Vai trò của VKSND trong phiên tòa sơ thẩm dân sự

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT



NGUYỄN VĨNH TÁ



VAI TRÒ CỦA VKSND
TRONG PHIÊN TÒA SƠ THẨM DÂN SỰ

Chuyên ngành: Luật dân sự
Mã số: 60 38 30



LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC


Cán bộ hướng dẫn khoa học: TS LÊ THU HÀ


HÀ NỘI - 2012

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi.
Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình
nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính
chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và

đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật
Đại học Quốc gia Hà Nội.
Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có thể
bảo vệ Luận văn.
Tôi xin chân thành cảm ơn!


NGƢỜI CAM ĐOAN



Nguyễn Vĩnh Tá








MỤC LỤC
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Mục lục
Danh mục các chữ viết tắt
MỞ ĐẦU 1
1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu 1
2. Tình hình nghiên cứu của đề tài 3
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của đề tài 5
4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài 6

5. Phƣơng pháp nghiên cứu của đề tài 7
6. Tính mới của đề tài 7
7. Kết cấu của luận văn 8
Chƣơng 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ VAI TRÒ CỦA VIỆN
KIỂM SÁT TRONG PHIÊN TÒA SƠ THẨM DÂN SỰ 9
1.1. KHÁI NIỆM, ĐẶC ĐIỂM, ĐIỀU KIỆN, Ý NGHĨA VỀ VAI
TRÒ CỦA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN TRONG PHIÊN
TÒA SƠ THẨM DÂN SỰ 9
1.1.1. Khái niệm 9
1.1.2. Đặc điểm 14
1.1.3. Điều kiện bảo đảm vai trò của Viện kiểm sát nhân dân trong
phiên tòa sơ thẩm dân sự có hiệu quả 16
1.1.4. Ý nghĩa về vai trò của Viện kiểm sát nhân dân trong phiên tòa sơ
thẩm dân sự 21
1.2. KHÁI QUÁT VAI TRÒ CỦA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN
TRONG PHIÊN TÒA SƠ THẨM DÂN SỰ TỪ NĂM 1945 ĐẾN NAY 25
1.2.1 Giai đoạn từ năm 1945 đến năm 1959 25
1.2.2. Giai đoạn từ năm 1959 đến năm 1980 30
1.2.3. Giai đoạn từ năm 1981 đến năm 1988 32
1.2.4. Giai đoạn 1988 đến 2002 33
1.2.5. Vai trò của Viện kiểm sát nhân dân từ năm 2002 đến nay 35
Kết luận Chƣơng 1 37
Chƣơng 2: VAI TRÒ CỦA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN TRONG
PHIÊN TÒA SƠ THẨM DÂN SỰ THEO PHÁP LUẬT VIỆT
NAM HIỆN HÀNH 38
2.1. NHỮNG QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT HIỆN HÀNH VỀ VAI
TRÒ CỦA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN TRONG PHIÊN
TÒA SƠ THẨM DÂN SỰ 38
2.1.1. Phạm vi những vụ án dân sự mà Viện kiểm sát nhân dân tham gia
phiên tòa 38

2.1.2. Những quy định của pháp luật tố tụng về chức năng, nhiệm vụ của
Viện kiểm sát nhân dân trong phiên tòa sơ thẩm dân sự 47
2.2. THỰC TRẠNG VÀ NHỮNG BẤT CẬP VỀ VAI TRÒ CỦA
VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN TRONG PHIÊN TÒA SƠ THẨM
DÂN SỰ 55
2.2.1. Thực trạng về Viện kiểm sát nhân dân tham gia phiên toà sơ thẩm
dân sự theo BLTTDS năm 2004 55
2.2.2. Những hạn chế, bất cập của pháp luật tố tụng dân sự quy định về
Viện kiểm sát nhân dân trong phiên tòa sơ thẩm dân sự 58
Kết luận Chƣơng 2 69
Chương 3: HOÀN THIỆN VAI TRÒ CỦA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN
DÂN TRONG PHIÊN TÒA SƠ THẨM DÂN SỰ THEO YÊU
CẦU CẢI CÁCH TƢ PHÁP VÀ PHÙ HỢP VỚI THỰC TIỄN 70
3.1. MỘT SỐ YÊU CẦU VIỆC HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VAI
TRÒ CỦA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN TRONG PHIÊN
TÒA SƠ THẨM DÂN SỰ 70
3.1.1. Khắc phục những điểm hạn chế, bất cập của pháp luật hiện hành về
vai trò của Viện kiểm sát nhân dân trong phiên tòa sơ thẩm dân sự 71
3.1.2 Tiếp tục hoàn thiện chính sách pháp luật về vai trò của Viện kiểm
sát nhân dân trong phiên tòa sơ thẩm dân sự 76
3.1.3. Yêu cầu phát huy giá trị lịch sử vai trò của Viện kiểm sát nhân
dân trong phiên tòa sơ thẩm dân sự 79
3.2. NỘI DUNG VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP
LUẬT VỀ VAI TRÒ CỦA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN
TRONG PHIÊN TÒA SƠ THẨM DÂN SỰ 82
3.2.1. Nội dung đổi mới vai trò của Viện kiểm sát nhân dân trong phiên
tòa sơ thẩm dân sự theo yêu cầu cải cách tƣ pháp và phù hợp với
thực tiễn 82
3.2.2. Giải pháp sửa đổi, bổ sung một số quy định của Bộ luật tố tụng
dân sự trong phiên tòa sơ thẩm dân sự 86

KẾT LUẬN 96
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 99


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

BLTTDS
Bộ luật Tố tụng dân sự
LTCTAND
Luật Tổ chức Toà án nhân dân
LTCVKSND
Luật Tổ chức Viện kiểm sát nhân dân
PLTTGQCVADS
Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án dân sự
PLTTGQCVAKT
Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ kinh tế
PLTTGQCTCLĐ
Pháp lệnh thủ tục giải quyết các tranh chấp lao động
TAND
Toà án nhân dân
VKSND
Viện Kiểm sát nhân dân

1


MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu
Kiểm sát là một dạng giám sát đặc thù chỉ gắn với duy nhất một chủ thể

đó là Viện kiểm sát nhân dân, đƣợc Quốc hội giao cho chức năng kiểm sát
hoạt động tƣ pháp. Tại khoản 1 Điều 21 Bộ luật tố tụng dân sự quy định, Viện
kiểm sát nhân dân kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng dân sự, thực
hiện các quyền yêu cầu, kiến nghị, kháng nghị theo quy định của pháp luật
nhằm bảo đảm giải quyết vụ việc dân sự đƣợc kịp thời, đúng pháp luật. Bản
chất hoạt động kiểm sát trong phiên tòa sơ thẩm dân sự là theo dõi, yêu cầu
ngƣời tiến hành tố tụng chấm dứt và khắc phục hành vi vi phạm, góp phần
cùng Tòa án giải quyết vụ án đƣợc công bằng, dân chủ và đúng pháp luật.
Để bảo đảm giải quyết vụ án dân sự trong quá trình xét xử sơ thẩm đúng
pháp luật, đạt hiệu quả cao, bảo đảm nguyên tắc pháp chế xã hội chủ nghĩa cần
phải có một cơ chế giám sát là hoạt động kiểm sát của Viện kiểm sát nhân dân
trong quá trình Tòa án thực thi pháp luật tại phiên tòa xét xử sơ thẩm dân sự.
Hoạt động xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự là việc Tòa án nhân danh
Nhà nƣớc thực thi quyền lực đƣợc Nhà nƣớc giao bằng hoạt động xét xử để
bảo đảm tính công minh của pháp luật. Tuy nhiên, thực tiễn xét xử các vụ án
dân sự ở cấp sơ thẩm còn có nhiều bất cập, chƣa đáp ứng đƣợc kỳ vọng của
Đảng và Nhà nƣớc về chính sách pháp luật. Đã có nhiều công trình nghiên
cứu khoa học về vị trí, vai trò của Viện kiểm sát trong hoạt động tố tụng dân
sự nói chung và hoạt động kiểm sát xét xử nói riêng nhằm nâng cao chất
lƣợng xét xử các vụ án dân sự ở cấp sơ thẩm. Tuy nhiên các công trình nghiên
cứu đó phần lớn nghiên cứu mang tính tổng quát, dàn trải về việc kiểm sát
hoạt động tố tụng dân sự nói chung, chƣa nghiên cứu sâu, cụ thể về vai trò
của Viện kiểm sát tại phiên tòa xét xử sơ thẩm.
2


Bộ luật tố tụng dân sự năm 2004 đƣợc Quốc hội nƣớc Cộng hòa xã hội
chủ nghĩa Việt Nam khóa XI, kỳ hợp thứ 5 thông qua ngày 15 tháng 6 năm
2004, có hiệu lực từ ngày 01 tháng 01 năm 2005. Đây là Bộ luật tố tụng dân
sự đầu tiên, quy định vấn đề vai trò, nhiệm vụ, quyền hạn của Viện kiểm sát

nhân dân trong tố tụng dân sự. Bộ luật điều chỉnh theo hƣớng hạn chế thẩm
quyền sự tham gia của Viện kiểm sát trong phiên tòa sơ thẩm, đề cao nguyên
tắc quyền tự quyết định của đƣơng sự trong quá trình giải quyết vụ án. Tuy
nhiên, thực tiễn thi hành Bộ luật tố tụng dân sự 2004 cho thấy, việc quy định
về giới hạn phạm vi tham gia phiên tòa của Viện kiểm sát nhân dân trong
phiên tòa sơ thẩm đã bộc lộ những hạn chế, bất cập nhất định, chƣa phù hợp
với thực tiễn. Trong điều kiện hiện nay của Việt Nam, trình độ dân trí còn hạn
chế, ngƣời dân còn gặp nhiều khó khăn trong việc tự chứng minh để bảo vệ
quyền và lợi ích hợp pháp của mình trƣớc Tòa án, chƣa có điều kiện mời Luật
sƣ bảo vệ quyền lợi cho mình và đội ngũ Luật sƣ hiện nay cũng chƣa đáp ứng
đƣợc yêu cầu tham gia tất cả các phiên tòa, hệ thống pháp luật còn bất cập,
thiếu ổn định, hoạt động bảo hộ tƣ pháp chƣa đáp ứng yêu cầu thực tế; năng
lực, trình độ của đội ngũ cán bộ tƣ pháp còn hạn chế so với yêu cầu cải cách
tƣ pháp. Thực tế, còn nhiều vụ án giải quyết chƣa bảo đảm tính khách quan,
áp dụng pháp luật thiếu chính xác gây ra khiếu kiện kéo dài. Trong đó cũng
có nguyên nhân là pháp luật tố tụng quy định hạn chế phạm vi tham gia phiên
tòa của Viện kiểm sát nhân dân. Tại thông báo số 230 TB/TW của Ban chấp
hành Trung ƣơng ngày 26/3/2009 “Thông báo kết luận của Bộ Chính trị về sơ
kết 3 năm thực hiện Nghị quyết 49 NQ/TW ngày 2/6/2005 của Bộ Chính trị về
Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020” nêu rõ “Tiến độ giải quyết các
vụ việc dân sự còn chậm, chất lượng xét xử các vụ án dân sự còn thấp …trong
đó có nguyên nhân là chưa có cơ chế giám sát, kiểm sát có hiệu quả việc giải
quyết các vụ án dân sự”.
3


Xuất phát từ thực tiễn trên, ngày 29 tháng 3 năm 2011 Quốc hội khóa
XII, kỳ họp thứ X đã thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật
tố tụng dân sự năm 2004. Theo đó, bổ sung quy định về nguyên tắc kiểm sát
việc tuân theo pháp luật trong tố tụng dân sự nói chung và kiểm sát hoạt động

xét xử sơ thẩm dân sự nói riêng là “Viện kiểm sát nhân dân tham gia các
phiên tòa sơ thẩm dân sự đối với những vụ án do Tòa án tiến hành thu thập
chứng cứ hoặc đối tượng tranh chấp là tài sản công, lợi ích công cộng, quyền
sử dụng đất, nhà ở hoặc có một bên đương sự là người chưa thành niên,
người có nhược điểm về thể chất, tâm thần”. Mặc dù Bộ luật tố tụng dân sự
đã đƣợc sửa đổi bổ sung mở rộng về thẩm quyền của Viện kiểm sát nhân dân
tham gia phiên tòa sơ thẩm dân sự. Tuy nhiên Luật sửa đổi bổ sung một số
điều của Bộ luật tố tụng dân sự năm 2004 cũng chƣa bao quát hết các loại
tranh chấp dân sự cần thiết của Viện kiểm sát trong phiên tòa xét xử sơ thẩm
dân sự trong điều kiện hiện nay.
Xuất phát từ những lý do trên, tôi đã chọn đề tài “Vai trò của
VKSND trong phiên tòa sơ thẩm dân sự” để tiếp tục nghiên cứu, làm rõ
thêm về vai trò của Viện kiểm sát nhân dân trong phiên tòa sơ thẩm dân sự.
2. Tình hình nghiên cứu của đề tài
Viện kiểm sát nhân dân tham gia phiên tòa xét xử sơ thẩm dân sự là
một trong những nguyên tắc cơ bản đƣợc quy định trong Hiến pháp năm 1992
và Bộ luật tố tụng dân sự năm 2004, Luật tổ chức viện kiểm sát nhân dân năm
2002. Những năm gần đây vai trò của Viện kiểm sát nhân dân trong tố tụng
dân sự nói chung và trong phiên tòa sơ thẩm dân sự nói riêng đã đƣợc một số
nhà khoa học luật quan tâm nghiên cứu nhƣ: “Vị trí vai trò của Viện kiểm sát
nhân dân trong tố tụng dân sự” của Tiến sĩ Khuất Văn Nga – Hà Nội năm
2008; “Viện kiểm sát tham gia phiên tòa dân sự theo quy định của Luật tổ
4


chức Viện kiểm sát nhân dân năm 2002” của Triệu Nguyên Chức – Thông tin
khoa học pháp lý năm 2004; “Nhận thức đúng thẩm quyền và trách nhiệm
của Viện kiểm sát nhân dân trong Bộ luật tố tụng dân sự” của Tiến sĩ Khuất
Văn Nga – Thông tin khoa học kiểm sát năm 2004; “Quy định về tham gia
phiên tòa, phiên họp giải quyết vụ việc dân sự của Viện kiểm sát nhân dân và

hướng sửa đổi, bổ sung theo dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của
Bộ luật tố tụng dân sự ” của Tiến sĩ Hoàng Thị Quỳnh Chi – Thông tin khoa
học kiểm sát năm 2010 “Nghiên cứu các chủ trương của Đảng về vai trò của
Viện kiểm sát trong tố tụng dân sự và sự thể chế hóa trong pháp luật tố tụng
dân sự Việt Nam qua các thời kỳ” của Tiến sĩ Nguyễn Quốc Việt – Thông tin
khoa học kiểm sát năm 2010; “Phiên tòa sơ thẩm dân sự những vấn đề lý
luận và thực tiễn” của Tiến sĩ Bùi Thị Huyền – Hà Nội năm 2008 có đề cập
đến vai trò của Viện kiểm sát nhân dân trong phiên tòa sơ thẩm dân sự. Ngoài
ra Viện kiểm sát nhân dân tham gia trong phiên tòa sơ thẩm dân sự còn đƣợc
đề cập trong phần II Chƣơng II Giáo trình Luật tố tụng dân sự Việt Nam của
trƣờng Đại học Luật Hà Nội năm 2001 và một số bài viết đề cập đến vị trí, vai
trò của Viện kiểm sát nhân dân trong tố tụng dân sự đăng trên các Tạp chí
Tòa án, Tạp chí Kiểm sát, Thông tin khoa học pháp lý…Qua khảo cứu các tài
liệu khoa học trên thấy, các tài liệu này chủ yếu đề cập đến vấn đề về vị trí,
vai trò của Viện kiểm sát nhân dân trong tố tụng dân sự nói chung.
Mặc dù các đề tài trên nghiên cứu có đề cấp đến vai trò của Viện kiểm
sát nhân dân trong phiên tòa sơ thẩm dân sự. Nhƣng mỗi đề tài khoa học đều
nghiên cứu dàn trải, tổng quan về vị trí, vai trò, chức năng, nhiệm vụ của Viện
kiểm sát nhân dân trong tố tụng dân sự, chƣa nghiên cứu cụ thể, đi sâu vào
từng khía cạnh, từng phạm vi riêng biệt của quá trình tố tụng dân sự.
Vai trò của Viện kiểm sát nhân dân trong phiên tòa sơ thẩm dân sự là
kiểm sát việc tuân theo pháp luật của Thẩm phán, Hội đồng xét xử, những
5


ngƣời tham gia tố tụng tại phiên tòa sơ thẩm dân sự. Nhƣng những nội dung
nghiên cứu của các tác giả trên chƣa làm rõ về vai trò của Viện kiểm sát nhân
dân trong phiên tòa sơ thẩm dân sự, chƣa đƣa ra đầy đủ các giải pháp có tính
khả thi, phù hợp với thực tiễn nhằm hoàn thiện hơn về vai trò của Viện kiểm
sát nhân dân trong phiên tòa sơ thẩm dân sự.

Vì vậy, nghiên cứu đề tài “Vai trò của Viện kiểm sát nhân dân trong
phiên tòa sơ thẩm dân sự” với việc nghiên cứu chuyên sâu trong phạm vi
phiên tòa sơ thẩm dân sự, có cơ sở để đánh giá và làm rõ thêm vai trò của
Viện kiểm sát nhân dân trong phiên tòa sơ thẩm dân sự, nhằm nâng cao hoạt
động kiểm sát, hoạt động xét xử của Tòa án; đƣa ra một số giải pháp khắc
phục những hạn chế bất cập của pháp luật quy định về vai trò của Viện kiểm
sát nhân dân trong phiên tòa sơ thẩm dân sự, góp phần đổi mới và hoàn thiện
pháp luật tố tụng tại phiên tòa sơ thẩm dân sự. Nội dung của luận văn có ý
nghĩa về lý luận và thực tiễn đáp ứng đƣợc yêu cầu cải cách tƣ pháp và phù
hợp với thực tiễn hiện nay.
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của đề tài
Đối tƣợng nghiên cứu của đề tài luận văn là những vấn đề lý luận về
vai trò của Viện kiểm sát nhân dân tham gia phiên tòa sơ thẩm dân sự; các
quy định của pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam về vai trò của Viện kiểm sát
nhân dân trong phiên tòa sơ thẩm dân sự và thực trạng về vai trò của Viện
kiệm sát nhân dân. Ngoài ra, việc nghiên cứu cũng tiến hành đối với quy định
của pháp luật trƣớc khi có Bộ luật tố tụng dân sự năm 2004 quy định về việc
Viện kiểm sát nhân dân tham gia vào các phiên tòa sơ thẩm dân sự để có cơ
sở tham khảo, đối chiếu.
Viện kiểm sát là cơ quan tiến hành tố tụng, có chức năng kiểm sát hoạt
động tƣ pháp nhằm đảm bảo hoạt động bình thƣờng của các cơ quan tiến hành
tố tụng, ngƣời tiến hành tố tụng, ngƣời tham gia tố tụng. Hoạt động kiểm sát
6


việc tuân theo pháp luật trong tố tụng dân sự đƣợc quy định trong Bộ luật tố
tụng dân sự đƣợc tiến hành trong suốt các giai đoạn tố tụng kể từ khi Tòa án
nhận đơn và thụ lý cho đến khi kết thúc giải quyết vụ án dân sự. Vì vậy, việc
tham gia phiên tòa sơ thẩm dân sự của Viện kiểm sát nhân dân là một đề tài
có nội dung rất rộng. Trong khuôn khổ của một luận văn thạc sĩ, phạm vi

nghiên cứu chỉ tập trung vào một số vấn đề lý luận cơ bản về vai trò của Viện
kiểm sát nhân dân trong phiên tòa sơ thẩm dân sự, kiểm sát việc tuân theo
pháp luật của Thẩm phán, Hội đồng xét xử, những ngƣời tham gia tố tụng tại
phiên tòa sơ thẩm; ý nghĩa và vai trò của Viện kiểm sát nhân dân trong phiên
tòa sơ thẩm dân sự; mối quan hệ giữa Viện kiểm sát nhân dân với Tòa án, Hội
đồng xét xử, ngƣời tham gia tố tụng; cơ sở quy định chức năng và nhiệm vụ
của Viện kiểm sát tham gia tại phiên tòa sơ thẩm; lịch sử phát triển của Viện
kiểm sát nhân dân tham gia phiên tòa xét xử sơ thẩm; cơ sở quy định Viện
kiểm sát nhân dân tham gia phiên tòa xét xử sơ thẩm theo quy định của pháp
luật tố tụng dân sự Việt Nam, thực tiễn Viện kiểm sát nhân dân tham gia
phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án dân sự và một số giải pháp nhằm đổi mới vai
trò Viện kiểm sát nhân dân trong phiên tòa sơ thẩm dân sự theo yêu cầu cải
cách tƣ pháp và phù hợp với thực tiễn.
4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
Mục đích của đề tài là: Luận giải làm rõ cơ sở lý luận về vai trò của
Viện kiểm sát nhân trong phiên tòa sơ thẩm dân sự. Nội dung các quy định về
trách nhiệm của Viện kiểm sát nhân dân, những ảnh hƣởng đến việc Viện
kiểm sát nhân dân thực hiện hoạt động kiểm sát xét xử các vụ án dân sự,
nhằm bảo đảm hoạt động xét xử của Tòa án đƣợc tuân theo pháp luật; góp
phần bảo đảm pháp chế xã hội chủ nghĩa, bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp
của công dân, lợi ích của Nhà nƣớc. Đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn
thiện pháp luật tố tụng dân sự trong điều kiện thực tiễn nƣớc ta.
7


Để đạt đƣợc mục đích đó, nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài là điều kiện
xác định trên các khía cạnh sau:
+ Nghiên cứu các vấn đề lý luận về vai trò của Viện kiểm sát trong
phiên tòa sơ thẩm dân sự.
+ Phân tích và làm rõ những nội dung quy định của pháp luật hiện hành

về vai trò của Viện kiểm sát nhân dân trong phiên tòa sơ thẩm dân sự. Trong
đó đi sâu nghiên cứu phân tích hai vai trò chủ yếu của Viện kiểm sát trong
phiên tòa sơ thẩm dân sự là kiểm sát hoạt động xét xử của Thẩm phán, Hội
đồng xét xử, những ngƣời tham gia tố tụng dân sự và phát biểu của Viện kiểm
sát nhân dân về việc chấp hành pháp luật của Tòa án.
+ Tìm hiểu thực tiễn về vai trò của Viện kiếm sát trong phiên tòa xét xử
sơ thẩm. Qua đó phát hiện những vấn đề còn tồn tại, bất cập, tìm ra nguyên
nhân và đề xuất hƣớng khắc phục, đƣa ra một số giải pháp hoàn thiện pháp
luật nhằm nâng cao hiệu quả kiểm sát của Viện kiểm sát nhân dân trong phiên
tòa sơ thẩm.
5. Phƣơng pháp nghiên cứu của đề tài
Đề tài luận văn đƣợc thực hiện trên cơ sở phƣơng pháp luận chủ nghĩa
Mác – Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh và quan điểm của Đảng Cộng sản Việt
Nam về Nhà nƣớc và pháp luật.
Để thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu, tác giả đã sử dụng các phƣơng pháp
nghiên cứu khoa học nhƣ phân tích, so sánh, tổng hợp v.v…
6. Tính mới của đề tài
- Làm rõ những vấn đề lý luận về việc tham gia của Viện kiểm sát nhân
dân trong phiên tòa sơ thẩm dân sự, nhƣ sự cần thiết của Viện kiểm sát nhân
dân trong việc kiểm sát việc tuân theo pháp luật tại phiên tòa sơ thẩm dân sự;
những nội dung kiểm sát việc xét xử tại phiên tòa sơ thẩm v.v
- Đánh giá đƣợc thực trạng pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam hiện hành
8


về vai trò của Viện Kiểm sát nhân dân tham gia phiên tòa sơ thẩm dân sự.
- Đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật, nâng cao hiệu
quả kiểm sát của Viện kiểm sát nhân dân trong phiên tòa sơ thẩm dân sự.
7. Kết cấu của luận văn
Ngoài lời nói đầu và kết luận, luận văn gồm các chƣơng:

Chương 1: Những vấn đề lý luận về vai trò của Viện kiểm sát nhân dân
trong phiên tòa sơ thẩm dân sự
Chương 2: Vai trò của Viện kiểm sát nhân dân trong phiên tòa sơ thẩm
dân sự theo pháp luật Việt Nam hiện hành
Chương 3: Hoàn thiện vai trò của Viện kiểm sát nhân dân trong phiên
tòa sơ thẩm dân sự theo yêu cầu cải cách tƣ pháp

9


Chương 1
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ VAI TRÒ CỦA VIỆN KIỂM SÁT
TRONG PHIÊN TÒA SƠ THẨM DÂN SỰ

1.1. KHÁI NIỆM, ĐẶC ĐIỂM, ĐIỀU KIỆN, Ý NGHĨA VỀ VAI TRÒ
CỦA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN TRONG PHIÊN TÒA SƠ THẨM
DÂN SỰ
1.1.1. Khái niệm
Mỗi một cơ quan nhà nƣớc có một vị trí, vai trò trong bộ máy nhà
nƣớc. Theo đại từ điển tiếng việt thì vai trò đƣợc hiểu là chức năng, tác dụng
của cái gì đó của ai trong sự vận động, phát triển của nhóm, tập thể nói chung.
Ở nƣớc ta mỗi cơ quan nhà nƣớc gắn với một vai trò nhất định trong việc thực
hiện quyền lực nhà nƣớc. Nhà nƣớc ta là nhà nƣớc pháp quyền, quản lý xã hội
bằng pháp luật và không ngừng tăng cƣờng pháp chế xã hội chủ nghĩa nhất là
trong hoạt động xét xử của các cơ quan Tòa án. Song không phải lúc nào hoạt
động của Tòa án cũng chấp hành nghiêm chỉnh pháp luật, tôn trọng quyền và
lợi ích hợp pháp của công dân. Đây cũng là một trong những mặt hạn chế dẫn
đến chất lƣợng xét xử các vụ án dân sự thiếu hiệu quả. Vì thế cần phải có một
cơ quan có vai trò kiểm sát hoạt động xét xử của Tòa án. Khi đề cập đến vai
trò của Viện kiểm sát nhân dân, thực chất là đề cập đến thẩm quyền và trách

nhiệm kiểm sát hoạt động tƣ pháp nói chung và kiểm sát hoạt động xét xử các
vụ án dân sự nói riêng.
Theo quy định tại Điều 1, Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân năm
2002 thì Viện kiểm sát nhân dân thực hiện kiểm sát các hoạt động tƣ pháp
theo quy định của Hiến pháp và pháp luật, góp phần bảo vệ pháp chế xã hội
chủ nghĩa, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa và quyền làm chủ của nhân dân,
bảo vệ tài sản của Nhà nƣớc, của tập thể, bảo vệ tính mạng, sức khỏe, tài sản,
10


tự do, danh dự và nhân phẩm của công dân, bảo đảm để mọi hành vi xâm
phạm lợi ích của Nhà nƣớc, của tập thể, quyền và lợi ích hợp pháp của công
dân đều phải đƣợc xử lý theo pháp luật. Trong đó tham gia phiên tòa sơ thẩm
là một hoạt động kiểm sát của Viện kiểm sát nhân dân. Tuy nhiên, khoa học
pháp lý về tố tụng dân sự đến nay chƣa có một khái niệm chính thống về vai
trò của Viện kiểm sát nhân dân tham gia trong phiên tòa xét xử sơ thẩm các
vụ án dân sự. Để có đƣợc khái niệm về việc Viện kiểm sát nhân dân thực hiện
chức năng kiểm sát hoạt động xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự của Tòa án,
cần phải nghiên cứu xem xét mục đích, phạm vi và vai trò của Viện kiểm sát
nhân dân trong phiên tòa sơ thẩm các vụ án dân sự.
Mục đích Viện kiểm sát nhân dân tham gia phiên tòa xét xử sơ thẩm
các vụ án dân sự, trƣớc hết phải có mục đích chung, tƣơng tự nhƣ mục đích
kiểm sát quá trình Tòa án tiến hành thụ lý và giải quyết vụ án. Đó là mục đích
góp phần xác định sự thật khách quan của vụ án, bảo đảm quyền và lợi ích
hợp pháp của đƣơng sự, bảo đảm pháp chế xã hội chủ nghĩa. Ngoài ra hoạt
động của Viện kiểm sát nhân dân trong phiên tòa sơ thẩm còn có mục đích cụ
thể là kiểm sát hoạt động tố tụng tại phiên tòa sơ thẩm, kiểm sát việc tuân
theo pháp luật của Thẩm phán, Hội đồng xét xử, việc chấp hành pháp luật của
những ngƣời tham gia tố tụng. Đồng thời còn có quyền đƣợc phát biểu quan
điểm về việc tuân theo pháp luật của Tòa án, việc chấp hành pháp luật của

những ngƣời tham gia tố tụng, thực hiện quyền yêu cầu, kiến nghị khắc phục
hành vi vi phạm pháp luật, bảo đảm pháp luật đƣợc chấp hành nghiêm chỉnh
và thống nhất.
Hiện nay, đang tồn tại các hình thức hoạt động giám sát, kiểm sát… Sự
tồn tại các hoạt động này gắn liền một chủ thể của một cơ quan nhà nƣớc nhất
định: hình thức giám sát thuộc Quốc hội dùng để chỉ một hoạt động có tính
bao quát. Trong bộ máy Nhà nƣớc ta giám sát thể hiện chức năng của cơ quan
11


quyền lực đối với hoạt động bộ máy nhà nƣớc nhằm bảo đảm tuân thủ pháp
luật, kỷ luật trong quản lý nhà nƣớc. Điều 83 Hiến pháp năm 1992 quy định
“Quốc hội thực hiện quyền giám sát tối cao đối với toàn bộ hoạt động của
Nhà nước” và khoản 2 Điều 84 Hiến pháp năm 1992 cũng quy định, Quốc hội
có những nhiệm vụ và quyền hạn “Thực hiện quyền giám sát tối cao việc tuân
theo Hiến pháp và pháp luật…”. Còn hoạt động kiểm sát thuộc Viện kiểm sát
nhân dân, Kiểm sát đƣợc sử dụng trong khoa học pháp lý là dùng để chỉ hoạt
động bảo đảm pháp chế của Viện kiểm sát nhân dân nhằm kiểm sát việc tuân
theo pháp luật. Nhƣ vậy, Kiểm sát là một dạng giám sát đặc thù chỉ gắn với
duy nhất một chủ thể đó là Viện kiểm sát nhân dân. Tại khoản 1 Điều 21 Bộ
luật tố tụng dân sự quy định, “Viện kiểm sát nhân dân kiểm sát việc tuân theo
pháp luật trong tố tụng dân sự, thực hiện các quyền yêu cầu, kiến nghị, kháng
nghị theo quy định của pháp luật nhằm bảo đảm giải quyết vụ việc dân sự
được kịp thời, đúng pháp luật”. Bản chất hoạt động kiểm sát trong phiên tòa
sơ thẩm dân sự là theo dõi, yêu cầu ngƣời tiến hành tố tụng lý do đƣa ra các
quyết định, yêu cầu chấm dứt và khắc phục hành vi vi phạm. Cũng hƣớng tới
việc “phát hiện kịp thời vi phạm pháp luật” và “loại trừ việc vi phạm pháp
luật của những người tiến hành tố tụng hoặc những người tham gia tố tụng
dân sự tại phiên tòa sơ thẩm dân sự”. Hoạt động kiểm sát của Viện kiểm sát
nhân dân là một quyền năng mà pháp luật cho phép chỉ có Viện kiểm sát nhân

dân mới có khi thực hiện chức năng kiểm sát tại phiên tòa sơ thẩm dân sự,
đồng thời đây cũng là nghĩa vụ của Viện kiểm sát nhân dân. Chỉ có Viện kiểm
sát nhân dân mới có thể tiến hành các hoạt động kiểm sát việc tuân theo pháp
luật trong phiên tòa sơ thẩm dân sự một cách trực tiếp, cụ thể, do có đủ cơ sở
điều kiện về vị trí pháp lý đặc biệt với chức năng, quyền hạn, Viện kiểm sát
nhân có quyền và nghĩa vụ áp dụng các biện pháp cần thiết để tác động trực
tiếp đến các chủ thể tham gia tố tụng tại phiên tòa sơ thẩm dân sự, nhằm bảo
12


đảm cho việc giải quyết vụ án dân sự đƣợc theo đúng quy định của pháp luật,
bảo đảm cho pháp luật đƣợc chấp hành nghiêm chỉnh và thống nhất trong quá
trình giải quyết vụ án dân sự.
“Phiên tòa sơ thẩm dân sự là giai đoạn tố tụng quan trọng nhất của
giai đoạn xét xử sơ thẩm và quá trình tố tụng dân sự”[22]. Bởi tại phiên tòa
sơ thẩm dân sự Tòa án nhân dân giải quyết tất cả các vấn đề mà các đƣơng sự
yêu cầu. Bởi vậy, tại phiên tòa sơ thẩm dân sự Hội đồng xét xử phải xem xét,
đánh giá toàn bộ nội dung của vụ án, trực tiếp nghe ý kiến trình bày của các
đƣơng sự và những ngƣời tham gia tố tụng khác, đánh giá tính hợp pháp của
các tài liệu, chứng cứ. Chất lƣợng của bản án phụ thuộc vào hoạt động xét xử
tại phiên tòa sơ thẩm. Để kịp thời phát hiện và khắc phục sai sót, vi phạm
pháp luật cần phải có vai trò của Viện kiểm sát nhân dân trong phiên tòa sơ
thẩm dân sự.
Pháp luật tố tụng dân sự quy định quyền và nghĩa vụ của Viện kiểm sát
nhân dân trong phiên tòa sơ thẩm dân sự tạo ra một phƣơng thức kiểm sát đặc
trƣng khác với hoạt động giám sát của các cơ quan nhà nƣớc khác. Phƣơng
thức kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong phiên tòa sơ thẩm dân sự là thực
hiện kiểm sát trực tiếp đối với các hoạt động tố tụng của những ngƣời tiến
hành tố tụng, những ngƣời tham gia tố tụng tại phiên tòa sơ thẩm dân sự. Hoạt
động kiểm sát của Viện kiểm sát tại phiên tòa sơ thẩm dân sự là kiểm sát liên

tục, Viện kiểm sát tham gia từ giai đoạn khai mạc phiên tòa cho đến trƣớc khi
Hội đồng xét xử nghị án. Kiểm sát đƣợc thể hiện bằng phƣơng thức là kiểm
sát trực tiếp về tƣ cách pháp lý của các chủ thể tiến hành tố tụng, chủ thể tham
gia tố tụng, kiểm sát từng giai đoạn trong quá trình xét xử của Tòa án. Việc
kiểm sát trực tiếp của Viện kiểm sát nhân dân trong phiên tòa sơ thẩm dân sự
thể hiện sự có mặt trực tiếp, kịp thời kiến nghị những ngƣời tiến hành tố tụng
có hành vi vi phạm về nguyên tắc thủ tục tố tụng tại phiên tòa.
13


Phạm vi kiểm sát của Viện kiểm sát trong phiên tòa sơ thẩm dân sự là
kiểm sát hoạt động xét xử các vụ án dân sự của Tòa án. Viện kiểm sát kiểm sát
hoạt động tố tụng của Thẩm phán, Hội đồng xét xử, kiểm sát việc chấp hành
pháp luật của những ngƣời tham gia tố tụng… từ thời điểm khai mạc phiên tòa
cho đến khi kết thúc bằng bản án của Tòa án, khi Tòa án nghị án xong.
Khi kiểm sát hoạt động tố tụng tại phiên tòa sơ thẩm dân sự, trƣớc hết
Viện kiểm sát nhân dân thay mặt Nhà nƣớc thực hiện chức năng giám sát hoạt
động xét xử của Tòa án. Ngoài ra vai trò của Viện kiểm sát nhân dân trong
phiên tòa sơ thẩm dân sự còn đƣợc thể hiện trách nhiệm bảo vệ công lý, kiểm
sát việc áp dụng đúng đắn pháp luật để giải quyết vụ án một cách khách quan,
dân chủ, công bằng, góp phần bảo vệ nền pháp chế xã hội chủ nghĩa, bảo vệ
quyền và lợi ích hợp pháp của các đƣơng sự.
Qua đó chúng ta có thể thấy, kiểm sát hoạt động xét xử trong phiên tòa
sơ thẩm dân sự của Viện kiểm sát nhân dân là thực hiện chức năng kiểm sát
việc tuân theo pháp luật của Thẩm phán, Hội đồng xét xử, Thƣ ký tòa án;
kiểm sát việc chấp hành pháp luật của những ngƣời tham gia tố tụng, nhằm
phát hiện kịp thời những hành vi vi phạm pháp luật của các chủ thể, góp phần
bảo đảm pháp chế xã hội chủ nghĩa, ngăn ngừa mọi hành vi vi phạm pháp
luật, các biểu hiện tiêu cực trong thực thi quyền lực Nhà nƣớc, bảo đảm pháp
luật đƣợc chấp hành nghiêm chỉnh và thống nhất. Từ phân tích trên có thể nêu

ra khái niệm chung về vai trò của Viện kiểm sát nhân dân trong phiên tòa sơ
thẩm dân sự: “Vai trò của Viện kiểm sát nhân dân trong phiên tòa sơ thẩm
dân sự là kiểm sát việc tuân theo pháp luật của Thẩm phán, Hội đồng xét xử,
việc chấp hành pháp luật của những người tham gia tố tung, nhằm bảo đảm
vụ án dân sự được giải quyết công bằng, dân chủ, khách quan, góp phần bảo
đảm tính pháp chế xã hội chủ nghĩa, bảo vệ quyền lợi hợp pháp và chính
đáng của công dân”.
14


Khác với phiên tòa sơ thẩm hình sự, trong đó đại diện Viện kiểm sát
nhân dân giữ hai chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tƣ
pháp. Kiểm sát viên là ngƣời trình bày cáo trạng, luận tội, sau đó mới đến lƣợt
phát biểu tranh luận của những ngƣời tham gia tố tụng khác. Bởi, đây là tính
chất hình sự, một bên là VKSND cơ quan tiến hành tố tụng thực hành quyền
lực nhà nƣớc để buộc tội một ngƣời có hành vi phạm tội. Còn trong phiên tòa
sơ thẩm án dân sự, theo tính chất của tranh chấp thì đây là "việc của đôi bên"
mang đậm dấu ấn cá nhân, vai trò của đƣơng sự và ngƣời bảo vệ quyền, lợi
ích hợp pháp của họ có ý nghĩa quyết định, họ có toàn quyền chủ động trong
việc quyết định tự bảo vệ quyền, lợi ích chính đáng của mình. Vì vậy, vai trò
của Viện kiểm sát nhân dân chỉ là kiểm sát quá trình thực hiện hoạt động tố
tụng. Sau khi những ngƣời tham gia tố tụng phát biểu tranh luận và đối đáp
xong, Kiểm sát viên mới phát biểu ý kiến về việc tuân theo pháp luật tố tụng
trong quá trình giải quyết vụ án của Thẩm phán, Hội đồng xét xử; việc chấp
hành pháp luật của ngƣời tham gia tố tụng dân sự, kể từ khi thụ lý vụ án cho
đến trƣớc thời điểm Hội đồng xét xử nghị án.
1.1.2. Đặc điểm
Hoạt động kiểm sát của Viện kiểm sát nhân dân trong phiên tòa sơ
thẩm dân sự là một hoạt động đặc thù của Viện kiểm sát nhân dân đƣợc quy
định trong Hiến pháp, Luật sửa đổi bổ sung một số điều của Bộ luật tố tụng

dân sự 2004 và Luật tổ chức viện kiểm sát nhân dân năm 2002 đƣợc thể hiện
qua một số đặc điểm sau:
Khi tham gia phiên tòa sơ thẩm dân sự Viện kiểm sát nhân dân là một
chủ thể độc lập đặc biệt. Viện kiểm sát nhân dân tham gia phiên tòa sơ thẩm
dân sự là đại diện nhà nƣớc để giám sát hoạt động tố tụng tại phiên tòa sơ
thẩm dân sự. Trong khi đó các đƣơng sự, ngƣời có quyền lợi nghĩa vụ liên
quan, ngƣời đại diện hợp pháp của các đƣơng sự là những ngƣời tham gia với
15


tƣ cách là cá nhân, công dân nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của họ
hoặc ngƣời họ đại diện.
Việc tham gia của Viện kiểm sát nhân dân trong phiên tòa sơ thẩm dân
sự đối với những vụ án mà Viện kiểm sát phải tham gia không chỉ là để thực
hiện quyền hạn mà còn là trách nhiệm đƣợc quy định tại Điều 21; Điều 207;
Điều 234 Bộ luật tố tụng dân sự năm 2004 nhằm bảo đảm pháp chế xã hội
chủ nghĩa, bảo đảm thực hiện đúng, đầy đủ các nguyên tắc của Bộ luật tố tụng
dân sự quy định. Viện kiểm sát nhân dân phải phát biểu quan điểm về trình tự
thủ tục tố tụng tại phiên tòa xét xử các vụ án dân sự, tính hợp pháp của chứng
cứ, ý kiến phát biểu quan điểm về việc tuân theo pháp luật của Thẩm phán,
Hội đồng xét xử, ngƣời tham gia tố tụng khác nhằm khắc phục hành vi vi
phạm pháp luật. Nhƣ vậy, việc tham gia của đại diện Viện kiểm sát nhân dân
trong phiên tòa sơ thẩm dân sự là kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong quá
trình Tòa án thực hiện hoạt động xét xử các vụ án dân sự. Những chủ thể khác
là đối tƣợng của hoạt động kiểm sát.
Kiểm sát hoạt động xét xử trong phiên tòa sơ thẩm dân sự là một chức
năng quan trọng của Viện kiểm sát nhân dân. Quá trình xây dựng và phát triển
đất nƣớc, cơ chế kiểm tra giám sát hoạt động của các cơ quan nhà nƣớc luôn
không thể thiếu đƣợc. Hoạt động giám sát để các cơ quan tƣ pháp nói chung
và hoạt động xét xử của Tòa án nhân dân đúng theo quy định của Hiến pháp

và pháp luật. Trong hệ thống cơ quan nhà nƣớc ta, hệ thống các cơ quan tƣ
pháp có một vị trí, vai trò quan trọng. Hoạt động tƣ pháp ở nƣớc ta đƣợc tiến
hành bởi nhiều cơ quan khác nhau, ở nhiều địa phƣơng khác nhau gắn liền với
quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, trong đó hoạt động xét xử các vụ án
dân sự do Tòa án thực hiện ở cấp sơ thẩm là một bộ phận cấu thành của hoạt
động tƣ pháp.
“Hoạt động tư pháp thực chất là hoạt động do cơ quan tư pháp thực
16


hiện trên cơ sở quy định của pháp luật” [14]. Hoạt động xét xử các vụ án dân
sự là một trong những hoạt động tƣ pháp. Nhƣ vậy, cơ chế kiểm sát hoạt động
xét xử sơ thẩm dân sự là phƣơng thức tổ chức và hành động theo những quy
định, nguyên tắc hoạt động xét xử đƣợc quy định trong pháp luật tố tụng dân
sự, là phƣơng tiện pháp lý tác động làm cho hoạt động xét xử sơ thẩm các vụ
án dân sự của Tòa án theo đúng quy định của pháp luật, ngăn ngừa vi phạm,
sự lạm dụng quyền hạn và các hành vi tiêu cực khác, nhằm nâng cao trách
nhiệm pháp lý của Tòa án, đội ngũ thẩm phán, Hội đồng xét xử, Thƣ ký tòa
án; việc chấp hành nghiêm chỉnh của những ngƣời tham gia tố tụng, để pháp
luật đƣợc tôn trọng, chấp hành nghiêm chỉnh.
Về nội dung phát biểu quan điểm của Viện kiểm sát nhân dân. Điều
234 Bộ luật tố tụng dân sự năm 2004 đã đƣợc sửa đổi bổ sung “Sau khi
những người tham gia tố tụng phát biểu và đối đáp xong, Kiểm sát viên phát
biểu ý kiến về việc tuân theo pháp luật tố tụng trong quá trình giải quyết vụ
án của Thẩm phán, Hội đồng xét xử; việc chấp hành pháp luật của những
người tham gia tố tụng dân sự kể từ khi thụ lý vụ án đến trước thời điểm Hội
đồng xét xử vào nghị án”. Theo quy định trên Viện kiểm sát thực hiện quyền
của mình theo quy định của pháp luật tại phiên tòa và phát biểu quan điểm
giải quyết của mình về việc tuân theo pháp luật trong quá trình giải quyết vụ
án trƣớc khi Hội đồng xét xử nghị án. Thủ tục đƣợc thực hiện ngay sau khi

đƣơng sự, ngƣời đại diện của đƣơng sự, ngƣời bảo vệ quyền và lợi ích hợp
pháp của đƣơng sự không còn tranh luận, Kiểm sát viên là ngƣời trình bày ý
kiến về việc tuân theo pháp luật của Thẩm phán, Hội đồng xét xử, việc chấp
hành pháp luật của những ngƣời tham gia tố tụng.
1.1.3. Điều kiện bảo đảm vai trò của Viện kiểm sát nhân dân trong
phiên tòa sơ thẩm dân sự có hiệu quả
Trong thời gian qua, Đảng và Nhà nƣớc ta rất quan tâm đến hoạt động
17


của Viện kiểm sát nhân dân tại phiên tòa sơ thẩm dân sự. Nghị Quyết số 49
– NQ/TW ngày 2/6/2005 của Bộ Chính trị đã chỉ ra những quan điểm chỉ
đạo và một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tƣ pháp trong thời gian tới… là
nâng cao vai trò và chất lƣợng kiểm sát hoạt động tƣ pháp nói chung và hoạt
động xét xử tại phiên tòa sơ thẩm dân sự nói riêng, bảo đảm cho phiên tòa
diễn ra một cách dân chủ, công bằng, đúng trình tự thủ tục tố tụng, bảo đảm
quyền và nghĩa vụ của các đƣơng sự, ngƣời bảo vệ quyền và lợi ích hợp
pháp của các đƣơng sự.
Nghiên cứu thủ tục tố tụng dân sự theo pháp luật Việt Nam hiện hành
cho thấy nguyên tắc kiểm sát hoạt động tố tụng đƣợc các nhà làm luật ghi
nhận nhƣ là một nguyên tắc cơ bản trong tố tụng dân sự Việt Nam. Những
nguyên tắc đó đƣợc ghi nhận trƣớc khi có Bộ luật tố tụng dân sự năm 2004
đƣợc ban hành. Nhƣ tại khoản 2 Điều 28 Pháp lệnh thủ tục giải quyết các
vụ án dân sự năm 1989 quy định “Viện kiểm sát có nhiệm vụ tham gia tố
tụng đối với những vụ án mà Viện kiểm sát đã khởi tố. Đối với những vụ
án khác, Viện kiểm sát có thể tham gia tố tụng từ bất cứ giai đoạn nào nếu
thấy cần thiết”.
Bộ luật tố tụng dân sự năm 2004 có hiệu lực từ ngày 01/01/2005 quy
định. Viện kiểm sát nhân dân tham gia phiên tòa sơ thẩm dân sự đối với
những vụ án dân sự do Tòa án thu thập chứng cứ và các đƣơng sự khiếu nại

về việc thu thập chứng cứ của Tòa án. Việc hạn chế tham gia phiên tòa của
Viện kiểm sát nhân dân trong phiên tòa sơ thẩm dân sự theo quy định của
BLTTDS 2004 trong điều kiện đặc thù của nƣớc ta là chƣa phù hợp, đó là
pháp luật tố tụng một mặt đề cao vai trò quyền tự quyết định của đƣơng sự, tự
cung cấp, chứng cứ, chứng minh, Tòa án căn cứ vào kết quả tranh luận tại
phiên tòa để ra phán quyết, mặt khác lại quy định thủ tục xét hỏi và thực tiễn
cho thấy, tranh chấp dân sự là vấn đề rất phức tạp, nhiều vụ án dân sự phải
18


báo cáo, duyệt án theo sự chỉ đạo của Lãnh đạo Tòa án và nhƣ vậy quá trình
giải quyết vụ án dân sự ít nhiều có sự tác động bởi một cá nhân, tập thể. Minh
chứng cho vấn đề trên, tại thông báo số 230 - TB/TW của Ban chấp hành
Trung ƣơng ngày 26/3/2009 “Thông báo kết luận của Bộ Chính trị về sơ kết
ba năm thực hiện Nghị quyết 49/TW ngày 2/6/2005 của Bộ Chính trị về chiến
lƣợc cải cách tƣ pháp đến năm 2020” nêu rõ “Tiến độ giải quyết các vụ án
dân sự còn chậm, chất lượng xét xử các vụ án dân sự còn thấp… Trong đó có
nguyên nhân là chưa có cơ chế giám sát, kiểm sát có hiệu quả việc giải quyết
các vụ việc dân sự”. Từ thực tiễn trên BLTTDS đã quy định mở rộng thêm
phạm vi tham gia phiên tòa của Viện kiểm sát nhân dân. Việc quy định mở
rộng phạm vi tham gia phiên tòa trên là cơ sở pháp lý để Viện kiểm sát có
điều kiện tham gia thực hiện vai trò kiểm sát trực tiếp hoạt động tố tụng trong
phiên tòa sơ thẩm dân sự, kịp thời phát hiện hành vi vi phạm pháp luật, thực
hiện quyền yêu cầu, kiến nghị khắc phục vi phạm.
Khi Viện kiểm sát tham gia phiên tòa sơ thẩm dân sự, Viện kiểm sát
nhân dân có nhiệm vụ và quyền hạn sau: tham gia hỏi các đƣơng sự và những
ngƣời tham gia tố tụng khác, phát biểu ý kiến của Viện kiểm sát nhân dân về
việc chấp hành pháp luật của những ngƣời tiến hành tố tụng, việc tuân theo
pháp luật của những ngƣời tham gia tố tụng. Viện kiểm sát có trách nhiệm
kiểm sát việc tuân theo pháp luật tại phiên tòa sơ thẩm nhằm bảo đảm hoạt

động xét xử theo nguyên tắc tố tụng đã đƣợc quy định trong BLTTDS. Theo
quy định tại khoản 2 Điều 21 BLTTDS năm 2004 đã đƣợc sửa đổi bổ sung
năm 2011 việc kiểm sát việc tuân theo pháp luật là một trong những nguyên
tắc cơ bản của hoạt động tố tụng dân sự. Đó là thực hiện các quyền yêu cầu
kiến nghị, kháng nghị theo quy định của pháp luật nhằm bảo đảm cho việc
giải quyết vụ án đƣợc kịp thời, đúng pháp luật. Khi nhận đƣợc hồ sơ vụ án
dân sự, Kiểm sát viên đƣợc phân công nhiệm vụ tham gia phiên tòa, theo quy
19


định tại khoản 2 Điều 21 Bộ luật tố tụng dân sự đƣợc sửa đổi bổ sung năm
2011, Kiểm sát viên phải nghiên cứu hồ sơ báo cáo lãnh đạo để quyết định
tham gia phiên tòa. Căn cứ khoản 3 Điều 8, Quy chế kiểm sát dân sự Quy chế
công tác kiểm sát việc giải quyết các vụ việc dân sự ban hành kèm theo Quyết
định số 1154/2007/QĐ-VKSTC ngày 19/11/2007 của VKSNDTC thì trƣớc
khi tham gia phiên tòa sơ thẩm dân sự, Kiểm sát viên phải nghiên cứu hồ sơ,
lập hồ sơ kiểm sát, trích cứu đầy đủ, phân tích tổng hợp chứng cứ, đánh giá
tính hợp pháp của chứng cứ, áp dụng điều khoản Bộ luật dân sự, Bộ luật tố
tụng dân sự và các văn bản pháp luật có liên quan để dự kiến đƣờng lối xử lý
vụ án, chuẩn bị ý kiến phát biểu tại phiên tòa.
Hoạt động tƣ pháp là hoạt động quyền lực Nhà nƣớc. Khác với quyền
lực tƣ pháp một số nƣớc trên thế giới, ở nƣớc ta quyền lực tƣ pháp đƣợc
Đảng và Nhà nƣớc giao cho các cơ quan: Tòa án, Viện kiểm sát nhân dân,
Cơ quan điều tra, Cơ quan thi hành án. “Ở đâu có quyền lực tư pháp thì ở đó
cần có cơ chế kiểm sát của Viện kiểm sát nhân dân” Trong quá trình thực thi
quyền lực Nhà nƣớc, tùy theo chức năng nhiệm vụ của mỗi ngành mà pháp
luật quy định nhiệm vụ và quyền hạn khác nhau. “Những hoạt động của cơ
quan tư pháp phải dựa trên giám sát việc thực hiện quyền lực theo nguyên
tắc ở đâu có quyền lực Nhà nước thì ở đó có sự giám sát nhằm bảo đảm cho
các cơ quan tư pháp thực hiện đúng chức năng nhiệm vụ, chống mọi biểu

hiện lạm quyền, vượt quyền, xâm phạm đến quyền và lợi ích hợp pháp của
công dân” [39]. Từ khi Bộ luật tố tụng dân sự có hiệu lực vai trò của Viện
kiểm sát nhân dân trong phiên tòa sơ thẩm dân sự bị hạn chế rất nhiều so với
trƣớc. Viện kiểm sát nhân dân chỉ tham gia phiên tòa đối với những vụ án
dân sự do Tòa án tiến hành thu thập chứng cứ mà đƣơng sự có khiếu nại.
Đây là một bƣớc tiến của Bộ luật tố tụng dân sự đề cao vai trò tự chứng
minh của các đƣơng sự, tôn trọng quyền tự quyết, nguyên tắc tự định đoạt