SKKN LÀM THẾ NÀO ĐỂ BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI BỘ MÔN SINH HỌC Ở THCS ĐẠT KẾT QUẢ

Giáo viên Hoàng Văn Hùng - Trường THCS Gio An
1
PHÒNG GIÁO DỤC – ĐÀO TẠO GIO LINH
TRƯỜNG THCS GIO AN

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
“ LÀM THẾ NÀO ĐỂ BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI
BỘ MÔN SINH HỌC ĐẠT KẾT QUẢ”


Giáo viên: Hoàng Văn Hùng
Đơn vị: Trường THCS Gio An
Gio An, tháng 02 năm
2009
Đề tài: “ Làm thế nào để bồi dưỡng học sinh giỏi
bộ môm sinh họcđạt kết quả”
I - ĐẶT VẤN ĐỀ:
Năm học 2006 – 2007 là năm học mà ngành giáo dục thực hiện cuộc vận
động của bộ trưởng: “Chống tiêu cực trong thi cử và bệnh thành tích trong giáo
dục”, và năm học 2007 – 2008 bổ sung thêm nội dung của cuộc vận động là:
“Chống ngồi nhầm lớp và vi phạm đạo đức nhà giáo”. Trong các nội dung thì nội
dung chống bệnh thành tích là nhằm một cuộc cách mạng có một chất lượng giáo
dục thực chất và thành tích thực chất, để đào tạo một thế hệ đáp ứng với sự bùng nổ
của công nghệ cao ở thế kỉ 21, là mục đích tạo ra những người tài giỏi thực sự cho
đất nước.
Bước sang thế kỉ 21 - thế kỉ của thông tin, trong đó sự bùng nổ của internet,
của các nghành công nghệ cao, và xu hướng của xã hội là cần những người tài thự
sự để có đủ bản lĩnh đảm nhận công việc xây dựng và phát triển đất nước. Để bắt
kịp xu thế này thì đòi hỏi chất lượng giáo dục ngày càng phải thực chất và cao hơn,
sự học tập của học sinh ngay khi đang ở trong nhà trường phải có thành tích tốt
hơn, đặc biệt ở giai đoạn còn nhỏ - là nền tảng vững chắc cho hành trang của mỗi

học sinh sau này khi học lên cao. Từ đó người dạy cũng phải có ý thức sâu sắc mục
tiêu này để có hướng giáo dục mang tính thực tiễn cao, nắm bắt kịp xu thế phát
triển của đất nước và của thế giới. Trong đó việc đinh hướng và tạo ra các học sinh
giỏi là nhiệm vụ vô cùng quan trọng của các giáo viên.
Mặc dù công tác bồi dưỡng học sinh giỏi được rất nhiều nhà trường và giáo
viên đặc biệt quan tâm, nhưng thành tích đào tạo về mặt này ở nhiều giáo viên là
không khả quan và thành tích mang lại chưa cao, trong đó có nhiều nguyên nhân.
Một nguyên nhân mà theo tôi nhiều giáo viên bồi dưỡng không đạt kết quả cao là
chưa có nhiều kinh nghiệm trong công tác bồi dưỡng.
Chính vì vậy, tôi chọn đề tài này để nghiên cứu là nhằm chia sẻ và cùng trao
đổi kinh nghiệm về công tác bồi dưỡng học sinh giỏi bộ môn Sinh học ở trung học
cơ sở, để công tác này ngày càng đạt hiệu quả cao hơn, và trên hết là : “Tất cả vì
học sinh thân yêu” – “Vì các chủ nhân tương lai của đất nước sau này”.
II - THỜI GIAN, ĐỊA ĐIỂM, ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN
CỨU:
1,- Thời gian và địa điểm:
+ Thời gian: từ năm học 2006 – 2007 đến đầu năm học 2008 – 2009.
+ Địa điểm : Trường THCS Gio An.
2,- Đối tượng nghiên cứu: Tất cả những học sinh được tôi bồi dưỡng học sinh
giỏi bộ môn Sinh học gồm:
* Năm học 2006 – 2007:
1, Em Hồ Ngọc Việt.
2, Em Trần Ngọc Kiều Trang.
3, Em Trần Thị Nhàn.
Giáo viên Hoàng Văn Hùng - Trường THCS Gio An
2
4, Em Trần Thị Ngọc thu.
5, Em Trần Thị Liễu.
* Năm học 2007 – 2008 và đầu năm học 2009:
1, Em Phúc Văn Đạt.

2, Em Hồ thị Trang
3, Em Nguyễn Thị Thu Hằng.
4, Em Hồ Thị Mỹ Luật.
3, - Phương pháp nghiên cứu:
Để nghiên cứu đề tài này tôi đã sử dụng những phương pháp chủ yếu sau:
+ Phương pháp quan sát, điều tra, khảo sát: trong quá trình giảng dạy trên
lớp thông qua các câu trả lời các vấn dề khó để từ đó phát hiện họ sinh có năng
khiếu đối với bộ môn mình giáng dạy, đồng thời kiểm tra lại chính xác qua bài
kiẻm tra và bài khảo sát khi chọn đội tuyển.
+ Phương pháp thực hành thí nghiệm: trong quá trình bồi dưỡng để truyền
thụ tốt kiến thức cho các em, tôi luôn tìm ra những phương pháp giảng dạy phù
hợp. Hướng dẫn cách học các loại kiến thức, và chỉ ra cách đọc sách, tìm hiểu kiến
thức từ tài liệu và sưu tầm tài liệu từ internet.
+ Phương pháp phân tích, tổng hợp tài liệu: lựa chọn kiến thức truyền đạt,
sưu tầm các loại tài liệu liên quan đến kiến thức bồi dưỡng bộ môn.
Ngoài các phương pháp chính trên, trong quá trình nghiên cứu tôi còn sử
dụng một số biện pháp khác.
III - GIẢI PHÁP THỰC HIỆN:
1, Chọn học sinh- khảo sát lấy vào đội tuyển.
Qua nhiều năm đảm nhận công tác bồi dưỡng học sinh giỏi, tôi nhận thấy
việc lựa chọn học sinh có năng lực và yêu thích bộ môn vào đội chuyên của môn để
bồi dưỡng là rất quan trọng, là cũng quyết định một phần thành công. Trong công
tác này, ngay khi giảng dạy trên lớp, trong từng tiết học bằng quan sát của mình,
thông qua các câu trả lời của học sinh đối với các câu hỏi khó để từ đó có định
hướng chọn những em nào vào đội tuyển. Ngoài ra cũng cần khẳng định lại năng
lực của các em, thì chúng ta cần kiểm tra lại điểm thông qua các bài kiểm tra, các
bài thi học kì, đồng thời cần kiểm tra năng lực học tập của các em qua sổ điểm cái
nhằm đánh giá một cách toàn diện năng lực và ý thức học tập một cách chính xác.
Sau khi đã chọn được những em có đủ khả năng vào đội chuyên để bồi
dưỡng, để khẳng định lại chắc chắn là những em có năng lực về bộ môn của mình,

tôi đã tiến hành cho khảo sát lại bằng một bài kiểm tra trong đó có các loại câu hỏi
đủ để phân loại học sinh và chỉ chọn những em đạt điểm yêu cầu.
2, Định hướng học tập.
Khi đã chọn được đội tuyển, thì một việc cũng hết sức quan trọng đó là xác
định định hướng học tập cho các em. Nhiều em sau khi đã theo học môn này lại
chuyễn sang học môn kia, hoặc theo học nhiều môn nên kết quả đạt được ở một
môn là không cao, khi tham gia thi thì không đạt kết quả. Bằng cách trò chuyện,
Giáo viên Hoàng Văn Hùng - Trường THCS Gio An
3
hướng dẫn, và tìm hiểu nguyện vọng của các em, từ đó tôi đã định hướng đúng theo
năng lực và nguyện vọng cho học sinh của mình.
Một điều mà tôi nhận thấy trong nhiều năm đảm nhận công việc này là:
muốn bồi dưỡng có hiệu quả đối với một em học sinh nào thì điều đầu tiên là em đó
phải say mê, yêu thích bộ môn mà mình đã lựa chọn. Chính vì vậy mà ở mục trên
tôi đã khẳng định: việc lựa chọn được đội tuyển là sự thành công bước đầu, là phần
quyết định có hiệu quả cao nhất trong công tác bồi dưỡng học sinh giỏi.
3, Hướng dẫn cách học, cách trả lời các loại câu hỏi.
Trước một khoá học sinh được bồi dưỡng, thì công việc đầu tiên mà tôi làm
là hướng dẫn cách học, và cách chuẩn bị trước và trong một buổi ôn tập.
Thứ nhất về hướng dẫn cách học: Về kiến thức cơ bản thì các em cần nắm
vững theo trong sách giáo khoa và vở học, thường phần này khi ôn tôi chỉ khái quát
nhanh, chính vì vậy học sinh cần học ở nhà thì mới tiếp thu dược kiến thức trong
buổi ôn.
Thứ hai: trước mỗi buỗi ôn, tôi đều có hệ thống các câu hỏi về kiến thức sẻ
được học để học sinh định hướng trả lời trước. Chẳng hạn buổi ôn về kiến thức hệ
tuần hoàn thì yêu cầu người học chuẩn bị trả lời các vấn đề sau:
?Thành phần của máu? chức năng?
? Các tế bào máu? chức năng?
?Lập bảng phân biệt hồng cầu, bạch cầu và tiểu cầu?
? Ba hàng rào bảo vệ của bạch cầu? Kháng nguyên – kháng thể?

?Miễn dịch? phân biệt các loại miễn dịch?
? Đông máu? Sơ đồ? giải thích?
?Các nhóm máu, nguyên tắc truyền máu?
? Hai vòng tuần hoàn máu? So sánh?
?Cấu tạo, hoạt động của tim?
? Các loại mạchk máu? So sánh?
? Sự vận chuyển máu trong hệ mạch?
…
Ngoài ra học sinh cần sưu tầm thêm những vấn đề liên quan đến kiến thức
học của buổi đó mà trong phần chuẩn bị không có, để cùng trao đổi tìm ra lời giải,
cũng là cách khắc sâu kiến thức.
Một việc không kém phần quan trọng trong công tác bồi dưỡng học sinh giỏi
đó là hướng dẫn cách trả lời câu hỏi và làm bài của học sinh.Về cách trả lời câu hỏi
thì cần yêu cầu học sinh trả lời một cách chính xác, khoa học và mang tính hệ
thống. Bài làm cần trình bày khoa học, đẹp và không vi phạm quy chế.
Trong phần hướng dẫn cách trả lời câu hỏi, thì tôi định hướng khung trả lời cho học
sinh cụ thể. Ví dụ câu hỏi so sánh thì cần trả lời 2 phần là giống nhau và khác nhau,
trong phần khác nhau cần trình bày các ý khác nhau theo từng ý,và thật khoa học.
Còn về câu hỏi phân biệt thì chỉ cần tìm ra điểm khác nhau. Loại kiến thức cấu tạo,
cơ chế phải trình bày có tính hệ thống. Chẳng hạn: Khi trình bày cấu tạo của hệ hô
Giáo viên Hoàng Văn Hùng - Trường THCS Gio An
4
hấp thì cần trình bày từ: khoang mủi – thanh quản – khí quản - phế quản và cuối
cùng là phổi.
Qua nhiều năm làm công tác chấm thi học sinh giỏi, đã nhận thấy phần trả
lời trong bài làm học sinh đa số trình bày chưa khoa học, mạch lạc và thiếu thẩm
mỹ, dẫn đến kết qủa không được cao. Vì vậy theo theo tôi phần hướng dẫn cách trả
lời và làm bài cũng góp phần nâng cao thành tích bài làm của học sinh.
4, Phân chia các loại kiến thức để có phương pháp truyền thụ phù hợp.
Trong kiến thức Sinh học ở chương trình trung học cơ sở có nhiều loại kiến

thức, chính vì vậy việc phân loại kiến thức là rất quan trọng để cho học sinh dễ học,
dễ nắn bắt kiến thức. Đồng thời ở một loại kiến thức người giáo viên phải lựa chọn
một phương pháp thích hợp để truyền thụ kiến thức, sao cho người học dễ nắm bắt
và kích thích được trí tuệ của các em. Theo tôi nội dung bồi dưỡng có những loại
kiến thức sau:
+ Kiến thức về cấu tạo: Ví dụ: Bộ xương; Tim và hệ mạch; Phổi; ADN;
ARN; ….
+ Kiến thức về sinh lí - cơ chế: Tính chất của bộ xương; vòng tuần hoàn; sự
trao đổi khí; bài tiết nước tiểu; phản xạ; Trao đổi chất; tổng hợp ADN – ARN;
nguyên phân; …
+ Kiến thức về giải thích – liên hệ thực tế: vì sao người già hay bị gảy xương
hơn trẻ em?; vì sao nhóm máu O là nhóm máu chuyên cho, còn AB là chuyên
nhận?; Thiếu axít trong Dạ Dày thì ảnh hưởng đến tiêu hoá như thế nào?; …
+ Kiến thức về câu hỏi so sánh: bao gồm so sánh về các cơ quan, các quá
trình sinh lí và cơ chế: Ví dụ: So Sánh Hồng cầu và Bạch cầu; ADN và ARN;…
+ Kiền thức về định luật.
+ Kiến thức về sinh thái – môi trường.
+ Kiền thức về bài tập di truyền.
Bất kì một môn học nào, kiến thức cũng có tính hệ thống và kế thừa. Chính
vì vậy khi giảng dạy phải có tính lôgíc thì học sinh dễ nắm, nhận thức sâu và kĩ
hơn. Ví dụ: khi trình bày cấu tạo của Hệ tuần hoàn thì ta cần cung cấp từ ngành
động vật nguyên sinh cho đến ngành động vật có xương sống; trong ngành động
vật có xương sống thì cần trình bày kĩ từ lớp cá cho đến lớp thú. Trình bày như trên
người học không những hiểu bài một cách dễ dàng mà còn khắc sâu các loại kiến
thức khác (so sánh).
Đối với một loại kiến thức thì nhất định phải lựa chọn một phương pháp dạy
học phù hợp, nhằm kích thích người học hứng thú hơn, chủ động tìm ra kiến thức
và nắm bắt kiến thức ngay tại lớp. Chẳng hạn: đối với loại kiến thức cấu tạo thì
dùng phương pháp hỏi đáp kết hợp giảng giải (có trang hoặc vật mẫu).Bằng hệ
thống câu hỏi người dạy lần lượt khai thác kiến thức từ đơn giản đến phức tạp, từ

tổng quat đến cái cụ thể, chi tiết. Ví dụ: khi trình bày vấn đề “ Đặc điểm cấu tạo
của hệ hô hấp của phù hợp với chứ năng?”, người giáo viên cần đặt ra hệ thống câu
hỏi sau để khai thác học sinh:
? Kể tên các cơ quan trong hệ hô hấp ở người?
Giáo viên Hoàng Văn Hùng - Trường THCS Gio An
5
? Trình bày cấu tạo và chức năng các cơ quan đó?
? Khoang mủi có đặc điểm cấu tạo nào phù hợp với chức năng? Phân tích?
? Khoang mủi có đặc điểm cấu tạo nào phù hợp với chức năng? Phân tích?
? Thanh quản có đặc điểm cấu tạo nào phù hợp với chức năng? Phân tích?
? Khí quản có đặc điểm cấu tạo nào phù hợp với chức năng? Phân tích?
? Phế quản có đặc điểm cấu tạo nào phù hợp với chức năng? Phân tích?
? Phổi có đặc điểm cấu tạo nào phù hợp với chức năng? Phân tích?
Sau đó bằng phương pháp giảng giải giáo viên kết luận lại vấn đề.
Đối với kiến thức sinh giải thích liên hệ thực tế, người dạy nên sử dụng
phương pháp hoạt động nhóm để cho người học trao đổi tìm ra lời giải thông qua
hướng dẫn, gợi ý của giáo viên.
Đối với kiến thức sinh lí – cơ chế nên dùng phương pháp dạy học nêu và giải
quyết vấn đề.
Tóm lại, để truyền thụ tri thức một cách hiệu quả, bản thân tôi thiết nghĩ là
phải cần lựa chọn phương pháp dạy học tương thích, làm sao kích thích, giúp người
học chủ động tìm ra kiến thức. Trong một loại kiến thức ta cần phối hợp nhiều
phương pháp giảng dạy khác nhau, tuỳ vào đối tượng và tình huống cụ thể.
5, Sưu tầm tài liệu bồi dưỡng.
Đối với giáo viên bồi dưỡng học sinh giỏi thì việc sưu tầm tài liệu để bồi
dưỡng là rất quan trọng, quyết định phần lớn thành công cho việc đạt kết quả cao.
Nhận thấy được điều này, bản thân tôi đã sư tầm nhiều loại tài liệu lien quan đến
kiến thức học sinh giỏi bộ môn mà mình đảm nhiệm. Ngoài những sách có trong
thư viện trường, tìm mua ở các hiệu sách, tư liệu trên Internet, tôi còn sưu tầm các
đề kiểm tra học sinh giỏi bộ môn Sinh học cấp huyện - thị và tỉnh qua các năm.

Đối với học sinh, đã cung cấp cho các em một số sách học tốt, yêu cấu đọc
các sách có ở thư viện và sư tầm thêm các sách, vở ôn ở các anh chị học ôn khoá
trước. Đồng thời cần giáo dục cho các em hiểu rằng: Ngoài việc kiến thức được ôn
chỉ là một phần nhỏ, thì phần quyết định thành công là việc đọc thêm nhiều kiến
thức có ở trong các sách báo, hay trên internet.
IV KẾT QUẢ:
- Bằng sáng kiến của mình, trong thời gian được giao nhiệm vụ bồi dưỡng
học sinh giỏi bộ môn Sinh học ở trường trong năm học 2006 – 2007, 2007 – 2008
và đầu năm học 2009, đã thu được những kết quả sau:
+ Học sinh đạt giải tỉnh:
1, Em Hồ Ngọc Việt đạt giải nhất năm học 2007 – 2008.
2, Em Trần Đức Tiến đạt giải nhất thực hành môn sinh năm 2006 – 2007.
3, Em Trần Thị Ngọc thu đạt giải khuyến khích.
4, Em Trần Thị Liễu đạt giải ba.
+ Học sinh đạt giải huyện:
* Năm học 2006 – 2007:
1, Em Hồ Ngọc Việt đạt giải nhì.
2, Em Lê Anh Quý đạt giải ba.
Giáo viên Hoàng Văn Hùng - Trường THCS Gio An
6
3, Em Trần Thị Nhàn đạt giải ba.
* Năm học 2007 – 2008:
1, Em Hồ Ngọc Việt đạt giải nhì.
2, Em Lê Anh Quý đạt giải ba.
3, Em Trần Thị Nhàn đạt giải khuyến khích.
4, Em Trần Ngọc Kiều Trang đạt giải ba.
5, Em Phúc Văn Đạt đạt giải ba.
6, Em Hồ thị Trang đạt giải ba.
7, Em Nguyễn Thị Thu Hằng đạt giải nhì.
8, Em Hồ Thị Mỹ Luật đạt giải khuyến khích.

* Đầu năm học 2008 – 2009:
1, Em Phúc Văn Đạt đạt giải ba.
2, Em Hồ thị Trang đạt giải khuyến khích.
3, Em Nguyễn Thị Thu Hằng đạt giải nhì .
- Trong năm học 2007 – 2008 được phòng giáo dục - đào tạo Gio Linh tặng
giấy khen về thành tích bồi dưỡng học sinh giỏi.
V –BÀI HỌC KINH NGHIỆM :
Qua nhiều năm đảm nhiệm công tác bồi dưỡng học sinh giỏi, bản thân tự
nhận thấy để bồi dưỡng học sinh giỏi đạt kết quả thì người giáo viên phải:
+ Có năng lực chuyên môn vững vàng, nắm chắc các loại kiến thức bộ môn,
không những rộng mà cần phải sâu, luôn nắm bắt các loại kiến thứuc mới.
+ Tâm huyết, nhiệt tình và có trách nhiệm trong công tác được giao.
+ Cần phải chọn học sinh bồi dưỡng có năng lực thực sự và yêu thích bộ
môn.
+ Biết cách tạo hứng thú đối với môm học và hướng dẫn cách tự học ở nhà.
VI - ĐỀ NGHỊ:
1,- Về phía nhà trường:
- Tạo điều kiện thuận lợi cho giáo viên bồi dưỡng, đặc biệt là phòng và bố trí
thời gian phù hợp.
- Lựa chọn giáo viên có đủ năng lực để giao nhiệm vụ này và cần bố trí số
tiết thích hợp.
-Hàng năm bổ sung các loại tài liệu liên quan đến kiến thức bồi dưỡng mà
giáo viên yêu cầu.
- Có hình thức động viên khen thưởng kịp thời đến từng cá nhân và học sinh
có thành tích cao trong công tác học sinh giỏi.
2,- Về phía ngành:
- Mở các chuyên đề về công tác bồi dưỡng học sinh giỏi do những giáo viên
có kinh nghiệm truyền đạt.
- Có hình thức động viên khen thưởng kịp thời đến từng cá nhân và học sinh
có thành tích cao trong công tác học sinh giỏi.

Trên đây là một vài kinh nghiệm của bản thân tôi về công tác bồi dưỡng học
sinh giỏi bộ môn Sinh học, chắc chắn chưa thể mang tính hoàn thiện cao và đạt
Giáo viên Hoàng Văn Hùng - Trường THCS Gio An
7
hiệu quả như mong muốn. Kính mong sự đóng góp của đồng chí, đồng nghiệp để
sáng kiến hoàn chỉnh và mang lại hiệu quả cao hơn trong thực tiễn.
Tôi xin chân thành cảm ơn.

Gio An, ngày 09 tháng 02 năm 2009.
Xác nhận của tổ Sinh – Hoá:
Tổ trưởng Người viết SKKN

Lâm Công Phước Hoàng Văn Hùng
Xác nhận của BGH nhà trường.
Giáo viên Hoàng Văn Hùng - Trường THCS Gio An
8