SKKN Một số kinh nghiệm dạy hát dân ca cho học sinh Tiểu học

Sáng kiến kinh nghiệm
Môn Âm nhạc
MỘT SỐ KINH NGHIỆM DẠY HÁT DÂN CA CHO HỌC SINH
TIỂU HỌC
Phần I- Đặt vấn đề
1. Cơ sở khoa học
1.1. Cơ sở lí luận
Học sinh Tiểu học ở lứa tuổi từ 6 đến 11, đây là lứa tuổi rất nhạy
cảm với âm nhạc. Cuộc sống của các em không thể thiếu được loại
nghệ thuật này. Môn Âm nhạc giúp các em hướng tới cái đẹp, góp
phần giáo dục các em trở thành những người có đạo đức. Ngoài ra
nó còn giúp các em có tâm hồn phong phú và bớt mệt mỏi sau
những giờ học căng thẳng.
Trong chương trình Âm nhạc ở Tiểu học, Học hát là nội dung
trọng tâm, được thực hiện từ lớp 1 đến lớp 5, đây cũng là phân môn
học sinh yêu thích nhất. Phân môn Học hát có ba dạng bài là: bài hát
thiếu nhi Việt Nam, dân ca và các bài hát nước ngoài.
Khả năng âm nhạc của học sinh Tiểu học có sự phát triển rõ rệt từ
lớp 1 đến lớp 5. Ví dụ học sinh lớp 1, 2 có trí nhớ còn hạn chế, các
em khó học thuộc những bài hát có lời ca tương đối dài hoặc có
nhiều lời ca. Đến lớp 4, 5, khả năng ghi nhớ của học sinh đã được
nâng cao hơn so với giai đoạn trước. Biểu hiện về năng lực âm nhạc
của học sinh rất khác biệt, mỗi lớp thường có cả những em học khá
giỏi, trung bình và học yếu. Cũng có những học sinh có năng khiếu ở
mặt này nhưng lại yếu ở mặt khác, ví dụ: hát đúng về cao độ thì lại
chưa vững về trường độ, có khả năng gõ đệm tốt nhưng lại yếu về
vận động theo nhạc… Đa số học sinh có khả năng hát kết hợp các
hoạt động khác như: vận động theo nhạc, gõ đệm, tham gia trò
chơi… Hứng thú, sở thích âm nhạc của học sinh không hoàn toàn
giống nhau, cảm nhận thẩm mĩ âm nhạc của các em cũng khác biệt.
1.2. Cơ sở thực tiễn

Sau 11 năm dạy học Âm nhạc, tôi đã thực hiện hàng trăm tiết dạy
bài dân ca cho học sinh từ lớp 1 đến lớp 5 ở trường Tiểu học Đồng
Nhân, quận Hai Bà Trưng, Hà Nội và thu được nhiều kinh nghiệm sư
phạm cũng như những phương pháp dạy học phù hợp. Nhờ tích luỹ
được một số kinh nghiệm nên việc dạy hát dân ca cho các em ngày
càng trở nên nhẹ nhàng và hiệu quả hơn.
2. Mục tiêu
- Trình bày những kinh nghiệm thu được sau quá trình nhiều năm
dạy hát dân ca cho học sinh Tiểu học.
- Trình bày hiệu quả thu được sau khi áp dụng những kĩ thuật dạy
hát dân ca.
- Đề xuất một số kiến nghị với Ban giám hiệu trường Tiểu học Đồng
Nhân và Phòng Giáo dục quận Hai Bà Trưng.
3. Đối tượng nghiên cứu
Các vấn đề về dạy hát dân ca cho học sinh trường Tiểu học Đồng
Nhân, quận Hai Bà Trưng, Hà Nội.
4. Phạm vi nghiên cứu
- Tham khảo một số tài liệu về giáo dục Âm nhạc trong trường phổ
thông ở Việt Nam.
- Thực tiễn dạy học Âm nhạc trong một số trường Tiểu học ở Hà Nội.
5. Kế hoạch nghiên cứu
- Thu thập tài liệu về dạy hát dân ca cho học sinh phổ thông.
- Vận dụng những kinh nghiệm của cá nhân vào các tiết dạy hát dân
ca ở trường.
- Trao đổi với đồng nghiệp về những kết quả thu được, điều chỉnh
cho phù hợp với thực tế dạy học tại nhà trường.
- Viết báo cáo về kinh nghiệm dạy hát dân ca.

Phần II- Nội dung sáng kiến kinh nghiệm
Theo sách giáo khoa hiện hành, học sinh Tiểu học được học 55 bài

hát, trong đó có 11 bài dân ca, đó là:
-
Quê hương tươi đẹp
(dân ca Nùng)
-
Lí cây xanh
(dân ca Nam Bộ)
-
Xoè hoa
(dân ca Thái)
-
Bắc kim thang
(dân ca Nam Bộ)
-
Gà gáy
(dân ca Cống)
-
Ngày mùa vui
(dân ca Thái)
-
Bạn ơi lắng nghe
(dân ca Ba na)
-
Cò lả
(dân ca đồng bằng Bắc Bộ)
-
Chim sáo
(dân ca Khmer)
-
Màu xanh quê hương

(dân ca Khmer)
-
Hát mừng
(dân ca Hrê)
Ngày mới vào nghề, tôi thấy có nhiều khó khăn khi dạy bài
hát dân ca cho học sinh, khó dạy hay được. Ví dụ: học sinh thường
hát rất buồn, không biết hát những tiếng có luyến, hát sai giai điệu
cả về cao độ và trường độ, các em chưa yêu thích bài dân ca… Trong
quá trình dạy học, tôi đã suy nghĩ để tìm biện pháp khắc phục những
hạn chế nào. Đến nay, việc dạy những bài này đã trở nên dễ dàng
hơn, đó là nhờ việc áp dụng dạy bài hát dân ca với quy trình gồm 7
bước, kèm theo một số kĩ thuật cụ thể trong từng bước.
Bước 1: Giới thiệu bài hát
Bước 2: Nghe hát mẫu
Bước 3: Đọc lời ca
Bước 4: Khởi động giọng
Bước 5: Tập hát từng câu
Bước 6: Hát cả bài
Bước 7: Củng cố, kiểm tra
Tuy quy trình dạy học giống với việc dạy hát các bài hát
thiếu nhi và nước ngoài, nhưng kĩ thuật dạy hát những bài hát dân
ca có nhiều khác biệt. Sự khác biệt này mới tạo nên những phong
cách, màu sắc khác nhau của mỗi bài hát.
Về áp dụng những kĩ thuật mới trong dạy hát dân ca, ở bước
giới thiệu bài hát, tôi thường dùng bản đồ, tranh ảnh để giới thiệu vị
trí địa lí và đời sống của đồng bào các dân tộc. Bước này rất hấp dẫn
học sinh và mang lại cho các em nhiều kiến thức bổ ích.
Trong bước nghe hát mẫu, tôi thường sưu tầm băng đĩa hình để cho
học sinh xem bài hát trên băng đĩa hình, để các em biết về trang
phục và động tác múa hát đặc trưng của từng vùng miền. Vì vậy, khi

dạy các em trình bày bài hát kết hợp vận động, các em đã thể hiện
được những động tác múa hát đặc trưng của mỗi dân tộc thêm tự
nhiên và hiệu quả hơn.
Trong bước đọc lời ca, tôi thường giải thích những từ khó trong bài
hát, ví dụ từ
Xoè hoa
trong bài cùng tên có nghĩa là múa hoa. Bài
Gà
gáy
, từ té le là một cách cảm nhận của đồng bào Cống về tiếng gáy
te te của chú gà trống choai. Bài
Bắc kim thang
, từ kèo là thanh gỗ
hoặc tre nằm trên cột nhà, làm khung đỡ trần nhà; té nghĩa là ngã;
làm chi nghĩa là làm gì; le le nghĩa là con vịt trời; bìm bịp là một loài
chim. Bài
Cò lả
, từ phủ là chỉ đơn vị hành chính ngày xưa, tương
đương như quận huyện ngày nay. Việc hiểu ý nghĩa những từ đó
giúp học sinh thấy gần gũi với bài hát hơn.
Trong bước khởi động giọng, trước đây tôi thường sử dụng gam
trưởng hoặc gam thứ của âm nhạc phương Tây cho học sinh khởi
động giọng, ví dụ:
Tuy nhiên, mỗi bài dân ca của Việt Nam có màu sắc riêng, và thường
viết bằng thang âm ngũ cung, như Pha Son La Đô Rê (
Quê hương
tươi đẹp
), Đô Rê Mi Son La (
Lí cây xanh
)…, vì thế việc sử dụng gam

trưởng, thứ của phương Tây là không phù hợp. Tôi thường sử dụng
chính thang âm của từng bài làm mẫu âm khởi động. Thậm chí có
bài tôi đã dùng giai điệu của bài hát làm mẫu để học sinh khởi động
giọng, ví dụ bài
Chim sáo
tôi đã sử dụng câu hát cuối là mẫu âm:
Việc sử dụng mẫu âm này vừa giúp học sinh bước đầu được nghe âm
hưởng của bài hát, ngoài ra còn giúp các em được tiếp xúc với giai
điệu để học bài hát dễ dàng hơn.
Khi dạy bài hát dân ca, việc chia các câu hát trong bài dân ca phải
hết sức linh hoạt, có thể có câu hát dài, có câu hát ngắn vì bài dân
ca thường được xây dựng từ thơ lục bát, lời ca đệm thêm bằng
những hư từ nên cấu trúc không cân đối. Ví dụ bài
Xoè hoa
được
chia thành 4 câu hát với độ dài ngắn không đều nhau:

Bùng bong bính boong ngân nga tiếng cồng vang vang.
Nghe tiếng chiêng reo vui rộn ràng.
Nghe tiếng khèn tiếng sáo vang lừng.
Tay

nắm tay ta cùng xoè hoa.
Hoặc bài
Cò lả
cũng được chia thành 4 câu hát dài ngắn khác nhau.
Con cò cò bay lả lả bay la,
Bay từ từ cửa phủ, bay ra ra cánh đồng.
Tình tính tang tang tính tình ơi bạn rằng ơi bạn ơi,
Rằng có biết biết hay chăng, rằng có nhớ nhớ hay chăng.

Tập hát từng câu là bước trọng tâm của việc dạy hát. Khi dạy các bài
dân ca, tôi thường tăng cường hát mẫu để hướng dẫn học sinh hát
đúng những tiếng có dấu luyến cũng như thể hiện được sắc thái của
bài. Cũng vì có câu hát dài ngắn không đều, nên khi dạy từng câu, có
những câu phải dạy khá kĩ các em mới hát đúng giai điệu, cũng như
những tiếng hát luyến. Ví dụ bài
Cò lả
, câu hát
Rằng có biết biết hay
chăng, rằng có nhớ nhớ hay chăng
là câu hát dài và có nhiều tiếng
hát luyến nên tôi thường cho học sinh tập hát nhiều lần hơn, kĩ hơn
so với 3 câu khác. Ngoài ra, tôi cũng hướng dẫn các em cách lấy hơi
2 lần, ở đầu câu và giữa câu hát.
Trong quá trình áp dụng một số kĩ thuật mới trong dạy hát dân ca
cho học sinh từ lớp 1 đến lớp 5 ở trường Tiểu học Đồng Nhân, tôi đã
điều tra và lưu lại những kết quả thử nghiệm, nhằm so sánh về mức
độ học sinh đạt được các yêu cầu về hát dân ca. Cụ thể là:
Các mức độ yêu cầu
Kết quả ở những
lớp không áp
dụng kĩ thuật
Kết quả ở những
lớp có áp dụng kĩ
thuật
Hát đúng giai điệu, lời ca khoảng 75% khoảng 90%
Biết hát kết hợp với gõ đệm theo 3
cách (nhịp, phách, tiết tấu lời ca)
khoảng 80% khoảng 95%
Biết hát kết hợp với vận động theo

nhạc
khoảng 75% khoảng 90%
Thuộc tên các bài dân ca đã học khoảng 60% khoảng 85%
Yêu thích các bài dân ca khoảng 65% khoảng 90%

Phần III- Kết luận và kiến nghị
1. Kết luận
- Sáng kiến kinh nghiệm này được xây dựng không chỉ dựa vào kinh
nghiệm cá nhân, mà còn căn cứ vào cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn
việc dạy học Âm nhạc ở Tiểu học cũng như tham khảo một số tài liệu
về dạy hát dân ca cho học sinh phổ thông.
- Sáng kiến kinh nghiệm đã trình bày về phương pháp và một số kĩ
thuật dạy hát dân ca cho học sinh Tiểu học nhằm gây hứng thú cho
học sinh, giúp các em hát đúng giai điệu, lời ca và thêm yêu thích
các bài dân ca Việt Nam.
- Sáng kiến kinh nghiệm đã được trao đổi giữa giáo viên dạy Âm
nhạc tại một số trường Tiểu học ở quận Hai Bà Trưng. Kết quả cho
thấy, đó là những vấn đề có tính khả thi và phù hợp với điều kiện
dạy học hiện nay. Giáo viên có thể dễ dàng thực hiện, học sinh tiếp
thu kiến thức dễ dàng, hầu hết các em hoàn thành mục tiêu tiết học.
2. Kiến nghị
Để sáng kiến kinh nghiệm trên phát huy được hiệu quả cao hơn
trong hoạt động dạy hát dân ca cho học sinh Tiểu học, chúng tôi đề
nghị Ban giám hiệu trường Tiểu học Đồng Nhân tiếp tục trang bị
những phương tiện dạy học cần thiết như: tranh ảnh, băng đĩa hình
về múa hát dân ca các dân tộc. Việc dạy hát dân ca có thể đạt hiệu
quả cao hơn nếu được thực hiện trên giáo án điện tử, điều này giúp
học sinh được học bằng đa giác quan: nghe, nhìn, cảm nhận, vận
động…
Dạy hát dân ca là góp phần gìn giữ và phát huy những bản sắc văn

hoá của dân tộc. Nhận thức được vấn đề này, tôi đã suy nghĩ và có
nhiều tìm tòi trong việc dạy hát dân ca cho học sinh. Trên đây là một
số kinh nghiệm tôi thu được trong quá trình dạy học, chúng hoàn
toàn có tính khả thi, phù hợp với điều kiện dạy học thực tế. Tôi đã
chia sẻ những kinh nghiệm dạy học của mình với đồng nghiệp, họ
cũng áp dụng và thu được những kết quả tốt hơn trong dạy học. Nhờ
thực hiện những kinh nghiệm này, học sinh của chúng tôi đã biết
trình bày những bài dân ca được hay hơn và các em cũng ngày càng
yêu thích các bài hát dân ca Việt Nam.

Tài liệu tham khảo
- Sách giáo khoa Âm nhạc lớp 4, 5. Nhà xuất bản Giáo dục.
- Sách Giáo viên Âm nhạc lớp 1, 2, 3, 4, 5. Nhà xuất bản Giáo dục.
- Phương pháp dạy học các môn học ở Tiểu học, Nhà xuất bản Giáo
dục, 2007.
- Phương pháp dạy học Âm nhạc, Hoàng Long, Nhà xuất bản Giáo
dục.
- Tài liệu bồi dưỡng thường xuyên môn Âm nhạc ở Tiểu học, Nhà
xuất bản Giáo dục.
Và một số tài liệu khác.
Trần Thu Thủy (GV Âm nhạc trường TH Đồng Nhân, Hai Bà Trưng,
Hà Nội)