Pháp luật về thanh tra xây dựng ở Việt Nam hiện nay

MỤC LỤC

Trang bìa phụ
Lời cảm ơn
Mục lục
MỞ ĐẦU 1
1. Tính cấp thiết của đề tài 1
2. Tình hình nghiên cứu đề tài 3
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận văn 4
4. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn 5
5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của luận văn 6
6. Những điểm mới của luận văn 6
7. Ý nghĩa của luận văn 6
8. Kết cấu của luận văn 7
Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VIỆC HOÀN THIỆN PHÁP
LUẬT VỀ THANH TRA XÂY DỰNG 8
1.1. KHÁI NIỆM, ĐẶC ĐIỂM, NỘI DUNG VÀ VAI TRÒ CỦA
THANH TRA XÂY DỰNG 8
1.1.1. Khái niệm, đặc điểm của thanh tra xây dựng 8
1.1.2. Nội dung và hình thức của thanh tra xây dựng 16
1.1.3. Vai trò của thanh tra xây dựng 18
1.2. KHÁI NIỆM, ĐẶC TRƯNG, NỘI DUNG VÀ VAI TRÒ CỦA
PHÁP LUẬT VỀ THANH TRA XÂY DỰNG 21
1.2.1. Khái niệm và đặc trưng của pháp luật về thanh tra xây dựng 21
1.2.2. Nội dung của pháp luật về thanh tra xây dựng 23
1.2.3. Vai trò của pháp luật về thanh tra xây dựng 25
1.3. CÁC TIÊU CHÍ HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ THANH TRA
XÂY DỰNG 28
1.3.1. Tiêu chí về mặt nội dung 28
1.3.2. Tiêu chí về mặt hình thức 29
1.3.3. Tiêu chí hoàn thiện và thực hiện 31

Chương 2: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ THANH TRA XÂY DỰNG 33
2.1. KHÁI QUÁT VỀ SỰ HÌNH THÀNH, PHÁT TRIỂN CỦA PHÁP
LUẬT VỀ THANH TRA XÂY DỰNG 33
2.2. PHÁP LUẬT VỀ THANH TRA XÂY DỰNG HIỆN HÀNH - ƯU
ĐIỂM, HẠN CHẾ, BẤT CẬP VÀ NGUYÊN NHÂN 41
2.2.1. Về ưu điểm 41
2.2.2. Về nhược điểm và những hạn chế, bất cập 42
2.2.3. Nguyên nhân của những hạn chế, bất cập 49
2.3. PHÁP LUẬT VỀ QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ THANH TRA
XÂY DỰNG 52
2.3.1. Cơ quan thanh tra xây dựng 53
2.3.2. Thanh tra viên xây dựng, cán bộ, công chức làm việc trong các cơ
quan thanh tra xây dựng 61
2.3.3. Nội dung của hoạt động thanh tra xây dựng 65
Chương 3: QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT
VỀ THANH TRA XÂY DỰNG Ở VIỆT NAM HIỆN NAY 70
3.1. HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ THANH TRA XÂY DỰNG -
YÊU CẦU CẤP BÁCH Ở VIỆT NAM HIỆN NAY 70
3.1.1. Hoàn thiện pháp luật về thanh tra xây dựng - yêu cầu cấp bách ở
Việt Nam hiện nay 70
3.1.2. Hoàn thiện pháp luật về thanh tra xây dựng xuất phát từ yêu cầu
tăng cường hợp tác và hội nhập quốc tế 72
3.1.3. Hoàn thiện pháp luật xuất phát từ yêu cầu khắc phục những bất
cập về thanh tra xây dựng 74
3.2. QUAN ĐIỂM HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ THANH TRA
XÂY DỰNG 75
3.3. CÁC GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ THANH
TRA XÂY DỰNG 76
3.3.1. Các giải pháp hoàn thiện về nội dung và hình thức của pháp luật
về thanh tra xây dựng 77

3.3.2. Các giải pháp tổ chức thực hiện pháp luật về thanh tra xây dựng 81
KẾT LUẬN 85
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 88

1
MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài
Xây dựng là ngành kinh tế - kỹ thuật quan trọng, làm tiền đề cho việc
xây dựng và phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Trong những năm đất
nước còn chia cắt đã có những công trình mang dấu ấn của ngành xây dựng
như các nhà máy điện Lào Cai,Vinh, Uông Bí, Ninh Bình, Thác Bà, các công
trình hoá chất ớ khu công nghiệp Việt Trì, khu Cao - Xà - Lá, khu gang thép
Thái Nguyên, Nhà máy Cơ khí, Phân lân Văn Điển, Phân đạm Hà Bắc, Bóng
đèn phích nước Rạng Đông, Dệt 8-3, Chè Phú Thọ, Cá hộp Hải Phòng, Gỗ
diêm Cầu Đuống ; xây dựng các trường đại học, trung học, bệnh viện, khách
sạn kho tàng, các khu nhà ở và các công trình phúc lợi, hạ tầng kĩ thuật. Khi
đất nước bước vào thời kỳ đổi mới, ngành xây dựng đã hoàn thành nhiều công
trình trọng điểm do Nhà nước đầu tư xây dựng, cải tạo, như quốc lộ 1A,
đường Hồ Chí Minh, Thủy điện Sơn La, Khu lọc dầu Dung Quất, các công
trình phục vụ SEA Games 22, công trình Trung tâm Hội nghị quốc gia Với
hệ thống pháp luật bao trùm, phủ kín các lĩnh vực quản lý Nhà nước của
ngành Xây dựng đã tạo ra một hành lang pháp lý cho các tổ chức, cá nhân
tham gia hoạt động xây dựng đúng hướng và phát triển ổn định, làm thay đổi
diện mạo đất nước, góp phần quan trọng bảo đảm cho tăng trưởng kinh tế và
nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của toàn xã hội.
Tuy nhiên, cùng với những thành tựu to lớn đã đạt được thì tình hình
vi phạm pháp luật trong đầu tư xây dựng xảy ra ngày càng nhiều, phương
thức thủ đoạn ngày càng tinh vi, gây thất thoát nghiêm trọng cho ngân sách
nhà nước; nhiều vụ tham nhũng lớn trong lĩnh vực đầu tư xây dựng, gây

thiệt hại đặc biệt nghiêm trọng tài sản của Nhà nước đã bị phát hiện, xử lý
nghiêm theo pháp luật.

2
Qua công tác kiểm tra, thanh tra, giám sát thì việc lập, phê duyệt quy
hoạch xây dựng thiếu những bản đồ quan trọng, là linh hồn của đồ án quy
hoạch xây dựng; việc điều chỉnh quy hoạch không tuân thủ theo quy định
của pháp luật. Tình trạng xây dựng khu đô thị, xây dựng công trình thiếu cốt
chuẩn, mật độ xây dựng dày đặc, thiếu cây xanh, thiếu các công trình hạ
tầng xã hội; đối với các công trình hạ tầng kỹ thuật chưa xây dựng xong đã
quá tải tất cả những vấn đề đó đã tạo ra một khu đô thị, một đô thị không
theo ý muốn của xã hội, sẽ là những cản trở cho sự phát triển lâu dài của đô
thị và của đất nước. Nhiều dự án xây dựng lớn cũng cho thấy có nhiều vi
phạm quy định về thẩm định dự án; vi phạm quy chế đấu thầu; thi công sai
thiết kế, sai chủng loại vật tư, thiết bị, không phê duyệt khối lượng phát sinh,
vi phạm các quy định về trình tự thủ tục trong quản lý đầu tư xây dựng, về
quản lý chất lượng, nghiệm thu, thanh toán công trình; vi phạm về thiết kế,
khảo sát; thẩm tra; vi phạm quy định trong giai đoạn đưa công trình vào khai
thác, sử dụng. Như vậy, tiêu cực, tham nhũng trong đầu tư xây dựng cơ bản
xảy ra ở hầu hết các khâu, từ lập dự án, khảo sát, thiết kế, đầu tư đến thi
công, nghiệm thu, quyết toán công trình, diễn biến rất phức tạp và ngày càng
nghiêm trọng. Công tác cấp phép xây dựng và quản lý trật tự xây dựng vẫn
còn nhiều tồn tại, một số địa phương tự đặt thêm các thủ tục ngoài quy định,
việc kiểm tra thực hiện xây dựng theo giấy phép và quản lý trật tự xây dựng
còn bị buông lỏng, xử lý chưa kịp thời, chưa nghiêm minh; tình trạng xây
dựng sai phép, không phép vẫn diễn ra phức tạp và có chiều hướng gia tăng
cả về số lượng và quy mô xây dựng gây ảnh hưởng tới cảnh quan, môi
trường đô thị, thậm chí đã xảy ra các sự cố nghiêm trọng gây thiệt hại cả về
người và của cải vật chất nhưng kết quả phát hiện, thanh tra, điều tra, xử lý
của các cơ quan chức năng còn thấp.

Tình hình nêu trên do nhiều nguyên nhân khác nhau, trong đó có

3
nguyên nhân do tác động từ mặt trái của nền kinh tế thị trường, sự yếu kém
trong quản lý kinh tế, sự bất cập, thiếu đồng bộ của hệ thống các quy định
pháp luật về quản lý, kiểm tra, thanh tra, giám sát trong đầu tư xây dựng, vai
trò của cơ quan chủ quản trong việc tuân thủ pháp luật, năng lực quản lý yếu
kém và việc chấp hành kỷ cương, pháp luật của Nhà nước chưa nghiêm và
một phần trách nhiệm, đạo đức nghề nghiệp của những người làm công tác
thanh tra xây dựng.
Để khắc phục tình trạng trên, việc tăng cường công tác thanh tra, kiểm
tra trong lĩnh vực xây dựng là một yêu cầu rất cấp thiết và phải tiến tới đưa
những việc này trở thành nề nếp thường xuyên. Từ đó, việc nghiên cứu những
vấn đề lý luận và thực tiễn của việc xây dựng và hoàn thiện pháp luật về thanh
tra xây dựng có ý nghĩa cấp thiết cho việc hoàn thiện hệ thống pháp luật về
thanh tra nói chung và thanh tra xây dựng ở nước ta hiện nay. Bởi vậy, việc
nghiên cứu đề tài "Pháp luật về thanh tra xây dựng ở Việt Nam hiện nay"
có ý nghĩa lý luận, thực tiễn quan trọng đáp ứng yêu cầu bức xúc hiện nay.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
Ở Việt Nam, trong thời gian qua, việc nghiên cứu về hoạt động thanh
tra xây dựng và pháp luật về thanh tra xây dựng nhìn chung còn mới mẻ, chưa
được quan tâm đầy đủ, do trên thực tế những công trình khoa học nghiên cứu
hoạt động thanh tra xây dựng còn rất ít.
Nghiên cứu các tài liệu hiện hành cho thấy, các công trình khoa học
nghiên cứu chủ yếu tập trung vào hai nhóm:
- Nhóm nghiên cứu về thanh tra và thanh tra chuyên ngành có một số
công trình tiêu biểu như: Luận văn tiến sĩ Luật học: “Những vấn đề pháp lý
cơ bản của việc đổi mới tổ chức và hoạt động thanh tra nhà nước Việt Nam”
của tác giả Phạm Tuấn Khải; Luận văn thạc sĩ Luật học: “Vai trò của Các cơ
quan thanh tra nhà nước trong giải quyết khiếu nại hành chính ở Việt Nam”

4
của tác giả Nguyễn Văn Kim (năm 2004); Đề tài khoa học cấp bộ: “Thực
trạng tổ chức và hoạt động thanh tra bộ, ngành, chuyên ngành ở nước ta -
những vấn đề đặt ra và giải pháp” của tác giả Phạm Văn Khanh năm 1997”;
Đề tài khoa học "Xác định mức độ thất thoát trong đầu tư xây dựng" của
Tổng Hội xây dựng Việt Nam (năm 2005); “Phòng, chống tham nhũng trong
xây dựng cơ bản” của tác giả Lê Thế Tiệm
- Nhóm nghiên cứu về phát triển thanh tra, thanh tra xây dựng hiện nay
còn rất ít công trình khoa học nghiên cứu. Nhóm này có một số công trình
như: Thanh tra Nhà nước (2007): "Những nội dung cơ bản của Luật thanh
tra" - Sách hướng dẫn nghiệp vụ. Nguyễn Ngọc Tản "Một số vấn đề hoàn
thiện hệ thống pháp luật về thanh tra” - Tạp chí Thanh tra số 1 - 2007
Nhìn chung các công trình nghiên cứu nêu trên đã nghiên cứu, phân
tích lý giải nhiều vấn đề liên quan đến tổ chức và hoạt động thanh tra và thực
trạng của thanh tra và pháp luật về thanh tra nói chung. Tuy nhiên, các công
trình đó chưa đề cập cụ thể đến những vấn đề của hoạt động thanh tra chuyên
ngành trong lĩnh vực xây dựng vốn được coi là một trong những vấn đề bức
xúc của công tác thanh tra hiện nay. Chính vì vậy, trên cơ sở kế thừa các kết
quả của các công trình nghiên cứu liên quan, luận văn tập trung nghiên cứu
những vấn đề lý luận và thực tiễn của việc hoàn thiện pháp luật về thanh tra
xây dựng ở nước ta hiện nay để từ đó đưa ra các giải pháp hoàn thiện pháp
luật và thanh tra xây dựng, góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà
nước trong lĩnh vực thanh tra xây dựng.
Mặc dù vậy, những công trình khoa học đó được công bố nêu trên là tài
liệu tham khảo có giá trị cho việc nghiên cứu và hoàn thiện đề tài của luận văn.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận văn
Thanh tra xây dựng không chỉ là hoạt động có tính chất chuyên môn,
nghiệp vụ đơn thuần, mà còn mang ý nghĩa quan trọng trong quản lý nhà

5
nước về xây dựng và phát triển đô thị hiện nay. Việc nghiên cứu toàn diện cơ
sở lý luận và thực tiễn của hoạt động thanh tra xây dựng là vấn đề phức tạp,
liên quan đến nhiều lĩnh vực quản lý nhà nước khác như về đất đai, môi
trường, giao thông Chính vì vậy, luận văn tập trung làm rõ cơ sở lý luận và
thực tiễn về thanh tra xây dựng, làm sáng tỏ khái niệm, bản chất, đặc trưng
của thanh tra xây dựng; khái niệm, đặc điểm pháp luật về thanh tra xây dựng.
Việc nghiên cứu luận văn căn cứ vào thực tiễn tổ chức và hoạt động thanh tra
xây dựng, đặc biệt là từ sau thời kỳ đổi mới (từ năm 1986 đến nay).
4. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn
4.1. Mục đích nghiên cứu của luận văn
Mục đích nghiên cứu của luận văn là trên cơ sở phân tích, làm rõ những
vấn đề lý luận và thực tiễn, pháp luật về thanh tra xây dựng, luận văn đưa ra
các giải pháp, những yêu cầu đặt ra đối với hoàn thiện pháp luật về thanh tra
xây dựng ở Việt Nam hiện nay; qua đó nhằm kiến nghị những giải pháp hoàn
thiện pháp luật về thanh tra xây dựng, nâng cao hiệu quả của hoạt động thanh
tra xây dựng.
4.2. Nhiệm vụ của luận văn
Để thực hiện mục đích nêu trên, luận văn có những nhiệm vụ sau đây:
- Nghiên cứu, làm rõ khái niệm, bản chất, đặc trưng; nguyên tắc, vai trò
của thanh tra xây dựng; khái niệm, đặc điểm và nội dung của pháp luật thanh
tra xây dựng, tiêu chí đánh giá mức độ hoàn thiện pháp luật thanh tra xây dựng.
- Đánh giá khái quát sự hình thành và phát triển của thanh tra xây dựng,
thực trạng pháp luật về thanh tra xây dựng, thực tiễn tổ chức thực hiện pháp
luật về thanh tra xây dựng, làm rõ những vướng mắc, bất cập trong pháp luật
về thanh tra xây dựng và tổ chức thực hiện pháp luật thanh tra xây dựng.
- Luận giải yêu cầu khách quan, quan điểm và giải pháp hoàn thiện
pháp luật thanh tra xây dựng ở Việt Nam hiện nay.

6

5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của luận văn
5.1. Cơ sở lý luận
Cơ sở lý luận của luận văn là học thuyết Mác-Lênin về Nhà nước và
pháp luật, các quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về xây dựng Nhà nước
pháp quyền, cải cách hành chính trên cơ sở vận dụng những phương pháp duy
vật biện chứng của triết học Mác – Lênin.
5.2. Phương pháp nghiên cứu
Với những phương pháp nghiên cứu như: lịch sử - cụ thể, phân tích -
tổng hợp; kết hợp với các phương pháp nghiên cứu khác như: thống kê, so
sánh, tổng kết thực tiễn.
6. Những điểm mới của luận văn
Luận văn là công trình nghiên cứu tương đối bao quát, hệ thống về cơ
sở lý luận và thực tiễn của việc hoàn thiện pháp luật thanh tra xây dựng, vì
vậy luận văn có một số điểm mới sau:
- Luận văn góp phần làm sáng tỏ cơ sở lý luận về thanh tra xây dựng;
đưa ra khái niệm, chỉ rõ đặc điểm, nội dung, vai trò của pháp luật về thanh tra
xây dựng và xác lập các tiêu chí hoàn thiện pháp luật thanh tra xây dựng.
- Chỉ ra những hạn chế, khó khăn, vướng mắc, bất cập của pháp luật về
thanh tra xây dựng và tổ chức thực hiện pháp luật về thanh tra xây dựng.
- Xác lập các quan điểm và đưa ra các giải pháp hoàn thiện pháp luật về
thanh tra xây dựng trong thời gian tới.
7. Ý nghĩa của luận văn
- Các kết quả nghiên cứu của luận văn góp phần làm phong phú thêm lý
luận về thanh tra nói chung và thanh tra xây dựng nói riêng.
- Luận văn là tài liệu tham khảo có giá trị cho các nhà hoạch định chính
sách, xây dựng pháp luật và những ai quan tâm đến nội dung nghiên cứu của
đề tài luận văn.

7
8. Kết cấu của luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục các tài liệu tham khảo, luận
văn gồm có 3 chương, 8 tiết.






8
Chương 1
CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VIỆC HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT
VỀ THANH TRA XÂY DỰNG

1.1. KHÁI NIỆM, ĐẶC ĐIỂM, NỘI DUNG VÀ VAI TRÒ CỦA
THANH TRA XÂY DỰNG
1.1.1. Khái niệm, đặc điểm của thanh tra xây dựng
1.1.1.1. Khái niệm thanh tra xây dựng
Thanh tra, theo Đại từ điển tiếng Việt là điều tra, xem xét để làm rõ sự
việc. Thanh tra cũng có nghĩa là chỉ người làm nhiệm vụ thanh tra. Người làm
nhiệm vụ thanh tra phải điều tra, xem xét để làm rõ vụ việc.
Theo Từ điển tiếng Việt, “Thanh tra là kiểm soát xem xét tại chỗ việc
làm của địa phương, cơ quan, xí nghiệp” [tr882]. Theo nghĩa này, Thanh tra
bao hàm cả nghĩa kiểm soát: xem xét và phát hiện ngăn chặn những gì trái với
quy định. Thanh tra thường đi kèm với một chủ thể nhất định: người làm
nhiệm vụ thanh tra, đoàn thanh tra của Bộ Xây dựng, Sở Xây dựng và có
quyền hạn, nhiệm vụ của chủ thể nhất định.
Hoạt động thanh tra thường được tiến hành bởi các cơ quan chuyên
trách (điều này khác với kiểm tra do cơ quan tự tiến hành trong nội bộ). Cơ
quan thanh tra tiến hành xem xét, đánh giá sự việc một cách khách quan, đánh
giá việc thực hiện chính sách, pháp luật, nhiệm vụ, kế hoạch của nhà nước, tổ

chức và cá nhân. Chính vì vậy, để đảm bảo sự công minh trong hoạt động
thanh tra, thanh tra cũng phải tuân thủ pháp luật, việc thanh tra phải đúng
thẩm quyền, ra quyết định và kiến nghị thanh tra phải đúng quy định của pháp
luật, chịu trách nhiệm về quyết định thanh tra của mình, có quyền bảo lưu và
báo cáo cấp có thẩm quyền. Tính độc lập tương đối của thanh tra được thể
hiện thông qua những thẩm quyền, nhiệm vụ của các cơ quan thanh tra.

9
Ở một góc độ khác, thanh tra được hiểu là chức năng của quản lý nhà
nước, là hoạt động kiểm tra, xem xét việc làm của các cơ quan, tổ chức, đơn
vị, cá nhân; thường được thực hiện bởi một cơ quan chuyên trách theo một
trình tự, thủ tục do pháp luật quy định nhằm xác định tính đúng, sai của sự
việc, những các vi phạm để từ đó đưa ra những kiến nghị góp phần hoàn thiện
chính sách, pháp luật, bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của nhà nước, các
quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân.
Ngoài ra, thanh tra cũng được hiểu là hoạt động chuyên trách do bộ
máy thanh tra đảm nhiệm nhằm thực hiện việc kiểm tra, đánh giá, kết luận
chính thức về việc thực hiện chính sách, pháp luật, nhiệm vụ, kế hoạch của
các cơ quan, tổ chức, cá nhân trong quản lý hành chính nhà nước với mục
đích phòng ngừa, xử lý các vi phạm pháp luật, bảo vệ lợi ích của nhà nước,
quyền và lợi ích hợp pháp của các tổ chức, cá nhân, góp phần nâng cao hiệu
lực, hiệu quả quản lý hành chính nhà nước.
Từ một số quan niệm trên, cho thấy: Thanh tra là một loại hình đặc biệt
của hoạt động quản lý nhà nước của cơ quan quản lý nhà nước, mục đích của
thanh tra là nhằm phục vụ cho quản lý nhà nước và nâng cao hiệu lực, hiệu
quả của quản lý nhà nước. Chủ thể của thanh tra là các cơ quan quản lý nhà
nước, các cuộc thanh tra được tiến hành thông qua Đoàn thanh tra và Thanh
tra viên. Đối tượng thanh tra là những việc làm cụ thể được tiến hành theo các
quy định của pháp luật, thực hiện quyền, nghĩa vụ của các cơ quan nhà nước,
tổ chức và cá nhân.

Để hiểu rõ khái niệm về thanh tra, có thể xem xét trong sự so sánh với
các khái niệm khác như kiểm tra, kiểm sát, giám sát.
Theo Đại từ điển tiếng Việt thì “Kiểm tra là xem xét thực chất, thực tế”.
Theo khái niệm này thì kiểm tra là xem xét tình hình thực tế để nhận xét, đánh
giá một sự việc. Chủ thể của kiểm tra đa dạng hơn thanh tra, có thể là nhà

10
nước, có thể là chủ thể phi nhà nước như các đoàn thể, tổ chức. Kiểm tra được
xem là hoạt động thường xuyên của từng cơ quan, tổ chức bởi vì thông qua
kiểm tra, các cơ quan, tổ chức tự đánh giá về việc triển khai công việc của cơ
quan mình như thế nào, kết quả ra sao, đó đáp ứng yêu cầu đặt ra hay chưa, có
những khuyết điểm gì, có những vấn đề gì trong nội bộ còn bất cập, vướng
mắc cần phải có sự điều chỉnh phù hợp bằng các biện pháp, chủ trương,
phương hướng hợp lý trong thời gian tiếp sau để đạt được kết quả tốt hơn.
Kiểm tra cũng được hiểu là hoạt động của thủ trưởng đơn vị cấp trên
đối với các hoạt động của cơ quan, tổ chức cấp dưới thuộc quyền quản lý của
mình nhằm đánh giá một cách tổng thể mọi hoạt động hay trong một lĩnh vực
cụ thể. Qua kiểm tra, thủ trưởng đơn vị cấp trên có quyền áp dụng các biện
pháp cần thiết để chấn chỉnh, điều chỉnh những thiếu sót của các đơn vị thuộc
quyền quản lý. Chính vì vậy, kiểm tra là một hoạt động thường xuyên trong
quá trình quản lý của một cơ quan, tổ chức. Kiểm tra mang tính hoạt động nội
bộ, chỉ mang tính quyền lực nhà nước đối với các cơ quan nhà nước, nhất là
đối với cơ quan quản lý nhà nước.
Kiểm sát, theo Đại từ điển tiếng Việt là Các hoạt động kiểm tra và giám
sát và là công tác điều tra tố tụng trong các vụ án theo pháp luật. Chức năng
kiểm sát thuộc về các cơ quan kiểm sát là Viện Kiểm sát nhân dân các cấp.
Kiểm sát là hoạt động đặc biệt của Viện Kiểm sát nhân dân các cấp ở nước ta
theo quy định của pháp luật nhằm bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa. Tuy
nhiên, khi thực hiện chức năng kiểm tra, giám sát, Viện Kiểm sát các cấp
không có chức năng hành pháp.

Theo Đại từ điển tiếng Việt thì “Giám sát là theo dõi, kiểm tra việc thực
thi nhiệm vụ”. Theo khái niệm này thì có thể hiểu giám sát là sự theo dõi, xem
xét làm đúng hoặc sai những điều đó quy định của pháp luật hoặc có thể hiểu là
theo dõi và kiểm tra xem có thực hiện đúng những điều quy định không.

11
Trong thực tế, giám sát có thể hiểu theo các nghĩa khác nhau, nhưng
nhìn chung có một số đặc điểm là giám sát luôn gắn với chủ thể nhất định: ai
giám sát, giám sát ai, giám sát việc gì Do đó, giám sát là hoạt động của chủ
thể ngoài hệ thống đối với đối tượng thuộc hệ thống khác, cơ quan giám sát
và cơ quan chịu sự giám sát không nằm trong một hệ thống phụ thuộc nhau và
giám sát được tiến hành trên cơ sở quy định của pháp luật, trên cơ sở các
quyền và nghĩa vụ của chủ thể giám sát, đối tượng bị giám sát. Trong hoạt
động giám sát, cả chủ thể giám sát và chủ thể bị giám sát cũng như tính chất,
nội dung hoạt động giám sát đều rất đa dạng: giám sát hoạt động của bộ máy
nhà nước, việc thực hiện giám sát của Ban thanh tra nhân dân, giám sát thi
đấu thể thao, giám sát hoạt động tư pháp
Từ những khái niệm trên cho thể thấy rằng Thanh tra, Kiểm tra, Kiểm
sát và Giám sát là những khái niệm được sử dụng nhiều trong hoạt động quản
lý nói chung, quản lý nhà nước nói riêng, các hoạt động này vừa có nét tương
đồng, vừa có những đặc trưng riêng. Giữa thanh tra và kiểm tra có một mảng
giao thoa về chủ thể, đó là nhà nước; Kiểm tra cũng là chức năng của nhà
nước, kiểm tra nếu theo nghĩa rộng thì bao hàm cả thanh tra, hay nói cách
khác: thanh tra là một loại hình đặc biệt của kiểm tra mà ở đó luôn luôn do
một loại chủ thể là Nhà nước tiến hành và thực hiện quyền lực nhà nước. Các
hoạt động, các thao tác nghiệp vụ trong các cuộc thanh tra chính là thực hiện
kiểm tra trong quy trình thanh tra, ví dụ như kiểm tra sổ sách, kiểm tra hồ sơ,
so sánh đối chiếu các số liệu thu thập được trong quá trình thanh tra Phân
biệt thanh tra và kiểm tra ở đây chủ yếu dựa vào mục đích và phương pháp.
Hoạt động thanh tra tác động lên đối tượng bị quản lý, kiểm tra là xem xét sự

việc xảy ra có đúng với các quy tắc đó xác lập và những mệnh lệnh quản lý hay
không. Thanh tra và kiểm tra có mối quan hệ gần gũi, bổ sung cho nhau. Thực
tế ở nước ta, khái niệm thanh tra, kiểm tra và giám sát chưa được phân biệt rõ
ràng, cụ thể trong khoa học pháp lý, trong pháp luật và trong khoa học quản lý.

12
Từ những phân tích nêu trên, có thể thấy: thanh tra, kiểm tra, kiểm sát
và giám sát là các loại hoạt động trong quản lý nhà nước, là các chức năng
của quản lý nhà nước; mục đích của thanh tra, kiểm tra, giám sát là phục vụ
quản lý nhà nước và nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước; chủ thể
của thanh tra, kiểm tra và giám sát thuộc về nhà nước, việc tổ chức các hoạt
động này thường do các cơ quan chuyên trách thực hiện; nội dung thanh tra,
kiểm tra và giám sát chủ yếu là việc chấp hành chính sách, pháp luật của nhà
nước, việc thực hiện kế hoạch của đơn vị được nhà nước giao; việc thực hiện
nhiệm vụ của cán bộ, công chức nhà nước, riêng thanh tra nhà nước cũng thực
hiện việc thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo theo quy định của pháp luật,
góp phần chống tiêu cực, tham nhũng ở các cơ quan, đơn vị. Về mục đích, các
cơ quan thanh tra, kiểm tra và giám sát cùng có chung mục đích và cùng thực
hiện chức năng quản lý nhà nước. Về đối tượng, do vị trí, thẩm quyền của các
cơ quan thanh tra, kiểm tra, giám sát khác nhau nên đối tượng cũng khác
nhau. Về phương thức thanh tra, kiểm tra, giám sát, do vị trí, chức năng,
nhiệm vụ và quyền hạn của mỗi cơ quan khác nhau nên phương thức, hình
thức hoạt động cũng khác nhau. Như vậy, có thể thấy thanh tra nhà nước giữ
vị trí trung tâm và có vai trò cầu nối giữa kiểm tra và giám sát. Bởi vì, thanh
tra là chức năng thiết yếu của cơ quan quản lý nhà nước, hoạt động thanh tra
gắn với hoạt động quản lý nhà nước, do đó, đối tượng thanh tra rộng hơn, trực
tiếp hơn so với đối tượng của từng chủ thể kiểm tra, giám sát.
Hoạt động thanh tra của cơ quan thanh tra nhà nước hỗ trợ đắc lực cho
hoạt động kiểm tra, giám sát (qua thanh tra nếu phát hiện có dấu hiệu vi phạm
pháp luật thì chuyển hồ sơ cho các cơ quan có thẩm quyền xử lý kỷ luật hoặc

xử lý hình sự). Qua thanh tra, cơ quan thanh tra cũng nhận được thông tin
phản hồi để đổi mới, nâng cao hiệu quả hoạt động thanh tra. Vai trò cầu nối,
trung tâm của thanh tra cũng thể hiện mối quan hệ qua lại giữa kiểm tra và

13
thanh tra, giám sát, kiểm tra của nhân dân và các tổ chức xã hội phục vụ cho
công tác thanh tra và ngược lại. Thanh tra gắn với hệ thống cơ quan hành
chính nhà nước, vì thế thanh tra có điều kiện phát hiện vi phạm, phát hiện
những bất hợp lý, thậm chí cả sơ hở, bất cập trong đường lối, chính sách,
pháp luật một cách toàn diện, trực tiếp, cụ thể để trên cơ sở đó có những kiến
nghị đổi mới.
Hoạt động thanh tra thường xuyên diễn ra ngay trong quá trình tổ chức,
thực hiện những nhiệm vụ quản lý cũng như thực hiện đường lối, chính sách
pháp luật. Mặt khác, hoạt động của thanh tra nhà nước cũng thực hiện ở lĩnh
vực chấp hành, điều hành trong hoạt động quản lý, đánh giá việc thực hiện
đúng sai của đối tượng thanh tra trong việc chấp hành đường lối, chủ trương,
chính sách pháp luật của nhà nước, thực hiện kế hoạch của đơn vị; phân tích
và đánh giá đúng thực chất tổ chức, bộ máy, cán bộ, cơ sở vật chất bảo đảm
thực hiện nhiệm vụ quản lý; xem xét giải quyết khiếu nại, tố cáo theo thẩm
quyền; tham mưu cho lãnh đạo cùng cấp giải quyết khiếu nại, tố cáo theo quy
định của pháp luật. Do đó, có thể nói, thanh tra nhà nước bao hàm cả hoạt
động giám sát hành chính.
Xét về vị trí, vai trò, đặc điểm và nội dung của hoạt động thanh tra
trong quản lý nhà nước, có thể thấy thanh tra là một trong ba khâu của chu
trình quản lý nhà nước, là phương thức và nội dung quan trọng để nâng cao
hiệu quả quản lý nhà nước; là một trong những phương tiện phòng ngừa có
hiệu quả những vi phạm pháp luật và phòng chống tội phạm. Hoạt động của
các cơ quan thanh tra trong thực thi nhiệm vụ của mình theo quy định của
pháp luật góp phần đảm bảo việc tuân thủ pháp luật trong hoạt động quản lý
nhà nước; phát huy dân chủ, bảo vệ lợi ích nhà nước, quyền và lợi ích hợp

pháp của công dân, cơ quan, tổ chức nhằm giúp phần vào công cuộc xây dựng
và phát triển đất nước, cải cách hành chính nhà nước, nâng cao phòng ngừa có

14
hiệu quả đấu tranh chống tham nhũng hiện nay. Bởi vậy, trong việc thực hiện
nhiệm vụ của bất kỳ cơ quan quản lý nhà nước nào, trên bất kỳ lĩnh vực nào,
với bất kỳ quy mô nào, các cơ quan quản lý nhà nước đều phải thực hiện đồng
thời cả ba công tác: Đề ra chiến lược, chủ trương, chính sách nhiệm vụ, kế
hoạch trong phạm vi thẩm quyền quản lý của cơ quan mình; Tổ chức chỉ đạo
thực hiện chủ trương, chính sách, nhiệm vụ, kế hoạch đó được xây dựng và
được cấp có thẩm quyền phê duyệt; Tổ chức tiến hành thanh tra, kiểm tra,
đánh giá việc thực hiện các nhiệm vụ trên của các đối tượng quản lý thuộc
quyền quản lý của mình.
Mục đích của thanh tra là đánh giá chính xác những mặt làm đúng,
những mặt làm sai trong việc chấp hành các nghị quyết, chỉ thị của Đảng,
pháp luật, kế hoạch của Nhà nước, phát hiện những đơn vị và cá nhân có
thành tích xuất sắc để biểu dương, khen thưởng, phát huy, phát hiện và ngăn
ngừa những đơn vị và cá nhân mắc khuyết điểm, giúp đỡ sửa chữa và kiên
quyết xử lý nghiêm đối với những trường hợp cố tình vi phạm.
Về mặt tổ chức, các cơ quan thanh tra của nước ta hiện nay nằm trong
cơ cấu của cơ quan hành pháp (Chính phủ), là bộ phận không thể thiếu của bộ
máy các cơ quan quản lý nhà nước và như Chủ tịch Hồ Chí Minh đó nói:
Thanh tra là tai mắt của trên là bạn của dưới, cán bộ thanh tra như cái gương
cho người soi mặt, gương mờ thì không soi được. Các tổ chức thanh tra là
công cụ đắc lực của Đảng, của chính quyền trong việc thanh tra, kiểm tra sự
chấp hành đường lối, chính sách của Đảng, pháp luật của nhà nước cũng như
việc thực hiện kế hoạch nhà nước giao cho đơn vị, cho nên các cấp uỷ Đảng
và các cấp chính quyền cũng như Thủ trưởng của các ngành cần nhận thức
đúng đắn vị trí của tổ chức thanh tra trong bộ máy nhà nước và hoạt động
thanh tra trong quá trình quản lý nhà nước.

Từ những phân tích trên cho thấy: thanh tra là hoạt động kiểm tra, xem

15
xét việc thực hiện chính sách, pháp luật của nhà nước, nhiệm vụ được giao
của các cơ quan nhà nước, tổ chức và cá nhân do các cơ quan thanh tra có
thẩm quyền thực hiện nhằm phục vụ hoạt động quản lý nhà nước, bảo vệ
quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức và cá nhân.
Do thanh tra luôn luôn gắn liền với hoạt động của các cơ quan quản lý
nhà nước và phục vụ cho quản lý nhà nước, là một trong ba khâu không thể
thiếu được của chu trình quản lý nhà nước nên tuỳ vào mỗi lĩnh vực, hoạt
động thanh tra có những yêu cầu, mục đích, nội dung hoạt động riêng phù hợp
với từng lĩnh vực quản lý nhà nước. Vì vậy, trong lĩnh vực xây dựng có thể
hiểu khái niệm: Thanh tra xây dựng là hoạt động thanh tra chuyên ngành do
các cơ quan và thanh tra viên thanh tra xây dựng có thẩm quyền tiến hành
nhằm đảm bảo thực hiện nghiêm chỉnh các quy định pháp luật trong lĩnh vực
quản lý nhà nước về xây dựng, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan,
tổ chức và cá nhân.
1.1.1.2. Đặc điểm của thanh tra xây dựng
Là một loại hoạt động thanh tra có tính chuyên ngành, hoạt động thanh
tra xây dựng có một số đặc điểm cơ bản sau:
- Hoạt động thanh tra xây dựng được tiến hành trong phạm vi quản lý
nhà nước về: xây dựng, vật liệu xây dựng, nhà ở và công sở, kiến trúc, quy
hoạch xây dựng đô thị, quy hoạch xây dựng điểm dân cư nông thôn, hạ tầng
kỹ thuật đô thị theo quy định của pháp luật.
- Hoạt động thanh tra xây dựng luôn gắn với hoạt động của cơ quan
quản lý nhà nước và phục vụ cho quản lý nhà nước trong lĩnh vực xây dựng;
- Hoạt động thanh tra xây dựng do các cơ quan thanh tra chuyên ngành
xây dựng tiến hành, thực hiện quyền lực nhà nước trong các hoạt động thanh tra.
- Đối tượng của thanh tra xây dựng là các tổ chức, cá nhân thuộc thẩm
quyền quản lý trực tiếp của cơ quan quản lý nhà nước về xây dựng và các tổ

chức, cá nhân tham gia hoạt động xây dựng.

16
1.1.2. Nội dung và hình thức của thanh tra xây dựng
1.1.2.1. Nội dung của thanh tra xây dựng
Theo quy định của pháp luật hiện hành, nội dung của thanh tra xây
dựng, bao gồm:
Thứ nhất, thanh tra hành chính. Thực hiện các nhiệm vụ thanh tra hành
chính, cơ quan thanh tra xây dựng được tiến hành thanh tra đối với tổ chức, cá
nhân thuộc quyền quản lý trực tiếp của thủ trưởng cơ quan quản lý nhà nước
cùng cấp trong việc chấp hành chính sách, pháp luật, nhiệm vụ được giao;
thực hiện nhiệm vụ giải quyết khiếu nại, tố cáo theo các quy định của Luật
khiếu nại, Luật tố cáo.
Thứ hai, thanh tra chuyên ngành xây dựng. Theo nội dung này, cơ quan
thanh tra xây dựng có thẩm quyền tiến hành thanh tra đối với tổ chức, cá nhân
trong việc thực hiện chính sách, pháp luật của nhà nước về hoạt động xây
dựng. Cụ thể là:
+ Trình tự lập, thẩm định, phê duyệt dự án đầu tư xây dựng công trình,
tổng mức đầu tư;
+ Công tác giải phóng mặt bằng xây dựng; điều kiện khởi công xây
dựng công trình;
+ Trình tự lập, thẩm định, phê duyệt thiết kế kỹ thuật - tổng dự toán, dự
toán công trình; công tác khảo sát xây dựng;
+ Công tác lựa chọn nhà thầu trong hoạt động xây dựng;
+ Công tác quản lý chất lượng công trình xây dựng; nghiệm thu bàn
giao đưa công trình vào sử dụng; thanh, quyết toán công trình;
+ Điều kiện, năng lực hoạt động xây dựng của Ban quản lý dự án đầu
tư xây dựng công trình, nhà thầu tư vấn xây dựng và nhà thầu thi công xây
dựng công trình và các tổ chức, cá nhân khác theo quy định của pháp luật;
+ Việc thực hiện an toàn lao động, bảo vệ tính mạng con người và tài

sản; phòng chống cháy, nổ, vệ sinh môi trường trong công trường xây dựng;

17
+ Trách nhiệm của tổ chức, cá nhân trong việc lập nhiệm vụ quy hoạch
xây dựng; nội dung quy hoạch xây dựng, thẩm quyền lập, thẩm định và phê
duyệt, điều chỉnh và thực hiện, quản lý xây dựng theo quy hoạch;
+ Việc lập và tổ chức thực hiện các chính sách, định hướng phát triển
nhà; các chương trình, dự án phát triển các khu đô thị mới; việc cấp giấy
chứng nhận quyền sở hữu, sử dụng nhà và việc quản lý sử dụng công sở;
+ Việc lập và tổ chức thực hiện định hướng, quy hoạch, kế hoạch
chương trình, dự án phát triển hạ tầng kỹ thuật đô thị, tình hình khai thác,
quản lý, sử dụng các công trình gồm: hố, đường đô thị, cấp nước, thoát nước,
vệ sinh môi trường, rác thải đô thị, nghĩa trang, chiếu sáng, công viên cây
xanh, bãi đỗ xe trong đô thị, công trình ngầm và các công trình kỹ thuật hạ
tầng khác trong đô thị;
+ Việc thực hiện quy hoạch phát triển vật liệu xây dựng và việc quản lý
chất lượng vật liệu xây dựng đưa vào công trình;
+ Việc thực hiện các quy định khác của pháp luật về hoạt động xây dựng.
1.1.2.2. Hình thức thanh tra xây dựng
Để thực hiện các nội dung nêu trên, hoạt động thanh tra xây dựng được
tiền hành dưới các hình thức là: Thanh tra theo chương trình, kế hoạch và
thanh tra đột xuất. Thanh tra theo chương trình kế hoạch được tiến hành theo
chương trình kế hoạch đã được phê duyệt. Chương trình, kế hoạch thanh tra
thường được phê duyệt hàng năm với mục đích như hoạt động thường xuyên,
định kỳ nhằm tập trung vào các lĩnh vực, vấn đề mang trọng tâm nhằm đảm
bảo thực hiện tốt các nhiệm vụ đặt ra và kịp thời ngăn ngừa những vi phạm có
thể xảy ra. Thanh tra đột xuất được tiến hành khi phát hiện tổ chức, cá nhân
có dấu hiệu vi phạm pháp luật, theo yêu cầu của việc giải quyết khiếu nại, tố
cáo hoặc do Thủ trưởng cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền giao.
Để thực hiện các nội dung thanh tra xây dựng, các cơ quan thanh tra

18
xây dựng thường tiến hành theo phương thức chung của hoạt động thanh tra,
đó là Đoàn thanh tra hoặc Thanh tra viên độc lập. Đoàn thanh tra và Thanh tra
viên hoạt động theo quy định của Luật Thanh tra. Khi tiến hành thanh tra phải
có quyết định của Thủ trưởng cơ quan thanh tra xây dựng hoặc cơ quan quản
lý nhà nước. Trưởng đoàn thanh tra, Thanh tra viên phải chịu trách nhiệm
trước pháp luật và người ra quyết định thanh tra về quyết định và biện pháp
xử lý của mình. Khi xử lý vi phạm, Trưởng đoàn thanh tra, Thanh tra viên
phải thực hiện đầy đủ trình tự theo quy định của pháp luật.
1.1.3. Vai trò của thanh tra xây dựng
Với vị trí, đặc điểm và nội dung hoạt động nêu trên, thanh tra xây dựng
có một số vai trò quan trọng sau đây:
Thứ nhất, thanh tra xây dựng góp phần đảm bảo thi hành nghiêm chỉnh
các quy định pháp luật và chính sách của nhà nước trong hoạt động xây dựng,
vật liệu xây dựng, nhà ở và công sở, kiến trúc, quy hoạch xây dựng đô thị,
quy hoạch xây dựng điểm dân cư nông thôn, hạ tầng kỹ thuật đô thị góp phần
giữ gìn trật tự, kỷ cương, tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa.
Trong hoạt động Nhà nước, công tác thanh tra nói chung và thanh tra
xây dựng nói riêng có một ý nghĩa rất quan trọng. Thông qua hoạt động
thanh tra xây dựng, những quy định pháp luật về xây dựng được trở thành
hiện thực, đảm bảo trật tự văn minh đô thị. Thông qua các quy định cụ thể,
chặt chẽ về quyền và nghĩa vụ của các chủ thể trong quá trình thực hiện các
quy định về thanh tra xây dựng, pháp luật về thanh tra xây dựng tạo ra
hành lang pháp lý bảo đảm cho cơ quan thanh tra xây dựng và Thanh tra
viên xây dựng thực hiện đúng chức năng, nhiệm vụ của mình, Các tổ chức,
cá nhân liên quan thực hiện đầy đủ các quyền và nghĩa vụ được quy định
làm cho các quy định về xây dựng được thực thi trên thực tế. Nếu công tác
thanh tra xây dựng không được quan tâm đầy đủ và không có hiệu quả thì

19
sẽ ảnh hưởng tiêu cực, tác động đến toàn bộ hoạt động quản lý nhà nước
trong lĩnh vực xây dựng, đô thị của các cơ quan có thẩm quyền; trật tự kỷ
cương xã hội bị vi phạm, quyền lực Nhà nước bị xem thường, quyền và lợi
ích hợp pháp của công dân bị xâm phạm. Kể từ khi Nhà nước ta thực hiện
chủ trương xây dựng và phát triển nền kinh tế thị trường, định hướng xã
hội chủ nghĩa, bộ mặt kinh tế - xã hội của đất nước ta đó có những chuyển
biến đáng kể, nhất là sự phát triển hạ tầng kỹ thuật đô thị, kiến trúc đang có
những đóng góp lớn vào sự đổi thay của đất nước. Song bên cạnh đó, cũng
có những cảnh báo về sự phức tạp, mất cân đối và không đồng bộ trong quá
trình xây dựng cơ sở vật chất cho sự phát triển đời sống kinh tế, văn hoá,
xã hội. Đó là sự đô thị hóa không đúng quy hoạch, thiếu tổng thể, sự vi
phạm các quy định về trật tự quản lý đô thị đang là những vấn đề bức xúc
trong nhân dân. Chính vì vậy, để đảm bảo sự phát triển bền vững, hài hoà
và đúng pháp luật, thanh tra xây dựng góp phần đảm bảo trật tự pháp luật
trong lĩnh vực xây dựng và văn minh đô thị, ngăn ngừa các vi phạm pháp
luật và tăng cường pháp chế trong lĩnh vực xây dựng và quản lý đô thị,
mang lại niềm tin cho nhân dân đối với tính nghiêm minh của pháp luật.
Thứ hai, thanh tra xây dựng giúp phần nâng cao ý thức pháp luật của
nhân dân.
Đặc thù của thanh tra xây dựng - một lĩnh vực nóng của đất nước thời
kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá và đô thị hoá - là sự kết hợp chặt chẽ giữa
vai trò chủ động, phát huy trách nhiệm của Thanh tra viên xây dựng, cơ quan
thanh tra xây dựng và sự chỉ đạo của chính quyền địa phương, sự phối hợp
của các cơ quan tổ chức có liên quan, sự đồng tình của quần chúng, tạo ra sức
mạnh tổng hợp, nâng cao ý thức trách nhiệm của cộng đồng trong việc đảm
bảo trật tự xây dựng đô thị, nhất là những nơi đang trong quá trình đô thị hoá.

20
Thanh tra xây dựng không chỉ là hoạt động nghiệp vụ riêng của cơ quan thanh

tra xây dựng, Thanh tra viên xây dựng mà còn là trách nhiệm của các cấp uỷ
Đảng, chính quyền địa phương, đoàn thể xã hội và mọi thành viên trong cộng
đồng. Thông qua các quy định của pháp luật về thanh tra xây dựng và áp dụng
trong việc xử lý các hành vi vi phạm trật tự xây dựng, quản lý đô thị, mọi
người dân thấy được thái độ cụ thể của pháp luật đối với những người cố ý vi
phạm từ đó nhận thức pháp luật được nâng lên, ý thức pháp luật của nhân dân,
vai trò, trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức được nâng cao, niềm tin của mọi
tầng lớp nhân dân vào tính nghiêm minh của pháp luật và sức mạnh của Nhà
nước ngày càng được củng cố vững chắc.
Thứ ba, thanh tra xây dựng góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản
lý nhà nước trong lĩnh vực xây dựng.
Những chính sách, quy định của pháp luật về xây dựng mới chỉ là
những quy định đòi hỏi sự tuân thủ của các cơ quan, tổ chức. Tuy nhiên, nếu
không có hoạt động thanh tra xây dựng thì những quy định đó khó có thể
được tuân thủ trên thực tế bởi vì lĩnh vực xây dựng liên quan nhiều vấn đề
quản lý nhà nước khác như đất đai, giao thông, cảnh quan môi trường Thông
qua hoạt động thanh tra xây dựng, các quy định pháp luật về thanh tra xây
dựng mới có thể tạo sự đồng bộ, thống nhất có hiệu lực trên thực tế. Với ý
nghĩa đó, thanh tra xây dựng là một hoạt động không thể thiếu được của quá
trình quản lý nhà nước trong lĩnh vực xây dựng. Thông qua thanh tra xây
dựng, hiệu lực quản lý nhà nước được tăng cường, các quy định pháp luật về
xây dựng được bảo đảm, đồng thời thanh tra xây dựng còn là sự kiểm nghiệm
thực tiễn những quy định pháp luật về xây dựng có thực sự phù hợp với thực
tiễn hay không để trên cơ sở đó có sự điều chỉnh, sửa đổi phù hợp.

21
1.2. KHÁI NIỆM, ĐẶC TRƯNG, NỘI DUNG VÀ VAI TRÒ CỦA
PHÁP LUẬT VỀ THANH TRA XÂY DỰNG
1.2.1. Khái niệm và đặc trưng của pháp luật về thanh tra xây dựng
- Khái niệm pháp luật về thanh tra xây dựng:

Pháp luật là công cụ quản lý nhà nước và điều chỉnh các quan hệ xã
hội. Vai trò điều chỉnh đó trước hết và chủ yếu thể hiện ở quy phạm pháp luật.
Quy phạm pháp luật về thanh tra xây dựng được ban hành nhằm điều chỉnh
các quan hệ xã hội phát sinh trong lĩnh vực tổ chức và hoạt động thanh tra xây
dựng. Quy phạm pháp luật về thanh tra xây dựng cũng như các quy phạm
pháp luật khác đều có tính bắt buộc chung, là khuôn mẫu để mọi chủ thể tuân
thủ và là tiêu chí để đánh giá hành vi của con người, do cơ quan nhà nước có
thẩm quyền ban hành và được áp dụng nhiều lần trong cuộc sống đến khi bị
thay đổi hoặc huỷ bỏ. Tuy nhiên, điểm khác là quy phạm pháp luật về thanh
tra xây dựng chỉ điều chỉnh các quan hệ xó hội phát sinh trong quá trình tổ
chức và hoạt động thanh tra xây dựng. Quy phạm pháp luật về thanh tra xây
dựng hiện nay được thể hiện ở các văn bản luật (Luật Xây dựng, Luật Thanh
tra, Luật Nhà ở, Luật Kinh doanh bất động sản, Luật Quy hoạch đô thị), văn
bản dưới luật (nghị định, thông tư, quyết định), nhưng dù dưới hình thức văn
bản nào thì pháp luật về thanh tra xây dựng chứa đựng các quy phạm pháp
luật điều chỉnh các quan hệ phát sinh trong quá trình tổ chức và hoạt động
thanh tra xây dựng của cơ quan thanh tra có thẩm quyền. Từ đó có thể hiểu:
Pháp luật về thanh tra xây dựng Việt Nam là tổng thể các quy phạm pháp luật
điều chỉnh các quan hệ xó hội phát sinh trong lĩnh vực thanh tra xây dựng
quy định về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan nhà nước có thẩm
quyền trong quản lý, tổ chức thanh tra xây dựng; nhiệm vụ, quyền hạn của
Thanh tra viên xây dựng, trình tự, thủ tục trong quá trình thanh tra xây dựng
nhằm bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của nhà nước, tổ chức, công dân, góp

22
phần đảm bảo trật tự xây dựng, phòng ngừa vi phạm pháp luật, tăng cường
pháp chế xã hội chủ nghĩa.
- Đặc trưng của pháp luật thanh tra xây dựng:
+ Pháp luật về thanh tra xây dựng là tổng thể các quy phạm pháp luật
phản ánh đặc thù của thanh tra xây dựng, vừa có những quy phạm mang tính

hành chính, vừa có những quy phạm mang tính thủ tục. Nhóm quy phạm pháp
luật mang tính chất hành chính thể hiện chủ yếu trong lĩnh vực quy định chức
năng, nhiệm vụ, mối quan hệ giữa cơ quan quản lý nhà nước về thanh tra xây
dựng và cơ quan thanh tra xây dựng; mối quan hệ phối hợp của các cơ quan,
tổ chức có liên quan với cơ quan thanh tra xây dựng trong quá trình thanh tra;
nhiệm vụ, quyền hạn của thanh tra viên xây dựng Nhóm quy phạm pháp
luật mang tính chất thủ tục chủ yếu thể hiện trong các quy định về trình tự,
thủ tục, nội dung kiểm tra, thanh tra, ví dụ như các quy định về việc cấp
chứng chỉ quy hoạch xây dựng, quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong
hoạt động xây dựng, quản lý công trình hạ tầng đô thị và quản lý sử dụng nhà.
+ Pháp luật về thanh tra xây dựng quy định hoạt động thực hiện quyền
lực nhà nước trong việc bảo đảm hiệu lực thực tế của các quy định pháp luật
về thanh tra xây dựng bằng các biện pháp pháp luật, đảm bảo cho các quy
định này được thực thi trên thực tế. Sự vi phạm các nguyên tắc, quy định pháp
luật trong hoạt động thanh tra xây dựng trong đa số các trường hợp đều có
nguy cơ dẫn đến hậu quả không khắc phục được, gây thiệt hại đến quyền và
lợi ích hợp pháp của nhà nước, tổ chức và công dân (ví dụ: do không phát
hiện, xử lý nghiêm vi phạm pháp luật trong xây dựng dẫn đến việc phá dở
công trình sẽ gây tốn kém cho nhà nước, tổ chức, công dân).
+ Nguồn pháp luật cho hoạt động thanh tra rất phong phú, đa dạng, các
quy định của pháp luật về thanh tra xây dựng không chỉ thể hiện ở các văn
bản pháp luật chuyên ngành liên quan đến thanh tra xây dựng (như Luật