Bảo vệ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu bằng biện pháp dân sự

2

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT




VŨ THỊ PHƯƠNG GIANG





BẢO VỆ QUYỀN SỞ HỮU CÔNG NGHIỆP
ĐỐI VỚI NHÃN HIỆU BẰNG BIỆN PHÁP DÂN
SỰ




LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

HÀ NỘI - 2007




3


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT



VŨ THỊ PHƯƠNG GIANG




BẢO VỆ QUYỀN SỞ HỮU CÔNG NGHIỆP
ĐỐI VỚI NHÃN HIỆU BẰNG BIỆN PHÁP DÂN
SỰ

Chuyên ngành : Luật dân sự
Mã số : 60 38 30


LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Thị Quế Anh




HÀ NỘI - 2007





4
MỤC LỤC

MỞ ĐẦU

2
Chương 1
KHÁI QUÁT CHUNG VỀ BẢO VỆ QUYỀN SỞ HỮU CÔNG
NGHIỆP ĐỐI VỚI NHÃN HIỆU BẰNG BIỆN PHÁP DÂN SỰ

8
1.1. Khái niệm quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu và bảo vệ quyền
sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu

8
1.1.1. Khái niệm quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu
8

1.1.2. Khái niệm bảo vệ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu
13
1.2. Các biện pháp bảo vệ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu
14
1.2.1. Biện pháp hành chính
15
1.2.2. Biện pháp hình sự
16
1.2.3. Biện pháp dân sự
18
1.2.4. Biện pháp kiểm soát biên giới
19
1.3. Vai trò, ý nghĩa của việc bảo vệ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn
hiệu bằng biện pháp dân sự

21
1.4. Bảo vệ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu bằng biện pháp dân
sự theo các điều ước quốc tế và pháp luật một số quốc gia

22
1.4.1. Bảo vệ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu bằng biện pháp dân sự
theo các điều ước quốc tế

23
1.4.2. Bảo vệ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu bằng biện pháp dân sự
theo pháp luật một số quốc gia

30
1.5. Khái quát sự hình thành và phát triển của những quy định pháp luật
Việt Nam về bảo vệ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu bằng

biện pháp dân sự


35

Chương 2: NHỮNG QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VIỆT NAM HIỆN HÀNH VỀ
BẢO VỆ QUYỀN SỞ HỮU CÔNG NGHIỆP ĐỐI VỚI NHÃN
HIỆU BẰNG BIỆN PHÁP DÂN SỰ



42
2.1. Xác định hành vi xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp đối với
nhãn hiệu

42
2.1.1. Hành vi bị coi là xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu
42
2.1.2. Hành vi không bị coi là xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn
hiệu

46
2.2. Quyền tự bảo vệ
48


5
2.3. Thẩm quyền và trình tự xử lý hành vi xâm phạm bằng biện pháp dân sự
50
2.4. Các biện pháp dân sự được áp dụng để xử lý hành xâm phạm quyền sở

hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu

52
2.5. Quyền và nghĩa vụ chứng minh của đương sự
54
2.6. Xác định thiệt hại và mức bồi thường thiệt hại do vi phạm quyền sở
hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu
58
2.7. Áp dụng các biện pháp khẩn cấp tạm thời
63
2.7.1. Quyền yêu cầu
64
2.7.2. Điều kiện áp dụng
65
2.7.3. Nghĩa vụ của bên yêu cầu
65
2.7.4. Thẩm quyền áp dụng
66
2.7.5. Thủ tục áp dụng
66
2.7.6. Các biện pháp khẩn cấp tạm thời được áp dụng
67
2.7.7. Hủy bỏ việc áp dụng
68
Chương 3: THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG BẢO VỆ QUYỀN SỞ HỮU
CÔNG NGHIỆP ĐỐI VỚI NHÃN HIỆU BẰNG BIỆN PHÁP
DÂN SỰ Ở VIỆT NAM VÀ KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN PHÁP
LUẬT

70
3.1. Thực trạng bảo vệ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu
70
3.1.1. Thực trạng về việc xác lập quyền sở hữu đối với nhãn hiệu thông qua việc
đăng ký bảo hộ

70
3.1.2. Thực trạng xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu
75
3.1.3. Thực tiễn xử lý vi phạm quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu bằng
biện pháp dân sự

79
3.2. Những tồn tại chủ yếu trong hoạt động bảo vệ quyền sở hữu công
nghiệp đối với nhãn hiệu bằng biện pháp dân sự

86
3.3. Kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả pháp luật bảo vệ quyền sở hữu
công nghiệp đối với nhãn hiệu bằng biện pháp dân sự

92
KẾT LUẬN
101
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
103

6
MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài
Trong khi thế giới đang chuyển sang nền kinh tế tri thức, sở hữu trí
tuệ ngày càng có vai trò quan trọng trong tiến trình phát triển của bất kỳ một
quốc gia nào. Nhận thức được tầm quan trọng này, Việt Nam đã và đang tích
cực xây dựng một hệ thống sở hữu trí tuệ nhằm góp phần vào sự nghiệp công
nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, cũng như nhằm tiếp tục chủ động hội nhập
vào nền kinh tế thế giới.
Việc bảo hộ tốt quyền sở hữu trí tuệ nói chung và nhãn hiệu nói riêng
có ảnh hưởng rất lớn tới quá trình phát triển kinh tế - xã hội ở nước ta. Nó tạo
ra một hành lang pháp lý an toàn bảo đảm cho các cá nhân, tổ chức tiến hành
hoạt động sản xuất, kinh doanh hàng hóa trên thị trường. Mặt khác, nó còn
thúc đẩy những hoạt động cạnh tranh lành mạnh giữa các chủ thể kinh tế
muốn nâng cao uy tín và chất lượng của tổ chức mình cần có một chiến lược
xây dựng và bảo vệ nhãn hiệu một cách vững chắc, chống lại những hành vi
cạnh tranh không lành mạnh của các chủ thể kinh tế khác. Ngoài ra, việc bảo
hộ này còn tạo điều kiện khuyến khích đầu tư phát triển, đặc biệt là đầu tư
nước ngoài vào Việt Nam, góp phần thúc đẩy nền kinh tế của nước ta ngày
càng phát triển. Không những thế việc bảo hộ tốt nhãn hiệu còn góp phần đẩy
mạnh tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế của nước ta, đặc biệt khi Việt Nam
mới gia nhập Tổ chức thương mại thế giới (WTO) cùng một loạt các sự kiện
kinh tế đánh dấu mốc cho bước ngoặt mở cửa hội nhập vừa diễn ra.
Nhận thức được tầm quan trọng của sở hữu trí tuệ nói chung trong đó
có nhãn hiệu, Đảng và Nhà nước ta đã khẳng định sự cần thiết phải đẩy mạnh
hợp tác quốc tế trong nghiên cứu khoa học và công nghệ. Thực hiện tốt chính
sách bảo hộ sở hữu trí tuệ. Trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội đến
năm 2010, Nhà nước ta đã xác định: "Cần tạo môi trường thuận lợi cho các tổ

7
chức khoa học, doanh nghiệp và cá nhân hoạt động theo luật định. Phát triển
thị trường khoa học và công nghệ, tạo môi trường cạnh tranh bảo hộ sở hữu
trí tuệ, quyền tác giả, quyền đối với nhãn hiệu hàng hóa…" [1]. Điều này cho
thấy sự quan tâm chú trọng của Đảng và Nhà nước, là động lực thúc đẩy
mạnh mẽ cho việc xây dựng hành lang pháp lý bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ nói
chung và nhãn hiệu nói riêng. Xét đến cùng, quyền sở hữu trí tuệ là quyền đối
với một loại tài sản (dù là tài sản đặc biệt - không hữu hình) và vì thế nó được
đối xử như các quyền của các loại tài sản khác. Do vậy, để bảo vệ các đối
tượng quyền của quyền sở hữu trí tuệ có nhiều biện pháp khác nhau, nhưng
việc bảo vệ được thực hiện bằng biện pháp dân sự có vai trò quan trọng.
Nhận thức được vai trò quan trọng của việc bảo vệ quyền sở hữu công
nghiệp đối với nhãn hiệu bằng biện pháp dân sự trên, tác giả chọn đề tài "Bảo
vệ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu bằng biện pháp dân sự"
làm đề tài luận văn tốt nghiệp.
2. Tình hình nghiên cứu vấn đề
Trước khi Bộ Luật Dân sự ra đời năm 1995, Nhãn hiệu nói riêng và sở
hữu trí tuệ nói chung chưa thật sự được biết đến ở Việt Nam. Vì vậy, hầu như
rất ít các công trình nghiên cứu, sách, báo, tạp chí về vấn đề này được công
bố. Vài năm trở lại đây, mặc dù sở hữu trí tuệ trong đó có nhãn hiệu vẫn là
vấn đề mới song cũng đã được đề cập tới ngày một nhiều hơn trong các công
trình nghiên cứu, các sách, báo, tạp chí Có thể kể ra một số ví dụ: "Nhãn
hiệu hàng hóa trong pháp luật dân sự" của tác giả Đinh Văn Thanh và Đinh
Thị Hằng; "Nâng cao vai trò của tòa án trong việc giải quyết tranh chấp về
quyền sở hữu trí tuệ" của tác giả Nguyễn Thị Quế Anh; "Các phương pháp
xác định tài sản vô hình" của tác giả Đoàn Văn Trường; "Các yếu tố của
quyền sở hữu trí tuệ" của tác giả Phùng Trung Tập; "Đổi mới và hoàn thiện
cơ chế điều chỉnh pháp luật về bảo hộ quyền Sở hữu trí tuệ", Luận án tiến sĩ

của tác giả Lê Xuân Thảo; "bảo hộ quyền ở hữu công nghiệp đối với nhãn
hiệu hàng hóa ở Việt Nam", Luận án tiến sĩ của tác giả Nguyễn Văn Luật;


8
"Những vấn đề pháp lý về bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa trong điều kiện hội
nhập kinh tế quốc tế ở Việt Nam", Luận án tiến sĩ của tác giả Lê Mai Thanh;
"Bảo vệ quyền sở hữu công nghiệp bằng biện pháp dân sự", Khóa luận tốt
nghiệp của sinh viên Nguyễn Thị Tình… Ngoài ra, còn một số bài báo và tạp
chí chuyên ngành viết về vấn đề này như: "Bảo vệ nhãn hiệu hàng hóa - nhận
thức và thách thức" của Hoài Nam, bản tin Sở hữu công nghiệp, số 20, tháng
3 năm 2003; "Bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ - một chế định quan trọng trong
Luật Sở hữu trí tuệ 2006" của tác giả Hương Lan, tạp chí Công nghệ, tháng
11 năm 2006; "Hậu WTO và vấn đề thực thi quyền sở hữu trí tuệ", Báo
Vietnamnet Tuy nhiên, hầu hết các công trình nghiên cứu trên chưa nghiên
cứu sâu đến các biện pháp dân sự nhằm bảo vệ quyền sở hữu công nghiệp đối
với nhãn hiệu. Chính vì thế trong luận văn này, tác giả đã lựa chọn nghiên cứu
về việc bảo vệ nhãn hiệu bằng các biện pháp dân sự dưới góc độ quy định
pháp luật và thực tiễn.
3. Mục đích của đề tài
Thông qua việc nghiên cứu những vấn đề tổng quan liên quan đến bảo
vệ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu bằng biện pháp dân sự, luận
văn muốn làm rõ khái niệm bảo vệ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn
hiệu bằng biện pháp dân sự, phân tích các quy định pháp luật về các biện
pháp bảo vệ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu ở Việt Nam. Thông
qua đó, luận văn đề xuất kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả việc bảo vệ nhãn
hiệu bằng các biện pháp dân sự ở Việt Nam hiện nay.
4. Phạm vi nghiên cứu
Luận văn tập trung nghiên cứu việc bảo vệ quyền sở hữu công nghiệp
đối với nhãn hiệu bằng biện pháp dân sự ở Việt Nam giai đoạn hiện nay đặt

trong tương quan của quá trình hình thành và phát triển của pháp luật Việt
Nam về bảo vệ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu, đồng thời có sự
liên hệ, phân tích, đối chiếu, so sánh với quy định tương tự trong pháp luật
một số quốc gia cũng như trong các điều ước quốc tế đa phương và song


9
phương. Từ những phân tích về mặt pháp luật, luận văn cũng nêu ra thực
trạng việc bảo vệ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu bằng biện pháp
dân sự ở nước ta với những mặt tích cực, những hạn chế nhất định. Thông qua
việc phân tích các quy định pháp luật và thực tiễn thi hành, luận văn đưa ra
những kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật về bảo về quyền sở hữu công
nghiệp đối với nhãn hiệu bằng biện pháp dân sự.
5. Phương pháp nghiên cứu
Để thực hiện luận văn, tác giả sử dụng phương pháp nghiên cứu nền
tảng là phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy
vật lịch sử. Từ đó, luận văn được xây dựng trên cơ sở kết hợp các phương
pháp nghiên cứu đặc trưng của khoa học pháp lý cũng như phương pháp thu
thập thông tin, phân tích tài liệu, thống kê, phân tích, tổng hợp, so sánh… Với
việc vận dụng các phương pháp nghiên cứu này, luận văn đã có được những
thông tin và kết luận chính xác về các vấn đề nghiên cứu.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn
Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ góp phần cung cấp những thông tin
mang tính lý luận và thực tiễn về bảo vệ quyền sở hữu công nghiệp đối với
nhãn hiệu thông qua các biện pháp dân sự ở Việt Nam.
Về mặt lý luận: Trên cơ sở kết quả nghiên cứu của luận văn, tác giả
muốn đề xuất những kiến nghị góp phần trong việc xây dựng các quy định
pháp luật về bảo vệ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu, đặc biệt có
ý nghĩa đối với công tác lập pháp khi đề ra những hạn chế hiện nay của các
quy định về xác định thiệt hại cũng như cách tính mức bồi thường thiệt hại, đề

ra phương án xác định thiệt hại và bồi thường thiệt hại phù hợp hơn với điều
kiện hiện tại, nhằm góp phần bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người có
quyền bị xâm phạm.
Với những quan điểm cá nhân được đề cập trong luận văn đã bổ sung
vào công tác nghiên cứu về sở hữu trí tuệ nói chung, về quyền sở hữu công


10
nghiệp đối với nhãn hiệu nói riêng, tạo ra sự đa dạng về các luận điểm nghiên
cứu. Từ đó, có thể phân tích để tìm ra những luận điểm mang tính khoa học
và lý luận cao có thể đưa vào áp dụng trong thực tiễn.
Ngoài ra, luận văn còn có ý nghĩa cung cấp những luận điểm xác đáng
và chi tiết về biện pháp dân sự bảo vệ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn
hiệu có thể làm nguồn thông tin phục vụ cho công tác giảng dạy về lĩnh vực
này.
Về mặt thực tiễn: Theo thông lệ quốc tế cũng như hoạt động thực thi
pháp luật nhiều quốc gia, trong đó có những quốc gia mạnh về sở hữu trí tuệ
thì biện pháp dân sự được áp dụng phổ biến để bảo vệ quyền sở hữu công
nghiệp đối với nhãn hiệu, điều này còn phù hợp với bản chất của quyền sở
hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu là một quyền dân sự. Tuy nhiên tại Việt
Nam, biện pháp này vẫn chưa phát huy được vai trò chủ đạo. Mặc dù pháp
luật hiện hành đề cập đến bốn biện pháp bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ nói
chung và quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu nói riêng trong đó biện
pháp dân sự được quy định khá đầy đủ nhưng trên thực tế biện pháp dân sự để
bảo vệ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu ít được chủ thể quyền sử
dụng. Chính vì vậy, nghiên cứu của luận văn đã chỉ ra tính ưu việt khi biện
pháp này được áp dụng trong thực tế và mang những ý nghĩa thực tiễn nhất
định.
Thứ nhất, ý nghĩa về mặt xã hội, phân tích của luận văn đã cung cấp
cho người dân nói chung cũng như chủ thể quyền những hiểu biết sâu hơn về

biện pháp dân sự và ưu điểm khi áp dụng việc bảo vệ quyền sở hữu công
nghiệp đối với nhãn hiệu của mình bằng biện pháp dân sự.
Thứ hai, ý nghĩa đối với công tác thực thi pháp luật. Luận văn đã chỉ
ra một số hạn chế của cơ quan thực thi bảo vệ quyền sở hữu công nghiệp đối
với nhãn hiệu bằng biện pháp dân sự trong thực tiễn thi hành, từ đó đề ra kiến
nghị nhằm góp phần nâng cao hiệu quả công tác này.


11
7. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội
dung của luận văn gồm 3 chương:
Chương 1: Khái quát chung về bảo vệ quyền sở hữu công nghiệp đối
với nhãn hiệu bằng biện pháp dân sự
Chương 2: Những quy định pháp luật Việt Nam hiện hành về bảo vệ
quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu bằng biện pháp dân sự
Chương 3: Thực trạng hoạt động bảo vệ quyền sở hữu công nghiệp
đối với nhãn hiệu bằng biện pháp dân sự ở Việt Nam và kiến nghị hoàn thiện
pháp luật









12
Chương 1

KHÁI QUÁT CHUNG VỀ BẢO VỆ QUYỀN SỞ HỮU CÔNG NGHIỆP
ĐỐI VỚI NHÃN HIỆU BẰNG BIỆN PHÁP DÂN SỰ

1.1. KHÁI NIỆM QUYỀN SỞ HỮU CÔNG NGHIỆP ĐỐI VỚI NHÃN
HIỆU VÀ BẢO VỆ QUYỀN SỞ HỮU CÔNG NGHIỆP ĐỐI VỚI NHÃN HIỆU
1.1.1. Khái niệm quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu
Cùng với sự phát triển như vũ bão của khoa học và công nghệ trên thế
giới, quan hệ sở hữu ngày càng phát triển đến đỉnh cao dẫn đến sự ra đời của
một quan hệ sở hữu đặc biệt đó là sở hữu trí tuệ. Sở hữu trí tuệ ngày càng có
vai trò quan trọng trong đời sống kinh tế - xã hội, là động lực thúc đẩy xã hội
phát triển. Những sản phẩm trí tuệ này có thể mua bán, chuyển giao quyền sử
dụng, cho phép sử dụng, tặng cho, để lại thừa kế… tương tự như bất kỳ loại
hình tài sản hữu hình nào khác. Quyền sở hữu trí tuệ bao gồm quyền tác giả,
quyền liên quan đến quyền tác giả, quyền đối với giống cây trồng và quyền sở
hữu công nghiệp. Trong các quyền đã liệt kê, quyền sở hữu công nghiệp là
quyền sở hữu của các cá nhân, tổ chức đối với các tài sản là đối tượng của sở
hữu công nghiệp bao gồm sáng chế, thiết kế bố trí mạch tích hợp bán dẫn,
kiểu dáng công nghiệp, nhãn hiệu, bí mật kinh doanh, tên thương mại, chỉ dẫn
địa lý, quyền chống cạnh tranh không lành mạnh. Pháp luật sở hữu trí tuệ Việt
Nam hiện hành đã tập hợp và đưa ra phạm vi quyền sở hữu công nghiệp khá
rộng so với trước đây, thể hiện trong khái niệm tương đối khái quát về quyền
sở hữu công nghiệp, được quy định tại Điều 4 Luật Sở hữu trí tuệ 2005:
"Quyền sở hữu công nghiệp là quyền của tổ chức, cá nhân đối với sáng chế,
kiểu dáng công nghiệp, thiết kế bố trí mạch tích hợp bán dẫn, nhãn hiệu, tên
thương mại, chỉ dẫn địa lý, bí mật kinh doanh do mình tạo ra hoặc sở hữu và
quyền chống cạnh tranh không lành mạnh". Trong các đối tượng của quyền
sở hữu công nghiệp được liệt kê thì nhãn hiệu là đối tượng gắn chặt nhất với


13

quá trình lưu thông hàng hóa. Bằng nhãn hiệu, nhà sản xuất có thể đánh dấu
hàng hóa mà mình sản xuất khi đưa ra thị trường, có thể quảng cáo thông qua
các phương tiện thông tin đại chúng hoặc thông tin quảng cáo hay trong các giấy
tờ giao dịch, v.v… nhằm đẩy mạnh quá trình lưu thông hàng hóa, tăng doanh số
bán hàng. Cũng thông qua nhãn hiệu, người tiêu dùng có thể dễ dàng lựa chọn
hàng hóa phù hợp với nhu cầu, sở thích cũng như chất lượng mà mình mong
muốn.
Quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu theo pháp luật mỗi nước
cũng như trong các điều ước quốc tế có khác nhau vì bị chi phối bởi quan
điểm về các dấu hiệu cấu thành nên nhãn hiệu. Nếu mở rộng các dấu hiệu cấu
thành nên nhãn hiệu thì phạm vi quyền đối với nhãn hiệu được mở rộng và
ngược lại. Hiện nay trên thế giới có nhiều khái niệm nhãn hiệu theo những
góc độ khác nhau. Có thể kể đến các điều ước quốc tế đa phương và song
phương điều chỉnh các lĩnh vực liên quan đến nhãn hiệu khá nhiều như: Công
ước Paris về bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp năm 1883 với các quy định về
sở hữu công nghiệp nói chung trong đó có nhãn hiệu. Nội dung công ước
Paris đề cập đến bốn vấn đề chủ yếu là nguyên tắc đối xử quốc gia; quyền ưu
tiên; một số nguyên tắc chung đối với bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp mà
các nước thành viên phải tuân thủ; các quy định hành chính phục vụ cho việc
thi hành công ước. Thỏa ước Madrid về đăng ký quốc tế nhãn hiệu năm 1891
và Nghị định thư liên quan đến Thỏa ước Madrid năm 1989 quy định chủ yếu
về hoạt động của hệ thống đăng ký quốc tế bao gồm việc nộp đơn đăng ký
quốc tế; hiệu lực của đăng ký quốc tế; việc từ chối bảo hộ; quy định về việc
thay đổi, hủy bỏ, đình chỉ hiệu lực đăng ký quốc tế; các điều kiện tham gia
Thỏa ước Madrid và Nghị định thư Madrid.
Các điều ước quốc tế nêu trên chưa đưa ra một định nghĩa cụ thể về
nhãn hiệu hay một khái niệm rõ ràng về quyền sở hữu công nghiệp đối với
nhãn hiệu mà thông qua các quy định về xác lập quyền sở hữu công nghiệp,

14
quy định về trình tự thủ tục xác lập quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn
hiệu cho thấy quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu đã được ghi nhận.
Hiệp ước Luật nhãn hiệu năm 1994 ra đời với mục đích đơn giản hóa
và hài hòa hóa các quy định về thủ tục và yêu cầu hành chính của hệ thống
đăng ký nhãn hiệu quốc gia và khu vực. Mặc dù Hiệp ước không đưa ra một
khái niệm cụ thể về nhãn hiệu nhưng thông qua Điều 2 về quy định liệt kê các
nhãn hiệu được áp dụng, Hiệp ước đã đưa ra các đặc tính bản chất của nhãn
hiệu: "được cấu tạo bởi các ký hiệu nhìn thấy được". Cũng tại Điều 2, khoản 1
điểm b của Hiệp ước: "Hiệp ước này không áp dụng đối với nhãn hiệu là ảnh
chụp ba chiều và nhãn hiệu vô hình, cụ thể là nhãn hiệu âm thanh và nhãn
hiệu mùi". Cách hiểu về nhãn hiệu theo Hiệp ước Luật nhãn hiệu chỉ giới hạn
trong "các ký hiệu nhìn thấy được" mà không bao gồm nhãn hiệu là hình ảnh
ba chiều, nhãn hiệu âm thanh, nhãn hiệu mùi. Tuy nhiên, Hiệp ước nhắc đến
nhãn hiệu ba chiều sẽ được thừa nhận "với điều kiện là chỉ có những bên ký
kết chấp nhận việc đăng ký nhãn hiệu ba chiều, mới bắt buộc phải áp dụng
Hiệp ước này đối với các nhãn hiệu đó" Cách hiểu như vậy đã thu hẹp phạm
vi khái niệm quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu được thừa nhận.
Đến Hiệp định TRIPS năm 1995 với những tiến bộ mang ý nghĩa to
lớn trong đó có mang lại cho sở hữu trí tuệ những đóng góp nhất định, Hiệp
định đã đưa ra khái niệm nhãn hiệu tại khoản 1 Điều 15:
Bất kỳ một dấu hiệu, hoặc tổ hợp dấu hiệu nào, có khả năng
phân biệt hàng hóa. Các dấu hiệu đó đặc biệt là các từ, kể cả tên
riêng, các chữ cái, chữ số, các yếu tố hình họa và tổ hợp các mầu
sắc cũng như tổ hợp bất kỳ của các dấu hiệu hàng hóa. Trường hợp
bản thân các dấu hiệu không có khả năng phân biệt hàng hóa hoặc
dịch vụ tương ứng, các thành viên có thể quy định rằng khả năng
đăng ký thuộc khả năng phân biệt đạt được thông qua việc sử dụng.
Các thành viên có thể quy định rằng điều kiện để được đăng ký là
các dấu hiệu phải là các dấu hiệu nhìn thấy được [29].

15
Khái niệm nhãn hiệu của TRIPS được mở rộng phạm vi cũng như chi
tiết hơn rất nhiều so với cách hiểu trước kia thông qua việc liệt kê các dấu
hiệu cấu thành nên nhãn hiệu, có thể nhận thấy khái niệm quyền sở hữu công
nghiệp đối với nhãn hiệu cũng được mở rộng hơn so với Hiệp ước Luật Nhãn
hiệu. Dưới một góc độ nhất định, thông qua khái niệm nhãn hiệu, thông qua
liệt kê các đối tượng có khả năng bảo hộ thì cách hiểu về quyền sở hữu công
nghiệp đối với nhãn hiệu trong TRIPS đã thể hiện sự tiến bộ và là cơ sở để
các quốc gia xây dựng cho mình một khái niệm riêng phù hợp.
Ở mỗi quốc gia có những quy định, quan điểm tiếp cận riêng liên quan
đến các yếu tố có thể phân biệt hàng hóa, dịch vụ cùng loại của các chủ thể
kinh doanh, từ đó có những điểm khác biệt nhất định trong quan niệm về
quyền đối với nhãn hiệu. Ví dụ: ở Australia và Hoa Kỳ, âm thanh và mùi vị
có thể được đăng ký nhãn hiệu hay nhãn hiệu được đăng ký ngay khi chúng
không có sẵn tính phân biệt, với điều kiện nhãn hiệu có được tính phân biệt
thông qua sử dụng, quan niệm về quyền đối với nhãn hiệu ở những nước này
được mở rộng rất nhiều. Tuy nhiên, ở hầu hết các nước chỉ có tên gọi, hình
ảnh, màu sắc mới được thừa nhận là một trong số những yếu tố cấu thành nên
nhãn hiệu và như vậy, quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu cũng thu
hẹp trong quyền đối với các dấu hiệu cấu thành đó.
Ở Việt Nam, trước đây trong Bộ luật Dân sự 1995, tại Điều 785 quy
định "Nhãn hiệu hàng hóa là những dấu hiệu dùng để phân biệt hàng hóa,
dịch vụ cùng loại của các cơ sở sản xuất, kinh doanh khác nhau. Nhãn hiệu có
thể là từ ngữ, hình ảnh hoặc kết hợp các yếu tố đó được thể hiện bằng một
hoặc nhiều màu sắc". Xét về nội dung, Điều 785 Bộ luật Dân sự 1995 quy
định có tính chất mở rộng, tạo điều kiện thuận lợi nhất cho các cơ sở sản xuất
kinh doanh. Quy định này đã coi các dấu hiệu có thể phân biệt hàng hóa, dịch
vụ cùng loại của các cơ sở sản xuất kinh doanh khác nhau đều có thể là nhãn

hiệu. Tuy nhiên, nếu so sánh Điều 785 với Điều 15 của Hiệp định TRIPS thì
ta thấy còn bất cập. Điều 785 Bộ luật Dân sự 1995 đã quy định hạn chế một
số yếu tố có thể được tiến hành đăng ký làm nhãn hiệu như tên riêng, các chữ


16
cái, chữ số hoặc tổ hợp dấu hiệu nào đó có khả năng phân biệt hàng hóa, dịch
vụ, v.v còn Hiệp định TRIPS lại quy định là bất kỳ dấu hiệu nào.
Xuất phát từ đòi hỏi thực tế và để thúc đẩy nhanh cho tiến trình hội
nhập, Hiệp định Thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ được ký kết. Trong nội
dung Hiệp định có điều khoản quy định khái niệm nhãn hiệu:
Nhãn hiệu hàng hóa được cấu thành bởi dấu hiệu bất kỳ
hoặc sự kết hợp bất kỳ của các dấu hiệu có khả năng phân biệt hàng
hóa hoặc dịch vụ của một người với hàng hóa hoặc dịch vụ của
người khác bao gồm từ ngữ, tên người, hình ảnh, chữ cái, chữ số, tổ
hợp màu sắc, các yếu tố hình hoặc hình dạng của bao bì hàng hóa.
Nhãn hiệu hàng hóa bao gồm cả nhãn hiệu dịch vụ, nhãn hiệu tập
thể và nhãn hiệu chứng nhận [28].
Cách hiểu này có tính chất khái quát và phù hợp hơn với chuẩn mực
quốc tế theo quy định của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) về nhãn hiệu
và quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu, tức là phù hợp với TRIPS.
Khái niệm này mở rộng hơn về phạm vi các yếu tố có thể được đăng ký và
bảo hộ (tức là được thừa nhận quyền đối với nhãn hiệu) không chỉ là những từ
ngữ, hình ảnh thông thường như trước mà còn có thể sử dụng cả chữ cái, chữ
số, tổ hợp màu sắc, các yếu tố hình.
Tiếp thu những quan điểm tiến bộ trong các điều ước quốc tế về khái
niệm nhãn hiệu và quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu, Luật Sở hữu
trí tuệ 2005 tại khoản 16 Điều 4 giải thích "nhãn hiệu" được hiểu "là dấu hiệu
dùng để phân biệt hàng hóa, dịch vụ của các tổ chức, cá nhân khác nhau" và
cụ thể hơn trong Điều 72 khi nhắc đến điều kiện chung đối với nhãn hiệu

được bảo hộ, đó là "dấu hiệu nhìn thấy được dưới dạng chữ cái, từ ngữ, hình
vẽ, hình ảnh, kể cả hình ba chiều hoặc sự kết hợp các yếu tố đó, được thể hiện
bằng một hoặc nhiều màu sắc". Các dấu hiệu này tiếp tục được làm rõ thông
qua Điều 73, Điều 74 quy định về dấu hiệu không được bảo hộ với danh


17
nghĩa nhãn hiệu, về khả năng phân biệt của nhãn hiệu. Khái niệm về nhãn
hiệu trong Luật Sở hữu trí tuệ 2005 đã có những thay đổi nhất định so với
pháp luật trước kia theo hướng tích cực và gần hơn với quy định trong Hiệp
định TRIPS, cho thấy hệ thống pháp luật sở hữu trí tuệ Việt Nam nói chung
cũng như quy định về nhãn hiệu nói riêng đang từng bước chuyển biến theo
sự hội nhập kinh tế quốc tế, đồng thời tạo ra cơ sở và là điều kiện quan trọng
giúp cho việc thực thi luật sở hữu trí tuệ cũng như pháp luật về nhãn hiệu có
hiệu quả.
Từ những phân tích ở trên, khái niệm quyền sở hữu công nghiệp đối
với nhãn hiệu có thể được hiểu một cách chung nhất là quyền của các chủ thể
do pháp luật quy định hoặc thừa nhận đối với các dấu hiệu dùng để phân biệt
hàng hóa, dịch vụ với các chủ thể khác, bao gồm dấu hiệu nhìn thấy được
dưới dạng chữ cái, từ ngữ, hình vẽ, hình ảnh, kể cả hình ba chiều hoặc sự kết
hợp các yếu tố đó, được thể hiện bằng một hoặc nhiều màu sắc.
1.1.2. Khái niệm bảo vệ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu
Giữa hai khái niệm bảo vệ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn
hiệu và bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu có mối quan hệ
mật thiết với nhau thể hiện ở chỗ bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với
nhãn hiệu theo nghĩa rộng bao gồm cả việc đăng ký xác lập quyền, trình tự
khai thác, sử dụng nhãn hiệu và các biện pháp bảo vệ nhãn hiệu khỏi các hành
vi xâm phạm. Theo nghĩa này, bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn
hiệu bao hàm cả bảo vệ quyền. Pháp luật Việt Nam quy định việc bảo vệ
quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu được bảo đảm thông qua việc

xác lập quyền đối với nhãn hiệu đó (theo nguyên tắc đăng ký trước), tức là để
quyền và lợi ích hợp pháp của mình được bảo đảm, chủ sở hữu nhãn hiệu phải
tiến hành xác lập quyền đối với nhãn hiệu bằng việc nộp đơn đăng ký đến cơ
quan nhà nước có thẩm quyền theo trình tự và thủ tục pháp luật quy định và
được cấp văn bằng bảo hộ. Chính vì vậy, khi phân tích khái niệm bảo vệ


18
quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu cần thiết làm rõ khái niệm bảo
hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu.
Khái niệm bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu được
hiểu là việc nhà nước thông qua các quy định pháp luật xác lập quyền cho chủ
sở hữu đối với nhãn hiệu, bảo đảm cho chủ sở hữu khai thác quyền đối với
nhãn hiệu một cách hiệu quả và có các biện pháp bảo vệ quyền này khỏi hành
vi xâm phạm. Việc xác lập quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu được
thể hiện dưới hình thức cấp văn bằng bảo hộ, ở Việt Nam văn bằng bảo hộ là
Giấy chứng nhận đăng ký nhãn hiệu. Sau khi tiến hành đăng ký nhãn hiệu và
được cấp văn bằng bảo hộ, chủ sở hữu nhãn hiệu sẽ được độc quyền sử dụng
(có hạn chế) nhãn hiệu và được pháp luật bảo vệ cho nhãn hiệu đó. Từ thời
điểm này, các hành vi xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu
đã được bảo hộ sẽ bị áp dụng các biện pháp xử lý nhất định như biện pháp
hành chính, biện pháp dân sự, biện pháp hình sự, biện pháp kiểm soát hàng
hóa xuất khẩu, nhập khẩu qua biên giới liên quan đến nhãn hiệu. Mỗi biện
pháp có những nét đặc thù tạo thành hệ thống công cụ pháp lý bảo vệ quyền
sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu, bảo đảm cho các quy định của pháp
luật về nhãn hiệu được thi hành nghiêm chỉnh, có hiệu lực, bảo vệ các quyền
và lợi ích hợp pháp của nhà nước và xã hội, bảo vệ quyền sở hữu của chủ sở
hữu nhãn hiệu và đặc biệt để thực hiện tốt quyền và nghĩa vụ quốc tế về bảo
hộ nhãn hiệu.
Từ những phân tích trên, khái niệm bảo vệ quyền sở hữu công nghiệp

đối với nhãn hiệu có thể được hiểu như sau: Bảo vệ quyền sở hữu công nghiệp
đối với nhãn hiệu là sự tác động bằng pháp luật thông qua việc sử dụng các
biện pháp dân sự, biện pháp hành chính, biện pháp hình sự, biện pháp kiểm
soát hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu qua biên giới liên quan đến nhãn hiệu
nhằm ngăn chặn, chống lại những hành vi xâm phạm để bảo vệ quyền sở hữu
công nghiệp đối với nhãn hiệu hợp pháp đã được nhà nước công nhận bảo
hộ.


19
1.2. CÁC BIỆN PHÁP BẢO VỆ QUYỀN SỞ HỮU CÔNG NGHIỆP ĐỐI
VỚI NHÃN HIỆU
Quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu cũng như quyền sở hữu
tài sản nói chung là quyền dân sự tuyệt đối của chủ sở hữu mà những người
khác có nghĩa vụ tôn trọng, không được thực hiện hành vi xâm phạm. Nhà
nước với vai trò chủ đạo thiết lập một hệ thống pháp luật với những biện pháp
bảo vệ nhất định nhằm ngăn chặn các hành vi xâm phạm, bảo vệ quyền sở
hữu cho chủ sở hữu nhãn hiệu. Các biện pháp bảo vệ quyền sở hữu công
nghiệp đối với nhãn hiệu theo quy định của pháp luật được trình bày cụ thể
dưới đây.
1.2.1. Biện pháp hành chính
Biện pháp hành chính hiểu một cách chung nhất là biện pháp do cơ
quan nhà nước có thẩm quyền sử dụng để điều chỉnh các quan hệ xã hội phát
sinh trong quá trình hoạt động quản lý hành chính nhà nước. Bản chất của
biện pháp hành chính là việc áp dụng đơn phương các biện pháp chế tài của
cơ quan nhà nước đối với bên có nghĩa vụ. Trong biện pháp hành chính, quan
hệ không cân bằng giữa một bên chủ thể có quyền là cơ quan nhà nước nhân
danh nhà nước áp đặt ý chí của mình lên đối tượng quản lý (bên có nghĩa vụ
phục ting). Tức là, có sự không bình đẳng giữa các bên tham gia trong quan
hệ quản lý hành chính, một bên nhân danh nhà nước sử dụng quyền lực nhà

nước để đưa ra các quyết định hành chính, còn bên kia phải phục tùng những
quyết định ấy. Xét về bản chất, biện pháp hành chính được áp dụng nhằm bảo
đảm cho công tác quản lý hành chính nhà nước được ổn định, biện pháp này
được nhà nước sử dụng để trừng phạt, răn đe ở mức độ nhẹ.
Biện pháp hành chính áp dụng để bảo vệ quyền sở hữu công nghiệp
đối với nhãn hiệu được hiểu là biện pháp do cơ quan nhà nước có thẩm quyền
thực hiện bằng việc áp dụng các hình thức xử phạt vi phạm hành chính đối
với các tổ chức cá nhân có hành vi bị coi là xâm phạm quyền sở hữu công


20
nghiệp đối với nhãn hiệu theo đề nghị của chủ sở hữu nhãn hiệu hoặc theo sự
phát hiện của chính cơ quan có thẩm quyền xử phạt hành chính.
Khác với biện pháp dân sự luôn có mục đích là khắc phục những thiệt
hại đã xảy ra, ý nghĩa của biện pháp hành chính trong bảo vệ quyền sở hữu
công nghiệp đối với nhãn hiệu là nhằm trừng phạt, răn đe những hành vi xâm
phạm quyền bằng các biện pháp chế tài như cảnh cáo, phạt tiền, tịch thu tang
vật, phương tiện vi phạm, tịch thu hàng hóa giả mạo nhãn hiệu…nhưng không
tính đến những thiệt hại của bên chủ sở hữu bị vi phạm quyền.
Luật Sở hữu trí tuệ 2005, Nghị định 106/2006/NĐ-CP quy định xử
phạt vi phạm hành chính về sở hữu công nghiệp đã phân định rõ hành vi vi
phạm hành chính về sở hữu công nghiệp trong đó có nhãn hiệu, quy định hình
thức xử phạt hành chính và các mức xử phạt, quy định các cơ quan có thẩm
quyền xử lý vi phạm hành chính, bao gồm: Ủy ban nhân dân cấp huyện, Ủy
ban nhân dân cấp tỉnh, cơ quan cảnh sát, cơ quan quản lý thị trường, cơ quan
hải quan, thanh tra chuyên ngành sở hữu công nghiệp. Đồng thời phân định rõ
phạm vi thực hiện chức năng xử lý hành chính các hành vi xâm phạm.
Trên thực tế, biện pháp hành chính thường được chủ sở hữu nhãn hiệu
lựa chọn khi xảy ra hành vi xâm phạm vì việc xử lý hành chính đối với các
hành vi xâm phạm nhãn hiệu thường được thực hiện trong thời gian ngắn,

điều đó giúp ngăn chặn kịp thời hành vi xâm phạm đối với nhãn hiệu kịp thời
hơn; thủ tục xử lý vi phạm đối với nhãn hiệu theo biện pháp hành chính được
tiến hành đơn giản, ít tốn kém đồng thời với ý nghĩa trừng phạt đối với tổ
chức, cá nhân thực hiện hành vi vi phạm, biện pháp hành chính có tác dụng
răn đe và phòng ngừa nhất định đối với việc tái phạm cũng như đối với những
người khác có ý định thực hiện các hành vi xâm phạm. Tuy nhiên, vẫn có
những hạn chế nhất định trong biện pháp hành chính khi giải quyết xâm phạm
quyền sở hữu đối với nhãn hiệu, thể hiện ở chỗ: việc áp dụng xử phạt hành
chính chưa đáp ứng yêu cầu của chủ sở hữu nhãn hiệu khi việc vi phạm quyền
sở hữu nhãn hiệu thường gây nên những thiệt hại nặng nề cho chủ sở hữu


21
nhưng việc xử lý vi phạm bằng biện pháp hành chính chỉ được bồi thường
một khoản tiền chưa đủ để chủ sở hữu nhãn hiệu khắc phục thiệt hại về vật
chất. Hơn nữa, việc cưỡng chế thi hành quyết định xử phạt vi phạm hành
chính trên thực tế rất khó thực hiện.
1.2.2. Biện pháp hình sự
Biện pháp hình sự là công cụ chế tài do cơ quan nhà nước có thẩm
quyền áp dụng nhằm trừng phạt những hành vi xâm phạm trật tự xã hội ở mức
độ nghiêm trọng bị coi là tội phạm được quy định trong pháp luật hình sự.
Bản chất của biện pháp hình sự nói chung là việc nhà nước sử dụng quyền lực
nhà nước với mục đích trừng phạt và răn đe những hành vi xâm phạm trật tự
xã hội, trật tự quản lý nhà nước ở mức độ nghiêm trọng bị coi là tội phạm.
Trong bảo vệ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu, biện pháp
hình sự thường được cơ quan nhà nước có thẩm quyền áp dụng điều chỉnh
đối với các hành vi xâm phạm quyền của chủ sở hữu, gây hậu quả nghiêm
trọng đến hoạt động kinh doanh của họ, ảnh hưởng đến trật tự xã hội, đặc
biệt đối với hậu quả của việc sản xuất hàng giả kém chất lượng làm tổn hại
đến sức khỏe của người tiêu dùng, thiệt hại về vật chất và tinh thần cho chủ

sở hữu quyền. Thực chất biện pháp này cũng có những đặc điểm giống với
biện pháp hành chính khi nó thể hiện tính áp đặt ý chí của nhà nước đến đối
tượng vi phạm nhằm bảo đảm trật tự xã hội, ngăn chặn sự xâm phạm trật tự
xã hội. Tuy nhiên biện pháp hình sự trong bảo vệ quyền sở hữu công nghiệp
đối với nhãn hiệu thể hiện ở mức độ nghiêm khắc hơn nhiều so với biện
pháp hành chính.
Theo quy định tại Điều 156, 157, 158, 167, 171 Bộ luật Hình sự Việt
Nam 1999 thì biện pháp hình sự được áp dụng bảo vệ quyền sở hữu công
nghiệp đối với nhãn hiệu khi có các hành vi như chiếm đoạt, sử dụng bất hợp
pháp nhãn hiệu đang được bảo hộ tại Việt Nam nhằm mục đích kinh doanh,
sản xuất, buôn bán hàng giả, các hành vi này có thể bị coi là tội phạm và bị


22
truy cứu trách nhiệm hình sự nếu gây hậu quả nghiêm trọng hoặc được thực
hiện nhiều lần, có tổ chức, người thực hiện hành vi xâm phạm đã bị xử phạt
hành chính về hành vi này nhưng chưa hết thời hạn bị coi là chưa bị xử lý vi
phạm hành chính, hoặc đã bị kết án về tội này nhưng chưa được xoá án tích.
Pháp luật Việt Nam định rõ thẩm quyền quyết định khởi tố vụ án hình
sự đối với nhãn hiệu thuộc về cơ quan điều tra, viện kiểm sát nhân dân, tòa án
nhân dân. Luật quy định những người có quyền tố cáo hành vi xâm phạm là
bất kỳ tổ chức, cá nhân nào khi phát hiện hành vi xâm phạm quyền sở hữu
công nghiệp đối với nhãn hiệu.
Biện pháp hình sự được coi là biện pháp nghiêm khắc nhất nhằm bảo vệ
quyền, lợi ích hợp pháp của người có quyền bị xâm phạm, quyền và lợi ích của
người tiêu dùng, góp phần bảo vệ nền kinh tế - xã hội. Nếu so sánh với với biện
pháp hành chính thì biện pháp này có tính nghiêm khắc hơn rất nhiều. Tuy
nhiên, do xuất phát từ bản chất của biện pháp hình sự là sự cưỡng chế, trừng phạt
của cơ quan nhà nước với một bên bị coi là tội phạm nên trong mối quan hệ này,
quyền lợi của chủ sở hữu quyền bị xâm phạm cũng như những tổn thất của

người bị vi phạm do hành vi xâm phạm gây ra vẫn chưa được giải quyết thỏa
đáng.
1.2.3. Biện pháp dân sự
Biện pháp dân sự là biện pháp mà các bên trong quan hệ dân sự thông
qua nhà nước tác động lên các quan hệ tài sản và quan hệ nhân thân làm cho các
quan hệ này phát sinh, thay đổi, chấm dứt theo ý chí nhà nước (thông qua hệ
thống pháp luật). Bản chất của biện pháp dân sự là điều chỉnh các quan hệ tài
sản và quan hệ nhân thân, trong quan hệ tài sản và quan hệ nhân thân, chủ thể
tham gia bình đẳng với nhau về địa vị pháp lý. Điều này xuất phát từ đặc trưng
của quan hệ tài sản và quan hệ nhân thân trong pháp luật dân sự, các quan hệ tài
sản mà luật dân sự điều chỉnh mang tính chất hàng hóa - tiền tệ và đền bù
tương đương.


23
Trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ, quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn
hiệu là một quyền tài sản của chủ sở hữu, quyền này mang bản chất của một
quyền dân sự. Do đó, biện pháp dân sự được coi là biện pháp chủ đạo và phù
hợp với việc áp dụng để bảo vệ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu,
có khả năng giải quyết thỏa đáng và triệt để những thiệt hại mà chủ sở hữu
quyền bị xâm phạm đã phải chịu.
Việc bảo vệ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu thông qua
biện pháp dân sự là việc chủ sở hữu nhãn hiệu, người có quyền sử dụng hợp
pháp nhãn hiệu (người được thừa kế quyền sở hữu nhãn hiệu, người nhận
chuyển giao quyền sở hữu nhãn hiệu…) trên sơ sở các quyền được pháp luật
quy định thông qua tòa án nhân dân nộp đơn khởi kiện yêu cầu bên vi phạm
chấm dứt hành vi xâm phạm và bồi thường thiệt hại. Quyền sở hữu công
nghiệp đối với nhãn hiệu được pháp luật tôn trọng và bảo vệ nên khi có hành
vi xâm phạm, nếu gây ra thiệt hại cho chủ thể quyền thì chủ thể quyền có
quyền đòi bồi thường từ phía người vi phạm. Bên vi phạm sẽ phải bồi thường

thiệt hại trực tiếp cho bên bị vi phạm về những tổn thất mà mình gây ra. Việc
yêu cầu đòi bồi thường thiệt hại là một biện pháp đền bù cho những quyền và
lợi ích hợp pháp của chủ thể quyền đã bị thiệt hại. Việc lựa chọn biện pháp
dân sự để bảo vệ trong trường hợp này sẽ bảo đảm được tối đa lợi ích cũng
như bù đắp được thiệt hại của chủ thể quyền.
Thẩm quyền áp dụng biện pháp dân sự để bảo vệ quyền sở hữu công
nghiệp đối với nhãn hiệu thuộc về tòa án nhân dân. Tòa án căn cứ vào yêu cầu
của đương sự và trên cơ sở quy định của pháp luật để xác định hành vi xâm
phạm quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu, để ra bản án hay các
quyết định buộc bên vi phạm phải chấm dứt hành vi xâm phạm, đồng thời tòa
án xem xét cơ sở phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại khi bảo đảm đầy
đủ các điều kiện: có hành vi trái pháp luật, có mối quan hệ nhân quả giữa
hành vi vi phạm pháp luật với thiệt hại thực tế đã xảy ra, người gây thiệt hại


24
có lỗi…từ đó yêu cầu bên vi phạm bồi thường một cách hợp lý nhất những
thiệt hại đã gây ra cho chủ sở hữu quyền.
Trong các biện pháp bảo vệ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn
hiệu thì biện pháp dân sự được đánh giá là phù hợp nhất vì biện pháp này giải
quyết vấn đề xuất phát từ bản chất của quyền sở hữu công nghiệp đối với
nhãn hiệu là một quyền dân sự. Bảo vệ quyền sở hữu công nghiệp đối với
nhãn hiệu bằng biện pháp dân sự cùng với các biện pháp bảo vệ khác được
quy định trong luật góp phần tác động đến hành vi xử sự của con người, ngăn
chặn sự xâm hại đến lợi ích của chủ sở hữu hợp pháp nhãn hiệu.
1.2.4. Biện pháp kiểm soát biên giới
Biện pháp kiểm soát biên giới là biện pháp được cơ quan nhà nước có
thẩm quyền thực hiện bằng việc phát hiện, ngăn chặn và xử lý các hành vi
xâm phạm đối với hàng hóa xuất nhập khẩu qua biên giới.
Thực chất, biện pháp kiểm soát hàng hóa qua biên giống với biện pháp

hành chính. Tuy nhiên, do đặc thù việc áp dụng biện pháp này chỉ ở phạm vi
khu vực biên giới đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu vì thế hiện nay biện
pháp này thường được nhắc đến với tư cách là một biện pháp độc lập, tách
biệt với biện pháp hành chính.
Tương tự với khái niệm biện pháp kiểm soát biên giới nói chung, biện
pháp kiểm soát biên giới liên quan đến quyền sở hữu công nghiệp đối với
nhãn hiệu được hiểu là biện pháp được cơ quan nhà nước có thẩm quyền thực
hiện bằng việc phát hiện, ngăn chặn, xử lý các hành vi xâm phạm quyền sở
hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu thông qua công tác kiểm soát hàng hóa
xuất khẩu, nhập khẩu.
Biện pháp kiểm soát biên giới liên quan đến quyền sở hữu trí tuệ nói
chung và quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu nói riêng cùng với các
biện pháp bảo vệ khác đã được đề cập đến trong các điều ước quốc tế. Hiệp
định TRIPS năm 1995 quy định trong cơ chế thực thi đã nhấn mạnh về sự cần


25
thiết lập các thủ tục kiểm soát hàng hóa tại biên giới. Mục đích chủ yếu trong
quy định này của TRIPS liên quan đến quyền sở hữu công nghiệp đối với
nhãn hiệu là nhằm ngăn chặn hàng giả thông qua con đường nhập khẩu hàng
hóa qua biên giới. Hiệp định TRIPS cũng yêu cầu các nước thành viên phải
thể chế các quy định này trong pháp luật nước mình thành các biện pháp bảo
vệ quyền hữu hiệu chống lại hành vi xâm phạm.
Thể chế các yêu cầu của TRIPS, pháp luật Việt Nam quy định việc
bảo vệ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu bằng biện pháp kiểm soát
biên giới được tiến hành theo thủ tục chung của biện pháp này khi áp dụng
bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ. Tức là, biện pháp kiểm soát biên giới bảo vệ
quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu được áp dụng khi có người yêu
cầu. Các chủ thể yêu cầu áp dụng biện pháp này phải đáp ứng những điều
kiện nhất định của pháp luật. Các quy định về thẩm quyền, thủ tục tiến hành

biện pháp kiểm soát hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu liên quan đến sở hữu trí
tuệ nói chung và nhãn hiệu nói riêng được đề cập tại Luật Hải quan; Nghị
định 154/2005/NĐ-CP ngày 15 tháng 12 năm 2005 của Chính phủ về thủ tục
hải quan, kiểm tra, giám sát hải quan; Luật Sở hữu trí tuệ.
Các biện pháp kiểm soát biên giới giữ vai trò quan trọng trong việc
ngăn chặn hàng hóa có yếu tố vi phạm quyền sở hữu công nghiệp nói chung
và quyền sở hữu nhãn hiệu nói riêng từ nước ngoài vào Việt Nam cũng như
trong nước xuất khẩu ra nước ngoài. Qua đó bảo vệ quyền lợi và uy tín của chủ
sở hữu nhãn hiệu cũng như lợi ích chính đáng của người tiêu dùng trong
nước.
1.3. VAI TRÒ, Ý NGHĨA CỦA VIỆC BẢO VỆ QUYỀN SỞ HỮU CÔNG
NGHIỆP ĐỐI VỚI NHÃN HIỆU BẰNG BIỆN PHÁP DÂN SỰ
Xuất phát từ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu thực chất là
một quyền tài sản, cũng đồng thời được hiểu là một quyền dân sự. Hơn nữa,
khi xem xét những đặc trưng của mỗi biện pháp bảo vệ quyền sở hữu công


26
nghiệp đối với nhãn hiệu như đã phân tích ở trên bao gồm biện pháp hành
chính, biện pháp hình sự, biện pháp dân sự, biện pháp kiểm soát hàng hóa qua
biên giới, có thể thấy việc lựa chọn bảo vệ quyền sở hữu công nghiệp đối với
nhãn hiệu bằng biện pháp dân sự là phù hợp với bản chất của quyền sở hữu
công nghiệp đối với nhãn hiệu. Biện pháp này khi áp dụng sẽ giải quyết thỏa
đáng mối quan hệ tài sản giữa chủ thể quyền bị xâm phạm với bên xâm phạm
quyền, đảm bảo được quyền và lợi ích hợp pháp của chủ thể quyền, đặc biệt
là bù đắp được những thiệt hại do hành vi xâm phạm gây nên. Tính ưu việt
này không được thể hiện trong các biện pháp bảo vệ còn lại bởi vì biện pháp
hình sự, biện pháp hành chính hay biện pháp kiểm soát biên giới nhìn chung
nhằm đảm bảo trật tự quản lý nhà nước, trật tự xã hội giữa một bên chủ thể là
Nhà nước nhân danh nhà nước với một bên có hành vi xâm phạm, được áp

dụng khi Nhà nước nhận thấy cần thiết. Các biện pháp này mang đặc trưng
mệnh lệnh - phục tùng buộc hành vi xâm phạm phải chịu những chế tài trừng
phạt, răn đe ở các mức độ khác nhau. Trong quan hệ này không tính đến bên
có quyền bị xâm phạm, những thiệt hại của chủ sở hữu quyền không được đặt
ra để xác định mức bồi thường. Với biện pháp dân sự, trong nhiều trường hợp
việc áp dụng nó là cách duy nhất để giải quyết thỏa đáng vấn đề bồi thường
thiệt hại, khắc phục được những thiệt hại vật chất cho chủ thể quyền, bảo đảm
khôi phục tình trạng ban đầu khi quyền sở hữu chưa bị xâm phạm. Trên cơ sở
nguyên tắc chung của việc xác định bồi thường dân sự là thiệt hại bao nhiêu
thì phải bồi thường bấy nhiêu, có thể xem đây là biện pháp duy nhất xác định
được mức thiệt hại do hành vi vi phạm gây ra cho chủ thể quyền.
Xét về khả năng áp dụng, bảo vệ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn
hiệu bằng biện pháp dân sự có khả năng áp dụng rộng hơn so với các biện pháp
còn lại. ở biện pháp này, bất cứ khi nào chủ thể quyền thấy quyền lợi hợp pháp
của mình bị xâm phạm thì có thể yêu cầu tòa án can thiệp để bảo vệ quyền lợi
cho mình một cách hợp pháp, đồng thời người khởi kiện có thể đưa ra những
yêu cầu khi khởi kiện hoặc thay đổi yêu cầu trong quá trình giải quyết vụ án.
Hơn nữa, áp dụng biện pháp dân sự trong bảo vệ nhãn hiệu xét về góc độ lý