Phát huy vai trò của giai cấp nông dân Nghệ An trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp và nông thôn hiện nay

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN




NGUYỄN THỊ NGỌC




PHÁT HUY VAI TRÕ CỦA GIAI CẤP NÔNG DÂN
TỈNH NGHỆ AN TRONG SỰ NGHIỆP CNH, HĐH
NÔNG NGHIỆP VÀ NÔNG THÔN HIỆN NAY





LUẬN VĂN THẠC SĨ
Chuyên ngành: Triết học







Hà Nội - 2014

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN




NGUYỄN THỊ NGỌC




PHÁT HUY VAI TRÕ CỦA GIAI CẤP NÔNG DÂN
TỈNH NGHỆ AN TRONG SỰ NGHIỆP CNH, HĐH
NÔNG NGHIỆP VÀ NÔNG THÔN HIỆN NAY



LUẬN VĂN THẠC SĨ CHUYÊN NGÀNH TRIẾT HỌC
Mã số: 60.22.80




Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Lê Ngọc Thông

Hà Nội - 2014

i
LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu do chính tôi thực hiện. Các số
liệu, kết quả trong luận văn là trung thực và có nguồn gốc rõ ràng.
Hà Nội, ngày 27 tháng 5 năm 2013
Nguyễn Thị Ngọc

ii
LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành luận văn thạc sỹ này, tôi đã nhận được sự giúp đỡ tận
tình của các thầy cô giáo, bạn bè, gia đình, đồng nghiệp. Qua đây tôi xin gửi
lời cảm ơn chân thành nhất tới các thầy cô giáo trong khoa Triết học, trường
Đại học khoa học xã hội và nhân văn – Đại học Quốc gia Hà Nội đã dày công
dạy dỗ truyền đạt cho tôi những kiến thức, phương pháp, kỹ năng trong việc
học tập, tìm hiểu, hoàn thiện đề tài luận văn.
Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn tới Hội nông dân huyện Thanh Chương,
Hội nông dân tỉnh Nghệ An, Ủy ban nhân dân huyện Thanh Chương, Ủy ban
nhân dân huyện Nam Đàn, Ủy ban nhân dân huyện Nghĩa Đàn đã cung cấp
số liệu và hướng dẫn sử dụng số liệu phục vụ nghiên cứu.
Đặc biệt, tôi xin được gửi lời cảm ơn sâu sắc tới thầy giáo -TS Lê Ngọc
Thông – giảng viên trường Đại học Kinh tế Quốc dân Hà Nội đã cố gắng giúp
đỡ, động viên tôi một cách tận tâm trong suốt quá trình lựa chọn, thực hiện và
hoàn thiện đề tài luận văn thạc sĩ này.
Hà Nội, ngày 27 tháng 5 năm 2013

Nguyễn Thị Ngọc

iii
MỤC LỤC

Trang
MỞ ĐẦU
1
Chương 1

CÔNG NGHIỆP HOÁ, HIỆN ĐẠI HOÁ NÔNG
NGHIỆP, NÔNG THÔN VÀ VAI TRÕ CỦA NÔNG
DÂN TỈNH NGHỆ AN HIỆN NAY
9
1.1.
Lý luận cơ bản về công nghiệp hóa – hiện đại hóa nông
nghiệp và nông thôn
9
1.2.
Vai trò của nông dân Nghệ An trong sự nghiệp CNH,

HĐH nông nghiệp và nông thôn
32
Chương 2

THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP ĐỂ PHÁT HUY VAI
TRÕ CỦA GIAI CẤP NÔNG DÂN TỈNH NGHỆ AN
TRONG SỰ NGHIỆP CÔNG NGHIỆP HÓA-HIỆN ĐẠI
HÓA NÔNG NGHIỆP VÀ NÔNG THÔN HIỆN NAY
49
2.1.
Thực trạng việc phát huy vai trò giai cấp nông dân tỉnh Nghệ
An trong sự nghiệp công nghiệp hóa -hiện đại hóa nông
nghiệp và nông thôn hiện nay
49
2.2
Giải pháp để phát huy vai trò của giai cấp nông dân tỉnh
Nghệ An trong sự nghiệp CNH, HĐH nông nghiệp và nông
thôn hiện nay
74
KẾT LUẬN
90
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
91


iv
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT


CNH : Công nghiệp hóa

HĐH : Hiện đại hóa



























1
MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài
Tiến trình quá độ lên chủ nghĩa xã hội, xây dựng cơ sở vật chất – kỹ
thuật cho chủ nghĩa xã hội là một tất yếu khách quan và được thông qua
CNH, HĐH. Trong đó có CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn; và thực sự,
CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn là một trong những nhiệm vụ quan trọng
hàng đầu và là nội dung cơ bản của quá trình CNH, HĐH đất nước. Măt khác,
trong nông nghiệp và nông thôn từ lịch sử tới hiện tại, vấn đề nông dân
luôn có vị trí đặc biệt quan trọng và được coi là vấn đề chiến lược của cách
mạng Việt Nam. Ngày nay, trong quá trình CNH, HĐH nông nghiệp, nông
thôn, nông dân vẫn là lực lượng đông đảo, nòng cốt và chủ yếu tham gia
trực tiếp và tạo nên thành tựu cho quá trình này.
Ở Việt Nam, nông dân là một lực lượng đông đảo nhất, đồng thời
chiếm một vị trí hết sức quan trọng đối với tiến trình phát triển của lịch sử dân
tộc. Bởi vậy, vấn đề nông dân ở nước ta luôn được xác định là vấn đề có ý
nghĩa chiến lược của cách mạng Việt Nam. Trải qua các thời kỳ cách mạng,
cùng với các giai cấp khác, đặc biệt là giai cấp công nhân, giai cấp nông dân
nước ta luôn là lực lượng chính trị - xã hội – lực lượng sản xuất có vai trò
quan trọng trong sự nghiệp xây dựng Chủ nghĩa xã hội.
Ngày nay, cả nước đang bước sang một giai đoạn mới, thời kỳ quá độ
lên chủ nghĩa xã hội với nhiều thuận lợi và thách thức đan xen. Hơn hai mươi
năm đổi mới đã mang lại cho giai cấp nông dân một sự đổi thay to lớn về mọi
mặt: văn hóa, tinh thần, đời sống vật chất…Tuy nhiên, bên cạnh đó cũng đang
diễn ra những bức xúc mới cần được giải quyết như: vấn đề gia tăng dân số,
việc làm, trình độ tay nghề, học vấn, việc vận dụng tích cực thành tựu của
khoa học công nghệ tham gia vào các hoạt động của con người…Do đó, để

2
thực hiện thành công sự nghiệp CNH, HĐH đất nước, trước hết chúng ta phải

thực hiện tốt quá trình công nghiệp hóa hiện đại hóa nông nghiệp nông thôn.
Nghệ An là tỉnh miền núi Bắc Trung Bộ, diện tích rộng, dân số đông,
trong đó gần 80% dân số là nông dân. Đến nay, quá trình CNH, HĐH nông
nghiệp, nông thôn ở Nghệ An ngày càng đi đúng hướng và gặt hái được
nhiều thắng lợi quan trọng. Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu đạt được,
nông nghiệp và nông thôn tỉnh Nghệ An vẫn còn một số tồn tại, hạn chế.
Đặc biệt nông dân mặc dù đóng một vai trò vô cùng to lớn trong quá trình
CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn, nhưng cho đến nay đời sống của đa số
nông dân vẫn còn nghèo, vẫn còn gặp nhiều khó khăn, thiếu thốn.
Để quá trình CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn ở Nghệ An đi vào
chiều sâu, tiếp tục đạt được những thành tựu to lớn hơn nữa trong những
giai đoạn kế tiếp, đòi hỏi nhân dân toàn tỉnh phải nỗ lực không ngừng. Với
tư cách là chủ thể, là lực lượng nòng cốt và chủ yếu trực tiếp tham gia vào
sự nghiệp này, điều quan trọng hơn hết là phải khơi dậy sự cố gắng, lòng
nhiệt tình, tính năng động, tích cực sáng tạo của nông dân tỉnh nhà. Đặc
biệt, trong hoàn cảnh hiện nay, khi nền kinh tế thị trường đang ngày càng
tác động tới quá trình thực hiện sự nghiệp CNH, HĐH nông nghiệp, nông
thôn sẽ tất yếu buộc nông dân phải đối mặt với những thách thức mới như
hiện trạng nông dân không có đất hoặc thiếu đất sản xuất; hiện tượng phân
hóa giàu nghèo, mất đoàn kết trong nội bộ nông dân; tình trạng ô nhiễm
môi trường, tệ nạn xã hội, Đây là những vấn đề lớn đang ảnh hưởng trực
tiếp đến đời sống của người nông dân. Vì vậy, sức mạnh của nông dân chỉ
có thể nhân đôi và phát huy mạnh mẽ khi có sự quan tâm sâu sát, sự hỗ trợ
kịp thời và thường xuyên của các cấp, các ngành địa phương, của cả hệ
thống chính trị.

3
Với những lý do đó, chúng tôi chọn đề tài “Phát huy vai trò của giai
cấp nông dân tỉnh Nghệ An trong sự nghiệp CNH, HĐH nông nghiệp và
nông thôn hiện nay” làm đề tài luận văn tốt nghiệp thạc sĩ chuyên ngành

Triết học.
2. Tình hình nghiên cứu
Trong những năm qua, nội dung về vấn đề CNH, HĐH nông nghiệp,
nông thôn và vấn đề nông dân luôn tạo được sự quan tâm, chú ý của nhiều
cấp, bộ ngành, nhiều nhà khoa học. Đến nay, đã có nhiều công trình nghiên
cứu của tập thể cũng như của các nhà khoa học về nông nghiệp, nông thôn
và nông dân ở những góc độ khác nhau. Có thể khái quát một số kết quả
nghiên cứu từ những công trình nghiên cứu tiêu biểu như sau:
-"Vấn đề phát triển công nghiệp nông thôn ở nước ta", Viện Nghiên
cứu Chiến lược và Chính sách khoa học và công nghệ - Trung tâm Hỗ trợ
khoa học và công nghệ phát triển nông thôn, Nxb Chính trị quốc gia, Hà
Nội, 1997. Trong công trình này các tác giả đã trình bày rõ những tất yếu
của công nghiệp hoá lĩnh vực nông thôn, những khó khăn và thuận lợi khi
tiến hành đưa công nghiệp vào phát triển nông thôn và những giải pháp ban
đầu cũng được tác giả nêu ra cụ thể.
- "Con đường công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp, nông
thôn Việt Nam", Ban Tư tưởng - Văn hóa Trung ương - Bộ Nông nghiệp và
Phát triển nông thôn, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002. Công trình
khoa học này đã đề cập đến những nội dung như: vai trò của công nghiệp
nông thôn trong quá trình CNH, HĐH nông thôn Việt Nam; thực trạng công
nghiệp nông thôn Việt Nam; tổng kết những kinh nghiệm CNH, HĐH nông
nghiệp, nông thôn của một số nước và vùng lãnh thổ trên thế giới; hệ thống
hóa những quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về CNH, HĐH nông
nghiệp, nông thôn; những vấn đề đặt ra và đề xuất những phương hướng, giải

4
pháp trong quá trình CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn. Tuy nhiên, các
công trình khoa học này mặc dù nghiên cứu về CNH, HĐH nông nghiệp,
nông thôn nhưng chưa đi sâu vào vấn đề nông dân.
- "Sự chuyển hướng của giai cấp nông dân trong thời kỳ quá độ lên

chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam" của Nguyễn Đức Hướng, Luận án tiến sĩ
Triết học, Hà Nội, 1991. Luận án đã nêu những đặc điểm của giai cấp
nông dân Việt Nam, những biến chuyển về các mặt văn hoá, kinh tế, nhận
thức chính trị của giai cấp nông dân nước ta trong thời kỳ quá độ lên chủ
nghĩa xã hội.
- "Đặc điểm và xu hướng biến đổi của giai cấp nông dân nước ta
trong giai đoạn hiện nay" của Bùi Thị Thanh Hương, Luận án tiến sĩ Triết
học, Hà Nội, 2000. Luận án của tác giả đã đi sâu nghiên cứu hơn những
đặc điểm và xu hướng biến đổi của giai cấp nông dân Việt Nam. Tác giả
đã nêu rõ những biến đổi về đời sống vật chất, đời sống văn hoá, thái độ
với việc chấp hành pháp luật, những biến đổi về nhận thức chính trị và ý
thức dân tộc
-“Một số vấn đề về nông nghiệp, nông thôn hiện nay” của Bùi Huy
Đáp - Nguyễn Hiền, Nxb khoa học và kỹ thuật, Hà Nội, 1997.
- “Vấn đề nông nghiệp, nông dân, nông thôn ở Việt Nam: lý luận và
thực tiễn” của Đỗ Mai Thành, tạp chí Cộng sản, số ra ngày 7-5-2012.
- “Đào tạo nghề cho lao động ở nông thôn nước ta hiện nay”, Nguyễn
Việt Quân, tạp chí Cộng sản, số ra ngày 20-11-2-13.
Các đề tài này bước đầu đi vào nghiên cứu sự phân hóa giàu nghèo,
đặc điểm của giai cấp nông dân trong giai đoạn đổi mới đất nước, làm rõ
xu hướng biến đổi khách quan của giai cấp nông dân Việt Nam trong thời
gian tới, trình bày một số phương hướng đưa giai cấp nông dân Việt Nam
phát triển theo hướng XHCN, Các đề tài, luận án này tuy bàn đến đối

5
tượng là nông dân nhưng chưa đi sâu vào vai trò của nông dân cũng như
việc phát huy vai trò của nông dân trong sự nghiệp CNH, HĐH nông
nghiệp, nông thôn. Hiện nay, CNH, HĐH nông nghiệp và nông thôn đang
ngày càng bước vào giai đoạn nước rút. Hiện tại trên cả nước đã tiến hành
xây dựng nông thôn mới và đã gặt hái được những thành quả tích cực. Bởi

vậy, hơn lúc nào hết, cần làm rõ vai trò của người nông dân, người trực
tiếp tạo nên thắng lợi của sự nghiệp CNH, HĐH nông nghiệp và nông
thôn. Từ việc hiểu được người nông dân có vai trò như thế nào, hiểu được
họ cần gì và chúng ta phải khơi dậy phẩm chất truyền thống đáng quí của
người nông dân ra sao thì phải tiến hành tìm hiểu trên từng địa bàn cụ thể.
Những tư liệu thực tế và những lý luận đã soi đường sẽ cho chúng ta thu
thập được những tài liệu quí báu để phát huy vai trò của người nông dân
trong sự nghiệp phát triển đất nước nói chung. Đó cũng chính là mong
muốn đóng góp của luận văn này
Tóm lại, ở các công trình nghiên cứu đó có các cách tiếp cận khác
nhau đối với nội dung vai trò của nông dân trong sự nghiệp CNH, HĐH
nông nghiệp, nông thôn; đồng thời họ đã nêu được những giải pháp nhất
định phát huy vai trò của giai cấp nông dân trong sự nghiệp xây dựng
CNH, HĐH nông nghiệp nông thôn nói riêng và CNH, HĐH đất nước nói
chung. Tuy nhiên, trong bối cảnh thế giới và đất nước cũng như tình hình
trong tỉnh Nghệ An thì đòi hỏi phải nhận thức đầy đủ hơn, toàn diện hơn
về nội dung sự nghiệp CNH, HĐH nông nghiệp nông thôn; nhận thức đầy
đủ hơn về vai trò của nông dân trong việc hoàn thành nhiệm vụ lớn lao ấy.
Từ đó có thể đưa ra những giải pháp nhằm phát huy vai trò nòng cốt của
người nông dân trong việc đẩy nhanh tiến độ thực hiện sự nghiệp CNH,
HĐH nông nghiệp nông thôn tỉnh nhà, và đưa đất nước ngày một đi lên
trở thành một nước công nghiệp hiện đại trong tương lai gần nhất.

6
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu
Phân tích, làm rõ vai trò của nông dân tỉnh Nghệ An với tư cách là
chủ thể, là lực lượng nòng cốt và chủ yếu trong quá trình CNH, HĐH nông
nghiệp, nông thôn ở tỉnh Nghệ An. Đánh giá thực trạng, từ đó đề xuất những
giải pháp nhằm phát huy vai trò của nông dân trong sự nghiệp CNH, HĐH

nông nghiệp, nông thôn ở Nghệ An trong giai đoạn hiện nay.
3.2. Nhiệm vụ
- Khái quát nội dung, tầm quan trọng và thực trạng của quá trình
CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn trong sự nghiệp đổi mới đất nước nói
chung và ở tỉnh Nghệ An nói riêng.
- Phân tích làm rõ vai trò của nông dân với tư cách là chủ thể, là lực
lượng nòng cốt và chủ yếu trong sự nghiệp CNH, HĐH nông nghiệp, nông
thôn ở tỉnh Nghệ An. Đồng thời chỉ ra những nhân tố tác động và điều kiện
để phát huy vai trò của nông dân trong CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn
ở tỉnh Nghệ An. Cuối cùng đưa ra những giải pháp phát huy vai trò của
nông dân trong sự nghiệp CNH, HĐH nông nghiệp nông thôn ở Nghệ An
hiện nay.
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu:
Đối tượng nghiên cứu của luận văn là nông dân Nghệ An trong vai
trò là chủ thể, nòng cốt của quá trình CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn
hiện nay.
4.2. Phạm vi nghiên cứu:
Nông nghiệp, nông thôn và nông dân là những vấn đề lớn và rất
rộng. Trong phạm vi nghiên cứu của luận văn, tác giả giới hạn ở đối tượng
nghiên cứu là nông dân tỉnh Nghệ An; nội dung nghiên cứu là xác định vai

7
trò và việc phát huy vai trò của nông dân ở tỉnh Nghệ An trong sự nghiệp
CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn giai đoạn từ năm 2000-2013.
4. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu
4.1. Cơ sở lý luận
Luận văn được thực hiện dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác -
Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh đặc biệt là nguyên lý của chủ nghĩa duy
vật lịch sử về vai trò của quần chúng nhân dân.

4.2. Phương pháp nghiên cứu
Luận văn chủ yếu sử dụng phương pháp phân tích - tổng hợp, lịch sử
- lôgíc; sử dụng tư liệu thực thế của các công trình nghiên cứu đã có nhất là
của các cơ quan ban ngành và của tỉnh Nghệ An.
5. Đóng góp mới của luận văn
- Làm rõ được vai trò của nông dân trong sự nghiệp CNH, HĐH
nông nghiệp, nông thôn và xây dựng nông thôn mới ở Nghệ An.
- Đưa ra một số quan điểm định hướng, giải pháp cơ bản phát huy vai trò
của nông dân trong sự nghiệp CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn ở tỉnh Nghệ
An. Đây là một nội dung quan trọng và cụ thể, góp phần thiết thực vào tình hình
của địa phương giai đoạn hiện nay.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn
Luận văn góp phần vào việc tạo được nhận thức đúng đắn về vai trò
của nông dân tỉnh Nghệ An. Từ đó giúp lãnh đạo địa phương đưa ra những
chủ trương, giải pháp giúp cho việc phát huy vai trò của nông dân trong sự
nghiệp CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn ở tỉnh hiện nay.
Luận văn có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo trong công tác
giảng dạy ở trường Chính trị tỉnh, có thể dùng làm tài liệu nghiên cứu tham
khảo ở các cấp uỷ đảng, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Hội
Nông dân Việt Nam Nghệ An.

8
7. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn
gồm 2 chương, 4 tiết.
Chương 1: Công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn và
vai trò của nông dân tỉnh Nghệ An hiện nay
Chương 2: Thực trạng và giải pháp nhằm phát huy vai trò của giai
cấp nông dân tỉnh Nghệ An trong sự nghiệp CNH-HĐH nông nghiệp và
nông thôn giai đoạn hiện nay.

9
Chương 1
CÔNG NGHIỆP HOÁ, HIỆN ĐẠI HOÁ NÔNG NGHIỆP, NÔNG THÔN
VÀ VAI TRÕ CỦA NÔNG DÂN TỈNH NGHỆ AN HIỆN NAY

1.1. Lý luận cơ bản về công nghiệp hóa – hiện đại hóa nông nghiệp
và nông thôn
1.1.1. Các khái niệm
Nông nghiệp
Việt Nam chúng ta là nước thuần nông, xuất phát điểm của kinh tế
nước ta là trồng lúa nước. Vì vậy, “nông nghiệp” là hai từ không hề xa lạ đối
với mỗi người dân Việt Nam chúng ta. Nói đến nông nghiệp là chúng ta nghĩ
ngay đến việc sản xuất ra những sản phẩm từ trồng trọt, chăn nuôi Vậy nông
nghiệp hiểu một cách khoa học là gì?
Nông nghiệp là ngành sản xuất vật chất cơ bản của xã hội, sử dụng đất
đai để trồng trọt và chăn nuôi, khai thác cây trồng và vật nuôi làm tư liệu và
nguyên liệu lao động chủ yếu để tạo ra lương thực thực phẩm và một số
nguyên liệu cho công nghiệp. Nông nghiệp là một ngành sản xuất lớn, bao
gồm nhiều chuyên ngành: trồng trọt, chăn nuôi, sơ chế nông sản; theo nghĩa
rộng, còn bao gồm cả lâm nghiệp, thuỷ sản. Nông nghiệp là một ngành kinh tế
quan trọng trong nền kinh tế của nhiều nước, đặc biệt là trong các thế kỷ trước
đây khi công nghiệp chưa phát triển.
Nông nghiệp là ngành sản xuất phụ thuộc rất nhiều vào tự nhiên.
Những điều kiện tự nhiên như đất đai, nhiệt độ, độ ẩm, lượng mưa, bức xạ
mặt trời trực tiếp ảnh hưởng đến năng suất, sản lượng cây trồng vật nuôi.
Nông nghiệp cũng là ngành sản xuất có năng suất lao động rất thấp, vì đây là
ngành sản xuất phụ thuộc rất nhiều vào tự nhiên; là ngành sản xuất mà việc
ứng dụng tiến bộ khoa học - công nghệ gặp rất nhiều khó khăn. Ngoài ra sản

10
xuất nông nghiệp ở nước ta thường gắn liền với những phương pháp canh tác,
lề thói, tập quán…v.v đã có từ hàng nghìn năm nay.
Ở các nước nghèo, nông nghiệp thường chiếm tỷ trọng rất lớn trong
GDP và thu hút một bộ phận quan trọng lao động xã hội.
Thế nhưng, ngày nay nông nghiệp hiện đại vượt ra khỏi sản xuất nông
nghiệp truyền thống, loại sản xuất nông nghiệp chủ yếu tạo ra lương thực cho
con người hay làm thức ăn cho vật nuôi. Các sản phẩm nông nghiệp hiện đại
ngày nay ngoài lương thực, thực phẩm truyền thống phục vụ cho con người
còn các loại khác như: sợi dệt (sợi bông, sợi len, lụa, sợi lanh), chất đốt (mê
tan, dầu sinh học, ethanol ), da thú, cây cảnh, sinh vật cảnh, chất hóa học
(tinh bột, đường, mì chính, cồn, nhựa thông), lai tạo giống, các chất gây
nghiện cả hợp pháp và không hợp pháp như (thuốc lá, cocaine )
Và thế kỷ 20 đã trải qua một sự thay đổi lớn trong sản xuất nông
nghiệp, đặc biệt là sự cơ giới hóa trong nông nghiệp và ngành sinh hóa trong
nông nghiệp. Các sản phẩm sinh hóa nông nghiệp gồm các hóa chất để lai tạo,
gây giống, các chất trừ sâu, diệt cỏ, diêt nấm, phân đạm…
Trên đây là sự tiếp cận cơ bản nhất về nông nghiệp. Ta thấy rõ nhất ở
Việt Nam chúng ta là nói đến nông nghiệp thì chúng ta nghĩ ngay đến địa bàn
diễn ra hoạt động này là nông thôn và chủ thể trực tiếp hoạt động trong lĩnh
vực ngành nghề này chính là người nông dân. Vậy “nông thôn” là gì?
Nông thôn:
Theo cách hiểu thông thường thì nông thôn là khái niệm dùng để chỉ
một địa bàn mà ở đó sản xuất nông nghiệp chiếm tỷ trọng lớn. Nông thôn có
thể được xem xét trên nhiều góc độ: kinh tế, chính trị, văn hoá, xã hội Kinh
tế nông thôn là một khu vực của nền kinh tế gắn liền với địa bàn nông thôn.
Kinh tế nông thôn vừa mang những đặc trưng chung của nền kinh tế về lực
lượng sản xuất và quan hệ sản xuất, về cơ chế kinh tế vừa có những đặc
điểm riêng gắn liền với nông nghiệp, nông thôn.

11
Xét về mặt kinh tế - kỹ thuật, kinh tế nông thôn có thể bao gồm
nhiều ngành kinh tế như: nông nghiệp, lâm nghiệp, ngư nghiệp, tiểu, thủ
công nghiệp, dịch vụ trong đó nông nghiệp, lâm nghiệp, ngư nghiệp là
ngành kinh tế chủ yếu. Xét về mặt kinh tế - xã hội, kinh tế nông thôn cũng
bao gồm nhiều thành phần kinh tế: kinh tế nhà nước, kinh tế tập thể, kinh
tế cá thể Xét về không gian và lãnh thổ, kinh tế nông thôn bao gồm các
vùng như: vùng chuyên canh lúa, vùng chuyên canh cây màu, vùng trồng
cây ăn quả v.v
CNH, HĐH nông nghiệp và nông thôn:
Khái niệm CNH, HĐH:
CNH, HĐH là hai cụm từ đã được đề cập từ rất lâu. Tuy nhiên tùy vào
hoàn cảnh cụ thể mà thuật ngữ này được hiểu mỗi cách khác nhau. Công
nghiệp hóa nhìn chung được hiểu là quá trình nâng cao tỷ trọng của công
nghiệp trong toàn bộ các ngành kinh tế của một vùng kinh tế hay một nền
kinh tế. Đó là tỷ trọng về lao động, về giá trị gia tăng, v.v Đây là quá trình
chuyển biến kinh tế-xã hội ở một cộng đồng người từ nền kinh tế với mức độ
tập trung tư bản nhỏ bé (xã hội tiền công nghiệp) sang nền kinh tế công
nghiệp. Công nghiệp hóa là một phần của quá trình hiện đại hóa. Sự chuyển
biến kinh tế-xã hội này đi đôi với tiến bộ công nghệ, đặc biệt là sự phát triển
của sản xuất năng lượng và luyện kim quy mô lớn. Công nghiệp hóa còn gắn
liền với thay đổi các hình thái triết học hoặc sự thay đổi thái độ trong nhận
thức tự nhiên. Dầu vậy, những thay đổi về mặt triết học là nguyên nhân của
công nghiệp hóa hay ngược lại thì vẫn còn tranh cãi.
Còn hiện đại hóa được hiểu là việc áp dụng các thành tựu khoa học kỹ
thuật vào trong sản xuất. Như trên chúng ta đã nói, CNH là một phần của quá
trình HĐH.

12
Công nghiệp hóa là mục tiêu lâu dài, xây dựng Việt Nam trở thành

nước công nghiệp có cơ sở vật chất kỹ thuật hiện đại, quan hệ cơ cấu kinh tế
hợp lý, quan hệ sản xuất tiến bộ phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng
sản suất, đời sống vật chất, tinh thần cao, an ninh quốc phòng vững chắc, dân
giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh. Ra sức phấn đấu để
đến năm 2020 Việt Nam cơ bản trở thành nước công nghiệp, với tỷ trọng
ngành công nghiệp vượt trội hơn các ngành khác.
Cụ thể, Việt Nam chúng ta tiến hành CNH, HĐH với mục tiêu là phấn
đấu đến năm 2020, Việt Nam cơ bản trở thành một nước công nghiệp với tỷ
trọng trong GDP của nông nghiệp chiếm 16-17%, công nghiệp khoảng 40-
41%, dịch vụ chiếm 42-43%, tỷ trọng lao động trong tổng lao động xã hội, lao
động công nghiệp và dịch vụ là 50%, nông nghiệp là 50%.
Khái niệm CNH, HĐH nông nghiệp và nông thôn:
CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn là quá trình tạo lập cơ sở vật chất
kỹ thuật và cơ cấu kinh tế hợp lý để phát triển sản xuất nông nghiệp, chuyển
dịch cơ cấu kinh tế - xã hội nông thôn theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại
hóa gắn nông nghiệp với công nghiệp, dịch vụ nhờ đó cho phép phát huy có
hiệu quả mọi lợi thế của nền nông nghiệp nhiệt đới trong sự mở rộng giao lưu
hội nhập quốc tế.
Việt Nam chúng ta là một nước mà nền kinh tế chủ yếu là sản xuất
nông nghiệp, thế nên hơn bao giờ hết, CNH và HĐH nông nghiệp nông thôn
trở thành một yêu cầu bức bách cần tiến hành ngay với những mục tiêu cụ thể
và thiết thực.
Ngay từ nghị quyết Ban chấp hành Trung ương 7 khóa VII đã chỉ rõ:
Trong những năm trước mắt, khả năng vốn còn có hạn, nhu cầu công ăn việc
làm rất bức bách, đời sống nhân dân còn nhiều khó khăn, tình hình kinh tế -
xã hội chưa thật ổn định vững chắc. Vì vậy, cần tập trung, nỗ lực đẩy mạnh

13
công nghiệp hóa nông nghiệp và nông thôn, ra sức phát triển các ngành công
nghiệp chế biến nông - lâm - thủy sản, công nghiệp hàng tiêu dùng và hàng

xuất khẩu, các ngành du lịch, dịch vụ cả ở thành thị và nông thôn. Và văn
kiện Đại hội Đảng lần thứ X cũng nhấn mạnh: Đẩy mạnh công nghiệp hóa,
hiện đại hóa nông nghiệp và nông thôn, giải quyết đồng bộ các vấn đề nông
nghiệp, nông thôn và nông dân.
Tầm quan trọng của việc thực hiện CNH, HĐH nông nghiệp và nông thôn:
Thứ nhất, nông nghiệp là ngành trực tiếp cung cấp lương thực, thực
phẩm đáp ứng được nhu cầu thiết yếu nhất của con người.
Thứ hai, nông nghiệp có vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy phát triển
các ngành kinh tế của đất nước, trong đó trước hết là công nghiệp.
Thứ ba, nông thôn nước ta là một địa bàn rộng lớn với gần 80% dân số
sẽ là thị trường to lớn cho việc tiêu thụ các sản phẩm quan trọng của các
ngành công nghiệp và dịch vụ.
Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI(1986) đánh dấu sự nghiệp đổi
mới toàn diện của Đảng ta đã xác định: trước hết là đổi mới về kinh tế, thực
hiện ba chương trình kinh tế lớn, nhấn mạnh vai trò hàng đầu của nông nghiệp
trong việc đáp ứng những yêu cầu cấp bách về lương thực, thực phẩm,
nguyên liệu sản xuất hàng tiêu dùng và hàng xuất khẩu. Phấn đấu đưa nông
nghiệp nước ta trở thành nền nông nghiệp sản xuất hàng hoá XHCN.
Đại hội đại biểu lần thứ VII của Đảng với Báo cáo Chính trị, với
"Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội",
với "Chiến lược ổn định và phát triển kinh tế đến năm 2000" lại một lần
nữa khẳng định rõ hơn quan điểm đó là “phát triển nông, lâm, ngư nghiệp
gắn với công nghiệp chế biến; phát triển toàn diện nông thôn và xây dựng
nông thôn mới là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu để ổn định tình hình kinh
tế - xã hội”.

14
Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII của Đảng là Đại hội quyết định
chuyển sang thời kỳ đẩy mạnh CNH, HĐH đất nước. Trong đó Nghị quyết Trung
ương bốn và Nghị quyết sáu của Bộ Chính trị khoá VIII tiếp tục cụ thể hoá hơn về

nội dung CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn. Nội dung cơ bản của CNH, HĐH
nông nghiệp, nông thôn trong những năm còn lại của thập kỷ 90 là:
Phát triển toàn diện nông, lâm, ngư nghiệp, hình thành các vùng tập
trung chuyên canh, có cơ cấu hợp lý về cây trồng, vật nuôi, có sản phẩm hàng
hoá nhiều về số lượng, tốt về chất lượng, bảo đảm an toàn về lương thực trong
xã hội, đáp ứng được yêu cầu của công nghiệp chế biến và của thị trường
trong và ngoài nước. Thực hiện thuỷ lợi hoá, điện khí hóa, cơ giới hóa, sinh
học hóa, phát triển công nghiệp chế biến nông, lâm, thuỷ sản với công nghệ
ngày càng cao, phát triển các ngành nghề, làng nghề truyền thống, xây
dựng kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội, từng bước hình thành nông thôn mới
văn minh, hiện đại.
Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX của Đảng mà đặc biệt là Nghị quyết
Trung ương năm (khoá IX) về “Đẩy nhanh công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông
nghiệp, nông thôn thời kỳ 2001 - 2010” đã tiếp tục làm rõ hơn nữa những quan
điểm của Đảng về CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn, Nghị quyết Trung ương
năm tiếp tục xác định các mục tiêu, phương hướng, quan điểm và nhiệm vụ
CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn nước ta lên một tầm cao mới, nhằm tạo ra
một bước đột phá, nhảy vọt mạnh mẽ để khai thác hết mọi tiềm năng và nội lực
của đất nước.
Nông nghiệp, nông dân, nông thôn Việt Nam trong quá trình công
nghiệp hóa, hiện đại hóa theo tinh thần Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc
lần thứ XI chỉ ra:
Trước hết, cần phải có biện pháp, chính sách để bảo vệ đất nông nghiệp,
trong đó đặc biệt bảo vệ đất lúa. Cần tạo điều kiện để điều tiết việc sử dụng đất

15
đạt hiệu quả cao theo hướng kéo dài thời gian sử dụng đất, tăng mức hạn điền,
chấm dứt tình trạng chênh lệch giá khi chuyển đổi quỹ đất nông nghiệp sang các
mục đích khác, tạo điều kiện để tập trung hóa ruộng đất mở rộng quy mô sản
xuất. Hiện tại ở một địa phương nhân dân đã có rất nhiều sáng kiến nhằm đạt

hiệu quả sản xuất cao như dồn điển đổi thửa, thực hiện “cùng trà khác chủ”
những việc này cần phải được khuyến khích tạo điều kiện để nông dân sản xuất
quy mô lớn.
Thứ hai, các ngành các cấp cần nhận thức rõ đầu tư cho nông nghiệp,
nông dân, nông thôn là sự đầu tư cho phát triển, bảo đảm phát triển kinh tế và ổn
định chính trị xã hội của đất nước. Do đó, tăng đầu tư cho nông nghiệp, nông
thôn để phục vụ đời sống và sản xuất ở khu vực này. Trước mắt đầu tư vào kết
cấu hạ tầng như: đường xá, mạng điện, thủy lợi, thông tin, các công trình phục
vụ sản xuất thủy sản, nghề muối, ).
Ngoài đầu tư cho kết cấu hạ tầng, rất cần đầu tư cho nghiên cứu và ứng
dụng tiến bộ khoa học vào sản xuất nông nghiệp, dạy nghề cho nông dân, bởi vì
đất nông nghiệp bị thu hẹp luôn là xu hướng tất yếu của quá trình công nghiệp
hóa, hiện đại hóa đất nước. Nhưng nếu chúng ta biết ứng dụng khoa học kỹ thuật
tiên tiến vào sản xuất, có những người nông dân giỏi nghề thì nông nghiệp vẫn
vượt qua được những hạn chế của việc thu hẹp đất đai (như một số nước Đài
Loan, Hàn Quốc, Nhật Bản, Ixraen trên thế giới đã từng làm).
Thứ ba, nghiên cứu để có những biện pháp tổ chức các hình thức hợp tác
sản xuất và liên kết giữa sản xuất với chế biến, kinh doanh có hiệu quả. Tạo điều
kiện để nông dân có thể kết nối trực tiếp với thị trường, tiếp cận nhiều thông tin
từ đó không chỉ sản xuất được cái mà thị trường cần, mà còn biết tìm ra những
kênh tiêu thụ phù hợp cho sản phẩm của mình một cách phù hợp nhất.
Thứ tư, để nâng cao hiệu quả sản xuất nông nghiệp, đời sống cho nông
dân và thay đổi bộ mặt nông thôn hiện nay, cần có chính sách gắn kết công

16
nghiệp với nông nghiệp, công nghiệp phải phục vụ nông nghiệp, đưa dịch vụ vê
nông thôn, đa dạng hóa ngành nghề ở nông thôn để một mặt, công nghiệp hóa
nông nghiệp (cung cấp máy móc cho nông nghiệp, chế biến sản phẩm của nông
nghiệp), giải quyết vấn đề thừa lao động trong nông nghiệp, mặt khác, tăng thêm
cơ hội cho người dân nâng cao đời sống của mình. Ngoài ra, cần nhanh chóng

phát triển văn hóa, xây dựng các công trình công cộng, mở mang đường xá trên
địa bàn nông thôn như: trường học, bệnh viện, siêu thị, khu du lịch, vui chơi giải
trí, nhằm phục vụ bà con nông dân, nâng cao dân trí đời sống tinh thần của họ.
Nông dân, nông nghiệp đã có những đóng góp rất lớn cho sự phát triển
của đất nước. Thế nhưng, dường như ngày nay họ là những người ít được hưởng
lợi nhất trong công cuộc đổi mới của đất nước. Nếu như không quan tâm đến họ,
coi phát triển là vì con người thì chắc chắn sự phát triển ấy sẽ không thể bền
vững. Vì vậy phải có nhận thức đúng đắn, hành động đúng đắn thì những lý luận
của Đảng và Nhà nước mới đi vào cuộc sống một cách có hiệu quả nhất.
Qua gần 30 năm đổi mới, tiến hành CNH, HĐH nền nông nghiệp nước
ta về cơ bản đã chuyển sang sản xuất hàng hoá, phát triển tương đối toàn diện
và có bước tăng trưởng khá, góp phần quan trọng vào sự ổn định và phát triển
KT-XH, tạo tiền đề đẩy nhanh CNH, HĐH đất nước đi đến thắng lợi.
Tuy nhiên, nhìn chung trình độ sản xuất trong nông nghiệp hiện nay
vẫn còn trong tình trạng lạc hậu, nông sản hàng hoá chưa đủ sức cạnh tranh
trên thương trường quốc tế, sức mua của nông dân vẫn còn thấp. Nông thôn
Việt Nam hiện vẫn là địa bàn sinh sống của gần 80% dân số, gần 70% lực
lượng lao động. Tốc độ chuyển dịch cơ cấu kinh tế vẫn còn chậm. Mặt khác,
trình độ ứng dụng khoa học và công nghệ đặc biệt là công nghệ sinh học vẫn
còn nhiều hạn chế. Bên cạnh đó trình độ và mức độ cơ giới hoá trong nông
nghiệp ở tất cả các khâu vẫn còn thấp. Kết cấu hạ tầng KT-XH trên địa bàn
nông thôn trong những năm qua trên thực tế vẫn còn yếu kém chưa trở thành

17
động lực thúc đẩy cho quá trình CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn tăng tốc
mạnh mẽ.
Nội dung cơ bản của quá trình CNH, HĐH nông nghiệp và nông thôn
giai đoạn hiện nay
CNH, HĐH nông nghiệp và nông thôn ở nước ta là quá trình
chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hoá

lớn, gắn với công nghiệp chế biến và thị trường, thực tiễn cơ khí hoá,
điện khí hoá, thuỷ lợi hoá, ứng dụng các thành tựu khoa học công nghệ
trước hết là nông nghiệp nhằm nâng cao năng suất, chất lượng hiệu quả,
sức cạnh tranh của nông sản hàng hoá trên thị trường; phát triển lực
lượng sản xuất, cơ sở vật chất kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội.
Cải biến lao động thủ công lạc hậu thành lao động sử dụng máy
móc, cơ khí hoá nền kinh tế quốc dân, chuyển đổi căn bản từ nền kinh
tế nông nghiệp sang nền kinh tế công nghiệp đưa đất nước trở thành
một nước công nghiệp hoá; thúc đẩy hình thành và mở rộng các loại thị
trường bao gồm thị trường sản phẩm, ngoài ra còn phải có các loại thị
trường như thị trường vốn, lao động, công nghệ.
Công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp là quá trình chuyển
dịch cơ cấu kinh tế nông thôn theo hướng tăng nhanh tỷ trọng giá trị
sản phẩm và lao động các ngành công nghiệp và dịch vụ, giảm dần tỷ
trọng sản phẩm và lao động các ngành công nghiệp
Xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế xã hội, quy hoạch phát triển
nông thôn, bảo vệ môi trường sinh thái, tổ chức lại sản xuất và xây
dựng quan hệ sản xuất phù hợp, xây dựng nền dân chủ công bằng, văn
minh, không ngừng nâng cao đời sống vật chất và văn hoá của nhân dân
ở nông thôn. Chính vì vậy, Đại hội Đảng lần thứ VIII đã xác định, phải
“đặc biệt coi trọng công nghiệp hóa, hiện đại hoá nông nghiệp và nông thôn”.

18
Trong điều kiện hiện nay, quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông
nghiệp, nông thôn có mối quan hệ mật thiết với qúa trình xây dựng nông thôn mới
+ Quan hệ về nội dung
Các tiêu chí xây dựng nông thôn mới (theo dề án của Bộ nông nghiệp
và phát triển nông thôn).
Tiêu chí 1. Quy hoạch sử dụng đất và hạ tầng thiết yếu cho phát triển
nông nghiệp hàng hóa, công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp và dịch vụ.

Tiêu chí 2 - 9 về hạ tầng kinh tế - xã hội : Giao thông, thủy lợi, ứng
dụng tiến bộ khoa học công nghệ, thực hiện cơ giới hóa nông nghiệp, điện,
trường học; cơ sở vật chất văn hóa; chợ nông thôn, bưu điện, nhà ở dân cư;
Tiêu chí 10 - 13 về kinh tế và tổ chức sản xuất: thu nhập, hộ nghèo; cơ
cấu lao động; hình thức tổ chức sản xuất.
Tiêu chi thứ 14 - 17 về văn hóa – xã hội - môi trường : Giáo dục, y tế;
văn hóa; môi trường.
Tiêu chí 18 - 19 về chính trị, an ninh trật tự xã hội.
Đối chiếu vơí các nội dung công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp,
nông thôn, xây dựng nông thôn mới là quá trình tạo cơ sở hạ tầng về kinh tế,
văn hoá , chính trị cho công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp, nông thôn;
ngược lại công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp, nông thôn hoàn thiện xây
dựng nông thôn mới. Như vậy, công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp,
nông thôn là cốt lõi của xây dựng nông thôn mới .
+ Quan hệ về giải pháp thực hiện
Theo Chương trình mục tiêu quốc gia về nông thôn mới, Chính phủ
quyết định các giải pháp:
Giải pháp thứ nhất: nhận thức và phát huy được vị thế chủ thể của
người nông dân.
Giải pháp thứ hai: xác định nội dung và thứ tự ưu tiên các công việc
cần làm.

19
Giải pháp thứ ba: hỗ trợ nông dân về khoa học – kỹ thuật.
Giải pháp thứ tư: tăng cường đầu tư từ nhiều nguồn cho nông thôn để
xây dựng hạ tầng và công trình phúc lợi công cộng.
(Hiện nay Chính phủ quyết định bảy hạng mục công trình “cứng”)
Nhà nước đầu tư 100%, tạo sự thay đổi bộ mặt nông thôn. Nhưng về lâu dài
là chính sách thu hút sự đầu tư của doanh nghiệp về với nông thôn.
Mặt khác, tạo cơ hội để nông dân nông thôn tham gia đầu tư không

chỉ cho sản xuất của chính mình, mà cả phúc lợi công cộng do chính mình
được hưởng. Hình thành “giá đỡ” để nông dân yên tâm sản xuất sản phẩm
nông, lâm, ngư nghiệp.
Qua gần 20 năm đổi mới, tiến hành công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông
nghiệp, nông thôn nước ta về cơ bản đã chuyển sang sản xuất hàng hoá, phát
triển tương đối toàn diện và có bước tăng trưởng khá, góp phần quan trọng
vào sự ổn định và phát triển KT-XH, tạo tiền đề đẩy nhanh công nghiệp hoá,
hiện đại hoá đất nước đi đến thắng lợi.
Như vậy, chúng ta đã tìm hiểu được các khái niệm cơ bản về nông
nghiệp, nông thôn, về công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp và nông
thôn. Một nội dung lớn nữa mà chúng ta không thể bỏ qua đó là khái niệm
về nông dân. Bởi vì nông dân chính là chủ thể của quá trình CNH, HĐH
nông nghiệp và nông thôn. Nông dân đóng vai trò nòng cốt, trực tiếp của quá
trình này
1.1.2. Vai trò của giai cấp nông dân trong sự nghiệp CNH, HĐH
nông nghiệp và nông thôn
1.1.2.1. Khái niệm và đặc điểm của giai cấp nông dân Việt Nam
Cho đến nay đã có nhiều cách tiếp cận và đưa ra những định nghĩa khác
nhau về giai cấp nông dân. Trong từ điển tiếng Việt (Nxb Khoa học xã hội,
HN, 1998) nông dân được định nghĩa là: “người lao động sống bằng nghề làm