Quan niệm của I.Cantơ và G.F.Heeghen về phán đoán

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN




NGUYỄN THỊ LAM TRÀ



QUAN NIỆM CỦA I.CANTƠ VÀ G.F.HÊGHEN VỀ PHÁN ĐOÁN



LUẬN VĂN THẠC SĨ
Chuyên ngành: Triết học





Hà Nội-2013


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN



NGUYỄN THỊ LAM TRÀ

QUAN NIỆM CỦA I.CANTƠ VÀ G.F.HÊGHEN VỀ PHÁN ĐOÁN


Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Triết học
Mã số:60.22.80


Người hướng dẫn khoa học:
PGS.TS. NGUYỄN ANH TUẤN




Hà Nội-2013

MỤC LỤC
MỞ ĐẦU 1
CHƢƠNG 1. NHỮNG CƠ SỞ HÌNH THÀNH QUAN NIỆM CỦA
CANTƠ VÀ HÊGHEN VỀ PHÁN ĐOÁN 11
1.1. Điều kiện xã hội và các tiền đề hình thành quan niệm về phán đoán
của Cantơ và Hêghen 11
1.1.1. Bi cnh lch s châu Âu gia th k XVII  u th k XIX và
nhng thành tu khoa hc t nhiên 11
1.1.2. Mt s ng trit hc  16
1.2. Giới thiệu chung về Cantơ và Hêghen 25
1.2.1. Cui, s nghing trit hc ca  25
1.2.2. Cui, s nghing trit hc ca Hêghen 30
1.3. Về hai tác phẩm “lôgic học” chính của Cantơ và Hêghen 35

1.3.1. Tác ph 35
1.3.2. Tác pha Hêghen 38
CHƢƠNG 2. SỰ PHÁT TRIỂN QUAN NIỆM VỀ PHÁN ĐOÁN TỪ
CANTƠ ĐẾN HÊGHEN Error! Bookmark not defined.
2.1. Quan niệm của Cantơ về phán đoán 42
 42
2.1.2. Vai trò cc siêu nghim 56
2.2. Quan niệm của Hêghen về phán đoán 63
2.2.1. V trí cHc thuyt v khái ni 63
2.2.2. Bn cht, cu to c 66
2.2.3. S phân lo 70
2.3. Một vài so sánh quan điểm của Cantơ và Hêghen về phán đoán 76
KẾT LUẬN 87
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 90
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong lch s logic hc, nghiên cu các hình thc c
 c nhiu nhà khoa hc quan tâm. Vic phân tích và làm sáng t ni
dung, kt cu, s phân loi và vng ca các hình th
nim, n s i nhn th
bn cht ca hin th  y, các
hình thc lôgic này không ch là nhng chnh th logic i mà còn mang
tính lch s, bi chúng vng và phát trit quá trình. Nghiên cu,
phân tích các hình tht cách nghiêm túc s i hiu v
cái công c nhn thc th gi  Lun n hình
th nghiên cu vì nhng lí do sau:
Th nht, vì vai trò c         n
phm cao nht và cui cùng ca b ng thm nhim vai
trò là yu t cu thành, là b phc liên kt li, là yu t tòng thuc ca
các hình thc t n và chng minh.

Nm không ch m khm cui ca quá
trình nhn th vt hình thn c
c nhìn nhy. Bi lc lôgic ca t
 liên kt các khái nim v khnh
hay ph nh s tn ti cng, thuc tính hay nhng mi quan h ca
 có mn thn phi tri
qua mt quá trình vng lâu dài. Vì l  kh
t chnh th có logic và lch s sinh thành riêng ca mình.
a, nhn thc là mt quá trình bin chng i các tri thc,
tri qua nhin. Là mt hình thn quan
trnh hình các tri thc y. Nó va là kt qu ca s phn
ánh hin thc v i nhn thc và ci to th gii.
i bóc dn các lp v ca s vt, hing
 tin ti bn cht. Nh c nhng khái nim
mi, tip theo nhng khái nii liên kt vi nhau to thành nhng phán
 i  mt m        t qu    i
nhng khái nim phn ánh sâu sn cht ci ng. Vì vy, phán
ng trong vin tri thc.
Vic nghiên cu sâu sc v  i nhn thc trn vn
 hin th i.
Th hai, bn thân p vng. Khái ni
m nút cng n
c trong quá trình chinh phc hin thc v mt lí lun và thc tin. Ni
dung tri thc ca chúng ta v s vt và nhng mi liên h ca chúng trong
khái nim nh vy c tn ti trong hình thc trn vtrong
quá trình phát trin s vt luôn bii, vì th, khái nim tip tc vng
 n chân lí ph bin. quá trình vng ca khái nim luôn phi
tri  c liên kt v
chng nhng tri thc m s vt, t i phát trin
thành khái nim mi.

Tuy nhiên, nu ta hi là hình thc m rng tri th
có sn trong khái nim, m rng cái còn b bó hp, phát tric
phát trin, là hoàn toàn sai l dng khái ning b
phn c t ti tri thc mi, nhm mu ra quy lut mi,
khái nim mi. Có nhin s hình thành và vn
ng ca khái nim c s vng và phát trin ca nó
c v mt lch s và logic.
Vt nhng b phn vng
(là khái nim), nên bc tp và chc chn cng luôn
v ng và phát trin. Tuy nhiên, h      khoa hc
chuyên bit nào nghiên cu v s phát trin c phát
trin ca các quan nim v . Vì th, lun góp phn làm
sáng t mng nghiên cu v s vng ca
i vi nhng hình th
Th ba, trong lch s logic hc, các trit gia l  cn phán
      u ca mình khá nhiu, tiêu bi 
Trong tác phm Phê phán lý tính thun
túy ca  l u tiên p      t b phn cu
thành nên tri thc
trong nhn thc. Và trong chui lp lun logic ca mình,  cho rng phi
 mi nhn thý ni K tha và khc phc
nhng hn ch cm c trit
hc I - Khoa hc logic, Hêghen cho r vng và phát
trin, và s phát trin ca các c nhn thc th hin thông qua s bin
i, thay th các lo ng nên mt h thng nhng
u tiên v t cách hoàn chnh và bin chng nht.
Hai ông là nhng nhà logic hi cái nhìn
v ng bin ch  a, qua các công trình nghiên cu ca mình,
 t ln na khnh vai trò quan trng c
n thc hin thc. Tip thu và ng

bin chng v ca  và Hêghen, các nhà trit hc macxit
 hình thBin chng ca
t nhiênính chi lp nhau ca nh
ng: là s phân hóa thành hai cn, t v.v. phân hóa
thành hai cc, vi ly. Nu  ch
kia không th nm ly mt mt phin di thì  ch 
[2, 168]. Qua nhng nghiên cu ca  và Hêghen  g 
n nht v hình thn chng
ca nó. c bit là Mác k tha và vn dng ng lôgic ca Hêghen
vào các khái ni th trong b n. n
n hai tri nghiên cu v m
làm sáng t  vng ca
hai trit gia này trong kho tàng nghiên cu logic hc.
Tuy nhiên, trong nghiên cng dy logic hc, phán 
 cp nhi c trình bày cùng vi các hình thc
logic khác ch c s c phân tích mt cách thi vai trò
cc bit v vng ca nó 
nhiu. Vì vy, tác gi ch tài: Quan niệm của I. Cantơ và G. F. Hêghen
về phán đoán  tài luc ca mình. Trong lu
gi phân tích nhng quan nim v a nó trong logic hc
c   Hêghen   mong mun phn nào soi t mt cách k
ng, toàn di c c hiu và vn
dn thc mt cách hiu qu 
2. Tình hình nghiên cứu vấn đề
Trong lch sc nghiên cu t  s phân loi
và vng bi các tri     Trong
nhng tác phn, các trin xây dng nên mt h thng
nhm v t cách bin chng và toàn din. Sau này,
mt s nhà logic hc tip tc phân tích nhng quan nim m
cung cp cái nhìn toàn di v hình th  

 yu da trên nhng công trình nghiên cu sau:
Nhóm th nht là các tác ph cp trc ti
u n nht giúp tác gi c nhng ni dung chính
ca lu c nhn xét ca mình).
N 322 TCN) chính là khu cho vic
nghiên cu logic hc n. Trong hc thuyt v
n luu rt nhiu v u là tác
phm Organon (b công c) trong tiu phm V s gii thích (on
interpretation).  tác phm này, Arixtot ch yu nghiên c mt
chng ri t ng hc thuyn lu,
c Arixtot nghiên cu ch yu v mt hình thc và  trng thái
còn s vng ca nó li c phân tích  mc cn thit. Tuy
t nhng viên gu tiên cho vic nghiên c
sau này. Nhng quan nim v a Arixtot giúp tác gi lu
cái nhìn so sánh gi  i cách tip c 
i cái nhìn vng t   c phát trin c
Hêghen.
Sau nhng nghiên cu v a Arixtot trong hc thuyt v
n lun, nhiu nhà logic hc phát huy nhng quý báu ca
Arixt (1724 - 1804) - i sáng lp ch 
tâm phê phán trong trit hc c c, c nghiên cu
sâu sc . Hc thuyt v tri thc ca  c xây d lý
thyc bit trong hai tác phm Phê phán lý tính thun túy [26]
và  [27],  o
r cm giác ti ý nim (vt t c thc hin thông
 cu tác phm,
tuy nhiên, lun "Phê phán lý tính thun túy" là tài liu chính vì tác
ph cp sâu sc và toàn din nht nhng quan nim c hình
thm, qua s phân lo 
ra tin trình c cn ý nim (n ti cao

ca nhn thc) nhnh phng hp tiên nghim
vy,  c bi cao vai trò c
Hêghen (1770 - 1831) vng bin chng rt quan tâm ti các vn
 cc dù trong trit hc ca mình ông ch yu nghiên cu
quá trình bii và phát trin ca khái nim, i
i sâu sc, mo sát quá trình bin
i c   trên   s bi i ca khái nim trong phn: Hc
thuyt v khái nim ca tác phm c trit hc I -
Khoa hc logic [14] hay còn gi là: Tiu logic. Hêghen p xp trình t
các long vi c nhn thng phát tri
lên. Lu ch yu s dc xut bn bng
ting vi  trích dn và làm sáng t   m ca Hêghen v phán

Trong nhng công trình nghiên cu ca mình 
và phân chia li các loi con mt ca nhà bin
chng duy vt, làm sáng t ng mâu thun trong b
            m ca
 tính bin chng c Bin chng ca t nhiên là
mt trong nhng ng nht ca hc thuyt logic hc bin
chng macxit v  [51, 500].
Tip thu nhng có giá tr v c bin
chng c           phát trin lên
n chng duy vmà sau này c b sung thêm bng nhiu
ý kin quý báu c s phân loi và bii c
c bit trình bày trong tác phm Bút kí trit hc [34] 
Nhiu nhà trit hc Lin Xô u sâu v . Trong s
h có th k n Rodentan trong tác phm Nguyên lý logic hc bin chng
[52] c dch sang ting Vit ha th k  n sách giáo
t cho tt c nhng ai nghiên cu môn hc Mácxít này.
Rodentan không phân chia và phân loi  và Hêghen 

làm. Ông m x nhng mâu thun trong b, tp trung làm rõ
s khác nhau cc và logic bin chng, tính
vng và phát trin c d
t hình thc vng và cách thc sn xut ra tri thc m nào
trong Tn. Ngoài ra, ông còn ch c nhng hn ch, tích cc ca quan
nim Hêghen v     hình
th Tác phm là tài liu quý trong phm v
a hai tric.
Nhóm th hai gm các công trình nghiên cu c khái quát v
trit hc và logic hc ca  qua tác phm Phê phán lý tính thun túy và
ca Hêghen qua tác phm Tiu logic - là nhóm tài liu trc tip hoc gián tip
 cn hai trió quan nim v
u này giúp lung th, hi
ng logic hc ct lõi ca tác gi      t  
c cái b phn t
N cn trit hc  sm nht  ginc Vit
c bit là GS. Trc Tho. Trong tác phm Lch s c
Marx [56] ông t trình bày các võng lun ca phép bin chng siêu
nghim theo kt cu ca tác phm Phê phán lý tính thun túy. Tuy nhiên, s
c sâu sc, ch yu là theo trí nh
nhng    sc so  n, khách quan v thc cht nh 
ng trit hc ca  ng nhn thi ý nim ti cao
thông qua hàng lo
Trong cun Trit hc Kant [10], Trnh n
các v trong trit hc n gii thiu kh c
cm m. Tác gi 
nhìn toàn di tt c các loc thuyt tri thc ca
 m m.
n Trit hc và Nhà xut bn Khoa hc Xã ht
bn cun sách I. Kant - i sáng lp nn trit hc c c [4] tp hp

29 bài vit ca 14 tác gi nghiên cu v các c khác nhau ca trit hc
. Vic các tác gi a  t ra phép bin
chng siêu nghimi vit luu sâu strit
hc , t   c vai trò ca các loi phán 
Giáo trình Lch s trit hc c c [12] do tp th các ging viên
khoa Trit hi hc Khoa hc Xã hi biên
son và nghi  
nht  Vin nay v tt c các nhà trit hc c c bit
có mt ni dung v h thng lôgic ca Hêghen. Cu
tác gi có cái nhìn toàn din v trit hc c  v trí, vai
trò ca trit hHêghen.
ng xem xét ca nhing phái trit hc
i, nht là ca các dòng trit hc phân tích và thc chng
, tuy nhiên do còn nhiu hn ch mà tác gi lup cn
c tài liu cng phái trit hc này.
Các nhà nghiên cu logic  p thu nhng mt tích cc da
m logic bin chng duy vt, song vn  mt công trình
nghiên cc lp riêng nào v   phân loi
n ca nó mi ch  cn trong mt s tài liu
mang tính giáo khoa v logic hc và trong mt s nghiên cp
chí Trit hc.
Trong s i k n tp bài ging Logic bin chng [30] do các
thy giáo, cô giáo b môn logic hc, khoa trit h
biên son mt cách nhìn khái quát v s
vng cvà h thng hóa li thành 20 lo
cho tt c c nhn thc hin thc.
c kho sát tình hình nghiên cu v cho thy vai trò ca phán
c xem xét và nghiên cu mt cách
th lu  gng tìm hi trong
quan nim ca  và Hêghen, a hai nhà trit hc

i vi nhn thc v nói riêng và vi nhn thc v 
3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
M : lu        nim ca  và
Hêghen v m, vai trò, s hình thành, vng và cách phân loi phán
n thc t  n xét v a các ông cho s phát
trin ca lôgic hc.
Nhim v:
- Trình bày nh hình thành quan nim c và Hêghen v

- Gii thiu chung v cuc i, s nghip và tác phm lôgíc ca 
và Hêghen.
- Phân tích quan nim ca  và Hêghen v s bii và phát trin
cvà vai trò c
- ánh quan nim ca 2 nhà trit hc c in c nêu trên
v 







 .
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
ng nghiên cu ca lun chm, s vng,
phát trin và s phân lo trong phm vi hai tác phm Phê phán lý
tính thun túy ca  và Tiu logic ca Hêghen.
5. Cơ sở lí luận, phƣơng pháp nghiên cứu
 lí lun ca lu thng nguyên tm ca ch
t bin chng v lí lun nhn thc và logic hc.

u n chng duy v
thng nht logic  lch si chiu, phân tích, tng hp.
6. Đóng góp của luận văn
Lung nn hình th
quan trc bit s vng và phân loi nó trong logic hc
ca  và Hêghen.
7. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn
Luu bit v Logic hc ca  và Hêghen
m ca các ông v 
Lu    làm tài liu tham kho tt cho nh i mun
nghiên c logic hc truyn thng và logic hc bin chng.
8. Kết cấu của luận văn
Ngoài phn m u, kt lun, tài liu tham kho, lu  m 2
6 tit.


CHƢƠNG 1. NHỮNG CƠ SỞ HÌNH THÀNH QUAN NIỆM
CỦA CANTƠ VÀ HÊGHEN VỀ PHÁN ĐOÁN
1.1. Điều kiện xã hội và các tiền đề hình thành quan niệm về phán
đoán của Cantơ và Hêghen
1.1.1. Bối cảnh lịch sử châu Âu giữa thế kỷ XVII – đầu thế kỷ XIX và
những thành tựu khoa học tự nhiên
Trit hc là mt trong nhng hình thái ý thc xã hi, phn ánh tn ti
xã hi, là s kt tinh nhng tinh hoa tinh thn ca nhiu th ra
i và phát trin ca mi hc thuyt trit hc luôn luôn chu s chi phi và
ph thuc vào nhu kin kinh t, chính tr - xã hi nh
nh lch s, là cánh cu tiên vô cùng cn thit và quan trng
 c vào nghiên cu ngun gc, ni dung, ch s ca
mt h thng trit hc.
Lch s c châu Âu th k XVII  c sang mt giai

n mi. S phát trin kinh t n ch n các quan h
kinh t phong kin, làm xut hin nhiu ngành sn xut mi vi các nhu cu
xã hi và cá nhân mi.
Cách mng công nghit bin c kinh t quan trng nht
i sng kinh t - xã hn lúc by gii s phát trin nhy
vt ca sn xuu s i hoàn toàn b mt châu Âu.
Ch i mt nn sn xut phát tring
có trong lch s, t n so vi tt c các ch  xã h
c chuyi cho châu Âu mt din mo mi vi nhng thành
tu khng l v kinh t - xã hi và vng ti quan trng
y khoa hc nói chung và trit hc nói riêng phát tric bii vi
trit hc, s chuyn bic th hin rt rõ. Trong thn ch 
h thng thn ht chic khoác lên, che y cho ch 
duy tâm, ch u vi nhng lý lung
i ti mt th gii ng, xa ri hin thc cuc s ci b
c thay th bng ch t siêu hình và ch t
hc thâm nhp khám phá cuc sng, tìm hiu nhng bí n trong lý tính ca
 li nhng quyn mà
h ng phong ki nhn: quyn t do, quyng, quyn
s hu riêng ca mi cá nhân và quyu hi phi
i trí tu và t c.
Tình tr     t sc phc tp vi nhng mâu thun
chng chéo, gay gt không th dung hòa. Sau khi tht bi trong chin tranh
nông dân (1525), n th k c li tri qua cuc chin tranh 30
vi nhng hu qu nghiêm trng là s tàn phá ghê gm, nng n c v
sinh mng và ca ci. Xã hc cui th k XVIII còn là mt xã hi nghèo
nàn, lc hu, trì tr so vc Tây Âu chung quanh. T
kic thng tr t c ch tn ti
v hình thc, thc t c còn phân thành nhiu tic tách bit
nhau v a cát c phong kiu mi cát c là mt

t có quyn lc vô hi vi thn dân ca mình. Trong ma
i, cnh sát, tin t và thu quan riêng. S phân tán v kinh t
chính tr cùng vi s bo th a tri là lc cn ln kìm
hãm ng phát trin ch 
V ng, h ng thn hc chia v 
lun. Khoa hc còn b sa ly trong thn hc. Ch t mi bu
phát trin nh vào thành tu ca vt lý hc, sinh hc và y ht nhiên b
chng li. Thn hc ging dy troi hc tng hp. Các
khoa hc khác và trit hc ch là công c bin h và bo v cho thn hc. Các
nhà trit hc c c - i hc
cc Ph, do s hãi hin thc cách mng, tha hip vi giai c
sng ca h không th hin ra thc tin cách mng, h i ph
ngoài trit hc ca mình mt lp v thn nng n, xa ri
hin thc [24, 24]. Trit hc tha hip và ng b tôn giáo.
Có th khái quát bc tranh toàn cnh ca xã hi tht u
i k nhc nhã v
mt chính tr và xã hm thy mình d chu ti
t và tâm trng bt mãn bao trùm c c. Không có giáo dc, không có t do
n xã hi  không có gì c ngoài s n và t 
li, l thói con buôn hèn mt, xun xoe nnh hót thm hp toàn
dân. Mi th u nát bét, lung lay, xem chng sp s, thm chí chng còn
ly mt tia hi vng chuyn bin tt lên, vì dân tc th sc
vt b cái thây ma ra nát ca ch  t ri [36, 754].
c a các cuc cách mn Âu  M,
c bii cách mn Pháp (1789), cùng vi bi cnh kinh t - xã
hi phc tp, ry mâu thun cc lúc by gi ng
mnh tng ca giai cc. H t ra v tin hành cách
m mà ch c
thc ti xã hg thi, trong tng lp trí tht hin tình trng
bi quan, bt mãn và bt ln tng ci

a hip, xuôi chiu, ph nhn s ci to xã hng bo lc cách
mng, bin h cho s tn ti c  c Ph và xã h i. H
không dám làm cách mng trong hin thng khai sáng
Pháp, h ch có th làm cách mng trong lý lun trng,
 hin khá rõ mâu thun gia tính cách mng v trit hc
vi s bo th, c lng chính tr. H ly trit h
phê phán và chuyn tng cách mng. Trit hi gm, th hin
khát vng ci to hin thc ci. S tìm li thoát trong trit hc y
c Mác nhGic c i qua thi k tin
s cng, trong thn thoi, nhc chúng ta
i qua lch s ng,
trong trit h Trit hc là s tip tc ca lch s c trong ý nim
[36, 557].
 Pháp hi th k XVIII, cách mng trit hc hi
th k c cuc cách mng chính tr, i giai cp
n Pháp vn tri cách mng, giai cc ngay t n
tha hip vi tng lp phong kin quý tc Ph ng tr th lp
ng cc gii quyt nhng v phát tric.
V các thành tu khoa hc t nhiên
Bt k mt hc thuyt trit hc nào  không bao gi  i trên
mt trng không, mà luôn là s k tha, tip tc phát trin nh
a nhân loi. Trit hc  và Hêghen, t bit là 
không ch hình thành trong bi cnh lch s ri ren, phc tp cc
th k XVIII mà còn là s tip thu nh    ng ca th i.
c ht, cn ph cp ti nhng thành tu khoa hc t nhiên - nhng yu
t ng trc tip ti s hình thành th gin, quan
m ca các nhà trit hc.  tng khnh: ng trit hc phi
ng ca s minh tring thng ca khoa hc
mà mc khai phá s không bao gi  cho b vùi lp li và làm ta
lng

S phát trin ca khoa hc t nhiên thi k  ng sâu sc t
ng ca  và phn nào ca Hêghen. Nhng phát minh vch thi ca
khoa ho nên nhc ngot quan trng trong lch s nhn thc
nhân lohoàn thành
tác phm V s vng ca các thiên th  ng thuyt nht tâm trc tip
công kích, phn bác li thuya tâm do Arixtt khng, Ptomele phát
trin  thi c t là trung tâm, mt tri và các thiên th quay
i thy hàng ngày, thì Coc li vi
quan nim da vào nhng nghiên cu khoa hc ca ông là mt trng yên
và là trung tâm ct và các thiên th khác quay xung quanh mt
tri. Phát hi c t nhiên mà còn làm
nn tc ngot trong s phát trin ca trit h
hc, trit h     cun Nguyên tc toán hc  lp
t s vng ca các thiên th n toán hc,
c bit là s áp dng lc hc nh lut vn vt hp dn vào phân tích
s chuyng ca các thiên th trong h thng mt tri.
Các nhà khoa h ra mt cách h thng nhng hình thc vn
ng ca vt cht lên trên cách hic, lý hc, hóa hc, sinh hc.
Vic phát min và s dn tc nhy
vt ca phát trin sn xut t ng th công t hóang thi
chng thc nhng phát triu tiên ca khoa hc v s bo toàn và bin hóa
ng và vt cht c. Lômônôxp chng minh bng thc nghim
nh lut Bo toàn và chuyngc Pháp Lavoarê,
da vào nhng phát minh hóa hc, bác b quan nim v s tn ti ca mt vt
chc bit: cht cháy không trng làm tác nhân cho s cháy và ôxy
hóa nói chung. Sau s s ca thuyt cht cháy, khoa hc t 
bác b ht nhcht không có trngcht nhitcht
ánh sángcht âm thanhng, nhit, ánh sáng,
u là nhng hình thc vng khác nhau ca vt cht. Vi
nguyên lý cu to hóa hc khác nhau ca vt th  Anh,

c rng nhi v cht ca vt th u ph
thuc vào cu tng ca nó. S phân tích quá trình hóa hm thay
i quan nim máy móc coi vng ch là s chuyn dn ca s vt.
Vai trò ca khoa hc t i vi s phát trin ca trit hc mt ln
nm c và s cáo
chung ca trit hc c c. Trong sut thi k lâu dài t n
Hêghen, t      y các nhà trit hc tin lên
hoàn toàn không phi là sc mnh c ng. Trái li
cái th y h tin lên ch yu là s phát trin mnh m, ngày
càng nhanh chóng và ngày càng mãnh lit ca khoa hc t nhiên và ca công
ngh.
nh vào siêu hình hc th k
XVII - XVIII, dóng mt hi chuông báo hiu cho ngày tn s ca siêu hình
h- m u cho k nguyên ca phép bin chng. Nhng thành t
chng t khoa hc t i cho s tng kt bin chng, nó cn
xây dng mo sát mi - n chng
-  có th ph nhng quy lut t nhiên k
c phng, trong trit thuyt ca các nhà trit hc, và
là nhng ti ng bin chng thiên tài ca  và Hêghen. Nu
 th k XVII, nhng nhà khoa hc t nhiên bu t 
xây dng mt cách t  nhn thc khoa
hc, thì  cui th k u th k XIX, các nhà trit hc bu t
 và Hêghen li xây dn chng cho khoa h
s duy tâm.
1.1.2. Một số tư tưởng triết học trước Cantơ và Hêghen
Hmi h thng trit hu chng trong nó ít nhiu nhng
thành tu ca tri thc nhân loi, bu t vic k thng ca
quá kh, gii quyt các v ca hin ti, phn ánh chúng trong các khái
nim, các phng tht ra các câu hi mTrit hc
ca   .

Trit hc Hy Lp c m khi ngun, gi m ra nhiu v
 lý lun cho trit h và toàn b trit hc sau
này. Nhng bin chng ca các nhà trit hc th
t i là ti vô cùng quan trng cho nhng nhà trit
hc th và Hêghen k tha và phát huy.
ng bin chng có ngun gc lch s t hc thuyt ca các nhà
trit hc Hy Lp c i. Các nhà trit hc Hy Lp c u là nhng nhà
bin chng t phát bm sinh[40, 34]. Có th nói, phép bin chng Hy Lp c
i phi là mn mang tính xuii vi s phát trin ca
trit hc Tây Âu trong quá trình lý gii môn khoa hc v các quy lut ph
bin, v s phát trin ca t nhiên, xã hng
bin chng t phát ca các nhà trit hc Hy Lp c  hin rõ  vic
lý gii t nhiên v th gii vt qu ca s kt hp
khác nhau gia các mi lp.
Trit hc Hy Lp c ng bin chng sâu sc nht
trong sut toàn b lch s trit hc c n trit hc t nhiên
thm tinh thn ca phép bin ch gii, gii t
t chnh th không th phân chia, t
th hin ra qua s quan sát trc ting nhng mm
mng cho hc thuyn sau này v các bn nguyên và nhng yu t u
tiên ca t nhiên.
Hc thuya Heraclit
Heraclit (544  483 TCN) là nhà bin chi ting ca Hy
Lp c i. Ông xut thân t tng lp ch nô quý tn thân li sng
nghèo kh. i con mt ca Heraclit, mi s vt trong th gii,
vng, phát trin không ngng:  tm hai ln trên cùng
m [67, 157 - 158], tc mi cái ch xy ra mt ln, không lp li
mc dù gia các s vt có th có s k tha nhnh. Hêghen nhn xét: Khi
Heraclit nói: Tt c u trôi chy y chính là tr thành c phát biu
nh nn tng ca tt c nhn ti y

Heraclit coi sinh thành là phn ca mi tn ti. a
nhn s tn ti và thng nht ca các mi li quan
h khác nhau. Bn thân logos là s thng nht ca các mi l là
mt th thng nhn ra các cuu tranh
gia các s vt, li lp nhau, nh các cui có
hing s vt này ch   v       
ng xuyên phát trin và tr mãi không ngng. Vì th u tranh là quy lut
phát trin c. Bu tranh luôn din ra trong s hài hoà nht
nh, da trên s nh ca logos. Hc thuyt logos ca Heraclit là ti
u tiên v tính bin chng ng trc tip ti  và Hêghen.
c bit, trong hc thuyt khái nim Hêghen cho rkhái nim u
mt s bu mi trong vi Hêghen 
phân tích khái nin thc ý nim.
Platon (427  347 - TCN) là nhà trit hhc
thuyt v ý nima ông chng nhng ni dung sâu sc. Hêghen cho
rng Platon có ng to ln quá trình phát tri
tinh thn ca nhân loi.
m bn th lun ca mình, Platon cho rng mi s vt
trong th giu ch tn ti d, nht thc
mang tính cht chung và bao quát u thuc v c tinh thn thun tuý,
ch không phi là tri thc thuc v các vt t y là tri thc ca con
i không phi là s phn ánh các s vt, mà trái li, là bn cht ca chúng.
Các ý nim, theo cách hiu ca Platon, m, tri thc
khách quan hoá. Chúng b rút ra khi ý thc ci, hòa trn vào th
gic coi là tng th các ý ni. Các ý nic coi
là tn ti nói chung, bt bin. Chúng không phc sinh ra t
     n t    t n nay. Vì vy,
nhng ý nim chung, nhng tri thn phi tách
bit khi th gii các s vt c    h và bi i không
ngng. Coi các ý nim là tn ti nói chung, là tn ti thc s, Platon vn

khnh rng cái không - tn tc. Cái không - tn ti chng
phi là mi lp vi tn tt khía
cnh ca tn ti. Bn thân cái tn t i nó, tc
cái không - tn ti.
Hc thuyt v ý nim ca Platon có nhng bin
chng siêu nghim ca     hin m c vô cùng quan
trc chuyn trit hc t n d tm v th
gii ý nim , linh hn bt t, t do) và th gii các s vt (hay th
gi c và th gii có sau). Trong trit hc duy tâm khách quan ca
Platon có nh  ng so vi th gii vt t nó và th gii hin
ng trong trit hc duy tâm ch quan tiên nghim ca . Platon cho
rng ý nim là nhng tri thc vn có sn trong i và không
ph thuc vào kinh nghim cm tính. Còn vi , ý nic hiu là giai
n phát trin cao nht ca khái nim, ý nim là các phm trù ca lý tính và
ý nim cao nht trong trit hc  chính là Linh h, T do -
thuc v th gii vt t ng duy nht mà  s d 
ý nim t là thông qua phán  có qua các lo
i mi nhn thc ý nim. T  ch ra rng ch 
ng hp tiên nghii có kh n thc ý nim. Tuy
n ch duy tâm ca Platon và  v ý nim.
Platon nêu ra  ng v cái hu th  n t   
n tng vi khái nim cng trên
c Hêghen s dng làm nn thu t
lun chng cho chân lý.
Trong nhn thc lun, Platon ch tha nhn nhng gì mà trc giác, suy
din trí tu i thì mi là tri thc thc s. Mi tri thu phi mang tính
khái quát cao, khoa hc là mt h thng tri thc v các ý nim, còn sn phm
ca kinh nghim, nhn thc cu ch là nhng kin ging
v các s vt. Các tri thi cho ta nhng chân lý tuyi, là
 ca khoa hc, còn các dng nhn thc cm tính thì ch thích dng vi ý

thng. Xut phát t m cho rng linh hn con n
chi dng tim tàng mi tri thc, mi có th
bit và nhn thc, Platon cho nhn thc là s hng, là s liên h các chân
c hng li.
Trong trit hc, khi Platon nói rng ta nh li nhng Ý nic
cng Ý ni
tn ti t mình (mc nhiên) trong tâm hi ch không phi là cái gì
xa l n vi tâm hi t bên ngoài, nó chính là ý nim bm sinh
y Platon i nhn th hng li,
i tr s phát trin ca nhng gì t mình  trong tâm hn
i.
Cái ch yu nhng là ngh thut suy din
i trit hc hay còn gi là ngh thut bin chng. Th
có thut ng lôgíc, Platon ng s dng thut ng n chc
bit coi trng và phát trin quan nim ca Socrates v phép bin ch
mt ngh thut tranh lun, Platon hiu nó theo hai khía cnh: Th nht, là k
t câu hi và gith hai, là kh  dng và tip cn các khái
nim, tng hm khác nhau trong tranh lu ng
thng nh       ng phép bin chng  Platon
không phi là th bin chây chúng ta tìm thy  các nhà ngy
bin, nh  m ln các quan ni n
chng vng trong các khái nim thun.
y là Platon c c gng vch ra s khác nhau
gia phép bin chng ch quan, ngy bin và phép bin chng khách quan.
Có th  tha và phát trin có hiu qu ng bin
chng ca Heraclit trong hc thuyt logos   n thc lun ca
Platon  xây dng nên hc thuyt lý gii bn cht th gii ca mìc bit
là trong hc thuyt v khái nim c hiu  t rng là nhng hình
thm c n.
Aritxtot (384  322 TCN) - b óc bách khoa a trit hc c

i Hy Lp - u tiên khám phá ra nhng quy lng c
bin chng. Aritxtot phê phán mnh m hc thuyt ý nim ca Platon. Ông
cho rng các ý nim ca Platon không th là công c  nhn thc th gii bi
vì chúng hoàn toàn bit lp vi quá trình sinh thành, vng, phát trin ca
s vt cm tính. Theo Aritxtot, th gii hin thc vn r 
di có th khái quát, quy s m trù
    ng h thng 10 phm trù: bn cht, s ng, cht
ng, quan h, không gian, thi gian, tình trng, s h  ng, chu
c bit hai phm trù không gian và thc  
cp ti rt nhiu và mang tính tiên nghim. Aritxtot  o nên m c
ngot quan trng trong lch s nhn thc. Da trên m duy v
nhn thy mi quan h gia hin thc khách quan và phm trù, coi phm trù
 và hình th nhn thc th gic
 và Hêghen k tha và phát trin trong hc thuyt ca mình.
Aritxtot có nhiu tác phm ni ti    u là tác phm
Organon (b công c). Trong quá trình xây dn lu
xây di công phu hc thuyt v u tiên
kho sát n thc mc dù ch nhm mc v cho
vic xây dn lugi m nhiu v mà nhng nhà
nghiên c     i quan tâm. Cng hin ln lao ca ông
c ht là  vic không ch suy ngm và khái quát lí lun các th thut suy
lun khác nhau, mà còn chc r
v nn tuân th các quy tc chung nhnh. Vì vy, nghiên
cu v nh phi bu t Aritxtot.
V s gii thích (on interpretation) là mt trong nhng phn ca tác
phm Organon g    yu bàn v   Theo Aritxtot,
ng Hy Ly, khám phá.
 v s vn có hay không vn có ca mt
tính cht dc bit ca ngôn ng mà nh  tìm ra
c tính chân thc hoc không chân thc.

Arixtot hithuc tính. Theo ông, không
phi mi câu : câu cm thán, câu hi, câu gi nh,
u kin, câu phân lit Nhng lot kì
 hin thuc tính ca m
Ch thuc tính (tt quyt) mi là phán
a t 
Nhng câu nói v g không ph
mà ch là phc giá tr lôgic). Ting
c dng v t và ch t 
a Aritxtot li không có h t u trúc là:
P là vn có ca S.
V mt cu trúc, Aritxtot phân bin hoc ba
phn: nói v s tn ti hay không tn ti ca
mm ba thành phc gán cho
du hiu, thuc tính nhnh.
Ví d: A và B là vn có ca C.
Aritxtot cho rng: b hin vn.
 là: chng, tình thái.
V ch nh.