Tổ chức dạy học ngoại khóa trong dạy học phần Điện học Vật lý lớp 11 trung học phổ thông theo hướng tích cực hóa hoạt động nhận thức và bồi dưỡng năng lực sáng tạo

1
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC



NGUYỄN THỊ CHINH



TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA TRONG DẠY
HỌC PHẦN “ĐIỆN HỌC” VẬT LÝ LỚP 11 TRUNG HỌC
PHỔ THÔNG THEO HƯỚNG TÍCH CỰC HÓA HOẠT
ĐỘNG NHẬN THỨC VÀ BỒI DƯỠNG
NĂNG LỰC SÁNG TẠO CỦA HỌC SINH



LUẬN VĂN THẠC SĨ SƯ PHẠM VẬT LÝ


HÀ NỘI – 2012

2
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC



NGUYỄN THỊ CHINH

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA TRONG DẠY
HỌC PHẦN “ĐIỆN HỌC” VẬT LÝ LỚP 11 TRUNG HỌC
PHỔ THÔNG THEO HƯỚNG TÍCH CỰC HÓA HOẠT
ĐỘNG NHẬN THỨC VÀ BỒI DƯỠNG
NĂNG LỰC SÁNG TẠO CỦA HỌC SINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƯ PHẠM VẬT LÝ
CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP
DẠY HỌC BỘ MÔN VẬT LÝ
Mã số: 60 14 10

Người hướng dẫn khoa học: TS Ngô Diệu Nga


HÀ NỘI – 2012

5
MỤC LỤC
Trang phụ bìa
Lời cảm ơn
Danh mục các kí hiệu, các chữ viết tắt
Mục lục
MỞ ĐẦU 1
Chƣơng 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA HOẠT ĐỘNG 6 NGOẠI
KHÓA VẬT LÍ Ở TRƢỜNG PHỔ THÔNG.
1.1. Cơ sở lí luận của hoạt động ngoại khóa vật lí ở trường phổ thông 6
1.1.1. Các vấn đề chung về hình thức tổ chức dạy học ở trường phổ thông 6
1.1.2. Các nhiệm vụ cơ bản của dạy học Vật lí ở trường phổ thông 8

1.1.3. Hoạt động ngoại khóa 9
1.1.4. Nội dung, hình thức tổ chức và phương pháp dạy học ngoại khóa 11
vật lí
1.1.5. Quy trình tổ chức hoạt động ngoại khóa về vật lí 24
1.1.6. Cơ sở đánh giá hiệu quả hoạt động ngoại khóa trong việc phát 29
huy tính tích cực hóa hoạt động nhận thức và bồi dưỡng năng
lực sáng tạo của học sinh.
1.2. Thực trạng của hoạt động ngoại khóa và tình hình dạy và học 34
phần “Điện học” trong nhà trường phổ thông hiện nay
1.2.1. Mục đích điều tra 34
1.2.2. Phương pháp điều tra 35
1.2.3. Đối tượng điều tra 35
1.2.4. Kết quả điều tra 35
Kết luận chương 1 43
Chƣơng 2: TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA PHẦN "ĐIỆN HỌC" VẬT LÍ 11
NHẰM PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC VÀ BỒI DƢỠNG NĂNG LỰC SÁNG TẠO
CHO HỌC SINH
2.1. Ý tưởng sư phạm khi soạn thảo tiến trình tổ chức hoạt động 44
ngoại khóa phần “Điện học ” vật lí 11

6
2.2. Mục tiêu của hoạt động ngoại khóa phần “Điện học” 45
2.2.1. Mục tiêu về kiến thức 45
2.2.2. Mục tiêu về kĩ năng 46
2.2.3. Mục tiêu phát triển tư duy 46
2.3. Nội dung của hoạt động ngoại khóa phần “Điện học” vật lí 11 46
2.4. Hình thức và phương pháp tổ chức hoạt động ngoại khóa 57
phần “Điện học” vật lí 11
2.5. Hướng dẫn thiết kế, chế tạo các dụng cụ điện sử dụng nguồn một chiều, 60
đáp ứng các nhiệm vụ hoạt động ngoại khoá phần “Điện học” vật lí 11

2.6. Tổ chức ngày Hội vui vật lí 74
Kết luận chương 2 80
Chƣơng 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM 81
3.1. Mục đích của thực nghiệm sư phạm 81
3.2. Đối tượng và thời gian thực nghiệm sư phạm 81
3.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm 81
3.4. Phân tích diễn biến và đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm 82
phần học sinh thiết kế, chế tạo dụng cụ điện
3.5. Phân tích diễn biến và đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm 93
phần học sinh báo cáo kết quả và tham gia hội vui vật lí
Kết luận chương 3 106
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ 107
TÀI LIỆU THAM KHẢO 108
PHỤ LỤC 110
TÓM TẮT LUẬN VĂN

MỞ ĐẦU
1. Lý do nghiên cứu
Bước vào thế kỷ 21, sự bùng nổ thông tin và khoa học kỹ thuật đã làm
thay đổi mục tiêu giáo dục truyền thống, từ mục tiêu chủ yếu trang bị kiến thức
sang chủ yếu đào tạo kỹ năng, năng lực. Sự nghiệp công nghiệp hoá - hiện đại hoá
và tiến trình hội nhập quốc tế của đất nước đòi hỏi nguồn nhân lực có trình độ cao,
năng động, sáng tạo và phẩm chất đạo đức tốt. Trước tình hình đó, yêu cầu ngành
giáo dục phải có những thay đổi về chương trình, nội dung, đặc biệt là đổi mới mạnh
mẽ về phương pháp giáo dục. Báo cáo chính trị Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI
của Đảng nêu rõ: “Đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục theo hướng chuẩn hóa,
hiện đại hóa, xã hội hóa; đổi mới chương trình, nội dung, phương pháp dạy học; đổi
mới cơ chế quản l í giáo dục, phát triển đội ngũ giáo viên và cán bộ quản l í giáo dục,
đào tạo. Tập trung nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo, coi trọng giáo dục đạo đức,
lối sống, năng lực sáng tạo, kỹ năng thực hành”. Điều 28.2 Luật giáo dục cũng quy

định: “Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ
động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi
dưỡng phương pháp tự học, khả năng làm việc nhóm; rèn luyện kỹ năng vận dụng
kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập
cho học sinh”.
Do sự hạn chế của thời gian trên lớp trong chương trình chính khóa, đồng
thời với sự gia tăng không ngừng của tri thức đã làm xuất hiện mâu thuẫn giữa
nhu cầu nhận thức của học sinh với tính kế hoạch của chương trình. Thực tế cho
thấy, dạy học nội khoá vẫn còn rất nặng nề, chưa kích thích được sự hứng thú
học tập và chưa phát triển được năng lực sáng tạo của học sinh. Thời gian để học
sinh thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn là quá ít so với kiến thức học
sinh đã được học. Do vậy, để đạt được mục tiêu đã đề ra của nền giáo dục, cần
phải đa dạng hoá các hình thức tổ chức hoạt động học tập của học sinh, cần phải
khẳng định vai trò quan trọng của hoạt động ngoài giờ lên lớp (hay hoạt động
ngoại khoá). Đây là một hình thức dạy học có ý nghĩa và vai trò hết sức quan
trọng, mang lại hiệu quả cao, nó không những giúp học sinh củng cố các kiến
thức đã học ở nội khoá mà còn giúp đào sâu, mở rộng kiến thức, phát huy tính
tích cực, sáng tạo của học sinh nhưng hiện nay chưa được chú trọng ở các trường
phổ thông nước ta.
Đặc biệt, do đặc thù của vật lí học là một khoa học thực nghiệm nên trong
giảng dạy và học tập môn vật l í, thực nghiệm là một khâu có vai trò quan trọng.
Nó không chỉ làm tăng tính hấp dẫn của môn học, giúp học sinh hiểu sâu sắc hơn
các kiến thức lí thuyết đã học và rèn kỹ năng thực nghiệm của học sinh, từng
bước tạo cho học sinh một trực giác nhạy bén đối với các hiện tượng vật lí. Một
trong những khâu quan trọng của quá trình đổi mới phương pháp dạy học vật lí
là tăng cường các hoạt động thực nghiệm của học sinh trong quá trình học tập.
Thông qua thực nghiệm, học sinh sẽ được rèn luyện kĩ năng, kĩ xảo, giáo dục
tổng hợp, hình thành tư duy sáng tạo và tinh thần làm việc tập thể. Qua đó, học
sinh có được một số kĩ năng sử dụng các máy móc thiết bị cơ bản làm cơ sở cho
việc sử dụng những công cụ trong công việc cũng như trong cuộc sống. Tuy

nhiên, số tiết thực hành còn quá ít nên việc tổ chức hoạt động ngoại khóa vật lí là
thực sự cần thiết.
Qua quá trình trực tiếp giảng dạy vật lí nhiều năm ở trường THPT , chúng
tôi nhận thấy: phần “Điện học” chiếm một tỉ lệ lớn trong chương trình vật lí 11.
Kiến thức phần này tương đối khó , có nhiều hiện tượng vật lí l í thú, khả năng
ứng dụng trong khoa học kĩ thuật và trong đời sống rất lớn mà trong quá trình tổ
chức dạy học chưa khai thác được. Dẫn đến việc vận dụng chúng để giải thích
các hiện tượng thực tế hay việc vận dụng vào thực tiễn đời sống đối với học sinh
là tương đối khó khăn. Ngoài ra, phần này cũng có những thiết bị điện đơn giản
mà học sinh có thể tự chế tạo được hoặc khai thác từ những thiết bị đã có sẵn
trong thực tế để tạo ra các thiết bị điện phục vụ cuộc sống nhưng giáo viên đã
không tổ chức cho học sinh tự thiết kế. Do vậy, trong học nội khóa, học sinh
không có cơ hội được rèn luyện các kĩ năng, chưa khơi dậy được sự hứng thú, tích
cực trong học tập và tư duy sáng tạo của học sinh.
Với mong muốn góp phần vào việc nâng cao chất lượng, hiệu quả dạy và
học vật lí ở trường THPT, chúng tôi chọn đề tài: Tổ chức hoạt động ngoại khóa
trong dạy học phần “Điện học” Vật lý lớp 11 trung học phổ thông theo hướng
tích cực hóa hoạt động nhận thức và bồi dưỡng năng lực sáng tạo của học
sinh.
2. Mục tiêu nghiên cứu
Nghiên cứu việc tổ chức hoạt động ngoại khóa phần “Điện học ” Vật lí lớp
11 nhằm kích thích hứng thú học tập, phát huy được tính tích cực và bồi dưỡng
năng lực sáng tạo của học sinh, đồng thời củng cố kiến thức đã học trong chương
trình nội khóa và giúp học sinh hiểu rõ hơn cách thức ứng dụng vật lí vào đời
sống, kĩ thuật.
3. Phạm vi nghiên cứu
+ Tổ chức hoạt động ngoại khoá phần "Điện học'' vật lí lớp 11 THPT.
+ Thực nghiệm sư phạm tại một số trường THPT Thạch Thất – Hà Nội.
4. Đối tƣợng nghiên cứu
Hoạt động ngoại khóa vật lí trong dạy học Vật lí ở trường phổ thông.

5. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu cơ sở lí luận về hoạt động ngoại khóa nói chung và ngoại khoá vật lí
nói riêng.
- Nghiên cứu cơ sở lí luận của phương pháp dạy học Vật lí để phát huy tính tích
cực và bồi dưỡng năng lực sáng tạo của học sinh.
- Nghiên cứu nội dung kiến thức phần “Điện học” trong chương trình vật lí phổ
thông.
- Điều tra thực trạng và đề xuất giải pháp việc tổ chức dạy học ngoại khóa Vật lí
tại các trường THPT.
- Xây dựng nội dung ngoại khóa phần “Điện học” thuộc chương trình Vật lí lớp 11
THPT.
- Tổ chức thực nghiệm, đánh giá kết quả thực nghiệm, rút ra các kết luận cần
thiết.
6. Giả thuyết nghiên cứu
Nếu tổ chức dạy học bằng hoạt động ngoại khoá có nội dung phù hợp với
mục tiêu dạy học và đối tượng học sinh, có hình thức hoạt động phong phú sẽ
không những giúp học sinh ôn tập, củng cố, vận dụng kiến thức một cách hiệu
quả mà còn phát huy được tính tích cực, tự chủ và bồi dưỡng năng lực sáng tạo
cho họ.
7. Dự kiến luận cứ
7.1. Luận cứ lí thuyết
- Các cơ sở lí luận về dạy học tích cực.
- Các phương pháp tổ chức hoạt động ngoài giờ lên lớp.
- Các biện pháp phát huy tính tích cực hóa hoạt động nhận thức và bồi dưỡng
năng lực sáng tạo của học sinh.
7.2. Luận cứ thực tế
- Phiếu điều tra, trao đổi với giáo viên; phiếu điều tra, khảo sát trên học sinh.
- Minh chứng của diễn biến dạy học ngoại khóa phần “Điện học” và các kết quả
học tập của học sinh.
8. Phƣơng pháp chứng minh luận điểm

Sử dụng các nhóm phương pháp sau:
- Phương pháp nghiên cứu lí thuyết.
- Phương pháp điều tra.
- Phương pháp thực nghiệm sư phạm.
- Phương pháp thống kê toán học.
9. Đóng góp của đề tài
- Góp phần đưa cơ sở lí luận của hoạt động ngoại khóa vào thực tiễn.
- Có thể làm tài liệu tham khảo cho hoạt động ngoại khóa ở các trường THPT.
- Góp phần vào công cuộc đổi mới phương pháp dạy học.
10. Cấu trúc luận văn
Ngoài phần mở đầu, khuyến nghị, tài liệu tham khảo luận văn dự kiến
được trình bày trong 3 chương:
Chương 1. Cơ sở lí luận và thực tiễn của hoạt động ngoại khóa vật lí ở trường phổ
thông.
Chương 2. Tổ chức hoạt động ngoại khóa phần “Điện học” vật lí 11 nhằm phát
huy tính tích cực và bồi dưỡng năng lực sáng tạo cho học sinh.
Chương 3. Thực nghiệm sư phạm.

CHƢƠNG 1
CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA
VẬT LÍ Ở TRƢỜNG PHỔ THÔNG
1.1. Cơ sở lí luận của hoạt động ngoại khóa vật lí ở trƣờng phổ thông
1.1.1. Các vấn đề chung về hình thức tổ chức dạy học ở trường phổ thông
* Các dạng tổ chức dạy học cơ bản: Dạng toàn lớp; dạng nhóm; dạng cá nhân
* Các hình thức tổ chức dạy học ở trường phổ thông: Hình thức lớp – bài; hình
thức thảo luận tập thể; hình thức hoạt động ngoại khóa;
1.1.2. Các nhiệm vụ cơ bản của dạy học Vật lí ở trường phổ thông
- Trang bị cho học sinh hệ thống kiến thức vật lí phổ thông, cơ bản, ở mức độ
hiện đại.
- Phát triển tư duy khoa học ở học sinh: rèn luyện những thao tác, hành động,

phương pháp nhận thức cơ bản, nhằm chiếm lĩnh kiến thức vật lí, vận dụng sáng
tạo để giải quyết vấn đề trong học tập và hoạt động thực tiễn sau này.
- Bồi dưỡng cho học sinh thế giới quan duy vật biện chứng, giáo dục lòng yêu
nước, thái độ đối với lao động, đối với cộng đồng,…
- Góp phần giáo dục kỹ thuật tổng hợp và hướng nghiệp cho học sinh.
1.1.3. Hoạt động ngoại khóa
1.1.3.1. Khái niệm hoạt động ngoại khóa
Hoạt động ngoại khóa là hoạt động được tổ chức ngoài giờ học các môn văn
hóa ở trên lớp , là một trong những mảng hoạt động giáo dục quan trọng ở nhà
trường phổ thông. Hoạt động này có nghĩa hỗ trợ cho giáo dục nội khóa, góp phần
phát triển và hoàn thiện nhân cách, bồi dưỡng năng khiếu và tài năng sáng tạo của
học sinh.
1.1.3.2. Vị trí của hoạt động ngoại khóa trong hệ thống các hình thức tổ chức
dạy học ở trường phổ thông
Nhà trường phổ thông có ba hình thức tổ chức đào tạo là: Dạy học trên lớp, giáo
dục lao động kỹ thuật tổng hợp và hướng nghiệp dạy nghề và công tác giáo dục
ngoài giờ lên lớp. Công tác ngoại khóa thuộc lĩnh vực thứ hai của công tác giáo
dục ngoài giờ lên lớp ở trường phổ thông.
1.1.3.3. Tác dụng của hoạt động ngoại khóa trong hệ thống các hình thức tổ
chức dạy học ở trường phổ thông
 Về giáo dục nhận thức: giúp học sinh củng cố, đào sâu, mở rộng những tri
thức đã học trên lớp, ngoài ra giúp học sinh vận dụng tri thức đã học vào giải quyết
những vấn đề thực tiễn đời sống.
 Về rèn luyện kỹ năng: hoạt động ngoại khóa rèn luyện cho học sinh khả
năng tự quản, kỹ năng tổ chức, điều khiển, làm việc theo nhóm, ngoài ra còn góp
phần phát triển kỹ năng giao tiếp, giải quyết vấn đề, chế tạo dụng cụ,…
 Về giáo dục tinh thần thái độ: hoạt động ngoại khóa tạo hứng thú học tập,
khơi dậy lòng ham hiểu biết, lôi cuốn học sinh tự giác tham gia nhiệt tình các
hoạt động, phát huy tính tích cực, nỗ lực của học sinh.
 Về rèn luyện năng lực tư duy: các loại tư duy có thể rèn luyện cho học

sinh trong dạy học là: tư duy logic, tư duy trừu tượng , tư duy kinh nghiệm , tư
duy phân tích, tư duy tổng hợp, tư duy sa
́
ng ta
̣
o,….
1.1.3.4. Các đặc điểm của giờ học ngoại khóa
- Việc tổ chức hoạt động ngoại khóa dựa trên tính tự nguyện tham gia của học
sinh và có sự hướng dẫn của giáo viên.
- Số lượng học sinh tham gia không hạn chế, có thể là theo nhóm nhưng cũng có
thể là tập thể đông người, không phân biệt trình độ học sinh.
- Có kế hoạch cụ thể về mục đích, nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức,
lịch hoạt động cụ thể và thời gian thực hiện.
- Kết quả hoạt động ngoại khóa của học sinh không không đánh giá bằng điểm
số như đánh giá kết quả học tập nội khóa.
- Việc đánh giá kết quả của hoạt động ngoại khóa vật lí thông qua tính tích cực,
sáng tạo của học sinh và sản phẩm của quá trình hoạt động. Ngoài ra, kết quả của
hoạt động ngoại khóa được đánh giá một cách công khai thông qua cả giáo viên và
học sinh.
- Nội dung và hình thức tổ chức hoạt động ngoại khóa phải đa dạng, phong phú,
mềm dẻo, hấp dẫn để lôi cuốn được nhiều học sinh tham gia.
1.1.4. Nội dung, hình thức tổ chức và phương pháp dạy học ngoại khóa vật lí
1.1.4.1. Nội dung ngoại khóa vật lí
- Đào sâu nghiên cứu những kiến thức lí thuyết về vật lí và kĩ thuật.
- Nghiên cứu những lĩnh vực riêng biệt của vật lí học ứng dụng như kỹ thuật
điện, kỹ thuật vô tuyến, kỹ thuật chụp ảnh
- Nghiên cứu thiết kế, chế tạo và sử dụng các dụng cụ, làm thí nghiệm vật lí,
nghiên cứu những ứng dụng của vật lí trong cuộc sống.
Việc lựa chọn nội dung nào để tổ chức hoạt động ngoại khóa vật lí, giáo viên
phải dựa vào một số yếu tố, đó là:

- Vai trò của hoạt động ngoại khóa vật lí.
- Xuất phát từ đặc điểm nội dung kiến thức vật lí có tính trừu tượng, có nhiều ứng
dụng trong thực tiễn nhưng trong nội khóa chưa đáp ứng được.
- Nội dung ngoại khóa phải hấp dẫn để thu hút được đông đảo học sinh tự
nguyện tham gia, kết hợp các nội dung để tổ chức ngoại khóa sẽ làm cho hoạt
động phong phú hơn và thu hút được nhiều học sinh tham gia hơn
1.1.4.2. Các hình thức hoạt động ngoại khóa về vật lí
Có thể phân ra các hình thức hoạt động ngoại khóa về vật lí theo số lượng
học sinh tham gia, cũng có thể phân theo nội dung ngoại khóa, cách thức tổ chức
hoặc theo thời gian và địa điểm diễn ra hoạt động ngoại khóa… Chẳng hạn:
- Dựa vào số lượng học sinh tham gia ngoại khóa, có: hoạt động ngoại khóa theo các
nhóm và hoạt động ngoại khóa có tính quần chúng rộng rãi.
- Dựa vào cách thức tổ chức cho học sinh tham gia ngoại khóa, có: tham quan
các công trình kỹ thuật ứng dụng vật lí, câu lạc bộ vật lí, hội vui vật lí,
- Dựa vào cách thức tham gia hoạt động ngoại khóa của học sinh, có:
+ Học sinh đọc sách báo về vật lí và kĩ thuật.
+ Học sinh tổ chức các buổi báo cáo và dạ hội về các vấn đề vật lí – kĩ thuật.
+ Học sinh tổ chức triển lãm, giới thiệu những kết quả tự học, tự nghiên cứu, chế
tạo hoặc làm báo tường hoặc tập san về vật lí – kĩ thuật.
+ Tham gia thiết kế, chế tạo và sử dụng các dụng cụ vật lí, các mô hình kỹ thuật.
+ Luyện tập giải các bài tập vật lí.
1.1.4.3. Phương pháp dạy học bằng hoạt động ngoại khóa vật lí
Phương pháp dạy học hoạt động ngoại khóa vật lí thường có tính mềm dẻo,
không cứng nhắc, phụ thuộc vào nội dung của hoạt động ngoại khóa và trình độ
của giáo viên cũng như học sinh. Trong dạy học ngoại khóa, việc hướng dẫn của
giáo viên theo các kiểu định hướng: định hướng tìm tòi, định hướng khái quát
chương trình hóa, định hướng tái tạo.
1.1.5. Quy trình tổ chức hoạt động ngoại khóa về vật lí
Bước 1: Lựa chọn chủ đề ngoại khoá và đặt tên cho hoạt động ngoại khóa
Bước 2: Lập kế hoạch ngoại khoá

Bước 3: Tiến hành hoạt động ngoại khoá theo kế hoạch
Bước 4: Tổ chức cho học sinh báo cáo kết quả, tham gia hội vui, rút kinh nghiệm, khen
thưởng.
1.1.5.1. Quy trình tổ chức hội thi vật lí
Bước 1: Xác định chủ đề, mục tiêu, nội dung và đặt tên cho hội thi
Bước 2: Xác định thời gian, địa điểm tổ chức hội thi
Bước 3: Tổ chức công tác thông tin, tuyên truyền, vận động cho hội thi
Bước 4: Thành lập ban tổ chức hội thi
Bước 5: Thiết kế chương trình hội thi
Bước 6: Dự trù kinh phí, chuẩn bị cơ sở vật chất cho hội thi
Bước 7: Tổ chức hội thi
Bước 8: Tổng kết hội thi
1.1.5.2. Một số yêu cầu cần đáp ứng khi tổ chức hội thi
+Nên mời những người có kinh nghiệm tổ chức vào BTC; những người có
chuyên môn trong lĩnh vực thi vào BGK; người có khả năng sử dụng máy tính
vào BTK.
+ Người dẫn chương trình: chọn người có kiến thức vững vàng, thông minh,
nhanh nhẹn trong ứng xử, đối đáp, có chất giọng truyền cảm, phát âm rõ ràng,
biết cách pha trò để không khí hội thi được sôi nổi.
+ Hội trường, âm thanh, ánh sáng, phương tiện kĩ thuật: phải được chuẩn bị
chu đáo, bố trí hợp lí.
+ Nội dung các câu hỏi trong hội thi phải: ngắn gọn, rõ ràng, chính xác, dễ hiểu,
phù hợp với năng lực và trình độ nhận thức của học sinh, thời gian trả lời phải hợp
lí.
1.1.5.3. Một số hình thức của hội thi vật lí
- Thi trả lời nhanh.
- Thi giải thích hiện tượng.
- Thi giải bài tập.
- Thi giải ô chữ.
- Thi chơi một số trò có sử dụng kiến thức vật lí,…

1.1.6. Cơ sở đánh giá hiệu quả hoạt động ngoại khóa trong việc phát huy
tính tích cực và bồi dưỡng năng lực sáng tạo của học sinh trong dạy học
vật lí
1.1.6.1. Tính tích cực của học sinh trong hoạt động học tập
 Khái niệm về tính tích cực của học sinh trong học tập
Tính tích cực trong học tập là một hiện tượng sư phạm biểu hiện ở sự cố gắng
cao về nhiều mặt trong học tập. Tích cực học tập thực chất là nói đến tích cực nhận
thức. Tính tích cực nhận thức là trạng thái hoạt động nhận thức của học sinh, đặc
trưng ở khát vọng học tập, cố gắng trí tuệ và nghị lực cao trong quá trình nắm vững
kiến thức.
 Các biểu hiện của tính tích cực trong học tập
Tính tích cực của học sinh trong học tập biểu hiện qua các hành động cụ thể như:
- Học sinh sẵn sàng, hồ hởi đón nhận các nhiệm vụ mà giáo viên giao cho.
- Học sinh tự nguyện tham gia vào các hoạt động học tập.
- Học sinh tự giác thực hiện các nhiệm vụ mà mình đã nhận mà không cần phải
để giáo viên đôn đốc, nhắc nhở.
- Học sinh yêu cầu được giải đáp thắc mắc về những lĩnh vực còn chưa rõ.
- Học sinh mong muốn được đóng góp ý kiến với giáo viên, với bạn bè những
thông tin mới mẻ hoặc những kinh nghiệm có được ngoài sách vở, từ những nguồn
khác nhau.
- Học sinh tận dụng thời gian rỗi của mình để cố gắng hoàn thành công việc,
hoặc hoàn thành công việc sớm hơn thời hạn hoặc xin nhận thêm nhiệm vụ
- Học sinh thường xuyên trao đổi, tranh luận với bạn bè để tìm phương án giải quyết
vấn đề, mong muốn được giáo viên giúp đỡ, chỉ dẫn mà không nản chí khi gặp khó
khăn,
1.1.6.2. Năng lực sáng tạo của học sinh trong hoạt động học tập
 Khái niệm năng lực sáng tạo
Năng lực sáng tạo có thể hiểu là khả năng tạo ra những giá trị mới về vật
chất hoặc tinh thần, tìm ra cái mới, giải pháp mới, công cụ mới, vận dụng thành
công những hiểu biết đã có vào hoàn cảnh mới. Năng lực sáng tạo gắn liền với kĩ

năng, kĩ xảo và vốn hiểu biết của chủ thể.
 Đặc điểm của sự sáng tạo
Sự sáng tạo xuất hiện trong quá trình tư duy trực giác. Trong sáng tạo, tri
thức được thu nhận một cách nhảy vọt, một cách trực tiếp. Tư duy trực giác thể
hiện như một quá trình ngắn gọn, chớp nhoáng mà ta không thể nhận biết được
diễn biến.
 Các biểu hiện của sự sáng tạo trong học tập vật lí
Những hành động của học sinh trong học tập có mang tính sáng tạo như:
- Từ những kinh nghiệm thực tế, từ các kiến thức đã có, học sinh nêu được mô hình.
Trong chế tạo thiết bị điện thì học sinh đưa ra được các phương án thiết kế, chế tạo
dụng cụ và có thể đưa ra được nhiều cách chế tạo khác nhau. Đề xuất được những
sáng kiến kĩ thuật để tạo ra các thiết bị hoạt động chính xác hơn, dụng cụ bền đẹp
hơn,…
- Đề xuất được những phương án cụ thí nghiệm, dùng các dụng cụ đã tự chế tạo
được để làm thí nghiệm kiểm tra dự đoán và kiểm nghiệm lại lí thuyết đã học.
- Vận dụng kiến thức đã học vào thực tế một cách linh hoạt như giải thích một số
hiện tượng vật lí, giải thích các ứng dụng của vật lí trong kĩ thuật có liên quan,
1.1.6.3. Phương pháp đánh giá
* Quan sát: Giáo viên sử dụng các giác quan (chủ yếu bằng mắt) để theo dõi, tri giác
mọi diễn biến hoạt động của học sinh nhằm thu thập thông tin phản ánh về các biểu
hiện của hành vi, thái độ, kĩ năng, tính tích cực của học sinh làm cơ sở đánh giá. Quan
sát được thực hiện trong suốt quá trình hoạt động, từ khâu chuẩn bị, diễn biến đến kết
thúc hoạt động.
* Điều tra
+ Điều tra bằng cách trao đổi ý kiến trực tiếp với giáo viên, học sinh (phỏng
vấn).
+ Sử dụng “Phiếu điều tra”.
1.2. Thực trạng hoạt động ngoại khóa và tình hình dạy học phần "Điện học"
trong nhà trƣờng phổ thông hiện nay
1.2.1. Mục đích điều tra

Tìm hiểu thực trạng hoạt động ngoại khóa và tình hình dạy học phần “Điện
học” ở một số trường THPT ở Hà Nội, đối chiếu với mục tiêu dạy học các kiến
thức này trong chương trình Vật lí lớp 11 để phát hiện ra những điểm còn hạn
chế của cả giáo viên và học sinh khi dạy và học phần kiến thức này. Những kết
quả tìm hiểu được về thực trạng hoạt động ngoại khóa và tình hình dạy và học là
một cơ sở để chúng tôi xây dựng nội dung, phương pháp và hình thức tổ chức
hoạt động ngoại khóa về “Điện học” trong chương trình Vật lí lớp 11 THPT.
1.2.2. Phương pháp điều tra
+ Điều tra giáo viên: thông qua phiếu điều tra (phụ lục 2), trao đổi trực tiếp, tham
khảo giáo án, dự giờ dạy trên lớp.
+ Điều tra học sinh: thông qua phiếu điều tra (phụ lục 3), trao đổi trực tiếp, tìm
hiểu thông qua các bài kiểm tra của học sinh, quan sát học sinh trong các giờ học
trên lớp.
1.2.3. Đối tượng điều tra
Điều tra 146 giáo viên (trong đó có 28 giáo viên vật lí) và 176 học sinh của
các trường: Trường THPT Thạch Thất; Trường THPT Hai Bà Trưng - Huyện
Thạch Thất – Hà Nội và trường THPT Ngọc Tảo - Huyện Phúc Thọ - Hà Nội.
1.2.4. Kết quả điều tra
1.2.4.1. Thực trạng hoạt động ngoại khóa trong nhà trường phổ thông hiện nay
Hầu hết giáo viên nhận thức rất rõ tầm quan trọng của hoạt động ngoại khóa
nói chung, ngoại khóa vật lí nói riêng. Trong những năm gần đây, hoạt động này
đã được quan tâm nhưng thực tế thì việc tổ chức hoạt động ngoại khóa ở các
trường phổ thông rất hạn chế hoặc nếu có thì tổ chức chỉ mang tính hình thức.
1.2.4.2. Tình hình dạy và học phần "Điện học"
* Tình hình dạy
- C\ác giáo viên có đưa ra các câu hỏi hoặc các tình huống có vấn đề cho học
sinh, nhưng các tình huống chưa gắn liền với thực tế.
- Phương pháp dạy học chưa phát huy được tính tích cực và sáng tạo của học
sinh.
- Hầu hết các giáo viên được hỏi đều cho rằng: phần kiến thức này khá trừu

tượng, có nhiều ứng dụng trong thực tế và kĩ thuật nhưng số giờ học nội khóa lại
rất hạn chế nên sự liên hệ thực tế với nội dung bài học bị hạn chế.
- 100% các giáo viên không tận dụng khả năng của học sinh THPT trong việc thiết
kế và chế tạo các dụng cụ điện đơn giản có ý nghĩa thực tiễn cao.
- Hầu hết các giáo viên không tổ chức hoạt động ngoại khóa về vật lí cho học
sinh, do không biết tổ chức thế nào cho hiệu quả trong điều kiện eo hẹp về kinh
phí, thời gian mà công sức bỏ ra lại quá nhiều.
- Đa số giáo viên cho rằng để dạy học phần kiến thức này có hiệu quả hơn thì
cần phải tổ chức thêm các hoạt động ngoại khóa.
* Tình hình học tập của học sinh
- Do giờ học nội khoá còn nặng nề, chưa tạo được hứng thú học tập cho học sinh
cho nên có nhiều học sinh thụ động trong việc tiếp thu kiến thức.
- Kĩ năng vận dụng kiến thức vật lí đã học vào giải thích các hiện tượng vật lí
trong đời sống và ứng dụng kĩ thuật còn kém.
- Cơ hội để các em hiểu sâu kiến thức, rèn luyện kĩ năng cũng như phát triển
năng lực sáng tạo là không nhiều.
- Học sinh chưa từng được giao nhiệm vụ thiết kế, chế tạo dụng cụ vật lí, chưa
bao giờ được tham gia các hoạt động mang tính chất vừa học vừa chơi về vật lí.
- Học sinh ít có khả năng vận dụng kiến thức một cách sáng tạo vào thực tiễn mà
chủ yếu chỉ vận dụng được vào những tình huống quen thuộc.
- Khả năng diễn đạt của học sinh về một vấn đề còn rất kém, thường lúng túng
khi diễn đạt ý tưởng của mình.
- Tất cả học sinh được hỏi đều cho biết các em ít được tham gia hoạt động ngoại
khóa về vật lí (1 thậm chí 2 năm/1 lần) và đều mong muốn được tham gia.
1.2.4.3. Nguyên nhân của những hạn chế trong việc dạy và học phần “Điện
học”, những biện pháp nhằm khắc phục của những hạn chế đó
* Nguyên nhân của những hạn chế trong việc dạy và học
- Về mặt nội dung chương trình:
+ Mỗi tiết học có nhiều nội dung kiến thức nên ít thời gian dành cho sự trao đổi
giữa giáo viên và học sinh hay việc hướng dẫn học sinh hướng nghiên cứu ở nhà.

+ Mục tiêu dạy học còn chú trọng nhiều các yêu cầu về kiến thức mà ít chú trọng
mục tiêu kĩ năng, đặc biệt là các kĩ năng rèn luyện ngôn ngữ vật lí, chưa chú
trọng đến việc rèn luyện khả năng thiết kế, chế tạo dụng cụ điện đơn giản gắn với
bài học và thực tiễn.
- Về phía giáo viên:
+ Nhiều giáo viên vẫn trung thành với phương pháp dạy học truyền thống, chưa
chú ý đến việc tổ chức, định hướng hoạt động thế nào để phát huy tích cực nhận
thức và bồi dưỡng năng lực sáng tạo cho học sinh.
+ Giáo viên ít khi suy nghĩ, tìm tòi để tự làm hoặc hướng dẫn học sinh cách thức có
được một thiết bị, dụng cụ vật lí.
- Về phía học sinh:
+ Chịu ảnh hưởng của cách học thụ động, lại ít được thâm nhập kiến thức vào
thực tế.
+ Kiến thức của học sinh không đầy đủ, sâu sắc, trình độ toán học của học sinh
còn kém nên ảnh hưởng nhiều đến việc học vật lí.
+ Học sinh ít được tham gia hoạt động ngoại khóa vật lí về thiết kế và chế tạo
nên các em còn rất khó khăn khi giáo viên ra nhiệm vụ thiết kế, chế tạo dụng cụ
điện.
* Đề xuất những biện pháp nhằm khắc phục những hạn chế của học sinh:
+ Cần tổ chức cho học sinh vừa học vừa chơi, giáo viên có thể tổ chức các buổi
hoạt động ngoại khóa cho phần này để phát huy được tính tích cực, tự lực và sáng
tạo của học sinh trong học tập.
+ Tăng cường tổ chức cho học sinh hoạt động học tập theo nhóm.
+ Đa dạng hóa các hình thức dạy học: phối kết hợp các hình thức dạy học như
dạy học dự án; dạy học theo nhóm, tổ chức hoạt động ngoại khóa,…
+ Nên tận dụng một số giờ học tự chọn để tổ chức các hoạt động ngoại khóa cho
học sinh nhằm kích thích hứng thú học tập, phát huy tính tích cực và phát triển
năng lực sáng tạo cho các em.
Kết luận chƣơng 1
Trong chương này, chúng tôi trình bày cơ sở lí luận về phương pháp hoạt động

ngoại khóa trong dạy học vật lí, thực trạng của hoạt động ngoại khóa và tình hình dạy
học phần "Điện học"- Vật lí 11 trong trường phổ thông hiện nay và. Để giải quyết
nhiệm vụ của luận văn, chúng tôi chú trọng những cơ sở lý luận sau:
- Vị trí, vai trò, tác dụng của hoạt động ngoại khoá trong trường phổ thông.
- Đặc điểm của giờ học ngoại khóa.
- Nội dung, hình thức và phương pháp tổ chức dạy học ngoại khoá.
- Cơ sở đánh giá hiệu quả hoạt động ngoại khóa trong việc phát huy tính tích cực
và phát triển năng lực sáng tạo của học sinh.
Do thực trạng dạy học vật lí ở các trường phổ thông hiện nay, phương pháp
dạy học thực nghiệm và hình thức tổ chức hoạt động học tập theo nhóm còn yếu
nên việc tổ chức hoạt động ngoại khoá vật lí sẽ làm cho quá trình dạy học thêm
phong phú, sâu sắc hơn, toàn diện hơn và khắc phục được nhiều điểm yếu của
dạy học nội khoá. Nếu tổ chức tốt hoạt động ngoại khoá về vật lí đặc biệt là hoạt
động chế tạo dụng cụ vật lí, các thiết bị điện phục vụ cuộc sống; kết hợp với báo
cáo các sản phẩm mà học sinh đã chế tạo được và các trò chơi vật lí, sẽ bổ sung
rất tốt cho dạy học nội khoá trong việc rèn luyện kĩ thuật tổng hợp, phát huy tính
tích cực và phát triển năng lực sáng tạo. Đồng thời, nó cũng giúp cho học sinh
mạnh dạn hơn, tự tin hơn, rèn luyện kĩ năng giao tiếp, tạo ra một tiền đề tốt cho
quá trình học tập và nghiên cứu của học sinh sau này.

CHƢƠNG 2
TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA PHẦN "ĐIỆN HỌC" VẬT LÍ 11
NHẰM PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC VÀ BỒI DƢỠNG NĂNG LỰC
SÁNG TẠO CHO HỌC SINH
2.1. Ý tƣởng sƣ phạm khi soạn thảo tiến trình tổ chức hoạt động ngoại khóa
phần “Điện học ” vật lí 11
- Nội dung của hoạt động ngoại khóa cho học sinh hướng vào việc thiết kế, chế
tạo dụng cụ điện từ những vật liệu đơn giản, rẻ tiền, dễ kiếm, gắn liền với thực
tiễn.
- Dự kiến giao cho học sinh thực hiện nhiệm vụ theo nhóm. Mỗi nhóm lớn có 9

hoặc 12 học sinh, cho học sinh thực hiện các nhiệm vụ tại nhà theo lịch mà các
nhóm tự bố trí.
- Trong quá trình các nhóm thực hiện nhiệm vụ, giáo viên thường xuyên theo
dõi tiến độ thực hiện nhiệm vụ của học sinh, kịp thời có sự hỗ trợ cần thiết qua
trao đổi điện thoại hoặc các buổi gặp nhanh giữa giáo viên với các nhóm.
- Chúng tôi dự kiến tổ chức một buổi tổng kết để học sinh báo cáo sản phẩm
mình chế tạo được kết hợp với hội vui vật lí.
2.2. Mục tiêu của hoạt động ngoại khóa phần “Điện học”
2.2.1. Về kiến thức
- Củng cố và khắc sâu các kiến thức về:
+ Các cách nhiễm điện của một vật; tương tác giữa các điện tích; thuyết electron;
tụ điện (nguyên tắc cấu tạo và điện dung của tụ điện)
+ Tác dụng của dòng điện; cấu tạo và nguyên tắc hoạt động của nguồn điện; đoạn
mạch mắc nối tiếp và song song; điện năng và công suất điện; định luật Jun- Lenxơ;
định luật Ôm đối với đoạn mạch, với toàn mạch; ghép các nguồn thành bộ.
+ Bản chất dòng điện trong các môi trường: kim loại, chất điện phân, chất khí,
chân không và bán dẫn; các hiện tượng: hiện tượng nhiệt điện, hiện tượng dương
cực tan, các hiện tượng phóng điện trong chất khí ở điều kiện thường.
- Vận dụng các kiến thức để:
+ Giải thích được các hiện tượng điện có liên quan như: sự nhiễm điện của một
vật, hiện tượng đoản mạch, tia lửa điện,…
+ Giải thích cấu tạo và nguyên tắc hoạt động của Pin và Acquy, giải thích được
các mạch điện kín dùng nguồn một chiều trong thực tế.
2.2.2. Về kĩ năng
- Nhận biết được trong thực tế các điện trở hoặc các nguồn mắc nối tiếp hay song
song.
- Rèn luyện các kĩ năng: thiết kế và chế tạo các dụng cụ điện; kĩ năng sử dụng một
số dụng cụ đo như ampe kế, vôn kế, điện kế …; kĩ năng vận dụng các kiến thức vào
giải thích các hiện tượng thực tế; kĩ năng giao tiếp, trình bày ý kiến, thảo luận và
báo cáo kết quả.

2.2.3. Về phát triển tư duy
- Phát huy tính tích cực và sự hứng thú của học sinh trong các hoạt động: học
sinh tự thành lập nhóm theo ý nguyện, tự nhận nhiệm vụ mà cảm thấy mình có
khả năng, tự giác và cố gắng thực hiện nhiệm vụ đã nhận, tự lên lịch hoạt động
của nhóm và bố trí các hoạt động của nhóm một cách hợp lí, hiệu quả
- Phát triển năng lực sáng tạo của học sinh thông qua các hoạt động như: học sinh
đưa ra các phương án thiết kế, chế tạo các dụng cụ điện; đánh giá các phương án và
chọn phương án phù hợp nhất; chọn vật liệu, tìm vật liệu để chế tạo và lắp đặt thành
phẩm; đưa ra được các giải pháp kĩ thuật để chế tạo được dụng cụ bền, đẹp và có độ
chính xác cao.
- Rèn luyện kĩ năng làm việc theo nhóm, sự hợp tác trong công việc. Giáo dục
tinh thần đoàn kết, lối sống hợp tác và giúp đỡ lẫn nhau để cùng hoàn thành
nhiệm vụ.
2.3. Nội dung của hoạt động ngoại khóa phần “Điện học” vật lí 11
* Nội dung thứ nhất: Thiết kế, chế tạo các dụng cụ điện sử dụng nguồn một
chiều.
Nhiệm vụ 1: Tạo ra nguồn điện bằng các vật liệu đơn giản, có sẵn trong tự nhiên từ
các loại củ, quả, từ dung dịch hoá học, từ cặp nhiệt điện.
Nhiệm vụ 2: Thiết kế, chế tạo mạch điện trang trí dùng đèn LED.
+ Thiết kế, chế tạo mạch trang trí lọ hoa bằng đèn LED.
+ Thiết kế, chế tạo mạch điện quảng cáo bằng đèn LED.
+ Thiết kế, chế tạo các mạch điện hình bản đồ Việt Nam.
Nhiệm vụ 3: Thiết kế, chế tạo đèn chiếu sáng bằng đèn LED
+ Chế tạo đèn pin dùng đèn LED.
+ Chế tạo quả cầu LED nhím.
+ Chế tạo đèn bàn bằng đèn LED.
Nhiệm vụ 4: Thiết kế, chế tạo động cơ điện một chiều như máy bơm nước
“mini”, quạt điện “mini”, tàu thủy công suất nhỏ.
Nhiệm vụ 5: Thiết kế và tiến hành lắp đặt trên bảng gỗ mạch đèn chiếu sáng cầu
thang.

Nhiệm vụ 6: Lắp đặt mạch điện cho trò chơi du lịch Hà Nội- Huế - TP Hồ Chí Minh.
* Nội dung thứ hai: Các đội tham gia phần thi ”Đƣờng lên đỉnh Olympia”
Các đội chơi sẽ tham gia vào các phần thi mà ban tổ chức đưa ra. Luật chơi,
nội dung các phần thi và đáp án, biểu điểm đã được xây dựng. Các phần thi gồm:
Phần thi: Màn chào hỏi của các đội
Phần thi: Khởi động- Trả lời nhanh
Phần thi: Vượt chướng ngại vật- Giải ô chữ
Phần thi: Về đích
2.4. Hình thức và phƣơng pháp tổ chức hoạt động ngoại khóa phần “Điện học” vật lí
11
2.4.1. Hình thức tổ chức
Chúng tôi dự kiến tổ chức cho học sinh tham gia hoạt động ngoại khóa: từ 15/02
đến 30/3/2012. Cuối đợt có một ngày tổ chức Hội vui vật lí
2.4.2. Phương pháp dạy học
Chúng tôi dự kiến dạy học các nội dung ngoại khóa theo các bước như sau:
Bước 1: Giáo viên giao nhiệm vụ cho học sinh
Bước 2: Giáo viên hướng dẫn từng nhóm thảo luận
Bước 3: Các nhóm học sinh tích cực, tự lực thực hiện nhiệm vụ
Bước 4: Các nhóm báo cáo kết quả và tham gia hội vui vật lí
2.5. Hƣớng dẫn thiết kế, chế tạo các dụng cụ điện sử dụng nguồn một chiều,
đáp ứng các nhiệm vụ hoạt động ngoại khoá phần “Điện học” vật lí 11
2.5.1. Thiết kế, chế tạo các dụng cụ điện sử dụng nguồn một chiều, đáp ứng
các nhiệm vụ hoạt động ngoại khoá phần “Điện học” - Vật lí lớp 11
Để tổ chức hoạt động ngoại khóa đạt hiệu quả cao thì trước tiên, chúng tôi tiến
hành chế tạo các dụng cụ điện theo dự kiến sẽ giao cho học sinh để xác định
những khó khăn mà học sinh có thể gặp phải khi thực hiện. Từ đó, dự kiến cách thức
hướng dẫn cụ thể để các em vượt qua khó khăn, hoàn thành nhiệm vụ.
2.5.2. Dự kiến những khó khăn của học sinh khi thực hiện thiết kế, chế tạo các
dụng cụ điện sử dụng nguồn một chiều và phương pháp hướng dẫn học sinh
2.6. Tổ chức ngày Hội vui vật lí

2.6.1. Mục tiêu
* Về kiến thức:
- Mở rộng, đào sâu, làm phong phú thêm kiến thức đã được học ở phần “Điện
học”:
- Giới thiệu những ứng dụng của Vật lý vào khoa học và kỹ thuật.
- Giúp học sinh hiểu rõ hơn các hiện tượng điện, thấy được vai trò to lớn của
điện học trong thực tế đời sống, trong sản xuất và khoa học công nghệ.
* Về rèn luyện kỹ năng, phát triển tư duy:
Rèn luyện kỹ năng thực hành, tư duy logic chặt chẽ, phát huy hoạt động nhận
thức tự chủ, tích cực, phát huy năng lực sáng tạo của học sinh.
* Về giáo dục tư tưởng:
Sự hứng thú, tham gia nhiệt tình của tập thể học sinh, của cá nhân.
2.6.2. Chuẩn bị Hội thi
+ Thành lập ban tổ chức, Ban giám khảo, Ban thư ký của Hội thi
+ Bộ phận hỗ trợ kỹ thuật hội thi; bộ phận hỗ trợ âm thanh, ánh sáng sân khấu.