đảm nhiệm toàn bộ các tỉnh phía Nam). Thành phần PHS tư nhân được cải tạo
bằng hình thức trưng thu, quốc hữu hóa cơ sở vật chất hay chọn lọc để sử dụng
làm đại lý (tuỳ theo thành phần).



20
Năm 1978, Bộ Văn hóa - Thông tin đã ra quyết định số 180/VHTT-QĐ
hợp nhất quốc doanh PHS trung ương và Công ty xuất nhập khẩu sách báo
thành Tổng Công ty Phát hành sách. Tổng Công ty Phát hành sách là đơn vị
trực thuộc Bộ Văn hóa - Thông tin, kinh doanh sách, văn hóa phẩm, tem và các
vật phẩm văn hóa theo chế độ hạch toán kinh tế độc lập, có tài khoản và con
dấu riêng. Trong quan hệ giao dịch với nước ngoài, Tổng Công ty Phát hành
sách dùng tên giao dịch quốc tế XUNHASABA.
1.2.1.5. PHS trong thời kỳ đổi mới
* Giai đoạn từ 1986 - 2000:
Công tác xuất bản, báo chí, nâng cao hiệu quả của hoạt động xuất bản
trong công tác tư tưởng được Đảng ta đặc biệt coi trọng.
Trong Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ VI (12/1986) của
Đảng có chỉ đạo: “Quản lý chặt chẽ công tác xuất bản, công tác điện ảnh và

công tác phát hành sách, báo, phim ảnh, phát triển các phương tiện thông tin
đại chúng, nâng cao chất lượng thông tin” [5].
Tại Hội nghị PHS toàn quốc (15/5/1993), đồng chí Đỗ Mười nhấn mạnh:
“Dù hoạt động trong cơ chế thị trường, công tác báo chí, xuất bản, in và phát
hành trước sau vẫn là công tác cách mạng, là một bộ phận của sự nghiệp cách
mạng. Đặc biệt không thể coi công tác phát hành như việc đi buôn đơn thuần” [4].
Tư tưởng về việc truyền tải thông tin trên các PTTTĐC, trong đó có sách,
đã được thể hiện thống nhất, sinh động và cụ thể, thích hợp với đặc điểm của
từng thời kỳ. Ngành PHS nước ta giai đoạn này đã có những bước phát triển
đáng kể. Ngành PHS được sắp xếp lại theo 2 cấp: Tổng Công ty Phát hành sách
ở Trung ương và Công ty phát hành sách tỉnh, thành phố, đặc khu ở địa
phương. Về nhận thức, đã xác định hoạt động PHS thực chất là việc tổ chức
kinh doanh loại hàng hóa đặc biệt nhằm nâng cao dân trí, chuyển sang hạch



21
toán kinh doanh, tích cực phục vụ nhiệm vụ chính trị bên cạnh quán triệt “tính
chất kinh doanh XBP” (khái niệm mới xuất hiện từ năm 1991).
* Giai đoạn 2000 - nay:
Công tác PHS những năm gần đây càng được Đảng và Nhà nước ta coi
trọng. Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng toàn quốc lần thứ IX khẳng định cần
phải: “Phát triển và hiện đại hoá mạng lưới thông tin đại chúng, nâng cao chất
lượng các sản phẩm, dịch vụ phát thanh, truyền hình, báo chí, xuất bản” [6].
Trong Báo cáo của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khoá IX ngày
10/4/2006 về phương hướng, nhiệm vụ phát triển kinh tế – xã hội 5 năm 2006
– 2010 cũng nhấn mạnh: "Phát triển mạnh và nâng cao chất lượng các hoạt
động thông tin, báo chí, phát thanh, truyền hình, xuất bản và phát hành sách
trên tất cả các vùng, chú ý nhiều hơn đến vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào
dân tộc thiểu số" [6] .

Kinh doanh XBP nói chung (và kinh doanh sách nói riêng) là hoạt động
kinh tế đặc thù, vừa phải đảm bảo mục tiêu kinh tế, vừa phải thực hiện mục tiêu
tư tưởng văn hóa và tiến bộ xã hội.
1.2.2. Thực trạng của hoạt động PHS ở Việt Nam hiện nay
Trong những năm đầu chuyển sang cơ chế kinh tế thị trường, ngành PHS
gặp nhiều khó khăn, nhiều đơn vị hoạt động yếu kém, địa bàn bị thu hẹp, làm
ăn thua lỗ, không đủ sức đảm đương nhiệm vụ buộc phải tạm ngừng hoạt động,
thu hẹp quy mô hoặc sáp nhập với một số đơn vị cùng hoạt động trong ngành
văn hóa.
Hiện nay, hoạt động PHS được thực hiện qua các kênh phát hành sau :
- PHS thuộc ngành Văn hóa - Thông tin: 69 đơn vị, bao gồm Tổng công ty
PHS Việt Nam; 30 công ty PHS tỉnh, thành phố; 37 tổ chức PHS sáp nhập với
các đơn vị khác như: công ty sách - thiết bị trường học, mỹ thuật, điện ảnh, vật
phẩm văn hóa, dịch vụ văn hóa… và 01 công ty chuyên xuất nhập khẩu sách,



22
báo (trong đó, 03 công ty PHS nhà nước được bổ sung chức năng xuất nhập
khẩu XBP).
- PHS thuộc ngành Giáo dục - Đào tạo: 64 đơn vị có mô hình tổ chức ổn
định, thống nhất và có tên gọi chung là Công ty Sách - TBTH.
- PHS quân đội thuộc Thư viện trung ương Quân đội : 1 đơn vị.
- PHS thuộc thành phần kinh tế khác : trên 10.000 đơn vị (gồm cửa hàng,
đại lý, nhà sách, trung tâm, công ty cổ phần, công ty trách nhiệm hữu hạn).
Lực lượng tư nhân tham gia ngày càng đông đảo vào thị trường XBP.
Hiện nay cả nước có gần 11.000 điểm mua bán, cho thuê sách, trong đó tư nhân
chiếm hơn 10.000 điểm. Các điểm mua bán sách này tập trung tại vùng đông
dân cư như thành phố, thị xã, trung tâm huyện. Lực lượng phát hành này đã chủ
động làm chủ nguồn hàng, có khả năng thu gom, chuyển tải hàng hóa nhanh và

đã thực sự trở thành một bộ phận cấu thành hệ thống PHS. Đây là một nét mới
trong quá trình phát triển của ngành PHS.
Lực lượng lao động ngành phát hành XBP cũng có những bước phát triển
đáng kể về mặt số lượng, đặc biệt ở bộ phận phát hành XBP ngoài quốc doanh.
Hiện nay, ngoài 115 đơn vị PHS nhà nước với khoảng trên 3.500 lao động, còn
có lực lượng lao động phục vụ trong mạng lưới phát hành ngoài quốc doanh,
trong đó có công ty như Nhà sách Thành Nghĩa có khoảng trên 1.300 lao động.
Ngoài ra, có trên 300 lao động tại các NXB làm nhiệm vụ PHS, và trong tương
lai, bộ phận lao động phát hành của các NXB còn tiếp tục phát triển.
Khoảng một thập niên trở lại đây, các nhà sách tư nhân xuất hiện nhiều,
rất nhanh và đang khẳng định vị trí trên thị trường kinh doanh XBP như là một
thành phần kinh tế không thể thiếu trong nền kinh tế thị trường định hướng
XHCN. Những người làm sách tư nhân bao gồm đủ các thành phần, từ những
trí thức có tâm huyết đối với nghề sách, những GV đã nghỉ hưu, những cán bộ,
công nhân trong hệ thống PHS quốc doanh về hưu mở cửa hàng riêng, cho đến