Tội tham ô tài sản trong luật hình sự Việt Nam - một số vấn đề lý luận và thực tiễn

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT





TẠ THU THUỶ




TỘI THAM Ô TÀI SẢN TRONG
LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM - MỘT SỐ
VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN



LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC








Hà Nội – 2009
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT

TẠ THU THUỶ






TỘI THAM Ô TÀI SẢN TRONG
LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM - MỘT SỐ
VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN


Chuyên ngành : Luật Hình sự
Mã số : 60 38 40


LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC


Người hướng dẫn khoa học: GS.TS Đỗ Ngọc Quang



Hà Nội – 2009

2
MỤC LỤC

NỘI DUNG
TRANG

Lời cam đoan
1

Mục lục
2

Danh mục các ký hiệu và chữ viết tắt
4

Danh mục các bảng
5

Danh mục các hình vẽ, đồ thị
6

MỞ ĐẦU
7

Chương 1. NHẬN THỨC CHUNG VỀ TỘI THAM Ô TÀI
SẢN TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM
13
1.1
Khái quát sự hình thành và phát triển của Luật hình sự nhà nước
Việt Nam quy định về Tội tham ô tài sản giai đoạn 1945 đến
1985
13

1.2
Quy định của Luật Hình sự Việt Nam về tội tham ô tài sản trong
Bộ luật Hình sự 1999
19
1.2.1
Dấu hiệu pháp lý của tội tham ô tài sản
20
1.2.2
Hậu quả pháp lý về tội tham ô tài sản
32
1.3
Thực tiễn vận dụng pháp luật hình sự về tội tham ô tài sản trong
điều tra, truy tố, xét xử từ năm 2002 – 2007
44

Chương 2. NHỮNG TỔN TẠI TRONG QUY ĐỊNH CỦA
PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VỀ TỘI THAM Ô TÀI SẢN VÀ
MỘT SỐ KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN
63
2.1
Những tồn tại trong vận dụng quy định của pháp luật hình sự về
tội tham ô tài sản trong điều tra, truy tố, xét xử từ năm 2002 –
2007
63
2.1.1
Quy định của pháp luật hình sự
63
2.1.2
Quy định quản lý nhà nước về tài sản
75

3
2.2
Kiến nghị sửa đổi, bổ sung quy phạm pháp luật về tội tham ô tài
sản
79
2.2.1
Kiến nghị sửa đổi cấu trúc của điều luật 278 BLHS:
79
2.2.2
Kiến nghị ban hành văn bản hướng dẫn áp dụng Điều 278
Chương XXI Bộ luật hình sự năm 1999
82
2.3
Kiến nghị nâng cao hiệu quả quy định của pháp luật về quản lý
tài sản nhà nước
88

KẾT LUẬN
91

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
93


4
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT

BLHS
Bộ luật hình sự

DNNN
Doanh nghiệp nhà nước
TANDTC
Toà án nhân dân tối cao
TNHH
Trách nhiệm hữu hạn
VKSND
Viện Kiểm sát nhân dân
UBND
Uỷ ban nhân dân


5
DANH MỤC CÁC BẢNG


Trang
Bảng 1.1. Phân biệt Tội tham ô tài sản với một số tội phạm khác
29
Bảng 1.2. Cơ cấu tội tham ô tài sản so với tổng số vụ phạm tội
tham nhũng
44
Bảng 1.3. Đánh giá của VKSND các cấp về chủ thể của tội tham ô
tài sản
54
Bảng 1.4. Hình phạt áp dụng đối với Tội tham ô tài sản 2002-2007
58
Bảng 2.1 Đánh giá của VKSND các cấp về khách thể tội tham ô tài
sản
64

6
DANH MỤC CÁC BẢN ĐỒ, HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ


Trang
Hình 1.1. Cơ cấu vụ phạm tội tham ô tài sản so với tổng số vụ
phạm tội tham nhũng (2002-2007)
45
Hình 1.2. Cơ cấu số bị cáo phạm tội tham ô so với tổng số bị cáo
phạm tội tham nhũng (2002-2007)
45
Hình 1.3. Số vụ án và số bị cáo phạm tội tham ô (2002-2007)
46
Hình 1.4 Hình phạt cảnh cáo áp dụng đối với Tội tham ô tài sản
(2002-2007)
59
Hình 1.5. Hình phạt án treo áp dụng đối với Tội tham ô tài sản
(2002-2007)
60



7
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Ở Việt Nam, từ xưa đã có tham ô. Ông cha ta dưới các triều đại phong
kiến phải đấu tranh để chống tệ nạn này. Thời đó, hành vi tham nhũng xảy ra

phổ biến là tham ô và hối lộ. Điều này được nói đến nhiều trong các nguồn
sử liệu thành văn hoặc không thành văn
Ngay từ khi thành lập nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà, Chủ tịch Hồ
Chí Minh và Đảng ta đã đặt vấn đề xây dựng bộ máy nhà nước của dân, do
dân, vì dân thật sự trong sạch, vững mạnh. Hồ Chủ tịch đã có nhiều bài nói,
bài viết chỉ rõ bản chất, nguyên nhân, phân tích các tác hại của tham ô, quan
liêu, lãng phí. Người nêu ra một khái niệm khái quát, làm rõ bản chất tham
ô:
“Tham ô là gì?
- Đứng về phía cán bộ mà nói, tham ô là: ăn cắp của công làm của tư,
đục khoét của nhân dân, ăn bớt của bộ đội. Tiêu ít mà khai nhiều, lợi dụng của
chung của Chính phủ để làm quỹ riêng cho địa phương mình, đơn vị mình
cũng là tham ô.
- Đứng về phía nhân dân mà nói, tham ô là: ăn cắp của công, khai gian,
lậu thuế”. [15]
Như vậy, Bác Hồ đã từng cho rằng tham ô là hành động xấu xa nhất
của con người. Nhân dân lao động ta làm lụng đổ mồ hôi, sôi nước mắt để
góp phần xây dựng của công - của Nhà nước và của tập thể. Của công ấy là
nền tảng vật chất của chế độ xã hội chủ nghĩa, là nguồn gốc chủ yếu để nâng
cao đời sống nhân dân ta. Nó có hại đến sự nghiệp xây dựng nước nhà, có
hại đến công việc cải thiện đời sống của nhân dân, có hại đến đạo đức cách
mạng.
Và trong cơ chế thị trường hiện nay, kinh tế là lĩnh vực luôn tiềm ẩn
khả năng tham ô lớn. Bởi ở đó, lợi ích vật chất được xác định là động lực thúc

8
đẩy mạnh mẽ hành vi tham ô tài sản. Thực tiễn cho thấy, tội phạm tham ô có
quy mô ngày càng lớn, với mức độ tinh vi, phức tạp và tổ chức chặt chẽ.
Động cơ vụ lợi đã khiến các cán bộ, công chức cố tạo cho mình một đặc
quyền nào đó để chiếm đoạt tài sản mà mình có trách nhiệm quản lý bằng các

thủ đoạn lợi dụng chức vụ, quyền hạn.
Vì vậy, tham ô tài sản là hành vi nguy hiểm cho xã hội nên hành vi này
luôn bị luật hình sự Việt Nam coi là tội phạm. Trước khi BLHS năm 1999 có
hiệu lực, luật hình sự Việt Nam chỉ quy định tội tham ô tài sản xã hội chủ
nghĩa. Khi xây dựng BLHS năm 1999, cơ cấu của nền kinh tế đã có sự thay
đổi. Lúc này, người có chức vụ, quyền hạn không chỉ quản lý tài sản thuộc sở
hữu XHCN mà cũng có thể quản lý cả tài sản của công dân khác cũng như tài
sản khó xác định thuộc sở hữu nào. Do vậy, hành vi tham ô có thể xảy ra đối
với tất cả các loại tài sản. Đó là lý do mà BLHS năm 1999 đã quy định tội
tham ô tài sản. Đồng thời BLHS xếp tội này vào Chương “Các tội phạm chức
vụ” (nhóm các tội tham nhũng) mà không xếp vào Chương “Các tội xâm
phạm sở hữu”. Việc xếp này nhằm nhấn mạnh đặc trưng nguy hiểm cho xã
hội của tội này là sự lợi dụng chức vụ quyền hạn, là tính tham nhũng của hành
vi.
Tình hình tội phạm tham ô ở nước ta hiện nay đang diễn ra cả ở chiều
rộng, lẫn chiều sâu và sức công phá của nó không phải chỉ dừng lại ở lĩnh vực
kinh tế mà cả chính trị, xã hội. Trong khi đó, BLHS năm 1999 đã có hiệu lực
pháp luật gần 10 năm, nhiều quy định của BLHS không còn phù hợp nhưng
chưa được giải thích hướng dẫn cụ thể. Chính vì vậy, việc nghiên cứu đề tài
khoa học “Tội tham ô tài sản trong luật hình sự Việt Nam - một số vấn đề lý
luận và thực tiễn” là một yêu cầu khách quan và bức thiết nhằm lý giải một
cách khoa học những vấn đề đang đặt ra trong thực tiễn.



9
2. Tình hình nghiên cứu
Trong những năm qua, đã có khá nhiều công trình nghiên cứu về tội
phạm tham ô tài sản. Loại tội phạm này được đề cập, phân tích trong một số
giáo trình và sách tham khảo như: Giáo trình Luật Hình sự Việt Nam (Phần

các tội phạm), Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, 2003 của tập thể tác giả do
TSKH. Lê Cảm chủ biên; Giáo trình Luật Hình sự Việt Nam (tập II) của tập
thể tác giả do PGS.TS Nguyễn Ngọc Hoà chủ biên, Nxb Công an nhân dân,
2006…
Hoặc được đề cập trong một số bài viết trên các Tạp chí chuyên ngành
như: “Bàn về chủ thể của tội tham ô tài sản” của tác giả Trương Thị Hằng
đăng trong Tạp chí Kiểm Sát số 6/2006; “Việc xác định tội tham ô tài sản
trong cơ chế thị trường” của tác giả Đinh Khắc Tiến đăng trong Tạp chí Kiểm
sát số 6/2006; “Những vấn đề lý luận & thực tiễn về tội tham ô tài sản trong
cơ chế thị trường”. của tác giả Đinh Văn Quế đăng trong Tạp chí Kiểm sát số
22/2006; Luận văn thạc sĩ “Tội tham ô tài sản xã hội chủ nghĩa và đấu tranh
phòng, chống tội tham ô tài sản xã hội chủ nghĩa” của tác giả Nguyễn Văn
Tiến và “Tội tham ô tài sản trong bộ luật hình sự Việt Nam - Những vấn đề lý
luận và thực tiễn” của tác giả Trần Quang Sơn.
Những nghiên cứu trên đây của các tác giả mới chỉ dừng lại dưới dạng
các bài viết đăng trên các tạp chí khoa học chuyên ngành, một phần, mục
trong các giáo trình, sách tham khảo và nghiên cứu vấn đề khi BLHS năm
1999 chưa ra đời hoặc nghiên cứu chưa đi sâu phân tích, đánh giá thực tiễn
vận dụng pháp luật tội tham ô tài sản trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử;
cũng như đánh giá những khó khăn, vướng mắc khi áp dụng luật của các cơ
quan tiến hành tố tụng. Mặt khác, những năm gần đây xuất hiện ngày càng
nhiều những vụ án tham ô tài sản có tính chất nổi cộm, quy mô ngày càng
lớn, với mức độ tinh vi, phức tạp và tổ chức chặt chẽ. Do vậy, vấn đề đặt ra

10
với các nhà khoa học là cần phải tiếp tục nghiên cứu một cách có hệ thống,
toàn diện, sâu sắc hơn đối với loại tội phạm này.
3. Phạm vi nghiên cứu
Mục đích của Luận văn nhằm phân tích, so sánh, nhận xét, đánh giá
những bước phát triển của quy định pháp luật hình sự về tội tham ô tài sản từ

năm 1945 đến nay; những hạn chế, vướng mắc trong thực tiễn áp dụng pháp
luật. Qua đó, đề xuất một số kiến nghị nâng cao hiệu quả pháp luật quy định
loại tội phạm này.
Do vậy, phạm vi nghiên cứu của luận văn sẽ xem xét và giải quyết các
vấn đề cụ thể sau đây:
1. Khái quát sự hình thành và phát triển của Luật hình sự Việt Nam
quy định về tội tham ô tài sản; trong đó tập trung nghiên cứu, phân tích quy
định của Bộ luật hình sự 1999 ở khía cạnh trách nhiệm hình sự và hậu quả
pháp lý của tội phạm này.
2. Phân tích thực tiễn vận dụng pháp luật trong điều tra, truy tố, xét xử
tội tham ô tài sản từ năm 2002 đến 2007.
3. Phân tích những khó khăn, vướng mắc trong thực tiễn áp dụng pháp
luật hình sự về tội tham ô tài sản và đề cập đến một số tồn tại trong quy định
pháp luật về quản lý tài sản nhà nước ở phạm vi cổ phần hoá doanh nghiệp.
4. Trên cơ sở đó, luận văn đưa ra những đề xuất kiến nghị nhằm hoàn
thiện quy phạm pháp luật hình sự về tội tham ô tài sản và quy định quản lý tài
sản nhà nước trong quá trình cổ phần hoá doanh nghiệp.
4. Nhiệm vụ nghiên cứu
Với phạm vi nghiên cứu nêu trên, luận văn tập trung giải quyết những
nhiệm vụ chính như sau:
- Phân tích, đánh giá sự hình thành và phát triển của Luật hình sự nhà nước
Việt Nam quy định về Tội tham ô tài sản giai đoạn 1945 đến 1985;

11
- Tập trung phân tích quy định của Luật Hình sự Việt Nam về tội tham ô tài
sản trong Bộ luật Hình sự 1999 ở hai khía cạnh: Trách nhiệm hình sự và hậu
quả pháp lý của tội tham ô tài sản;
- Phân tích thực tiễn vận dụng pháp luật hình sự về tội tham ô tài sản trong
điều tra, truy tố, xét xử từ năm 2002 – 2007
- Những tồn tại trong vận dụng quy định của pháp luật hình sự về tội tham ô tài

sản trong điều tra, truy tố, xét xử từ năm 2002 – 2007
- Đề xuất một số kiến nghị sửa đổi, bổ sung quy phạm pháp luật về tội tham ô
tài sản như: Kiến nghị sửa đổi cấu trúc của điều luật 278 BLHS; Kiến nghị ban
hành văn bản hướng dẫn áp dụng Điều 278 Chương XXI Bộ luật hình sự năm
1999; Kiến nghị nâng cao hiệu quả quy định của pháp luật về quản lý tài sản
nhà nước.
5. Phương pháp nghiên cứu
Để đạt được những mục đích đã đặt ra, trên cơ sở phép duy vật biện
chứng, duy vật lịch sử, luận văn đã sử dụng một số phương pháp nghiên cứu
như: phương pháp so sánh, phân tích tài liệu, nghiên cứu lịch sử và phương
pháp tổng hợp, đánh giá những vấn đề lý luận và thực tiễn về tội tham ô tài
sản trong các công trình của một số nhà nghiên cứu khoa học.
Ngoài ra, việc nghiên cứu đề tài còn dựa vào số liệu trong các báo cáo
của Toà án nhân dân tối cao, Viện Kiểm sát nhân sân tối cao và Ban Nội
chính trung ương tổng kết công tác ngành trong 5 năm (2002 - 2007), trong
thực tiễn xét xử và thông tin trên mạng Internet để phân tích, đánh giá, tổng
hợp các vấn đề thực tiễn xung quanh Tội tham ô tài sản.
6. Kết quả của Luận văn
Luận văn sẽ so sánh, đánh giá những bước phát triển nổi bật của pháp
luật Việt Nam quy định về tội tham ô tài sản từ năm 1945 cho đến nay; luận
giải các dấu hiệu pháp lý về chủ thể, khách thể, mặt khách quan, mặt chủ
quan của tội phạm này theo quy định của BLHS năm 1999.

12
Trên cơ sở phân tích thực tiễn vận dụng quy định pháp luật hình sự về
tội tham ô tài sản trong điều tra, truy tố, xét xử giai đoạn 2002 – 2007 và một
số tồn tại, vướng mắc khi áp dụng pháp luật, luận văn đưa ra một số kiến
nghị, giải pháp nhằm hoàn thiện quy định pháp luật về tội phạm tham ô tài
sản. Một vấn đề nổi cộm trong thời gian qua là tham ô trong quá trình cổ
phần hoá doanh nghiệp cũng được luận văn đề cập khi phân tích những bất

cập trong quy định pháp luật về quản lý tài sản nhà nước.
Kết quả nghiên cứu của đề tài có thể sử dụng để kiến nghị các cơ quan
chức năng hoàn thiện pháp luật, nâng cao hiệu quả chính sách hình sự đối với
tội phạm tham ô tài sản nói riêng và tội phạm tham nhũng nói chung trong
thời gian tới.
7. Bố cục của Luận văn
Ngoài phần mở đầu, phần kết luận và danh mục tài liệu tham khảo,
Luận văn gồm 2 chương với kết cấu như sau:
Chương 1: Nhận thức chung về tội tham ô tài sản trong luật hình sự
Việt Nam.
Chương 2: Những tồn tại trong quy định của pháp luật hình sự về tội
tham ô tài sản và một số kiến nghị hoàn thiện.

13
Chương 1
NHẬN THỨC CHUNG VỀ TỘI THAM Ô TÀI SẢN
TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM

1.1. Khái quát sự hình thành và phát triển của Luật hình sự nhà
nước Việt Nam quy định về Tội tham ô tài sản giai đoạn 1945 đến 1985
Cách mạng Tháng Tám thành công, Nước Việt Nam Dân chủ cộng
hoà - Nhà nước Dân chủ nhân dân đầu tiên ở Đông Nam Á ra đời. Chính
quyền non trẻ đã bắt tay ngay vào công cuộc kiến thiết đất nước đồng thời
sẵn sàng chống lại âm mưu xâm lược của các thế lực thù địch bên ngoài và
giữ vững chính quyền là nhiệm vụ hàng đầu.
Đây là một công việc hết sức mới mẻ và khó khăn, một mặt, chúng ta
sử dụng những người từng tham gia bộ máy của chính quyền cũ, nhưng có
tinh thần yêu nước và hiểu biết công việc quản lý nhà nước, quản lý xã hội;
mặt khác và chủ yếu là huy động sức lực, trí tuệ và tinh thần của cán bộ và
quần chúng cách mạng, nhưng chưa hề có kinh ngiệm về quản lý. Cho nên

chính quyền tỏ ra lúng túng và cũng đã bắt đầu có hiện tượng một số người cố
tình lợi dụng địa vị của mình, trực tiếp quản lý tiền, tài sản nhà nước trong bộ
máy chính quyền để mưu lợi cá nhân để tham ô…
Giai đoạn này, các chính sách hình sự của Nhà nước ta đối với tội xâm
phạm sở hữu được thể hiện rõ nét. Nhằm đề cao trách nhiệm của cán bộ đồng
thời nghiêm trị các hành vi lợi dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt của công,
sắc lệnh số 223 – SL ngày 27 tháng 11 năm 1946 quy định về tội biển thủ
công quỹ đã được ban hành, trong đó quy định “Tội công chức biển thủ công
quỹ bị phạt khổ sai từ 5 năm đến 20 năm và phạt bạc gấp đôi tang vật biển
thủ. Người phạm tội còn có thể bị xử tịch thu nhiều nhất là đến ba phần tư gia
sản. Các đồng phạm và tòng phạm cũng bị phạt như trên”. Với một số tài sản
nhà nước có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong lĩnh vực an ninh quốc phòng và

14
phát triển kinh tế, Nhà nước ta đã ban hành các văn bản để bảo vệ như Sắc
lệnh số 12 ngày 12 tháng 3 năm 1949 về việc phạt tội ăn cắp, lấy trộm tài sản
của nhà binh.
Việc quản lý tài sản nhà nước cũng đòi hỏi phải tăng cường pháp chế
xã hội chủ nghĩa, phải bổ sung Luật và có biện pháp bảo đảm cho những Luật
đó được thi hành một cách có hiệu quả. Đó là yêu cầu khách quan của nhà
nước xã hội chủ nghĩa trong sự nghiệp chống Mỹ, cứu nước. Thời kỳ này,
tình hình xâm phạm tài sản xã hội chủ nghĩa có những diễn biến phức tạp,
đáng chú ý là có nhiều kẻ lợi dụng chức vụ, quyền hạn của mình chiếm đoạt
tài sản xã hội chủ nghĩa, làm rối loạn chế độ quản lý, ảnh hưởng xấu đến hoạt
động bình thường của cơ quan Nhà nước, đến tư tưởng đạo đức của cán bộ,
nhân viên và nhân dân.
Trong các văn bản pháp luật, các quy định về các tội phạm được trình
bày khá đơn giản, đường lối chính sách xử phạt chưa được rõ ràng nên tác
dụng giáo dục bị hạn chế. Do đó, các ngành công an, kiểm sát, toà án gặp
nhiều khó khăn khi vận dụng, không thống nhất về đường lối xử lý. Trước

tình hình đó, 21 tháng 10 năm 1970, Nhà nước ta đã ban hành Pháp lệnh
trừng trị các tội xâm phạm xã hội chủ nghĩa nhằm thể hiện thái độ kiên quyết
đấu tranh của Nhà nước ta đối với hành vi xâm phạm tài sản của nền kinh tế
xã hội chủ nghĩa nói chung và tội tham ô tài sản xã hội chủ nghĩa nói riêng.
Pháp lệnh trừng trị các tội phạm xâm phạm xã hội chủ nghĩa gồm 3
chương, 25 điều bao gồm nhiều tội danh và mức hình phạt, trong đó có tội
tham ô tài sản xã hội chủ nghĩa. Điều 8 của Pháp lệnh này quy định về Tội
tham ô tài sản xã hội chủ nghĩa với nội dung: “Kẻ nào lợi dụng chức vụ,
quyền hạn chiếm đoạt tài sản xã hội chủ nghĩa thì bị phạt tù từ 6 tháng đến 7
năm. Phạm tội trong những trường hợp sau đây thì bị phạt tù từ 5 năm đến 15
năm: Tái phạm nguy hiểm; Có tổ chức; Có móc ngoặc; Dùng thủ đoạn xảo
quyệt, nguy hiểm; Tham ô tài sản có số lượng lớn hoặc tài sản có giá trị đặc

15
biệt; Dùng tài sản tham ô vào việc kinh doanh, bóc lột, đầu cơ, đút lót hoặc
vào những việc phạm tội khác. Phạm tội trong trường hợp số tài sản bị xâm
phạm rất lớn hoặc có nhiều tình tiết nghiêm trọng hoặc gây hậu quả đặc biệt
nghiêm trọng thì bị phạt tù từ 10 năm đến 20 năm, tù chung thân hoặc bị xử
tử hình“.
Theo đó, tội tham ô tài sản chưa quy định tài sản bị chiếm đoạt phải do
người có chức vụ, quyền hạn quản lý. Điều luật cũng chưa cụ thể hoá định
lượng giá trị tài sản phạm tội, chỉ quy định chung chung tham ô tài sản có số
lượng lớn, rất lớn, giá trị đặc biệt khiến các cơ quan chức năng áp dụng luật
khá khó khăn và không thống nhất.
Những hoạt động xâm phạm tài sản xã hội chủ nghĩa cần phải được
trừng trị nghiêm minh và kịp thời, nhất là đối với những kẻ lợi dụng chức vụ,
quyền hạn của mình để chiếm đoạt tài sản xã hội chủ nghĩa. Pháp lệnh trừng
trị các tội phạm xâm phạm xã hội chủ nghĩa đã cụ thể hoá trách nhiệm của
mọi người đối với việc tôn trọng và bảo vệ tài sản xã hội chủ nghĩa - một
công cụ tốt góp phần đắc lực ngăn chặn tội phạm nói chung và tội phạm tham

ô nói riêng.
Ngày 15 tháng 3 năm 1976, Chính phủ cách mạng lâm thời miền Nam
ban hành Sắc lệnh 03-SLT ở miền Nam trước ngày chính thức thống nhất tổ
quốc, tội tham ô được quy định Điều 4 - Tội xâm phạm tài sản công cộng. Tài
sản công cộng bao gồm tài sản của Nhà nước, của hợp tác xã, của các tổ chức
xã hội và của tập thể nhân dân. Tài sản công cộng là thiêng liêng, tuyệt đối
không được ai xâm phạm. Phạm các tội chiếm đoạt khác như trộm cắp, tham
ô thì bị phạt tù từ 6 tháng đến 7 năm. Trường hợp nghiêm trọng thì bị phạt
tù đến 15 năm. Phạm tội trộm cắp, tham ô mà tài sản chiếm đoạt rất lớn,
hoặc có nhiều tình tiết nghiêm trọng, hoặc gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng,
thì bị phạt tù đến 20 năm, tù chung thân hoặc bị xử tử hình.”

16
So với Pháp lệnh trừng trị các tội xâm phạm xã hội chủ nghĩa năm
1970 thì sắc lệnh 03 – SLT không miêu tả các dấu hiệu tội phạm, đây là
nhược điểm của văn bản này nên ngày 8 tháng 3 năm 1978, Toà án nhân dân
tối cao, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, Bộ Nội vụ đã ban hành Thông tư
liên bộ số 61 hướng dẫn thi hành pháp luật thống nhất, nhằm tiến tới vận
dụng thống nhất Pháp lệnh ngày 21/10/1970 trong cả nước.
Với sự phát triển của khoa học pháp lý nói chung và pháp luật hình sự
nói riêng, năm 1985 chúng ta đã ban hành Bộ luật Hình sự đầu tiên với 12
chương, 280 điều. Tại Điều 133, tội tham ô tài sản xã hội chủ nghĩa được quy
định: Người nào lợi dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản xã hội
chủ nghĩa mà mình có trách nhiệm trực tiếp quản lý, thì bị phạt tù từ một
năm đến bảy năm. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp say đây thì bị
phạt tù từ năm năm đến mười lăm năm: Thông đồng với người khác ở
trong hoặc ngoài cơ quan Nhà nước, tổ chức xã hội; Dùng thủ đoạn xảo
quyệt, nguy hiểm; Chiếm đoạt tài sản có giá trị lớn; Tái phạm nguy hiểm.
Phạm tội trong các trường hợp đặc biệt nghiêm trọng thì bị phạt tù từ
mười hai năm đến hai mươi năm, tù chung thân hoặc tử hình.

Như vậy, điều luật đã quy định rõ tội tham ô tài sản phải là: thứ nhất,
do người có chức vụ, quyền hạn là chủ thể; thứ hai, phải lợi dụng chức vụ,
quyền hạn của mình để chiếm đoạt; thứ ba, đối tượng là tài sản xã hội chủ
nghĩa mình có trách nhiệm trực tiếp quản lý.
So với Pháp lệnh trừng trị các tội phạm xâm phạm xã hội chủ nghĩa,
điều 133 BLHS 1985 đã tăng thời hạn hình phạt tù tối thiểu từ bảy tháng lên
một năm. Quy định này là cần thiết nhằm tăng cường tính răn đe, trừng phạt
tương ứng với tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi này gây
ra.

17
Ngày 20/3/1993, Toà án nhân dân tối cao, Viện Kiểm sát nhân dân tối
cao, Bộ Nội vụ, Bộ Tư pháp đã ban hành Thông tư liên ngành số 02/TTLN về
việc hướng dẫn áp dụng một số quy định của Luật sửa đổi, bổ sung một số
quy định của Bộ luật hình sự được Quốc hội khoá IX thông qua ngày 22-12-
1992. Trong thời gian đó, tội phạm tham ô đang diễn biến phức tạp, các điều
khoản của Bộ luật hình sự được sửa đổi, bổ sung lần này đều theo hướng tăng
nặng, nghiêm khắc hơn so với quy định cũ. Nên, đối với những người mà từ
ngày 2-1-1993 trở đi phạm tội tham ô tài sản xã hội chủ nghĩa được quy định
trong Luật được thông qua ngày 22-12-1992, thì phải xử phạt nghiêm khắc
theo đúng quy định của Luật này, còn đối với những người mà trước ngày 2-
1-1993 phạm một trong các tội được quy định trong Luật mới được thông qua
ngày 22-12-1992, thì về nguyên tắc là phải áp dụng các quy định cũ nhưng có
tham khảo các quy định mới để quyết định hình phạt cho thoả đáng.
Ngày 10 tháng 5 năm 1997, BLHS được sửa đổi, bổ sung và tội tham ô
tài sản xã hội chủ nghĩa được sửa đổi như sau: “Người nào lợi dụng chức vụ,
quyền hạn chiếm đoạt tài sản xã hội chủ nghĩa mà mình có trách nhiệm quản
lý có giá trị từ năm triệu đồng đến dưới một trăm triệu đồng hoặc dưới năm
triệu đồng nhưng gây hậu quả nghiêm trọng, vi phạm nhiều lần hoặc bị xử lý
kỷ luật mà còn vi phạm thì bị phạt tù từ hai năm đến bảy năm”. So với BLHS

1985, lần sửa đổi, bổ sung này đã có sự mở rộng về phạm vi chủ thể bằng
cách lược bỏ cụm từ “trực tiếp“ trong đoạn “có trách nhiệm trực tiếp quản lý
tài sản“ thành “người có trách nhiệm quản lý tài sản“; quy định rõ giá trị
định lượng tài sản bị chiếm đoạt và thời hạn hình phạt tù tối thiểu tăng từ một
năm lên hai năm.
Ngày 2 tháng 1 năm 1998, Thông tư liên tịch số 01-1998/TTLT của
Toà án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Bộ Nội vụ được ban
hành nhằm hướng dẫn áp dụng một số quy định của Luật sửa đổi, bổ sung
một số điều của Bộ luật Hình sự: Nếu hành vi phạm tội tham ô tài sản xã hội

18
chủ nghĩa đã thực hiện trước ngày 22-5-1997 thì được áp dụng khoản 1 Điều
133 để không truy cứu trách nhiệm hình sự người thực hiện hành vi tham ô tài
sản XHCN nếu tài sản bị chiếm đoạt có giá trị dưới năm triệu đồng và không
thuộc các trường hợp gây hậu quả nghiêm trọng, vi phạm nhiều lần hoặc đã bị
xử lý kỷ luật mà còn vi phạm; tuy nhiên, trong trường hợp này cần kiến nghị
với cơ quan có thẩm quyền xử lý kỷ luật hoặc xử lý hành chính.
Theo hướng dẫn của Nghị quyết 01-HĐTP ngày 14 tháng 4 năm 1989
của Hội đồng Thẩm phán Toà án nhân dân tối cao thì người nào tham ô tài
sản XHCN mà tài sản chiếm đoạt khoảng 5 tấn gạo, 5 tấn xăng, dầu lửa, phân
đạm, 10kg thuốc phiện, 5 tạ mì chính, 2 tấn đường trắng loại I, 2 lạng vàng,
đối với tiền và các loại tài sản hàng hoá vật tư khác thì quy ra giá trị tương
đương năm tấn gạo trở lên thì bị coi là chiếm đoạt tài sản có giá trị lớn và bị
truy cứu trách nhiệm hình sự theo khoản 2 điều 133 (phạt tù từ năm năm đến
mười lăm năm). Nếu người nào tham ô tài sản XHCN mà giá trị tài sản chiếm
đoạt từ năm triệu đồng đến dưới một trăm triệu đồng và không thuộc một
trong các trường hợp quy định tại khoản 2 của điều luật tương ứng thì chỉ bị
truy cứu trách nhiệm hình sự theo khoản 1 điều luật (phạt tù từ một năm đến
bảy năm).
Văn bản này cũng quy định cụ thể việc áp dụng tình tiết định khung về

giá trị tài sản. Nếu chỉ căn cứ vào giá trị tài sản bị chiếm đoạt mà không có
tình tiết giảm nhẹ quy định tại Điều 38 Bộ luật Hình sự và cũng không có tình
tiết tăng nặng quy định tại Điều 39 BLHS thì cần áp dụng các khoản tương
xứng và xử phạt người phạm tội với mức án tương xứng với giá trị tài sản bị
chiếm đoạt. Tại Điều 133 quy định: xử phạt tù từ hai năm đến năm năm nếu
tài sản bị chiếm đoạt có giá trị từ năm triệu đồng đến dưới sáu mươi triệu
đồng (khoản 1); Xử phạt tù từ năm năm đến bảy năm nếu tài sản chiếm đoạt
có giá trị từ sáu mươi triệu đồng đến dưới một trăm triệu đồng (khoản 1); Xử
phạt tù từ bảy năm đến mười một năm nếu tài sản bị chiếm đoạt có giá trị từ

19
một trăm triệu đồng đến dưới hai trăm triệu đồng (khoản 2); Xử phạt tù từ
mười một năm đến mười lăm năm nếu tài sản bị chiếm đoạt có giá trị từ hai
trăm triệu đồng đến dưới ba trăm triệu đồng (khoản 2); Xử phạt tù từ mười
lăm năm đến mười tám năm nếu tài sản bị chiếm đoạt có giá trị từ ba trăm
triệu đồng đến dưới bốn trăm triệu đồng (khoản 3); Xử phạt tù từ mười tám
năm đến mươi năm nếu tài sản bị chiếm đoạt có giá trị từ bốn trăm triệu đồng
đến dưới năm trăm triệu đồng (khoản 3); Xử phạt tù chung thân nếu tài sản bị
chiếm đoạt có giá trị từ năm trăm triệu đồng đến dưới một tỷ đồng (khoản 3);
Xử phạt tử hình nếu tài sản bị chiếm đoạt có giá trị từ một tỷ đồng trở lên
(khoản 3).
1.2. Quy định của Luật Hình sự Việt Nam về tội tham ô tài sản
trong Bộ luật Hình sự 1999
Nếu như trong BLHS 1985, các tội xâm phạm sở hữu được quy định
thành hai chương là Chương IV “các tội xâm phạm sở hữu xã hội chủ nghĩa“
và chương VI “các tội xâm phạm sở hữu của công dân“, thì đến BLHS 1999
nhập thành một chương XIV “các tội xâm phạm sở hữu“.
BLHS 1999 không còn tội tham ô tài sản xã hội chủ nghĩa mà được quy
định là tội tham ô tài sản (Điều 278): “Người nào lợi dụng chức vụ, quyền
hạn chiếm đoạt tài sản mà mình có trách nhiệm quản lý có giá trị từ năm

trăm nghìn đồng đến dưới năm mươi triệu đồng hoặc dưới năm trăm nghìn
đồng nhưng thuộc một trong những trường hợp sau đây thì bị phạt tù từ hai
năm đến bảy năm:
a) Gây hậu quả nghiêm trọng;
b) Đã bị xử lý kỷ luật về hành vi này mà còn vi phạm;
c) Đã bị kết án về một trong các tội quy định tại mục A Chương này, chưa
được xoá án tích mà còn vi phạm”.
Như vậy, so với BLHS 1985 đã có sự thay đổi cơ bản: tính chất của đối
tượng tác động là tài sản “xã hội chủ nghĩa” bị chiếm đoạt đã thay đổi, nghĩa

20
là tài sản bị chiếm đoạt không chỉ là tài sản thuộc sở hữu xã hội chủ nghĩa nữa
mà là tài sản bị chiếm đoạt thuộc các hình thức sở hữu khác.
Ngoài ra, so với BLHS 1985, BLHS 1999 quy định:
- Mức độ giá trị tài sản bị chiếm đoạt là ranh giới phân biệt tội tham ô tài
sản với các hành vi vi phạm pháp luật khác cũng thay đổi từ năm triệu đồng
xuống còn năm trăm nghìn đồng;
- Dấu hiệu “vi phạm nhiều lần hoặc bị xử lý kỷ luật mà còn vi phạm” được
sửa lại là “Đã bị xử lý kỷ luật về hành vi này mà còn vi phạm”;
- Bổ sung thêm dấu hiệu “Đã bị kết án về một trong các tội quy định tại
mục A Chương này, chưa được xoá án tích mà còn vi phạm”.
Đây là một bước tiến khoa học vì nó phản ánh được thực trạng nền kinh
tế của đất nước, phản ánh được đường lối, quan điểm của Đảng và Hiến pháp
ở nước ta giai đoạn này.
1.2.1.Dấu hiệu pháp lý của tội tham ô tài sản
Bộ luật Hình sự 1999 đã quy định một cách rõ ràng khái niệm và các dấu
hiệu của cấu thành tội tham ô tài sản. Vấn đề đặt ra là cần phải hiểu khái niệm
đó và các dấu hiệu của nó như thế nào cho đúng. Hiểu và giải thích đúng các
dấu hiệu của tội phạm đó có ý nghĩa lớn đối với việc xác định tội danh, quyết
định hình phạt và áp dụng các biện pháp tư pháp.

1.2.1.1. Khách thể của tội tham ô tài sản
Nếu theo Bộ luật Hình sự 1985, tội tham ô được quy định tại Chương
các tội phạm xâm phạm sở hữu xã hội chủ nghĩa, thì khách thể của tội phạm
này nhất định là chế độ sở hữu xã hội chủ nghĩa. Nay tội tham ô tài sản được
quy định tại Chương các tội phạm về chức vụ thì khách thể của tội phạm vẫn
còn có những ý kiến khác nhau. Có ý kiến cho rằng khách thể của tội tham ô
tài sản là quan hệ sở hữu về tài sản của Nhà nước, của tổ chức vì nó trực tiếp
xâm phạm đến quan hệ sở hữu. Có thể còn những ý kiến khác nhau nhưng
theo chúng tôi thì khách thể của tội tham ô tài sản không còn là chế độ sở hữu

21
xã hội chủ nghĩa nữa, mà là quan hệ sở hữu của các thành phần kinh tế khác.
Đồng thời, nó còn xâm phạm hoạt động đúng đắn của cơ quan, tổ chức bởi vì
người có chức vụ, quyền hạn đã làm không đúng, làm sai chức trách, làm trái
các nguyên tắc, chính sách, chế độ quản lý tài sản thuộc lĩnh vực công tác của
mình phụ trách và bằng cách đó đã chiếm đoạt tài sản.
Với tư cách là một bộ phận cấu thành khách thể, đối tượng tác động của
tội phạm cũng cần được xem xét đến. Trong trường hợp này, đối tượng tác
động của tội phạm chính là tài sản mà người có chức vụ, quyền hạn đang trực
tiếp quản lý và thông qua việc tác động đến tài sản này kẻ phạm tội mới có
thể xâm hại đến khách thể của tội phạm.
Tuy nhiên, điều luật không quy định cụ thể tài sản đó gồm những loại tài
sản nào, do đó việc áp dụng điều luật trong thực tế hiện đang gặp rất nhiều
vướng mắc, đặc biệt là trong trường hợp tài sản thuộc các hình thức sở hữu
đan xen với nhau trong quá trình đóng góp cổ phần… Để giải quyết vấn đề
này cần phải xác định rõ khái niệm tài sản với ý nghĩa là đối tượng tác động
của tội tham ô tài sản và về vấn đề này các ý kiến hiện còn rất khác nhau.
Có ý kiến cho rằng, để xác định hành vi phạm tội có cấu thành tội tham ô
tài sản hay không thì ngoài yếu tố thuộc dấu hiệu định tội của tội phạm thì cần
phải xác định rõ tài sản bị chiếm đoạt là tài sản của ai. Những người đồng ý

với loại ý kiến này cho rằng khái niệm “tài sản” được hiểu là:
Thứ nhất, tài sản đó phải là tài sản chung của nhiều người;
Thứ hai, tài sản đó phải là tài sản của Nhà nước, của tổ chức chính trị; tổ
chức chính trị-xã hội, tổ chức xã hội, tổ chức xã hội - nghề nghiệp; tổ chức
kinh tế được thành lập theo quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền
hoặc được Nhà nước cho phép thành lập.
Loại ý kiến khác cho rằng luật không quy định cụ thể đối tượng tác động
của tội phạm là tài sản của ai, do đó có thể hiểu rằng tài sản đó là của bất kỳ
ai, miễn là có dấu hiệu đầy đủ cấu thành tội thạm thì đều được coi là tham ô.

22
Theo ý kiến chúng tôi, với các ý kiến trên thì cách hiểu về tội tham ô tài
sản như vậy là quá rộng. Đối với tội tham ô tài sản quy định tại Điều 278
BLHS 1999 thì không nên quá mở rộng phạm vi áp dụng của điều luật này
với những lý do như sau:
Thứ nhất, cần phải căn cứ vào tầm quan trọng của khách thể của tội
phạm mà luật hình sự cần bảo vệ. Tội tham ô tài sản cùng một lúc xâm phạm
đến hai khách thể rất quan trọng là sở hữu và hoạt động đúng đắn của cơ
quan, tổ chức. BLHS 1999 đã xác định rằng đối với tội tham ô tài sản thì việc
đảm bảo hoạt động đúng đắn của cơ quan, tổ chức là khách thể đặc biệt quan
trọng mà luật hình sự cần ưu tiên bảo vệ.
Thứ hai, tội tham ô tài sản là một trong những tội phạm về tham nhũng,
do đó chủ thể của tội phạm này là chủ thể đặc biệt, chứ không phải là bất kỳ
ai. Chủ thể của tội tham ô tài sản phải là người có chức vụ, quyền hạn nhất
định và có trách nhiệm quản lý tài sản.
Thứ ba, đối tượng tác động của tội tham ô tài sản là tài sản nhưng không
phải là tài sản của bất kỳ ai mà chỉ là tài sản thuộc sở hữu của các cơ quan, tổ
chức hoặc đang đặt dưới sự quản lý của cơ quan, tổ chức.
Với quan niệm nêu trên, theo chúng tôi một số loại hành vi sau đây
không cấu thành tội tham ô tài sản:

- Hành vi chiếm đoạt tài sản của doanh nghiệp tư nhân, doanh nghiệp
100% vốn nước ngoài;
- Hành vi của người không có chức vụ, quyền hạn hoặc của người có
chức vụ, quyền hạn nhưng không có trách nhiệm quản lý tài sản mà
chiếm đoạt tài sản của cơ quan, tổ chức.
1.2.1.2. Mặt khách quan của tội tham ô tài sản
Đối với tội tham ô tài sản, các dấu hiệu thuộc mặt khách quan là những
dấu hiệu rất quan trọng để xác định hành vi phạm tội cũng như để phân biệt
tội tham ô tài sản với các tội phạm khác.

23
Trước hết, người phạm tội tham ô tài sản phải là người có hành vi lợi
dụng chức vụ, quyền hạn của mình để chiếm đoạt tài sản.
Lợi dụng chức vụ, quyền hạn để chiếm đoạt tài sản là do người có chức
vụ, quyền hạn thực hiện và hành vi chiếm đoạt tài sản đó có liên quan trực
tiếp đến chức vụ, quyền hạn của họ. Tuy nhiên, người phạm tội phải lợi dụng
chức vụ để chiếm đoạt tài sản do mình có trách nhịêm quản lý thì mới bị coi
là tham ô tài sản. Nếu hành vi chiếm đoạt tài sản do người có chức vụ, quyền
hạn thực hiện không liên quan gì đến chức vụ, quyền hạn của họ thì dù họ có
chức vụ, quyền hạn cũng không bị coi là tham ô tài sản.
Chiếm đoạt tài sản là hành vi chuyển dịch bất hợp pháp tài sản từ chủ sở
hữu thành tài sản của mình hoặc của người khác mà mình quan tâm. Hành vi
chuyển dịch bất hợp pháp tài sản có thể được thực hiện dưới nhiều hình thức
khác nhau, có trường hợp người phạm tội tự chuyển dịch tài sản như: Thủ quỹ
tự lấy tiền trong két, thủ kho tự lấy tài sản trong kho đem bán Cũng có
trường hợp việc chuyển dịch lại do người khác thực hiện theo lệnh của người
phạm tội như: Giám đốc lệnh cho thủ quỹ đưa tiền cho mình; kế toán lập
phiếu thu, phiếu chi, chuyển khoản theo lệnh của người phạm tội
1.2.1.3. Chủ thể của tội tham ô tài sản
Chủ thể của tội tham ô tài sản phải là người có chức vụ, quyền hạn và có

trách nhiệm quản lý đối với tài sản mà họ chiếm đoạt. Các dấu hiệu thuộc về
chủ thể của tội phạm là dấu hiệu quan trọng nhất để xác định hành vi chiếm
đoạt tài sản có phải là hành vi phạm tội tham ô hay không. Vì vậy, để hiểu thế
nào là người có trách nhiệm quản lý tài sản, trước hết cần xác định thế nào là
người có chức vụ, quyền hạn.
Do tội tham ô tài sản được quy định trong Chương các tội phạm về chức
vụ, nên chỉ có những người được quy định tại Điều 277 Bộ luật Hình sự mới
có thể là chủ thể của tội tham ô tài sản: “Người có chức vụ, quyền hạn là
người do bổ nhiệm, do bầu cử, do hợp đồng hoặc do một hình thức khác, có

24
hưởng lương hoặc không hưởng lương, được giao thực hiện một công vụ nhất
định và có quyền hạn nhất định trong khi thực hiện công vụ“. Khái niệm này
đã chỉ ra những dấu hiệu đặc trưng cơ bản của người có chức vụ, quyền hạn
nên nó có ý nghĩa lớn về lý luận và thực tiễn.
Trong đó, công vụ là nhiệm vụ công. Ở nước ta khái niệm công vụ
không chỉ là khái niệm “công quyền” trong bộ máy nhà nước, mà còn bao
gồm nhiệm vụ của các cơ quan, tổ chức trong Hệ thống chính trị mà Nhà
nước chỉ là một cơ quan trong hệ thống đó. Những người được bầu cử, được
bổ nhiệm, được tuyển dụng hoặc được giao nhiệm vụ thường xuyên trong các
cơ quan, tổ chức trong hệ thống chính trị khi thực hiện nhiệm vụ của mình
đều được coi là thực hiện nhiệm vụ công.
Theo Điều 1, Pháp lệnh Cán bộ công chức ngày 26-2-1998, được sửa
đổi, bổ sung ngày 29-4-2003 thì cán bộ, công chức gồm:
- Những người do bầu cử để đảm nhiệm chức vụ theo nhiệm kỳ trong các
cơ quan nhà nước, tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội ở trung ương; ở
tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương; ở huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc
tỉnh;
- Những người được tuyển dụng, bổ nhiệm hoặc được giao nhiệm vụ
thường xuyên làm việc trong tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội ở

trung ương, cấp tỉnh, cấp huyện;
- Những người được tuyển dụng, bổ nhiệm vào một ngạch viên chức
hoặc giữ một công vụ thường xuyên trong đơn vị sự nghiệp của Nhà nước, tổ
chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội;
- Thẩm phán Toà án nhân dân, Kiểm sát viên Viện kiểm sát nhân dân;
- Những người được tuyển dụng, bổ nhiệm hoặc được giao nhiệm vụ
thường xuyên làm việc trong cơ quan, đơn vị thuộc Quân đội nhân dân mà
không phải là sĩ quan, quân nhân chuyên nghiệp, công nhân quốc phòng; làm