SKKN Phương pháp phân tích giá trị biểu cảm của các biện pháp tu từ trong dạy ngữ văn 7

Cộng hoà xã chủ nghĩa việt nam
Độc lập- Tự do- Hạnh phúc
**********
Bản sáng kiến kinh nghiệm
Tên sáng kiến :
Phng phỏp phõn tớch giỏ tr biu cm ca cỏc
bin phỏp tu t trong dy ng vn 7
Họ và tên : Bùi Thị Kim oanh
Đơn vị công tác : Trờng THCS Đông Hợp
Huyện Đông Hng Tỉnh Thái Bình .
Tháng 5 năm 2006
Sáng kiến kinh nghiệm
Phơng pháp phân tích giá trị biểu cảm
của các biện pháp tu từ trong dạy ngữ văn 7
A/Đặt vấn đề
Trong những năm cuối thế kỉ XX đã có sự phát triển mạnh mẽ của khoa học
và công nghệ ,sự bùng nổ của công nghệ thông tin trên phạm vi toàn cầu đang đặt
cho loài ngời trong xã hội thế kỉ XXI xu hớng phát triển nền kinh tế mới ,nền kinh
tế tri thức và một xã hội mới ở tầng cao hơn dựa vào nguồn thông tin và tri thức .Vì
lẽ đó mà cải cách giáo dục là một đòi hỏi cấp bách nhằm tạo ra cho con ngơì năng
lực trí tuệ và kĩ năng nghề nghiệp .Vẫn đề cốt lõi của cải cách giáo dục là đổi mới
chơng trình ,nội dung và phơng pháp giảng dạy .
1
Là ngời trực tiếp đứng trên bục giảng hớng dẫn học sinh biết phân tích cảm
nhận đánh giá về các tác phẩm văn học có giá trị từ đó các em rút ra những baì học
để bồi dỡng tình cảm nhận thức của riêng mình .Qua thực tế giảng dạy tôi nhận
thấy rằng dạy văn, học văn đòi hỏi phải nghiên cứu tìm hiểu ,tiếp thu nó bằng cả trí
óc lẫn tâm hồn có khi ta cảm thụ đợc nhng lại trình bày sự hiểu biết không đạt yêu
cầu .
Đối với học sinh lớp 7 ,các em bớc đầu làm quen với văn biểu cảm cũng là
loại bài khó .Muốn các em bộc lộ đợc xúc cảm ,suy nghĩ hay một ấn tợng về một

tác phẩm nào đó thì trớc hết các em phải nắm bắt đợc giá trị nội dung t tởng và giá
trị nghệ thuật của tác phẩm đó .Mỗi nhà văn có phong cách viết khác nhau ,có cách
viết rất nhẹ nhàng tinh tế thâm trầm ,cũng có khi là lối viết sôi nổi mãnh liệt tha
thiết ,có khi là lối viết hóm hỉnh trào phúng tất cả những điều đó đợc tạo thành
thông qua hệ thống ngôn từ giầu hình ảnh và giầu giá trị biêủ cảm .ở đây tôi muốn
giúp các em cảm thụ văn học thông qua các dấu hiệu nghệ thuật đó là các biện pháp
tu từ mà ta hay thờng gặp trong các áng thơ văn ,đó cũng là một cách hiểu đợc giá
trị tác phẩm .
Nói đến biện pháp tu từ đó là một phạm vi rộng và các em đã làm quen ở bậc tiểu
học nh so sánh nhân hoá ẩn dụ Lên cấp THCS các em càng có dịp hiểu thấu đáo
hơn về các vấn đề đó từ đó các em phát hiện và vận dụng vào bài làm của mình ,vì
vậy qua những kinh nghiệm giảng tôi có sáng kiến :
Phơng pháp phân tích giá trị biểu cảm
của các biện pháp tu từ trong dạy ngữ văn 7
II/Giải quyết vấn đề .
Trớc hết các em hiểu đợc về giá trị của biện pháp tu từ so sánh .Nh chúng ta
biết ngời ta hay thờng lấy sự vật này đem so sánh với sự vật khác cốt làm cho sự vật
đợc mô tả cụ thể hơn ,sáng rõ hơn ,có hình ảnh và gây cảm xúc nhiều hơn .Câu so
sánh lúc nào cũng có dụng ý nghệ thuật và có hai vế đợc so sánh và vế so sánh
.Giữa hai vế thờng xuất hiện từ so sánh : nh,tựa ,bằng ,sánh với v.v.
VD: mặt trời xuống biển nh hòn lửa
(Huy Cận)
Cách sử dụng của nhà thơ khá độc đáo vì tác giả đem hình ảnh Mặt trời
xuống biển so với hình ảnh Hòn lửa để tạo nên phong cảnh buổi chiều trên biển
thật sinh động cụ thể đó là một buổi hoàng hôn rực rỡ .Từ đó gợi cho nhà thơ và
ngời đọc một cảm xúc ngây ngất trớc vẻ đẹp của biển của thiên nhiên Việt nam.
Bên cạnh biện pháp tu từ so sánh ta thấy các tác giả còn sử dụng biện pháp tu từ ẩn
dụ(Ví ngầm ,so sánh ngầm ).các em hiểu ra khi viết văn để cón sự hiểu biết thấu
đáo ngời ta thờng dùng những từ ngữ mà nghĩa đen đợc chuyển sang nghĩa bóng
nhờ sự so sánh ngầm .Đó là phơng thức ẩn dụ nh :

Thân em vừa trắng lại vừa tròn
(bánh trôi nớc Hồ Xuân Hơng )
Hoặc Ngày ngày mặt trời đi qua chân lăng
Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ
(Viếng lăng Bác Viễn Phơng ).
Các em thấy đợc cách sử dung nghệ thuật ẩn dụ của nhà thơ rất có hiệu quả
vì thông qua hình ảnh mặt trời là vầng thái dơng (nghĩa đen)tác giả đã tậo ra một
hình ảnh so sánh ngầm sâu sắc tế nhị làm cho ngời đọc và hình dung ra hình ảnh
của Bác Hồ (nghĩa bóng )một con ngời rực rỡ ấm áp nh mặt trời đã soi sáng dẫn dắt
dân tộc Việt nam ta suốt những năm tháng chống Pháp và chống Mĩ và tiếp tục
chiếu soi cho dân tộc Việt nam trên con đờng tiến lên chủ nghĩa xã hội .Từ đó hình
ảnh ẩn dụ này đã tạo cho nhà thơ và cả ngời đọc một tình cảm yêu mến khâm phục
vị lãnh tụ kính yêu của chúng ta .
Không chỉ là biện pháp ẩn dụ mà trong khi viết cách biểu đạt cũng thật linh
hoạt ,phong phú đa dạng với nhiều màu sắc khác nhau nhằm tạo nên vẻ đẹp riêng
2
,những giá trị độc đáo của từ câu thơ , đoạn văn ,vì thế các em phải khám phá năm
bắt đợc chẳng hạn nh câu thơ :
Con cac rô ơi chớ có buồn .
Hoặc: Sóng đã cài then đêm sập cửa .
(Huy Cận ).
Giúp các em hiểu khi viết văn thơ ,có khi viết theo phơng thức miêu tả ,trần thuật
để sự vật thêm sinh động ,ngời ta gán cho chúng những ý nghĩa tình cảm nh con ng-
ời .Đó chính là phơng thức nhân hoá .Trở lại với câu thơ của Huy Cận chúng ta thấy
cách sử dung nghệ thuật nhân hoá của nhà thơ thật thú vị vì tác giả gán hành động
Cài then của con ngời cho sóng và gán hành động sập của cho đêm để miêu
tả thật sinh động về hình ảnh cảnh đêm bắt đầu lan tràn trên mặt biển từ đó gợi cảm
giác thoải mái nghỉ ngơi khi con ngời vũ trụ đi vầo trạng thái yên tĩnh lúc ban đêm.
Cảm thụ thơ văn đâu phải là truyện dễ muốn cảm nhận đợc đầy đủ các em phải tự
phát hiện các giá trị nghệ thuật ,cái tình của tác giả giửi trong tác phẩm .Một câu

thơ,một ý văn đọc lên ta không chỉ hiểu theo một nét nghĩa mà còn phải nắm bắt đ-
ợc ý chính qua nghiã bóng ,các nghĩa này có liên quan gần giũi với nhau .Chẳng
hạn nh Lấy cái toàn thể để nói cái bộ phận ,cái chứa đựng để nói cái bị chứa đựng
hay ngợc lại .Đó là biện pháp tu từ hoán dụ :
VD: áo chàm đa buổi phân li
Cầm tay nhau viết nói gì hôm nay
(Tố Hữu )
Nhà thơ lấy hình ảnh của áo chàm để nói đến những ngời dân Việt bắc những ngời
đã nuôi dỡng che chở cho cách mạng ,có nhiều tình cảm ân tình với bộ đội .Vì thế
mà khi cách mạng dành thắng lợi giây phút chia tay với bao lu luyến bùi ngùi ,xúc
động không nói lên lời giữa ngời đi và ngời ở .
*áp dụng trong thực tế :
Trong khi giúp các em hiểu đợc dụng ý tác dụng của các biện pháp tu từ ,tôi không
chỉ đa ra các khái niệm chung chung khô khan khó hiểu ,mà mỗi khái niệm tôi có
lấy ví dụ minh hoạ cụ thể (Nh đã trình bày ở trên )Phân tích các dẫn chứng để các
em hiểu đúng sâu sắc một vấn đề .
Bớc tiếp theo lấy các dang bài tập để các em thực hành với các kiểu bài tập nh :
-Phát hiện biện pháp tu từ đợc sử dụng trong ví đụ và giá trị nghệ thuật của nó .
-khiểu bài trắc nghiệm .
-Các em có thể tự viết một đọan thơ một đoạn văn có sử dụng một hoặc nhiều biện
pháp tu từ và tự nêu ý nghĩa tác dụng của các biện pháp tu từ ấy .
Từ đó đánh giá đợc sự hiểu biết của các em về các biện pháp tu từ .Giúp các em vận
dụng và cảm thụ phân tích một tác phẩm hoặc viết văn cho hay hơn có tính thuyết
phục hơn.
Trớc khi có sáng kiến kinh nghiệm này tôi nhận thấy khi dạy các em phân tích cảm
thụ một tác phẩm việc các em học ,hiểu tiếp thu giá trị tác phẩm găp rất nhiều khó
khăn ,bản thân giáo viên phải gợi ý nhiều lần các em mới phát hiện ra dù chỉ là
một nội dung nhỏ nên các em không mấy hứng thú khi học môn ngữ văn.
Khi áp dụng những kinh nghiệm trong bản sáng kiến này tôi nhận thấy học sinh đễ
phát hiện ra bvấn đề ,hiểu và tiếp thu vấn đề nhanh ,sâu sắc ,giáo viên chỉ cần nêu

gợi vấn đề tự bản thân các em có thể làm bài tốt . Trong các giờ dạy văn các em tích
cực chủ động trong khi làm bài tập .Chú ý nghe giảng ,ghi chép bài tốt hoàn thành
xuất sắc bài tập giáo viên giao cho .Chính vì vậy kết quả các bài kiểm tra 15 phút
,bài kiểm tra 1 tiết ,những bai thực hành trên lớp đề có kết quả khá cao ,đặc biệt
trong kì kiểm tra cuối năm học vừa qua kết quả môn ngữ văn 7 lớp tôi phụ trách có
27/28 em đạt điểm trên trung bình đạt tỷ lệ 96,4 %.Trong đó tỉ kệ khá giỏi đạt 75%.
III/Kết thúc vấn đề .
Học văn làm văn là một năng lực tổng hợp ,là quá trình bền bỉ dày công học
tập trao dồi lâu ngày ,đó la cha nói đến năng khiếu .Xong dù có năng khiếu ít hay
nhiều ,sự nhẫn nại kiên trì nhiệt tình công phu thờng xuyên rèn giữa học tập vẫn là
3
con đờng dẫn đến thành công .Với cách phân tích giá trị biểu cảm của các biện
pháp tu từ trong văn thơ cũng chỉ là một cách trong rất nhiều cách để khám phá ra
vẻ đẹp muôn màu muôn vẻ và giá trị cao đẹp đầy tính nhân văn mà các tác giả giửi
gắm qua từng trang viết .Giúp các em có hứng thú hơn với môn văn,và cả trong quá
trình học văn .
Trên đây là kinh nghiệm tôi rút ra trong quá trình giảng dạy tại trờng và thực tế
cũng thấy đạt đợc hiệu quả đối với học sinh.Với mục đích trao đỏi kinh nghiệm với
đồng nghiệp ,và tôi học hỏi nhiều hơn của bạn bè từ đó trao dòi thêm kiến thức ,tìm
ra phơng pháp dạy tốt nhất đạt hiệu quả cao trong quá trình giảng dạy .
Đông Hợp ,ngày 20 tháng 5 năm 2006
Ngời viết sáng kiến
Cộng hoà xã chủ nghĩa việt nam
Độc lập- Tự do- Hạnh phúc
**********
Bản thành tích cá nhân
năm học 2005-2006
Họ và tên: Bùi Kim Oanh
Chức vụ : Giáo viên tổ khoa học xã hội
Công việc đợc giao: -Tỏng phụ trách đội

- Dạy văn lớp 7A Bồi dỡng HSG văn 7
Sinh hoạt tại: Tổ khoa học xã hội
trờng THCS Đông hợp,Đông hng -Thái bình
Danh hiệu thi đua: Giáo viên giỏi cấp huyện
Thành tích trong việc thực hiện nhiệm vụ năm học
1.Về t tởng chính trị
- Chấp hành nghiêm chỉnh chính sách ,pháp luật của nhà nớc.Thực hiện tốt nội
quy do ngành GD-ĐT đề ra.
- Lập trờng t tởng vững vàng,phẩm chất đạo đức tốt.Hoà nhã với đồng nghiệp,tận
tuỵ với học sinh.xứng đáng là tấm gơng sáng cho học sinh noi theo.
2.Về công tác giảng dạy:
-Lên lớp có bài soạn mới,bài soạn khắc sâu kiến thức cơ bản,có trọng tâm,có hệ
thống.Nắm vững phơng pháp cải cách và đặc trng bộ môn.Bài soạn sát đối tợng.
- Dạy học trên lớp đúng thời khoá biểu,đúng chơng trình,thực hiện tốt nội quy ra
vào lớp.Thầy chủ dạo,trò chủ động nắm bắt kiến thức.
- Chuẩn bị đầy đủ các điều kiện lên lớp nh bài soạn,SGK,đồ dùng dạy học và kiến
thức thực tế.
- Thực hiện tốt quy chế chấm trả bài,kiểm tra đầy đủ số điểm theo quy chế.làm
điểm kịp thời,nghiêm túc,chính xác.
- Tiến hành bồi giỏi nâng kém thờng xuyên ,đạt hiệu quả tốt.
- Tích cực đổi mới phơng pháp dạy học,sử dụng đồ dùng dạy học có hiệu quả.
- Luôn nêu cao ý thức tự học tự rèn để nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ
đáp ứng yêu câù giảng dạy theo chơng trình mới.
4
- Xây dựng kế hoạch ôn tập,đề cơng cụ thể.theo từng chi tiết có sự định hớng của
tổ.
Kết quả giảng dạy cuối năm học:
*Môn văn 7A đạt tỉ lệ 96.4% trong đó 75% khá giỏi
*Đội tuyển HSG văn 7 có 2 học sinh giỏi cấp huyện
*Thi giảng cấp Cụm đạt loại Giỏi (2 vòng thi)

3,Với hoạt động đoàn thể:
-Với Chi Bộ: tham gia đầy đủ các buổi sinh hoạt Chi bộ ,luôn luôn nêu cao vai trò
gơng mẫu của ngời Đảng viên .Thực hiện tốt những nhiệm vụ mà Chi bộ giao cho
Đảng viên
- Với Công Đoàn : Thực hiện nghiêm túc các hoạt động mà công Đoàn tổ chức đặc
biệt là những ngày 20 11,8-3,
- Với công tác Đội : Đợc giao làm công tác Tổng phụ trách tôi luôn chỉ đạo Liên
đội thực hiện tốt những nhiệm vụ mà Hội đồng Đội huyện và nhà trờng giao cho có
kế hoạch thực hiện cho từng tuần ,từng tháng .Theo dõi ,hiểu đặc điểm của liên
đội ,hoàn cảnh của từng em.
Kết quả :Liên đội hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ .Có 98,7% Đội viên đạt danh hiệu
cháu ngoan bác Hồ ,Có hồ sơ đề nghị hội đòng Đội công nhận là Liên đội xuất sắc
cấp huyện.
4,Bài học kinh nghiệm
- Phải có kế hoạch cho từng công việc mình làm.
- Thờng xuyên nghiên cứu tài liệu sách vở học hỏi đồng nghiệp để rút ra kinh
nghiệm .
Trên đây là những thành tích mà cá nhân tôi ,với cơng vị trách nhiệm là Giáo
viên ,Tổng phụ trác đội ,Tôi đã tổ chức, đoàn kết nội bộ, phấn đấu đạt đợc kết quả
cùng các bạn đồng nghiệp trong trờng hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ năm học 2005-
2006.
Căn cứ vào những thành tích trên kính mong hội đồng thi đua trờng THCS Đông
hợp,Hội đồng thi đua cấp trên xét và công nhận tôi đạt danh hiệu giáo viên giỏi cấp
huyện năm học 2005 2006 .
Đông Hợp ,ngày 30 tháng 5 năm 2006
Ngời viết bản thành tích
Bùi Kim Oanh
-
5