ảnh hưởng của điện châm lên ngưỡng cảm giác đau và một số đặc điểm của huyệt châm cứu

af.fù/^
V
V
BO
GIAO
DUC VA DAO TAO
DAI HOC
QUÓC GIÀ HA
NOI
TRirÒNG
DAI HOC
KHOA
HOC
TlT NHIÈN
^ìlguL^eMv Qfki
<l)àn.
Q'kài
nNH HiroNG
cun
DICN
CHRM
LCN
NGirdNG cnM Ginc onu
VR
MOT SO
ff)nc
DICAA CÙn HUV6T CHflM CLTU
Chuyén
ngành : Sinh
ly
hoc

dóng
vàt
Màso:
1.05.16
LUÀN
AN
PHO TIEN
SY KHOA HOC SINH HOC
Ngiiòi huóng
dSn khoa hoc :
GS.
Hoàng Bào Chàu
PGS.PTS.
Trinh HOu
Hong
^WiBTAM IIIOWiTI)l.nitf
Ttf*
Ha
nói 1996
BANG
CHÙ VIÉT
TÀT
NDt NgUdng
dau
(ngifdng càm
giàc dau)
trUóc
dién chàm
NDg
NgUdng dau

(ngitdng càm
giàc dau) sau dien chàm
NDn
NgUdng dau (ngUdng
càm
giàc dau) sau khi ngùng dien
chàm
It
Cudng do thòng dien qua huyet
chàm cùfu
truóe dien
chàm
Is
Cudng do thong dien qua huyet
chàm
cùu sau dien
chàm
In Cuòng
do thong dien qua huyet
chàm
cùu sau khi
ngùng dien
chàm
Tt
Nhiet do da tai vùng huyet chàm cùu trUóc dien chàm
Ts Nliiet
do da tai vùng huyet chàm cùu sau dien chàm
i
Tn
Nhiet do da tai vùng huyet chàm cùu sau khi ngùng

dien chàm |
Rt
Dien trd da vùng huyet trUóc dieu tri
Rg
Dien trd da vùng huyet sau
diéu
tri
i
MUC LUC
Trang
Lòi
cam doan
Lai
càm dn
Bang chù viet tàt
Mò
dau 1
Chifo?ng
1 : Tòng quan tài
lieu
2
1.1. Quan niem cùa YHCT ve he
tho'ng
kinh
lac
2
1.2. Nhùng
nghién
cùu ve
bàn

chat
cùa huyet chàm cùu 8
1.3.
Càm
giàc dau va càc
ed ché'kiém
soàt dau
15
1.4. Mot so'
thuyé't
ve
ed
che' tàc dung cùa chàm
tè 21
1.5. Tình hình nghién cùu dien chàm d Viet nam 23
Chiio^ng
2 : Dòi
tiic/ng va phiidng
phàp nghién cùu 27
2.1.
Dol
tUdng nghién cùu 27
2.2.
PhUdng
phàp nghién cùu 28
Chi^ofng
3: Ké't qua nghién cùu 43
3.1 Su thay dòi ngUdng dau duói tàc dung cùa
dien chàm trén chuot 43
3.2. Su thay doi ngUdng dau dUói tàc dung cùa

dien chàm trén nguòi 50
3.3.
Anh
huòng
cùa dien chàm lén do dàn dien tai
vùng huyet chàm cùu 61
3.4. Dien trd da tai vùng huyet chàm cùu duói tàc dong
cùa dien chàm 73
3.5 Anh
hUdng
cùa dien chàm lén nhiet do tai
vùng huyet chàm cùu 76
Chi^cfng
4 : Bàn luan
8X
4.1.
Ve phUdng phàp nghién cùu 81
4.2 Ve ngUdng dau
va
ành hUdng cùa dién
chàm lén sU thay doi ngUdng dau 86
4.3 Ve su thay doi cUdng do thòng dién tai huyet 96
4.4.
Ve dien trd da tai càc huyet dUdc
su
dung trong
diéu
tri
liet thié'u
màu nào cuc bo he

cành
trong 99
4.5 Ve
bié'n
doi
nlùet
do tai huyet 100
Ket luan 103
Tài
liéu
tham
khào
104
MO
DAU
Tu làu
nghién cùu
ve
dau
va
chong dau
dà
thu hùt
duoc
sU
quan tàm cùa nhiéu nhà khoa hoc (Vogralik.
M.V,
1959 ;
J.Bossy,
1978;

Durinhian
R.A.,
1983;
Portnov,
1987; Kaliuznyi 1984; Anton
J.1989 v.v ). Ò Viet nam cùng co nhiéu tàc già nghién cùu tàc dung
giàm dau cùa dien chàm càc huyet chàm
cùu;Bùi
Quang
Hién,
Truang
Kim Du (1972);
Nguyèn
Tài Thu (1974, 1992); Hoàng Bào
Chàu
va
cong su (1972, 1994); Pham Thi Xuàn Vàn (1980); Pham Thi
Xuàn
Vàn, Nguyèn Thi Vàn Thài (1985); Ta Thuy Lan (1987);
DÓ
Cong Huynh
va
cong su (1991);
Trudng
Viet Bình (1992);
Nghiem
Hùu
Thành (1995).
Càc còng trình nghién cùu cùa càc tàc già trong
va

ngoài
nuóc
cho thày dién chàm càc huyet chàm cùu co tàc dung diéu tri cùng
nhu co tàc dung giàm dau rò trén càc dong vat thi nghiem, trén
nguòi bình thuòng
va
trén benh nhàn. Nhùng nghién cùu
ve
tàc
dung cùa chàm cùu trén nguòi phàn
lón
là dua trén càm giàc chù
quan cùa nguòi duoc chàm
va
su quan sàt làm sàng cùa càc thày
thuoc. Viéc
ludng
hoà càc dau hieu khàch quan
ve
tàc dung cùa chàm
dien
con
chua dudc nghién cùu day dù. Do do
de
góp phàn dành già
khàch quan tàc dung dièu tri, hieu
qua
giàm dau cùa dién
chàm
trén

benh nhàn
va
dong vat thi nghiem chùng toi tièn hành nghién cùu su
thay doi nguòng dau
va
su thay dòi nhiet do, dién tra, cuòng do thong
dién tai huyet duoc chàm cùu.
De
dat duoc muc dich néu trén chùng toi
de
ra cho mình nhùng
nhiem vu nhu sau :
- Xàc dinh nguòng dau
truóc va
sau khi dién chàm trén nguòi
va
dong vàt thi nghiem.
- Nghién cùu ành
huòng
cùa dién chàm ket bop thuoc ho trd
lén nguòng dau trén benh nhàn phàu thuat.
- Nghién cùu ành huòng cùa dién chàm lén su thay dói cUÒng
do thong dién, dién
tra,
nhiet do cùa mot so huyet duoc chàm trén
nguòi bình thuòng, benh nhàn diéu tri
bang
dien chàm
va
benh nhàn

phàu thuat.
CHUONG
1
TÒNG QUAN TÀI LIEU
l.l.QUAN NIEM CÙA Y HOC
CO TRUYÈN VE
HE THÒNG
KINH
LAC
1.1.1. Khài
niem
ve càc huyet
"Huyet là noi thàn khi boat dong vào ra". khi cùa tang phù,
kinh lac muon thàu ra ngoài
ed
thè phai di qua huyet [15, 16, 36, 61,
62,
75]. Huyet duoc phàn bo khàp mat ngoài
ed
thè.
Nò co
quan he
chat che
vói
kinh mach, tang phù
va co lién
quan vói nhiéu chùc
nàng sinh ly cùa
ed
thè. Huyet cùng là cùa

ngò de
tà khi
lue
dàm
xàm nhap vào co
thè,
vi
vày
nò
phàn ành tình trang benh ly cùa kinh
mach,
tang phu [15, 16, 36, 61, 62, 75].
Co
thè chàn doàn benh tàt,
dua trén nhùng biéu hièn benh ly tai huyet.
Trén
ed
thè
co
3
loai
huyet chinh : Huyet cùa kinh mach,
Huyet ngoài kinh, Huyet a thi ( noi dau )
Huyet cùa kinh co 9 loai nàm trén 12 duòng kinh chinh
va
2
mach nhàm doc. Trong dò duoc chia ra càc loai khàc nhau,
gòm
:
* Huyet nguyèn :

co
12 huyet thuoc 12 duòng kinh chinh.
Huyet nguyèn thuòng nàm a co chàn, co tay,
co
tàc dung chùa càc
chùng hu hay thuc cùa tang phù thuoc kinh mach cùa nò, dóng thòi
con
co thè giùp vào viéc chàn doàn benh tàt cùa tang phù.
* Huyet lac :
co
15 huyet lac trong
dò
14 huyet nàm trén 12
kinh chinh
va
2 mach Nhàm,
Dóc,
1 huyet dai lac thuoc
ve
kinh ty
Huyet lac duoc su dung dièu tri benh càc
ed
quan lién quan vói
kinh chinh
va
lién quan biéu ly.
*
Huyet du
ò lung co
12 huyet (Phé du, Dai tràng du, Vi du, Ty

du, Tàm du, Tiéu truòng du,
Bang
quang du, Thàn du , Quyét àm du,
Tam àm du, Dòm du , Can du) [36, 77]. Chùng nàm trén kinh VII
bang
quang doc hai
ben
cot song. Khi tang phù
co
benh thuòng xuàt
hièn nhùng phàn ùng bàt thuòng
a
càc huyet du cùa ò lung. Dua vào
phàn ùng bàt thuòng này co chàn doàn tang phù nào bi benh. Trong
diéu tri huyet du dudc dùng
de
chùa benh àm dudng qua
vudng
cùa
tang phù
co
lién quan.
* Huyet mo
co
12 huyet (Trung phù, Thién khu, Trung quan.
Chuang
món,
Cu khuyèt, Quan nguyèn, Trung cuc, Kinh món, Dàn
trung, Thach mòn, Nhat nguyet, Ky mòn) chùng nàm ò nguc, bung.
Khi tang phù

màc
benh thuòng xuàt hièn nhùng phàn ùng bàt
thuòng ò vùng huyet mo. Nguòi ta dua vào càc phàn ùng bàt thuòng
nay
de
chàn doàn benh
va
dùng huyet mo de diéu chinh àm dUdng
qua vUdng cùa tang phù.
* Huyet ngù du co 60 huyet nàm trén 16 duòng kinh àm
va
6
kinh
dUdng.
5 huyet ò
tu
khuyu tay
va
dàu
gòi
tra xuòng dàu chi,
Càc huyet ngù du duoc phàn bò
tu
dàu ngón tay, ngón chàn lén
dén khuyu tay, dàu gòi theo thù tu :
Tinh
- Huynh - Du - Kinh - Hdp.
Nguòi ta
su
dung càc huyet Ngù du de chùa nhùng chùng benh

cùa bàn kinh .
Nguòi xua thuòng phàn loai ngù du theo ngù hành de chon
huyet diéu tri theo qui
luàt tUdng
sinh,
tUdng
khàc cùa ngù hành.
* Huyet khich
co
12 huyet nàm trén 12 duòng kinh chinh
va
4
huyet trén càc mach àm duy, dUdng duy, àm kièu, dUdng kièu.
* Huyet boi
co
8 huyet (Trung quàn, Chudng mòn, Dàn trung,
Càch du, Dai trù, Huyén chung, Dudng
làng
tuyén, Thài uyén).
Huyet
hpi
là tén dùng
de
goi nhùng huyet
co
tàc dung chùa benh cho
8 loai tè chùc trong co
thè
: tang, phù, khi, huyét,
xuong,

tuy, gàn,
mach. Tàm huyet boi này nàm trén càc kinh chinh
va
mach nhàm.
* Huyet giao boi cùa tàm mach :
co
8 huyet giao boi
de
thòng
thuang
vói 8 mach khàc (Cóng
tón,
Noi quan, Hau khè, Thàn mach,
Làm khàp, Ngoai quan, Liet khuyèt, Chiéu bài). Chùng nàm
a
tay,
chàn
va
dudc dùng
de
chùa benh cùa 8 mach.
* Huyet hdp nàm ò noi càc duòng kinh
(tu
hai tra
lèn)
gap
nhau. Co khoàng 90 huyet bop nàm trén 12 duòng kinh chinh
va
2
mach Nhàm, Doc. Huyet bop

co
thè dùng
de
chùa benh cùa càc
benh
co
lién quan vói càc kinh mach
va co
lién quan vói nò.
* Huyet ngoài
Idnh
là huyet ò ngoài càc duòng kinh.
Co
mot
so
huyet nàm trén duòng tuàn hoàn cùa kinh mach chinh, song khòng
phai là huyet cùa kinh mach do. Vi du huyet
so
Àn duòng nàm trén
mach Dóc,
ma
khòng phài là huyet cùa mach này. To chùc y té
thè
giói còng nhàn 48 huyet ngoài kinh do là nhùng huyet do càc nhà
chàm cùu dòi sau quan sàt
va
phàt hièn.
* Huyet A thi là huyet khóng
co
vi tri

co
dinh
va
chi tón tai khi
co benh càp,
nò
chi xuàt hien
ò
nhùng chó dau. Nguòi ta chàm vào
•>
_
huyet A thi
de
chùa chùng dau nhùc tai chó.
2.1.2.
Ve càc dudng kinh
Nguòi xua qua thuc tè chùa benh, quan sàt
ti
mi nhùng biéu
hièn sinh ly, benh ly dà quy nap dudc mot he thòng càc duòng doc,
ngang, khàc nhau
gpi
là he kinh lac.
Kinh lac là noi tuàn hoàn cùa khi huyét di nuòi dudng toàn
thàn
de
duy
tri
boat dong bình thuòng cua ca
thè.

Dò cùng là noi
nhàn tó
gay
benh xàm nhap vào co thè là noi phàn ành tình trang
benh tàt cùa ca thè, noi tiép thu kich thich cùa ngoai cành
co
tàc
dung lón dòi vói su song
con
cùa con nguòi [36, 61, 62, 75].
Kinh lac là duòng dàn truyèn kich thich vào càc tang phù
de
chùa benh. Nhò biét tàc dung này cùa kinh lac, nèn viéc chùa benh
ngày càng
co
hieu qua.
Trong hoc thuyét kinh lac
co
12 kinh chinh, gòm :
- 3 kinh àm
va
3 kinh duang
ò
tay (Thài àm phé, Thiéu àm
tàm, Quyét àm tàm bào, Thài dudng tiéu truòng, Thiéu
dUdng
tam
tiéu, Dudng minh dai truòng).
- 3 Kinh dudng
va

3 kinh àm a chàn (Thài duang
bang
quang,
Thiéu duang
dàm,
Duang minh vi, Thài àm ty, Thiéu àm thàn, Quyét
àm can).
Mòi kinh chinh déu
co
mot vùng phàn bò nhàt dinh
ò
mat
ngoài cùa thàn thè hén quan vói mot tang hay mot phù nhàt dinh,
co
quan he biéu ly vói phù hoàc tang tuang ùng.
Duòng tuàn hoàn cùa 12 kinh chinh
va
hai mach
Dòc,
Nhàm
dièn ra nhu sau :
- Ba kinh àm a tay di
tu
tang ra bàn tay.
- Ba kinh duang a tay di
tu
bàn tay lén dàu.
- Ba kinh duang ò chàn di
tu
dàu xuóng bàn chàn

- Ba kinh àm a chàn di
tu
bàn chàn lèn bung chàn ,
nguc.
Kinh no tiép kinh kia thành mot duòng tuàn hoàn kin di khàp
ca thè ( Xem sa dò 1).
Su tuàn hoàn cùa 12 kinh chinh tao thành mòi lién quan biéu
ly, àm duang, ngù hành, trén duòi, bao trùm toàn bo ca thè
va
tuàn
hoàn theo qui luàt rièng cùa chùng [15, 75].
Mach doc
-•Còt sons *•
Cùn2 cut
Dinh
dàu
Chàn
•• Quyét
àm
—>•
Can
-Thiéu
duone-*
Dcrm
+•
•>Thiéu
duang •Tarn tièu _
Tay
Quyét àm
<

Tàm
bào+-^
Mach nhàm
Ho trèn dòn
-*—
Ron
+-
Phé •Thài
àm
Tav
Dai
trucme^
Ducme
minh«-
Màt Mài
I
Vi
•Tv
^
-•
Duang minh-,
ChàÀ
- Thài àm^<
(Nguc) (Nguc)
••
Thiéu
àm •
Thàn
-•Tàm
-•Thiéu àm.

Chàn
Tav
Thài
duang.,
Bang
quang
^ (Màt).^Tiéu
trucmg.,
Thài
duons
Sa dò 1 :
Bang
tóm tàt duòng tuàn hoàn cùa 12 kinh chinh
va
2
mach Nhàm, Dóc.
1.2.
NHÙNG NGHIÉN CÙU VE BÀN
CHAT
CÙA HUYET
CHÀM
CÙU
1.2.1.
Ve
giài phàu
va
to chùc
ò
vùng huyet.
Nghién cùu

ve
càu tao giài phàu
va
tó chùc cùa vùng huyét là
viéc làm nhàm tìm ra ca
so
vat
chat
cùa kinh huyét. Dóng thòi cùng
nhàm giài thich càc ca
che
tàc dung cùa he kinh lac. Tuy
co
nhiéu
nhà chàm cùu
à
nhiéu nuóc dà nghién cùu cóng phu, song
co
thè nói,
tói nay nhiéu vàn
de con
chua sàng tò.
Bang
phuang phàp dòi chiéu càc duòng di cùa càc kinh mach
vói giài phàu thàn kinh
va
mach màu, mot
so
tàc già cho ràng duòng
di cùa càc kinh mach

co
thè trùng hap vói càc duòng di cùa càc
day
thàn kinh
va
mach màu lón. Vi tri cùa nhiéu huyét chinh là dièm
xuàt chiéu lén da cùa thàn kinh
va
mach màu nàm ò sàu duói da
[75,
104, 105, 143].
Tièn hành càt
lòp
trèn 309 huyét nguòi ta nhàn thày 152 huyét
chàm truc tiép vào day thàn kinh, 73 huyét mùi kim chàm càch day
thàn kinh khoàng 0,5 cm,
con
lai 84 huyét mùi kim chàm càch
day
thàn kinh trén 0,5cm. Dòi chiéu duòng di cùa 3 kinh àm
ò
tay vói su
phàn bò cùa càc
day
thàn kinh a mat truóc cành tay nguòi ta thày
duòng di cùa kinh phé
tu
huyét Vàn mòn tra xuóng gàn gióng sU
phàn bó cùa
day

thàn kinh ca da. Duòng di cùa kinh Tàm bào tu
huyét Thién tuyén tra xuòng gàn nhu do thàn kinh giùa phàn bò.
Duòng di cùa kinh tàm gàn giòng su phàn bó cùa nhành truóc vai
cùa dàm rói thàn kinh nàch
va
day thàn kinh da cành tay trong.
Huyét Liet khuyèt tuang ùng vói noi phàn nhành ò nóng cùa
day
thàn kinh quay [75, 104, 105, 143].
Nghién cùu
ve
giài phàu trèn 324 huyét càc tàc già thày 323
huyet
co
thàn kinh phàn bò, trong dò 304 huyét
co
quan he vói thàn
kinh nòng
ò
ngoài da, 155 huyét
co
quan he vói thàn kinh
ò
sàu, 137
huyét
co
quan he vói cà thàn kinh nòng
va
thàn kinh sàu. Quan sàt
trén kinh hièn vi tai vùng huyét thày

tu
biéu bì tói trung bì, ha bì, tó
chùc duòi da, ca
va
càn,
co
tò chùc thàn kinh
rat
phong phù,
co
nhiéu
loai tan cùng thàn kinh, cùng nhu càc nhóm
va
bó thàn kinh [75].
Làm giài phàu nhiéu lòp trén 309 huyét,
va
quan sàt ành
huòng cùa chàm dói vói mach màu thày
co
24 huyét trUc tiép chàm
vào mach màu, 262 huyét chàm vào canh dong
tinh
mach
va
càch
dòng tình mach khoàng 0,5 cm [75].
Darras dùng
chat
phòng xa dành dàu
de

tièm vào huyét ròi
quan sàt bang càc chup nhàp nhày nhàn thày
ò
duòng kinh
co
do tàp
trung
chat
phòng xa cao han a
ben
canh (bào cào tai Vien y hoc dàn
toc
Ha
nói) .
Bossy.J (1973) dùng dòng vi phòng xa tièm vào huyét cùa thò,
thày
co
hièn tuang càc huyét cùng kinh
co
do phòng xa tàp trung cao
han càc huyét ò kinh khàc [143, 144].
1.2.2. Hoat tinh dien
ò
da vùng huyet
Nhùng biéu hièn
ve
dién ò da vùng huyét là vàn
de
duac nhiéu
nhà chàm cùu trén thè giói quan tàm.

Nhùng nghién cùu
ve
biéu hièn dàc tinh dién hoc a da vùng
huyét
dugc
thuc hien trén ba mat :
8
Dién
thè
sinh vàt
ò
da vùng huyét ành huòng cùa dòng dién
cao tàn lén dàc tinh cùa huyet
va
hieu ùng Kirlian dién tra cùa da,
cuòng do thòng dién qua da vùng huyét.
Dièn thè, hieu ùng Kirlian dòi bòi phuang tièn, mày móc
va
ky
thuat phùc tap, nèn chi mòi
dUdc
mot so ndi
co
dièu kien nghién cùu.
Vàn
de
do dién tra da
va
cuòng do thòng dién qua da, khòng dòi bòi
mày móc phùc tap nèn dugc nhiéu nhà chàm cùu dùng làm phuang

tien quan sàt. Nò cùng là phuang tièn dàu tién
de
phàt hien dac tinh
dién hoc cùa
ò
da vùng
huyét.
Dien thè sinh vat da
ò
vùng huyet
Trèn bé mat cua da ca thè nguòi
co
nhiéu diém
co
dién thè cao
han nhùng diém xung quanh chùng. Trong dò
co
nhiéu dièm dién thè
trùng vói vùng huyét chàm cùu [75, 77, 95, 143].
Nguòi ta cùng nhàn thày trén mat da cùa tràu, ngua, chó, thò,
chupt,
khi cùng
co
nhùng dièm
ma
dién thè sinh vàt cao han bàn
vùng xung quanh.
So lugng va
su phàn bó càc dièm
co

dién thè cao
này a càc dòng vat déu tuang tu nhu nhau. Rièng trèn khi,
so
lugng
càc dièm, su phàn bó
va
vi tri cùa càc dièm
co
dién thè cao gàn gióng
vói kinh, huyét cùa nguòi.
Nhiéu nhà khoa hoc tién hành do dién
thè
sinh vat a huyét
va
nhàn thày dién thè ò huyet
rat
di bién dóng, phu thuoc vào nhiéu
yéu tó khàc nhau. Vi du, khi chùc nàng cùa càc noi tang
ò
nhùng
trang thài khàc nhau,
thi
dién thè sinh vàt cùa huyét
co
lién quan
cùng
co
nhùng bién dèi. Vi du, dién thè cùa huyét Vi du
co
tri

so
khàc
nhau phu thuoc vào trang thài sinh ly cùa da
day.
Lue
no khàc
lue
dói,
khi tièt dich nhièu khàc khi tièt dich it
va
khi khóng tièt dich.
Dien the cùa huyét
Bang
quang du cùng bièn dói song song
vai
trang
thài cùa
bang
quang [77, 95].
Do dién thè ò càc huyét cùa 2 kinh Ty, Vi
va
càc huyét Ty
du.
Vi du nguòi ta cùng thày dién thè khi àn no cao han khi dói.
Theo dòi dién
thè
cùa huyét trong nhùng trang thài tàm ly
va
tình càm khàc nhau cùng thày
co

nhùng bièn dòi khàc nhau. Khi bi
kich dóng dién thè cao han khi khòng bi kich dòng [75].
Adamenko [75] theo dòi dién thè ò càc huyét khi thùc
va
khi
ngù nhàn
thàyjkhi
thùc dién thè a huyét cao han xung quanh
con
khi
ngù dién
thè
ò huyét
va
càc vùng chung quanh huyét khóng khàc
nhau.
Adamenko [75] nghién cùu dièn thè cùa huyét theo dien
truòng
va tu
truòng cùa
trai
dàt thày dién truòng
va tu
truòng cùa
trai
dàt
co
ành huòng tói dién thè cua huyét. Tàc già cho ràng
co thè
thong qua huyét

ma tu
truòng, dién truòng cùa
trai
dàt ành huòng
tói con nguòi.
Dién thè cua huyet
lue
ca thè màc benh
va
khi khòi benh
co
su khàc biét r5 rét [75,95].
Càc nhà nghién cùu cùng dà chùng minh phong bè huyét bang
Novocain hoàc càt dùt
day
thàn kinh di tòi càc huyét Vi du
va Bang
quang du
thi
dién thè cùa càc huyét này khòng bién dèi theo vói càc
bién dói sinh ly a da
day va bang
quang [75]. Néu tièm Adrenahn
t
f
,
cho khi
de gay
tang huyét àp
thi

dién thè cùa càc huyét ò kinh Tàm
va
kinh Tàm bào tàng lèn. Dièu
nky
chùng minh
co
mèi lién quan
chùc nàng giùa càc huyét vói càc ca quan trong ed thè .
10
Ành huòng cùa dòng dién cao tàn lén
dàc tình
cùa huyét
Dùng dòng dién cao tàn
co
dién àp cao cho qua co thè sinh vat
nguòi ta
co
thè
Idem
tra dugc dac tinh dàn dién cao tàn cua ca thè
bang ky thuat quang phó hay ky thuat chup ành cùa Kirlian.
Nhùng ành chup theo ky thuat Kirlian
co
nhùng dàc tinh
rat
dàc trung ày là do su quyét dinh cùa mot hieu ùng mang tén
Kirlian. Ca
che
cùa hieu ùng này do trang thài Platma sinh vat
(nhùng dién

tu va
ion tu do trong sinh
vàt).Dac
thù
à lue
chup ành
(Iniusin )
va
bàn chat hoà hoc cùa càc san vat cùa da cùng nhu càc
khi
co
trong dién truòng (Arthur-Kantrovitz) duòi tàc
dung cùa mot dièn truòng manh do dòng cao tàn dà
gay
nèn su phàt
xa dien
tu
[77] làm xuàt hien mot dang dac biét cùa su phòng dién
cao tàn qua sinh vàt.
Nguòi ta nhàn thày trong ành chup theo ky thuat Kirlian
co
nhiéu diém phàt quang khàc hàn vùng chung quanh phù hgp vói vi
tri cùa huyét chàm cùu
va
dà
che
tao nhùng mày chuyén dung
de
nghién cùu hieu ùng Kirlian trén vùng huyét chàm cùu.
Nguòi tadùng phuang phàp kièm tra su phòng dién cao tàn

bang
quang phó ò mat trong càng chàn
va
mat truóc càng tay trèn
nhùng nguòi bi benh
vièm
thàn, vièm gan, viém phèi khói
va lao
phèi
thày
co
nhùng duòng dàn dién tot trùng vói kinh thàn, kinh can
va
kinh phé [95].
0 vùng huyét cùa nguòi
va
nhùng dièm
co
dién thè sinh vàt
cao cùa tàt cà moi vat song déu thày trong quang phè phàt sinh
nhùng bó song song sàng ruc [75, 95].
11
Iniusin [75] cho biét càc huyét chàm cùu
va
càc dièm
co
dién
thè cao phàt quang khàc hàn so vói càc vùng xung quanh. Anh chup
cùa mèi nguòi
co

mot dàc trung rièng, nò bièn dói tuy theo càc nhàn
tò làm bién dòi dac tinh dien hoc cùa bè mat ca thè.
Càc cóng trình nghién cùu hieu ùng Kirlian truóc
va
sau diéu
tri chàm cùu thày
co
su khàc nhau rò rét trèn ành chup khi benh
va
khi
lành.
Dièn trò da
va
cuòng
do
dong dién qua da vùng huyet
Viéc nghién cùu dien tra da
va
lugng thong dien qua da dugc
dua trén ca
so
dàt lén da mot dién àp ròi do cuòng do dòng dién
phòng qua ca thè hoàc do dién tra cùa da.
Dién tra da
va
cuòng do dòng dién qua da cùa huyét là hai yéu
tó dà dugc
su
dung
de

phàt hien ra dàc tinh dién hoc cua huyét
som
nhàt. Vàn
de
này dà dugc rat nhièu tàc già nghién cùu trèn nhièu
khia canh khàc nhau.
Nguòi ta nhan thày dién tra
va
cuòng do dòng dién qua da
vùng huyét so vói vùng quanh huyét
co
su khàc biét rò. Da vùng
huyét chàm cùu
co
dièn tra thàp
va
cuòng dò dòng; dién cao
hdn
da
vùng xung quanh huyét. Nói càc huyét cùa cùng mot kinh lai vói
nhau ta co mot duòng dàn dién tòt [119, 120, 150].
Càc tàc già trén cho biét trén da
co
nhùng duòng dàn dién cao
va
su phàn bó cùa nò trùng vói phàn bó cùa he kinh lac.
Càc nghién cùu cUÒng do dòng; dién trèn tu thi cho thày trén
mat da cuòng do dòng dién qua vùng huyét
va
vùng

làn
can khòng
co
su chènh
léch
nhu
ò
ca thè song [77].
12
Nyboyet
va
cóng sU
(1973,
1975) cho biét cuòng dò
ldòng-
dién
qua da cùa dòng vàt thi nghiem cùng
co
nhùng vùng dién tra thàp
va
lugng thòng dién cao nhu
ò
nguòi [150, 151].
Su
càm
ùng
vói
nhiet do cùa huyét tình
Akabane Nhàt bàn [75, 96] ngàu nhièn nhàn thày huyét Tinh
à

ngón tay
co
duòng kinh bi benh cùa mình
co
su chènh
lénh
rò rét
so vói
ben
lành khi tiép xùc vói nhiet do cao. Sau khi dugc chùa lành
bang
càch chàm vào huyét Du cùa kinh dò
ò
lung thi su chènh léch
ve
càm ùng vói nhiet do cùa huyét Tinh
ò
hai
ben
khòng
con
nùa.
Qua
qua
trình theo dòi
va
dièu tri trèn 100 nguòi benh tàc già
di dén két luan ràng khi mot duòng kinh bi benh thi càm giàc
ve
nhiet a huyét cùa kinh dò sé thay dòi khàc vói

ben
lành. Su chènh
lèch
nay thè hien rò nhàt a huyét Tình (huyét ò càc dàu ngón tay ,
ngón chàn)
va co
thè
su
dung phuang phàp do càm giàc
ve
nhiet do
giùa hai
ben
phài
trai de
tìm ra duòng kinh
co
benh.
Tàc
già
cùng thày néu chàm vào càc huyet trén duòng kinh
co
benh nhàt là chàm vào huyét Du cùa kinh bi benh nàm trén kinh
Bang
quang
thi
su chènh lèch
ve
nhiet do giùa hai
ben co

thè thu nhò
lai hoàc màt di
va
benh sé giàm.
Phuang phàp này cùa Akabane dugc dàt tén là phuang phàp do
do càm giàc
ve
nhiet.
Dong Thùa Thòng a Trung quòc [75] cùng
su
dung phuang
phàp do thòi gian càm ùng vói nhiet dò
de
so sành su chènh léch giùa
hai
ben
phài
va ben
trai,
rói chon huyet chàm
de
diéu tri cùng thày
co
tàc dung diéu chinh su chènh léch cùa càm giàc dòi vói nhiet do.
13
1.3. CÀM GIÀC DAU
VA
CÀC CO CHE
KIEM
SOÀT DAU

1.3.1. Khài niem ve càm giàc dau.
Dau là mot càm giàc dàc biét, là thuoc tinh chung cho tàt cà
càc Cd thè dóng vàt. Dau bào hieu su tón thuang
va
su rói
loan
tai chó
-• •» f
co
tinh chat de dpa toàn bo ca thè
va
g%<y
ra trang thài lo làng, sg bài.
Dau gay ra phàn ùng tu ve (chay tròn, tàn còng)
va
càc phàn
Ùng thuoc chùc nàng thuc vàt nhu thay dòi nhip tim,
ho
hap, huyét
àp,
co mach, tièt mò bòi v.v
0 nguòi càm giàc dau là mot trang thài y thùc dugc (Head,
1910),
nèn ngoài nhùng biéu hien trén
con
quan sàt dugc nhùng biéu
hien thuoc hành vi tàp tinh khi bi dau. Do dò dau dugc xem là yéu tó
quan trong trong hành vi cùa con nguòi
[8^1,].
Barcroft (1937) coi dau nhu mot tinh

chat
tàm ly kèm theo cùa
phàn ùng tu ve [22].
Sherrington (1938) cùng cho ràng dau là trg thù tinh thàn cùa
phàn xa tu ve càp bàch [22].
Theo quan niem này thi phàn xa tu ve dugc xem là phàn ùng
so càp tra lòi lai kich thich gay hai dèi vói
ed
thè,
con
dau là tin hieu
dugc kèm theo hay
con
goi là tin hieu bè sung, là phàn ùng thù càp.
Dau
va
làm cho hét dau dà lòi cuòn su chù y cùa y hoc thuc
hành
tu
thòi xa xua. Song mài dén nàm 1894 Frey
va
Goldscheider
cùng mot
lue
dà dua ra nhùng cóng trình nghién cùu dàt nèn mòng
cho con duòng khoa hoc nghién cùu
ve
dau. Frey cho ràng dau là càm
giàc dac hieu
co

bo mày trung
Udng va
ngoai vi rièng. Ngugc lai
Goldscheider cho ràng khóng
co
thu càm thè dau dàc hièu. Dau là
14
két
qua
cùa
qua
trình còng huòng trung uang
nò
xuàt hien khi kich
thich manh vào càc thu cam thè
co ò
da. Mòi già thiét trén déu
co
mat dùng dàn
va
thiéu sót cùa nò. Do dò Melzack
va
Wall [127, 128,
129] khi
de
xuàt già thuyét mai
ve
dau dà chon
loc
mot

so
dièm
ed
bàn cùa càc hoc thuyét nói trén.
Anokhin P.K (1968)
va
cong su cho ràng dau là chùc nàng tich
hgp cùa ca thè nhàm dong vièn càc he thóng chùc nàng khàc nhau
de
bào ve ca thè khòi tàc dung cua càc yéu tò
gay
hai
va
bao góm nhiéu
thành phàn khàc nhau
nhu
y thùc, càm giàc, tri nhó, dóng lue
(motivation) càc phàn ùng thuc vat, phàn ùng soma
va
tàp tinh càm
xùc (Emotion) [78].
Tu
quan niem
xid.y co
thè thày rò tinh
chat
vò
cùng phùc tap cùa ca
che gay
dau va giàm dau.

De
hình dung tinh
chat
phùc tap, nhièu thành phàn cùa càm
giàc dau Charpentier (1972) dà néu
nhành
cóng thùc :
P = Che +
Ve^
+
Mot + Psy [ 22]
a day P - dau , Che - yéu tò hoà hoc, Veg - phàn xa thuc vàt,
IMot
- dòng
lue
càm xùc , Psy - yéu tó tàm ly .
Theo còng thùc này
co
thè thày trong càm giàc dau
co
su tham
già
cùa càc
chat
hoà hoc co trong ca thè, vi du
bradykinin,
chat
P,
co
su thay dèi chùc nàng cùa nhiéu ca quan, vi du

hò
hàp, tuàn hoàn
co
the nhanh hay chàm,
co
su bièn dong
ve
càm xùc
va
tàm ly.
15
1.3.2. Càc
Cd
che trung Udng
kiem
tra càm giàc dau
He thóng Opiat
He thòng này bao gòm nhiéu càu trùc khàc nhau trong dò
co
tuyén yèn, duói dói thi
chat
xàm trung tàm canh thàt,
liém
den,
nhàn duòi,
beo
nhat
va
càc càu trùc co càc thu thè opiat.
Tu

làu nguòi ta dà biét tàc dung giàm dau cùa càc
chat
loai
opium, song mài dén nàm 1973 mói phàt hien dugc càc thu thè
opiat trong he thàn kinh trung uang. Chùng
co
a tan cùng càc rè sau
va
càc naron trung gian trong tuy
song,
trong nhàn tè bào khòng
lo
(nucleus gigantocellularis)
va
càc nhàn cùa dòi thi. Chùng cùng
co
f f
\
1
trong
chat
xàm trung tàm canh thàt, trong duói dói thi, trong thè
luói
thàn nào
va
trong nhàn raphé vói so lugng it han. Trén ca sd
phàt hien càc thu thè này nguòi ta mai hièu dugc tàc dung ngàn chàn
càm giàc dau cùa càc chat loai morphin
va
di sàu nghién cùu càc

chat
do nào tièt ra
co
tàc dung tuang tu morphin. Vào nhùng nàm dàu
thàp ky 70 nguòi ta dà phàt hien dugc càc
chat
do nào tièt ra
va
goi
là càc morphin nói sinh, trong
dò co
endorphin
va
encephalin.
Endorphin
co
nhièu trong tuyén yèn, duòi dói thi
chat
xàm trung
tàm canh thàt
va
thè vù. Endorphin
co
ba loai : anpha, beta
va
gamma. Trong dò Beta - endorphin
co
tàc dung giàm dau manh nhàt,
gap
morphin 200 làn. Gàn

day con
tìm thày dinorphin -
chat co
tàc
dung chóng dau manh gap 2000 làn morphin.
Encephahn co
hai loai :
Methionin-và
leucin-encephahn.
Chùng déu là dàn xuàt cùa beta - hpotropin. Càc
chat
này
de
bi phàn
huy bai carboxydaza
va
càc enzym
khàcEncephahn co
nhiéu trong
liém den, nhàn duói,
beo
nhat.
16
He thóng gòm càc càu trùc ké trén dugc xem là he thòng Opiat
kièm tra càm giàc dau
vi
chùng tièt ra
Endorphine
Encephalin. Hai
chat

này khi tàc dóng lén càc thu thè opiat
co
tàc dung làm giam
dien thè dàp ùng cùa càc naron trong sùng sau tuy
song,
trong thè
luói thàn nào,
chat
xàm trung tàm canh thàt, thè vàn, dói thi, vo
nào,
ngàn chàn thóng tin
ve
càm giàc dau, do dò
co
tàc dung giàm
dau [97, 98, 99].
He
thòng chat xàm trung tàm canh tbàt-nhàn ra phé
Reynolds (1969) làn dàu tièn cho thày kich thich dòng dièn vào
chat
xàm trung tàm canh thàt dà làm màt phàn ùng tu ve
ò
chuot
còng khi tién hành mò
khoàng
bung cua nò, cùng nhu khi kich thich
ca hoc vào phùc mac, vào càc ca quan noi tang
va
kich thich nhiet
gay

dau. Hieu ùng giàm dau khi kich thich
chat
xàm trung tàm canh
thàt cùng nhàn thày ò mèo, khi
va
nguòi [22].
Tàc dung giàm dau cùa he
chat
xàm trung tàm canh thàt
va
nhàn raphé dugc giài thich
bang
ca
che
naron
va
ùc
che
tién xinap.
Càc xung dòng phàt ra
tu
he thóng này khi nò dugc boat hóa (bòi càc
xung
tu
he thóng nhan càm giàc dau truyèn dén)
co
tàc dung ùc
che
dién thè tu phàt
va

dién thè dàp ùng
tra
lòi lai kich thich dau cùa càc
naron thuoc phùc hgp CM-Pf trong nhàn té bào khèng
lo
nhàn
(n.gigantocellularis) va
nhàn intralaminaris cùa dèi thi, càc naron
nàm trong lòp V sùng sau tuy
song.
Nguòi ta
con
nhàn thày ràng
tu
nhàn raphé - nhàn cùa he thòng serotoninergic
co
duòng ùc
che
di
xuòng ngàn chàn càm giàc dau truyèn
tu
ngoai vi vào tuy
song
theo
Cd
che
serotoninergic.
iftOCràmr-n.WnMno
h.y
.—*j

'<IIWTÀh!''^'IJ!»;.:^;V;[!^^
^
17
He thong duói doi thi
Hypothalamus dugc xem là he thòng kièm tra càm giàc dau vi
no tièt ra càc
chat
nói tièt
va
hình thành càm xùc dòng
lue.
Kich
thich dòng dién vào nhàn quanh thàt (n.paraventricularis)
va
nhàn
giùa lung (n.dorsomedialis), cùng nhu vùng truóc duói dòi thi gay ùc
che
càc phàn ùng
tra Idi
lai kich thich gay dau ò càc naron lòp IV - VI
thuoc sùng sau tuy song. Hieu
qua
này dugc thóng qua duòng lién he
tu
duói dèi thi qua thè luói thàn nào xuòng tuy song [84, 133, 134,
135,
136].
He thóng càc càu trùc khàc cua nào
ho
Càc càu trùc thuoc he thóng này góm nhàn duòi, nhàn dò,

chat
den, vàch nào
va
mot
so
dièm cùa nào giùa, nào trung gian, tièu nào
[sa,
81, ,94, 98,
:99s
100]. Nguòi ta cho ràng ngoài duòng
serotoninergic
tu
nào xuóng tuy
song con co
mot duòng nùa xuàt
phàt
tu
phàn
ben
cùa nhàn truóc thàn nào (n.reticularis) di theo càc
bó bung
va
bó
ben (tr.ventralis
et lateralis) dén càc naron sùng sau
tuy
song.
Day
là con duòng adrenergic (Hokfelt, 1974) cùng
co

tàc
dung ngàn chàn càc xung dòng thàn kinh truyèn càm giàc dau
ò
mùc
tuysóng[80,
85,87, 88].
He thòng kiem tra càm giàc dau ò mùc vò nào
Nhièu su kien quan sàt trén làm sàng
va
nhiéu còng trình
nghién cùu trong nhùng nàm gàn
day
cho thày càc vùng vò nào, dàc
biét là vùng
Sn,
vùng dinh
va
vùng
tran
tham
già
tich cUc vào viéc
tiép nhàn, dành già
va
kièm tra càm giàc dau. Kich thich vùng càm
giàc soma a nguòi trong thòi gian phàu thuat nào
gay
ra di càm, dòi
khi
con

làm xuàt hien càm giàc dau nhe. Su ton thuang vùng
Sn à
18
nguòi làm tàng càm giàc dau
va gay
dau khi da cham vào quàn ào,
vài
trai
giuòng
(Denny-Brov^^n,
1958) là nhùng sU kien chùng tò ràng |
vùng
Sn
co quan he vói càm giàc dau
co
y thùc. Dòng thòi nhùng sU
kien khàc cùng chùng tò ràng càc vùng vò nào
co
thè ùc
che
càm giàc
dau. Vi du, khi con nguòi d trang thài thòi mién, d trang thài hung
phàn càm xùc manh, hoàn toàn khòng
co
càm giàc dau, màc dù vèt
thudng ò
Cd thè khà lón. Trong nhùng trang thài này càc thu thè
opiat trèn màng càc naron vùng
tran
dugc két hgp vói càc

chat
opiat
noi sinh dugc tièt ra vói hàm lugng khà cao [22, 81, 86, 87].
Viéc kich thich truc tiép vào càc càu trùc vò nào, vi du vào noi
xuàt phàt bó thàp
co
thè ùc
che
dién thè dàp ùng cùa càc naron
lóp
I
IV
va
V tai sùng sau tuy song
va
thu hep kich thuóc truòng thu càm
cùa chùng dòi vói càc
Idch
thich gay dau, cùng nói lèn vai trò diéu
tiét càm giàc dau
tu
phia vò nào. Hieu
qua
tuang tu cùng quan sàt
dugc khi kich thich vùng vàn dóng vò nào
va
ho màt.
Nhu vày, càc vùng vò nào chinh là ndi dièu bién bòi càm giàc
dau. Chùng thuc hien chùc nàng phàn tich sd bó thóng tin truyèn
vào

va
hoat hoà càc càu trùc khàc cùa nào bó tham
già
vào
ed che
chòng dau. Nhùng càu trùc nào lién quan
va
dugc boat hoà bòi vùng
SII
là
càc càu trùc thuoc he limbic, dàc biét là phùc hgp hanh nhàn,
càc nhàn dac hièu
va
khòng dàc hieu trong dèi thi,
chat
xàm trung
tàm canh thàt, thè luói thàn nào, sùng sau tuy
song.
Ngoài càc he thòng chóng dau kè trèn, gàn
day
nguòi ta tìm
thày mot he thòng khàc cùng
co
tàc dung giàm dau, dò là he
Gabaergic. Noi dién ra
ed che
chóng dau cùa he Gabaergic là tuy '
song,
do
gay

ùc
che
truóc xinap
va
mot
so
noi
ò
nào bó do ùc
che
sau
xinap tàng phàn cUc (hyperpolarization) màng sau xinap
,
19
\^
k,
Mpt
sé thuyét
ve
ca che tàc dung cùa chàm
té.
Tu
nhièu nàm nay càc nhà khoa hoc cà dóng
va
tày y dà di sàu
tìm hièu
vi
sao chàm té lai
co
tàc dung giàm dau

Nhièu già thuyét cho ràng tàc dung giàm dau cùa chàm té dugc
thuc hien
bang
con
dUdng
thàn kinh
va
thè dich
Ve co
che
tàc dung cùa chàm té qua con duòng thàn kinh.
Chùng minh
ed che
tàc dung cùa chàm té qua con duòng thàn
kinh
co
càc tàc già nhu Melzack R; Wall P.D [126, 127, 128], Niboyet
J.E.H.
[150];
Man P.L
va
Chen C.H. [115, 124, 125], Pomeranz B
[131];
Cheng GS.
[116],
Chang Hsiang Tung [146] v.v
Da so càc tàc già nghién cùu ca
che
giàm dau cùa chàm té déu
ùng ho già thuyét "Cóng kièm soàt" cùa Melzack R.

va
Wall P.D.
hoàc thuyét "hai cùa" cùa Chang Hsiang Tung .
Ben
canh dò
con co
thuyét "Phàn xa tuy" cùa Man P.L
va
thuyét "Hai cùa
co
dièu khièn" cùa Man P.L
va
Chen C.H [124, 125].
Ve ca che tàc dung cùa chàm té qua con duòng the dìcb.
Cd
che
tàc dung cùa chàm tè qua con dUdng thè dich dà dugc
thóng bào trong càc cóng trình nghién cùu cùa nhiéu tàc già nhu:
Pomeranz B.
[131];
Mayer D.J.
[126];
Takeshige C.H
[133];
v.v Càc
tàc già này cho ràng yéu tó
thè
dich giù vai trò quan trong trong
ed
che giàm dau cua chàm té. Càc yéu tó thè dich xuàt hien do càc xung

dau ành hudng tói càc vùng khàc nhau cùa he thàn kinh, nhàt là càc
trung tàm tUdng ùng cùa nào trung gian
[101,
102].
Nghién cùu thuc nghiem tuàn hoàn chéo trén chó, thò cùa
nhiéu tàc già Trung quòc, Canada, Viet nam cho thày càc con vàt
20
dugc nhàn màu truyèn cùa càc con vat bi màt cam giàc dau do chàm
té cùng xuàt hien trang thài màt càm giàc dau [50, 73, 74, 131].
Càc tàc già
de
ra thuyét thàn kinh - thè dich cho ràng duói tàc
dung cùa dién chàm, nhièu càu trùc trong he thàn kinh dà tiét ra càc
chat
co tàc dung giàm dau [124, 125, 127, 128, 129, 131]. Nàm 1977
Pomeranz B. [131] cho ràng hai loai neuropeptit là endorphin
va
encephalin
gay
giàm dau trong chàm té.
Càc xung phàt sinh trong chàm té sé truyèn theo càc sgi thàn
kinh dén vùng duói dói làm giài phóng endorphin. Nguòi ta dà thày
endorphin nhièu dugc giài phóng khoàng 20 phùt sau khi chàm. Dièu
này cùng phù hgp vói làm sàng là thòi gian chàm tè phài kéo
dai
khoàng
20 phùt mòi dat dugc mùc giam dau càn thièt
de
mó [7, 8, 9,
51,61,

107, 108, 120, 154].
Nhièu tàc già nhu Mayer D.J.
[126],
Pomeranz
[131],
Pham
Thi Xuàn Vàn [73] cho biét
chat
dòi
lap
dac hieu cùa morphin là
naloxon làm màt tàc dung giàm dau cùa chàm té.
Gàn
day
ngUdi ta
con
thày ràng chàm tè khóng chi làm giàm
dau do tàng lugng endorphin trong dich nào tuy,
ma con
làm tàng cà
nòng do serotonin. Mayer D.J
[121],
Takeshige C.H. [41, 117, 121,
122,
133, 138, 139] dà tìm thày mot lugng lón chat gióng morphin
trong dich nào tuy cùa chugt cóng. Chat này
gay
dugc trang thài
giàm dau gióng nhu do dién chàm. Dem dich nào tuy cùa chuot dà
dugc giàm dau do dién chàm truyèn cho chuot bình thuòng cùng

gay
dugc trang thài giàm dau
ò
con vàt này.
Tu
càc nghién cùu
va
già
thuyét néu trén
co
thè thày trong
ed che
giàm dau cùa chàm té co su
21