Đặc điểm của thán từ tiếng Hán hiện đại và việc chuyển dịch chúng sang tiếng Việt
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (4.02 MB, 201 trang )
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
ĐỖ THU LAN
ĐẶC ĐIỂM CỦA THÁN TỪ TIẾNG HÁN HIỆN ĐẠI VÀ
VIỆC CHUYỂN DỊCH CHÚNG SANG TIẾNG VIỆT
LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÔN NGỮ HỌC
Hà Nội, 2013
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
ĐỖ THU LAN
ĐẶC ĐIỂM CỦA THÁN TỪ TIẾNG HÁN HIỆN ĐẠI VÀ VIỆC
CHUYỂN DỊCH CHÚNG SANG TIẾNG VIỆT
Chuyên ngành: Ngôn ngữ học so sánh - đối chiếu
Mã số: 62 22 01 10
NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: GS. TS. NGUYỄN VĂN KHANG
Hà Nội, 2013
Lời cam đoan
Tôi xin cam oan y là công trình nghiên cu ca riêng tôi. Các s liu
và dn chng nêu trong lun án là hoàn toàn trung thc và không trùng vi bt
c công trình nào.
Tác gi lun án
Đỗ Thu Lan
MỤC LỤC
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Mục lục
Danh mục các bảng
Danh mục các biểu đồ
MỞ ĐẦU
1. Tính cp thit c tài
2. Mm v ca lun án
3. và th pháp nghiên cu
4. ng và phm vi nghiên cu
5.
6. B cc ca lun án
Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ THUYẾT
1.1.
1.1.1.
1.1.2.
1.2.
1.2.1. Mt s q
v
1.2.2. Quan nim v t
1.2.3. Nhn x
1.3.
1.3.1. Quan nim v thán t
1.3.2.
trong ting Hán và ting Vit
1.4.
1
1
4
4
5
6
7
9
9
10
13
13
16
32
34
35
35
54
Chƣơng 2: ĐẶC ĐIỂM CỦA THÁN TỪ TIẾNG HÁN
m ng âm - ng a thán t ting Hán
m ng âm ca thán t ting Hán
2.1.2. Mi liên h gim ng âm và ng a thán t ting Hán
2.1.3liên
m t vng - ng
56
56
70
71
73
2.2.1. Mt s m v t vng - ng a thán t ting Hán
2.2.2. Mi liên h gia ng cnh giao ti u th ca thán t
ting Hán
m ng pháp - ng a thán t ti
m ng pháp ca thán t ting Hán
2.3.2. Mi liên h gia v trí cú pháp và ng a thán t ti
m s dng ca thán t ti
2.4.1. m s dng thán t ting Hán xét theo phân tng xã hi
2.4.2. m s dng thán t ting Hán xét theo bi cnh giao tip
2.4.3. Vai trò ca thán t ting Hán trong giao tip
2.5. Tiu k2
73
81
85
85
91
106
106
122
128
134
Chƣơng 3: PHƢƠNG THỨC CHUYỂN DỊCH THÁN TỪ TIẾNG HÁN
SANG TIẾNG VIỆT
3.1. Mt s v n lý thuyt dch
3.1.1. Mt s khái nim
3.1.2. Mi quan h gia ngôn ng i chiu vi lý lun và thc tin dch thut
3.2. m chuyn d
ng Hán sang ting Vit
3.3. Kho sát cách dch thán t ting Hán sang ting Vit
3.3.1. Gii thiu kho sát
3.3.2. Kt qu kho sát và nhn xét
3.4. Mt s lu ý và gi ý khi chuyn dch thán t ting Hán sang ting Vit
3.4.1. Các yu t cn chú ý khi chuyn dch thán t ting Hán
3.4.2.
-
khi chuyn dch thán t ting
Hán
3.4.3. dng phn gi thán t ting Hán trong t n Hán
- Vit
3.4.4. Gi ý cách dch thán t ting Hán da vào ng ca thán t
3.5. Tiu k3
KẾT LUẬN
138
138
141
142
142
142
146
168
168
169
170
178
179
181
DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN
LUẬN ÁN
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC
PH LC I
PH LC II
PH LC III
DANH MỤC CÁC BẢNG
Trang
1. 1.1:Bng k g g
2. 1.2:Bng t
t
3. 1.3:Bng t
ting Hán
(
4. 1.4:Bng t
(NXB
Trung Qu
5. 1.5:Bng thng kê danh sách thán t trong T n ting Hán (Nhà
6. 1.6:
ng Hán
7. 1.7:
ng Hán s dng trong lun án
8. 1.8: n ting Vit (Vin
ngôn ng hc, Hoàng Phê ch
9. 1.9: n ting Vit
(Trung tâm t n hc, ng, m 2008)
10. 1.10: T n gi
t ting Vit (Hoàng Trng Phin, NXB tri Th
11. 1.11:
ê
n ting Vit
(Vin Ngôn ng hc,
28
30
35
36
37
39
40
47
48
50
51
12. Bng 2.1:Bng tng h
t ca thán t ting Hán ph thông
13. B2.2:ng Hán
14. 2.3:Phn biu âm ng Hán
15. Bng 2.4:Bng i chiu các nhóm thán t ng v mt ng
trong ting Hán và ting Vit (du trong t n)
16. 2.5:Bng thng kê tn sut xut hin ca thán t da theo c im
cú pháp
17. 2.6:Bng thng kê tn suc lp to thành các loi câu biu th
ca thán t
18. 2.7:Bng thng kê tn sut xut hin ca thán t trong các loi câu
khác nhau
19. Bng 2.8: Bng thng kê s lng thán t phân b theo v trí cú pháp
20. Bng 2.9:Bng thng kê tình hình s dng các thán t mi ni trong giao
tip gia hc sinh trung hi hc vi giáo viên
21. Bng 2.10: Bng thng kê s liu kho sát c im s dng thán t ca
Cao Ngn Mai
22. Bng 2.11: Bng thng kê tn sut s dng thán t ca hai gii nam và
n trong hai b phim
全城热恋
và
神奇侠侣
23. Bng 2.12: Bng thng kê tn sut s dng thán t ca hai gii nam và
n trong 5 tác ph hc Trung Quc
24. Bng 2.13:Bng thng kê s ng thán t mà hai gii nam và n s
67
68
72
76
85
86
87
88
109
110
113
114
dng theo tng cung bc cm xúc khác nhau
25. Bng 2.14:Bng thng kê tn sut s dng mt s thán t ng dùng
ca hai gii nam và n trong cuc sng hàng ngày
26. Bng 2.15:Bng thng kê tn sut s dng thán t ca hai gii nam và
n trong 2 tác ph t n c
K
114
117
121
27. Bng 3.1:Thng kê cách chuyn dch các thán t
哦
,
嗯
,
哼
trong bn
dch ting Vit ca tác ph
28. Bng 3.2:Kho sát tn xut xut hin ca thán t ting Hán trong phim
t Nht - tin dch chúng trong bn thuyt minh
ting Vit
29. Bng 3.3:Bng thng kê nhng thán t ting Hán c s dng vi tn
sut cao trong các tác phm
30. Bng 3.4:Bng thng kê tn sut s dng thán t
哦
trong các tác phm
31. Bng 3.5: Bng thng kê tn sut xut hin ca câu có thán t ting Hán
trong các tác phm
32. Bng 3.6:Bng so sánh t l gia s ng thán t c s d
chuyn dn ting Vit vi s ng thán t n
gc ting Hán
33. Bng 3.7:Bng thng kê tn sut s dc chuyn dch
trong các tác phm
34. 3.8:li
ng Hán
35. Bng 3.9:Bng thng kê các cách chuyn dch thán t
哼
sang ting Vit
trong các bn dch
36. Bng 3.10:Bng thng kê các cách chuyn dch thán t
哦
sang ting Vit
trong các bn dch
147
153
155
156
156
157
157
169
174
177
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ
Trang
1. Bi 2.1:Bi u ting Hán
2. Bi 2.2:Bi thông s Pitch ca thán t
嗨
, t
嗨，谁告
诉你那是一座新房子的啊？
3. Bi 2.3:Bi thông s Pitch ca thán t
嗐
, t
嗐，别提
了！
4. Bi 2.4:Bi thông s Pitch ca thán t
噢
(1), t
噢！
这
什么回事呀
5. Bi 2.5:Bi thông s Pitch ca thán t
嗳
, t
现在
,
嗳
,
可是糟了
,
我已有七八个月不曾到过电影院了！
6. Bi 2.6:Bi u ting Vit
7. Bi 2.7:Bi thông s Pitch ca thán t , t
v!
8. Bi 2.8:Bi thông s Pitch ca thán t , t, con
9. Bi 2.9:Bi thông s Pitch ca thán t , t mà
chc à? H
10. Biu 2.10a:Bi thông s Pitch ca thán t
噢
(1), trong câu:
噢！
这什么回事呀
11. Bi 2.10b:Bi thông s Pitch ca thán t
噢
(2), trong câu:
噢！
这什么回事呀
12. Bi 2.10c:Bi thông s Pitch ca thán t
噢
(3), trong câu:
噢！
这什么回事呀
13. Bi 2.11a:Bi thông s Pitch ca thán t , trong câu:
quc anh hùng ca th k
14. Bi 2.11b:Bi thông s Pitch ca thán t 2), trong câu:
quc anh hùng ca th k hai
15. Bi 2.11c:Bi thông s Pitch ca thán t 3), trong câu:
quc anh hùng ca th k
16. Bi 2.12:Bi thông s Pitch ca thán t
啊
, t
啊，刮
风了。
17. Biu 2.13:Bi thông s Pitch ca thán t
啊
, t
啊，小
林。你不是到台湾开学术讨论会去了吗？
18. Bi 2.14:Bi thông s Pitch ca thán t , t
ra r
19. Bi 2.15: Bi thông s Pitch ca thán t , trong câu :
th.
20. Bi 2.16:Bi thông s Pitch ca thán t
嗨
, t
嗨，谁告
诉你那是一座新房子的啊？
21. Bi 2.17:Bi thông s Pitch ca thán t
嗐
, t
嗐，别提
了！
58
58
59
59
59
60
60
61
61
62
62
63
63
64
64
65
65
65
65
66
66
22. Bi 2.18:Bi thông s Pitch ca thán t , t
23. Bi 2.19:Bi thông s Pitch ca thán t , t anh
66
66
24. Bi 2.20:Bi so sánh s ng thán t hai gii nam và n s dng
trong giao tip
25. Bi 2.21:Bi so sánh s ng thán t nam gii s dng theo tng
cung bc cm xúc khác nhau
26. Bi 2.22:Bi so sánh s ng thán t n gii s dng theo tng
cung bc cm xúc khác nhau
27. Bi 2.23:Bi so sánh s ng thán t mà hai gii nam và n s
dng theo tng cung bc cm xúc khác nhau
28.
2.24:Bi so sánh tn sut s dng mt s thán t ng dùng
ca hai gii nam và n trong cuc sng hàng ngày
114
116
116
117
118
29. Bi 3.1:Thng kê s ng thán t ting Hán s dng trong tác phm
30. Bi 3.2:Thng kê s ng thán t ting Hán s dng trong tác phm
Mt n
31. Bi 3.3:Thng kê s ng thán t ting Hán s dng trong tác phm
Nghing
146
150
152
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Ngay t buc ngôn ng cn
hoàn thin, nhng,
t phát ra nhng âm thanh biu th s
vui mng, tc gin, Chính nhng tín hiu cn thân ca
thán t.
Xét v mt li, thán t là mt lp t t c gii ngôn ng hc chú
ý, cho là thuc lp t u tiên ca nhân loi. V mi, thán t là mt t loi
có nhim thú v c v n v mt hong ngôn ng, nói
chung, và hong ng pháp, nói riêng [6, tr. 325].
Tuy thán t không chim v trí quan trng trong t n
ln các thc t ng tích cc trong vic phân loi câu
khí t, n kh t tình cm, thì chúng có nhng vai trò
mà không mt t loc biu th nào có th thay th [96, tr. 146].
Ý th c tm quan trng ca thán t trong h thng ngôn ng, nhng
nghiên cu v thán t c gii ngôn ng hc ca Trung Quc và Vi
m. Trong cun Mã th - cun sách ng u tiên ca Trung
Quc, xut b 1898,
(
c coi là mt hing ng pháp và
t phn riêng [142]. Vit Nam, vào khong nh
v tán thán t (thán tc các tác gi Trn Trng Kim, Bùi K và Phm
Duy Khiêm [42] cn trong cun sách ting Vit v m.
Mc dù vy, so vi các t loi khác trong cùng h thng ngôn ng, nhng
nghiên cu v thán t không ch s ng mà còn nh v quy mô.
, , i ta cho rng, lp t này lâu nay b lý lun ngôn ng b qua, hay,
t t loi ph (Ameka, 1992) [dn theo 82].
Cho n nay, nhng nghiên cc thán t ca Trung Quc
a phn nm ri rác trong mt s bài vit, tài liu ging dy, giáo trình ng pháp, t
và mt s ít các lun vn, lun án. Các nghiên cu này tp trung ch yu
các ni dung sau:
a. Ginh phm vi ca thán t ting Hán hii
Các tranh lun ch yu tp trung vào vic phân bit thán t vi ng khí t và
t ng thanh. Mt s hc gi cho rng, thán t và ng khí t là mt (H Minh
c Thanh) [115, 100], mt s hc gi khác thì cho rng, thán t và
t ng thanh thuc cùng mt loc Hy)
[94, 140]n v này, còn có không ít hc gi m ca
cho rng, thán t, ng khí t và t ng thanh có s khác nhau rt
rõ rt, cn phi phân ra thành tng loi riêng bit.
b. Quy loi thán t ting Hán hii
n vic quy loi cho thán t, hin có nhiu ý kin lý gii khác nhau,
có th tng hm là:
1) Thán t thuc nhóm thc t (Hoàng Bá Vinh, Liêu T u Kính
Mh, ) [111, 147, 128 ];
2) Thán t thu (Mã Kin Trung, Cao Danh Khi, H D Th,
c Thng, ) [142, 102, 116, 164];
3) Thán t là mt loi t c bit (Hình Công Uyn,
Bân ) [165, 135, 182];
4) Thán t thuc loi t không th kt hp (Quách Nhu, Tiêu Á L) [182,
160].
c. m ng âm ca thán t ting Hán hii
Các giáo trình v ng pháp ca Triu Nguyên Nhim [85], H
các bài vit ca T Th Vinh [167 [132], Quách Nhu [105], T
Nhân Hu [162 cm ng âm ca thán t ting Hán hii.
Nhìn chung, các tác gi u thng nht ý kin là, ng âm ca thán t ting Hán
hic thù, có nhiu khác bit so vc im ng âm ca các t loi
khác trong cùng h thng ngôn ng.
d. Phân loi thán t ting Hán hii
n vic phân loi thán t ting Hán hii du
th, mi tác gi có mt cách trin khai khác nhau, có tác gi da trc tip vào sc thái
tình cm mà thán t biu th chia thán t thành mt s loi ln (Lê Cm Hy) [127];
có tác gi li chia thán t thành 2 loi ln là thán t biu th tình cm và thán t gi
i chia tip loi th nht thành các nhóm nh
[141]
e. Nghiên ci chiu thán t trong ti
i thán t trong các
nhau
n v nghiên ci chiu thán t trong ting ph thông vi
khác trong tit s luu chuyên sâu
i chiu thán t trong ting ph thông vi ting L
Tinh [155i chiu thán t trong ting ph thông vi ting H Nam ca Trn L
Quân [89]
f. Nghiên ci chiu thán t ting Hán vi thán t trong các ngôn ng khác
Hit s nghiên ci chiu thán t trong ting Hán hii
vi thán t trong các ngôn ng ng Anh, ting Nga, ting Nht và ting
u là lui chiu thán t ting Hán và
thán t ting Nga ca tác gi Nadya [145], các bài vii chiu thán t ting Hán vi
thán t ting Anh c [133], Vu Qu Bt [178], Hà Chi
[107], Chu Tiu Linh [195ng San [192] Ngoài ra, còn có các bài vii chiu
thán t ting Hán vi thán t tia Ngô Hiu Ba [158], i chiu thán
t ting Hán vi thán t ting Nht c134]
Vit Nam, theo kho sát cn nay, các công trình nghiên
cu chuyên sâu có liên qn thán t, mi ch có luCm t trong
ting Vit hii và mt s dng thng Anh ca Phm Th
47], và lun án tiCâu cm thán trong ting Vit ca Nguyn Th
Hng Ngc [57]. Tuy nhiên, lua Phm Th i ch dng vic
nhn din, phân loi, phân tích ch dng ca mt s cm t ting Vit
i chiu vi các dng thng Anh, còn lun án ca Nguyn
Th Hng Ng có mt phc v v thán t ting Vit.
Nhn thy, c Trung Quc và Vit Nam, các công trình nghiên cu chuyên
sâu, mang tính h thng v thán t ting Hán hii không nhic bit, t c
n n
ch thán t ting Hán
hin i sang ting Vit. Vì vy, chúng tôi la ch tài m ca thán t ting
Hán hii và vic chuyn dch chúng sang ting Vit vi mong mun s có th góp
thêm mt phu nghiên cc này.
2. Mục đích và nhiệm vụ của luận án
Ma lun án là:
-
,
.
,
.
-
hin i
hin i
,
.
ng mnh nhim v
ca lu
- H thng hóa nhng v lý thuyn thán t.
nim thán t s dng trong lun nh danh sách thán t ting Hán.
- m ca thán t ting Hán hii trên các bình din ng âm -
ng ngha, t vng - ng ngha, ng pháp - ng ngha m s dng.
- Kho sát các cách dch thán t ting Hán hii sang ting Vit trong mt
s tác phn nhng kt qu kho sát, tin hành phân
tích, tng hc chuyn dch, ch ra mt s m ci ý khi
chuyn dch thán t ting Hán hii sang ting Vit.
3. Phƣơng pháp và thủ pháp nghiên cứu
Lun án s dng các phng pháp và th pháp nghiên cu nh miêu t, thng
kê và kho sát trng hp. C th là, t
ln ng
cha , lun
,
, , t
vng,
,
. Da v
,
. Th pháp th
c s dng trong lun án
kim nghim mt s gi thin hoc rút ra kt lun t các kt qu c.
Th
,
,
. ,
tôi kt h
, .
.
theo
, .
Lun án s di chi tìm ra nhng và
khác bit gia thán t ting Hán hii và thán t ting Vi
.
, ng, ting Vit hin
i là ngôn ng n.
làm ni b
và làm c s
cho vic chuyn dch thán t ting Hán hin i sang ting Vit hii.
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
ng nghiên cu và kho sát ca lun án là các thán t ting Hán hii
(sau y ), các thán t ting Vi
(sau y
c chuyn dch thán t ting Hán sang ting Vit.
Các thán t ting Hán c i, thán t ting Hán tro và các
thán t ting Hán th cp không nm trong phm vi nghiên cu ca lun án này.
Chúng tôi ch cn nhng thán t này mt s ng hp cn thi làm
sáng t v.
Nguu nghiên cu ca chúng tôi bao gm 6 phn:
- Tài liu vit gm: mt s tác phc, kch bng nguyên bn ting Hán và bn
dch sang ting Ving.
- Tài liu nói gm: file mp3 phim truyn hình Trung Quc bng nguyên bn ting Hán
và file mp3 phim truyn hình Trung Quc có thuyt minh bng ting Vit.
- Phiu tra trc tip t ging viên, sinh viên, hc sinh Trung Quc (sng ti
Trung Quc và ti Vit Nam)
- Kho ng liu: kho ng liu ci hc Bc Kinh - Trung Qu
liu ca trung tâm t n hc (Vietlex) - Vit Nam.
- ：
+ T n các ch Hán c ng dùng (古汉语常用字字典), B
+
(现代汉语词典),
+
(现代汉语虚词词典),
+
(现代汉语虚词词典),
+
,
+
,
+ T n gi ting Vit, 2008.
- c t
t s di
trên mng internet ca Trung Quc và Vit Nam.
5. ngha l luận và thc tiễn của luận n
Luu tiên Vit Nam nghiên cu, kho sát mt cách
và h thng v thán t ting Hán trên các bình din ng âm - ng
t vng - ng , ng pháp - ng m s dng, ch ra nhng
ng và khác bin gia thán t ting Hán và thán t ting Vit,
.
Thán t ting Hán vn r và khó nm bt khin cho vic dch thán t
ng gp rt nhii ý v các v cách dch thán t ting
Hán sang ting Vit s giúp cho vic chuyn dch thán t d
Các kh xun vic dch thán t ting Hán sang ting Vit ca
luc lý luc tin
dch thut.
Kt qu nghiên cu ca lun án có th ng dng vào vic ging
dy, hc tp ting Hán và ting Vit vt ngoi ng. Hiu th
m v ng âm - ng t vng - ng , ng pháp - ng c
m s dng ca thán t ting Hán s i di hc t
khi vn dng thán tc các sai sót và hiu nhm khi giao tip bng ngoi
ng.
6. Bố cục của luận án
Ngoài ph
,
, Tài liu tham kho và Ph lc, lun 3
- lý thuyt
,
,
,
.
,
, . Sau
xut quan nim ca lun án v thán t
g
.
- 2m ca thán t ting Hán
Lun án nghiên cu, kho sát mt cách toàn din, h thng v
thán t ting Hán n ng âm - ng ngha, ng pháp - ng
vng - ng nghm s dng, ch ra nhng và khác bi
bn gia thán t ting Hán và thán t ting Vit.
- 3c chuyn dch thán t ting Hán sang ting Vit
,
(
). Kt hp vi các kt qu nghiên cu 2, lun án ch ra
mt s m ct s gi ý trong quá trình dch thán t ting Hán sang
ting Ving thi cung cp mt bng gi ý cách chuyn dch 18 nhóm thán t
ting Hán sang ting Vim ng u.
CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ THUYẾT
1.1. Vâ
́
n đê
̀
phân chia tƣ
̀
loa
̣
i trong tiếng Hán
1.1.1. Phân chia tư
̀
loa
̣
i trong ngôn ngư
̃
ho
̣
c đa
̣
i cương
Phân loi t i
vi v này, mi nhà ng pháp hc li có mt cách nhìn nhn khác nhau. Trong
lch s nh t loi, có th k ra mt s m có ng ln, xut phát
t ngôn ng hc Âu - M rc khác nh sau:
Th nht, phân chia t loi da tng
n trong nhiu th kn tn th k XIX.
Khu là các trit gia Hi L
Th hai, phân chia t loi da trên tiêu chí hình thc ng m hình
thái hc) ca t. Tiêu biu là nhà ngôn ng hc Nga F.F. Fortunatov.
Th ba, phân chia t loi da trên tiêu chí kh t hp (kh )
cc bit là trong ng. Tiêu bing phái ngôn ng hc miêu t
M (Bloomfield, E. Sapir, M.B. Emeneau).
Th t loi da trên các tiêu chí t vng ng pháp, tc là
nhng lp t c phân chia ra trong mt ngôn ng dc
m hong ng pháp ca t
pháp t ng tr vt, ý
, m hong ng
pháp ca t bao gm hình thái hm cú pháp hm hình
thái hc là m rt quan tr phân loi t trong các ngôn ng bin hình
ng Anh, ting Nga, ting Pháp,m cú pháp hm ca t v
kh t hp và ch không bi
ting Hán, ting Vim cú pháp hc là mt ch da rt quan tr xác
nh các t loi. [21, tr. 258 - 259].
ông phi tt c các ngôn ng cùng có nhng t lot s t
lo t, danh t t s t lo
t, trng t có th có trong mt s ngôn ng này mà không có trong mt s ngôn ng
truyn thnh các t lo
t i t (pronoun), tính t (adjective), v t (verb), trng t (adverb), gii t
(preposition), liên t (conjunction), quán t (article) và thán t (interjection). Ngoài ra,
còn có mt s phm trù m hu t (particle), tr v
t i ng (pro-form), h t 21, tr. 259 - 260].
1.1.2. Phân chia tư
̀
loa
̣
i trong tiếng Hán
1.1.2.1. Mt s nhà ngôn ng hng tình vnh tiêu chí
nh t loi là hình thc ng pháp ca t ng, nhng ngôn ng p,
không bing Hán, ting Vit không th phân chia t loi mt
cách chính xác.
Trong ting Hán, tiêu biu là nhnh ca Mã Ki
c nh lo
nh)
n c ng pháp Trung Quc ng: v
mt hình thc không th phân bic t loi trong ting Hán [141].
,
Grammont, Lê Quang Trinh, H Hng,
Nguyn Hi nhn s tn ti ca t loi,
ting Viu
theo mt li khác hn vi các ngôn ng - t không bii hình thái, nên
lo [dn theo 13].
1.1.2.2. Tuy nhiên, nh loi không th
không tn ti trong ngôn ngi l, h là t c vn dng vào câu thì nht thit
nó phi th hin ra nhm ho to câu ca nó. Nhm
ho y chính là nh nh t loi, mc dù các hình thc
th hin ca nó trong tng ngôn ng có th r50, tr. 62 - 63].
các nhà nghiên ca nhn s có mt ca phm trù t loi trong ti
ting Vit, mc dù, tiêu chí và kt qu nh t loi ca h không hoàn toàn ging
nhau. Có th chia ra 3 trng hp sau:
a. Phân loi t d
Mc dù cho rng da vào mt hình thc không th phân bic t loi trong
ti n
quy t v mt lo trong ting Hán thành hai loi chính
là thc t và t ph tr: thc t ng t i thc t ph tr
ng t
ph tr cho thc t biu
141]. Có th th yu da vào tiêu
phân bit t lot trong nhng tác gi tiêu biu
c d phân loi t. Cun Ng pháp hii
Trung quc (1943) ca ông ch i t trong ting Hán g ch
có th da vào m có th phân làm hai loi: loi th nht là
thc ta chúng rt c thng t ch s vt, con s, hình thái,
i th a chúng rt linh hoc lp
chúng hi th hi pháp
152 thc hàm cha hai
ni vi thc t pháp
i v.
Trong ting Vit, , Trn Trng Kim, c Tnh,
Nguy
nh t loi ting Vit da vào tiêu chu
t ting Vic phân chia thành hai nhóm ln là thc t (biu hin ý
v (biu hi pháp), mi nhóm bao gm nhiu t
loi khác nhau, mà i loi trong các t ng t, không th
ln ln sp mt t ng thuc v lon phi bi
cc Tnh 1952: 274) [dn theo 13].
b. Phân loi t da vào ch ng pháp
Cun Ting Hán hin i do Hoàng Bá Vinh và Liêu T nhnh
v phân loi t: T loi là phân loi t v mt ng
phân loi t mt ng pháp, mà ch yu là ch pháp ca t.
Cun sách này còn ch ra rng: "ch pháp ca t mt mt biu hin kh
làm thành phn câu hay không có th làm thành phn câu gi là thc
t; mt loi t c thành phn câu, ch có th b tr cho thc t to
câu, biu th nhng t y gc
pháp ca thc t biu hin kh t hp gia t vi tc im ng
pháp c biu hin mi liên h gia nó vn ng và thc t. Da vào tiêu
chí phân loi này, các tác gi nh t loi ting Hán thành 14 loi:
- Thc t (10 loi): danh tng t, tính t, khu bit t, s tng t, phó ti
t, t ng thanh, thán t
- (4 loi): gii t, liên t, tr t, ng khí t
Trong cun Ting Hán hin i, H D Th vit v v phân loi t
sau: "nó ch các cách biu hin trong kt cu ngôn ng ca t, ma vic phân
loi t v mt ng ch rõ quan h kt cu vi các thành phn khác ca t,
thuyt minh quy lut t hp ca ngôn ng, do v phân loi t là
ch 116, tr. 284]. H D Th chia t thành 13 loi:
- Thc t (7 loi): Danh tng t, tính t, s tng t, phó ti t
- (6 loi): Gii t, liên t, tr t, ng khí t, thán t, t ng thanh
, n Tài Cn,
Nguyn Phú Phong,
nh t loi dc
m ng pháp ca t, c th là da vào chc v cú pháp và/hoc kh t hp.
c. Phân loi t da trên tiêu chí t vng - ng pháp
Tuy bin pháp phân loi c th không hoàn toàn giu
nhà nghiên cu thc hin phân loi t da trên tiêu chí t vng - ng pháp.
187] trong cun Ting Hán hii tân biên ly tiêu chí phân
loi t là s kt hp gi pháp và hình thc ng pháp. Ông ch
phân loi t phm ng pháp có th i lp ln nhau ca
tm ng pháp m ca s kt hp gi pháp
và hình thc ng pháp. Nhm c pháp và hình thc ng pháp
có th dùng làm tiêu chí phân loi t ch y
và hình thc kt h.V m pháp, thc t là nhng t có th làm thành
phn câu; v mt hình thc ng pháp, thc t là nhng t có th kt hp vi nhng t
khác to thành t hp t là nhng t i lp vi thc t
nh t ting Hán thành 11 loi:
- Thc t (7 loi): Danh tng t, tính t, s ng t, phó ti t, t ng
thanh.
- (4 loi): Gii t, liên t, ng khí t, thán t.
, u nhà Vit ng h, Nguyn
Kim Thnh t loi ting Vit da trên s kt
hp c
-
. Nguyn Kim Thn trong cun Nghiên cu v
ng pháp ting Vit vi cú pháp (kh t hp
ca các t chc ch nh t loi. Ngoài ra, công dng trong câu
và hình thc to t u kin tham kh71, tr. 144 -
bng phân chia t loi ting Vi
- Thc t (6 loi): Danh t, thi v t, s tng t, tính ti t
- Bán thc t, bá (01 loi): Phó t
- (6 loi): Trng t, gii t, liên t, tr t, ng khí t, thán t
1.2. Vâ
́
n đê
̀
tha
́
n tƣ
̀
trong tiếng Hán
1.2.1. Một số quan niê
̣
m về thn t
1.2.1.1. V mt t nguyên, thut ng n gc t ch
ng Latin Thán t
t t hoc mt ct vào gi
trong mt câu. Thán t có mt trong mi ngôn ngc s dng
c s dng trong ngôn ng nói nhi vi
thán t wow, yuk, aha, ouch, oops, ah, oh, er, huh, eh, tut-tut (tsk-tsk), brrr, shh, ahem,
psst trong ting Anh, các thán t 啧啧啧, 唉, 呸, 啊, 嘿 trong ting Hán, hay các thán
t a, ôi, ô hay trong ting Vit :
(1) Lily: Dentists are people too, huh! ()
(2) Ouch, that hurt! (Ái)
(3) Wow! I won the lottery! (Tr ri!)
(4) 嗨，你还真有两下子。(Ôi, anh gii quá!)
(5) 哎哟，这可怎么办？ (Tr thì bit làm th nào?)
(6) A, m !
(7) Ôi, T qu
Khái nim thán t cn t rt sm trong cun Ng
pháp ting Latin ca Marcus Terentius Varro c Công nguyên).
Theo hc gi này, thán t ng là nhng t biu th tình
cm và không có mi liên h cú pháp vi các thành phng
c s dc lp [
145].
Sau Marcus Terentius Varroc coi là mt trong nhng
i ch ra ginh chính thc sm nht v thán ta cun
Language Its nature, Development and origin, phn vit v ngun gc ca ngôn ng,
cn lý thuyt thán t. Ông vit rng, ngôn ng bt ngun
t nhng ting tht ra theo bi b c khi có nhng tình cm
hay cm xúc mãnh lit [83, t này, thán t
biu l nhng cm xúc và tình cm bt phát bt ng, nó b cô lp trong mi liên h vi
cht liu ca li nóc s dng trong nhng khong ngng
ngt ca ngôn nga thán t và t vng có mt kho l cho chúng
ta nói rng thán t là s ph nh ca ngôn ng, nó ch c s d
th nói hoc s n ti
c ng âm, vi thc t là, hu ht các thán t c th hin bng nhng
âm không có mt trong ngôn ng chính tc (language proper) (nhng âm gió hay là
nhng ting hít vào ), do vy rt khó có th dit bng nhng ch cái tiêu chun
ph pooh, pish, whew, tut, Mt khác, hin nay, rt nhiu thán t
c hc ging t khác, bi vc th hin
không ging nhau trong nhng ngôn ng khác nhau. , cùng biu th s n,
mc s phàn nàn là au, m than th là ahi trong khi
mi Anh s nói là oh hay ow [theo 83, tr. 415].
Mt s nhn nh v thán t cng c cp n trong ca
(Ferdinand de Saussure -
. Theo , thán t c nhn xét n là nhng ting không t giác
có nguyên do g Nhng, ng thán t tht ra
mt cách vô thc nhi không có mt phnh. Ví d,
mt t mèo trong ting Vit rõ ràng là mt t mô phng ting kêu ca con mèo.
u nó ch bc cho ging tii Vit s tha h
chn gia bn nng meo, méo, mo, mo, mo (hay ngoao, miêu, mão t tên
ng này, ting Vit (chun) chng mèo và ch mt ting y
i nghe s không hic na, hay ít nht là cm thy
rt l tai. S la ch y
hi th ting [20].
n thán t, hin có khá nhim khác nhau, trong
, nm chính nh sau:
Quan im th nht cho rng, thán t là yu t ph ngoài ngôn ng
c lp vi cú pháp, ch bit cm xúc hoc trng thái tinh thi lm ch là
sc màu tô v cho tm vi ngôn ng rng ln và phc t
(Sapir; 1970:7). Leech tuyên b rng thán t hoàn toàn thiu ht mi ni dung ng
c s và không có cu trúc ý nim c hu nào (1981:11-12); Quirk,
Greenbaum và nhóm tác gi (1985:853) gi thán t ng t xúc cm thun tuý,
không tham gia vào các quan h i gi thán t t
yu t t vng hon ng nhm th hin cm xúc và nói chung không tham bt k
mt cng ý r là mt t hoc âm
th hin cn coi thán
t ng tiu th là s dâng trào
t nhiên, s dâng tràn ca cm xúc b kìm nén t c, s bùng n nhng cm hãm
thán t theo nhng vai giao tip xã hi chúng
m nh ni dung ngôn ng chúng có th có [theo 82].
Quan im th hai khnh rng, thán t t phong phú v u
trúc ý nim c th, có th gi(Wilkins, 1992:119) là câu
mt tc t ch mt câu toàn vi ta phi
n nhng khúc gii dài dòng mi phân tích nc n
m này, thán t truyt nhng cu trúc ý nim
phc tp và giao tic thc hin n bng cách mã hoá nhng cu trúc ý nim
[theo 82].
Quan im th ba da vào lý thuyt quan yu ca Sperber và Wilson
(1986/1995) thì li cho rng, thán t ch là mt loi biu thc mang tính quy trình,
làm công c kích hot hàng lot khái nim khi tìm kim s quan yu t, và có
th dn ti nhng tri
nhn khác nhau. Mô hình tri nhn - dng hc trong din gii thán t dn theo
82]:
y, cho dù mi ch mnh nha tha nhn là thán t
y,
a nhn là thán t ,
bn, các nhà ng pháp hu thng nht v mt s a thán t
- Thán t là nhng t c s d bit các cm xúc khác nhau ci;
- Thán t không mang bt kì m pháp nào, và không có mi liên h vi
các thành phn khác trong câu;
- Thán t có th s dc lp.
1.2.2. Quan niệm về thn t trong tiếng Hán
1.2.2.1.
Tìm s quan yu ti
Ý n ngôn
Kích hot khái nim
Thán t
Trong ting Hán, ln vinh v trí ca thán t trong h thng
t loi, mi nhà nghiên cu ng pháp có mt cách nhìn nhn và gii thích khác nhau,
hin ti 4
nh sau:
nht cho rng, thán t ting Hán thuc lp thc t
o thành mc lp (Hoàng Bá Vinh, Liêu T u Kính
Mn, )[111, 147]. , , L [128] ting
Hán
, ông cho rng, bn cht ca thán t là t thay th cho câu,
trong các nhóm t loi, thán t có tính cht gn ging nht vi ti t thay th
cho t ng còn thán t thay th cho câu.
, [67]
ting Vit , theo ôngc t có mt loi
c bit, thán t là nhng t biu th c.
, ting Hán
(Mã Kin Trung, Cao Danh Khi, H D Th, Hì
Uông Quc Thng, ) [142, 102, 116, 164].
, Viên Dc Lâm [175]
ting Hán
nó không th kt hp vi các t khác,
ch có th làm thành phc lp trong câu, nên nó không ging v
t.
, ting Vit
Hoàng Trng Phin [61] [17], Nguyn Kim Thn [70], Dip Quang
Ban [2]
, ting Hán ,
v vng, va không th biu
th pháp (Hình Công Uyn, [165, 135,
182].
, cc Tnh, Nguyn Anh Qu
[75, 65].
a vào kh t hp vi các t loi khác, coi thán t
ting Hán là t c lp, không th kt hp (Quách Nhu, Tiêu Á L) [182, 160].
Trong ting Vit, theo hiu bit ca chúng tôi, cho n nay, cha có quan nim nào
tng t nh vy v thán t.
Bên cnh , khác vi ting Hán, trong ting Vit,
cu còn xp thán t ting Vit vào nhóm t tình thái, cho rng thán t ting Vit là
nhng t biu th tình thái hoc cm xúc (Cao Xuân Ho, H Lê,
c) [24, 50, 19].
a chúng tôi, thán t biu th cm xúc hay
g. c lp ca thán t rt rõ rt, nó không có mi quan h v mt kt
cu vi bt kì thành phn nào trong câu, có th c lp t to
thành mt ng c lp. V mt hình thái, thán t thuc loi t n, không có
kh t hp to t m phân tích thêm v mt ng pháp. Do vy,
trong c ting Hán và ting Vit, xp thán t vào nhóm t c bit bên cnh các nhóm
thc t là h.
1.2.2.2. Phân bit thán t vi các t loi khác trong ting Hán
a. Phân bit thán t và ng khí t
Tron
, thông thng, ngi ta thng da 3 sau quy thán t
và ng khí t vào cùng mt loi:
Th nht, thán t và ng khí t u là nhng t biu th ng u
có th biu th các sc thái ci, cm khái, bt ng, ngc nhiên,
nhc nh, hiu ra ;
Th hai, mt b phn thán t và mt s ng khí t m
không nh v mt ng âm. , thán t 啊 ng không nh v
mu, tùy theo s biu ý và biu cm ci s dng mà nó có th mang
u 55, 44, 35 hoc 51; ng khí t 啊 bin âm theo các âm tit
c nó.
Th ba, v mt vn t, mt s thán t và ng khí t có hình ch ging ht
nhau. 啊，哎，呕 có cách vit ging ht các ng khí t 啊，哎,
呕 [theo118, tr. 293].
Trong ting Vit, t s hc gi quy thán t và ng khí t
. [19],
[24],
[1]
p tình thái t, m
Hùng Vit [80]
u t tình thái.
, nt cách toàn din t h thng t loi
thì thán t và ng khí t phc chia thành hai loi khác nhau, vì, cho dù hai loi
t này có mt s a chúng vn tn ti nhm khác bit rõ
rt.
a1. Khác bit v v trí cú pháp
, thán t c lp vi kt cu câu, có th ng
u câu, gia câu hoc cuc ngn cách vi nòng ct câu bng du câu, còn
ng khí t ch có th ng cui câu hoc cui phân câu, kt hp vi nòng ct câu
to thành mt liên kt cht ch. :
(1) 啊，小姐，真遗憾，那么，我们就跟你谈谈也行 (À, ch , tht tic quá,
thôi thì chúng tôi bàn cùng vi ch c ) [200.14]
(2) “真是个傻瓜！唉！嫁了你这么个人真没办法！ vn! Chao ôi! Ly
phi anh tht kh ht ch nói! ) [189, 52]
(3) 瞧瞧，骆驼祥子敢情也是三天半就吹呀，哼！(y, thng l
ch c ba ngày có l là phi chun, h!) [120, 10]
(4) 啊，是老丁
啊
！(Ay à!) [200.15]
(5) 今天的访问收获不少，真圆满
啊
！(Chuyc
không ít,
a [啊: a] ! ) [200.16]
Qua các ví d trên, có th thy, vì thán t i kt cu
câu bng du ngt câu nên nu da vào v trí cú pháp s rt d dàng nhn bit
chúng. Trong (1), (2), (3), 啊, 唉,哼 lng u câu,
.
, ng khí t luôn có v trí c nh cui câu hoc
cui phân câu, (4) t 啊 th nht là thán t, t 啊 th hai là ng kh, còn
(5), 啊 là ng khí t ng cui câu.
thán t
v c
bn là . :
(1) À ng r[64]
(2) Cô hy, m yu, con di, lai lch l. [40]
(3) h ? [69.6]
(4) Ngày mai t n r cu i hc nhé. (Khu ng)
(5) Anh v à ? [44]
Trong ví d (1), ví d (2), ví d (3), các t à, h, h u là thán
t, ln lt ng u câu, gia câu và cui câu. V mt hình thc, các thán t này
ng c lp vi kt cu câu, c ngn cách vi nòng ct câu bng du phy (,) hoc
du chm lng ( ). Trong ví d (4), ví d (5), các t nhé, à là ng khí t ng c
nh cui câu, gia chúng và nòng ct câu không b ngn cách bi du câu.
a2. Khác bit v chc nng ng pháp
Trong các tình hung vn dng c th, thán t và ng khí t có
mt s m khác bit rõ nét nh sau:
Th nht, trong ting Hán, thán t có th vai trò là mt
thành phn c lp trong câu, thm chí, to thành mt câu c lp, nhng thán t
ting Hán li không có ch khí t. Thán t ting Hán ng
c lp vi kt cu câu và không có mi quan h cú pháp vi bt kì thành phn
nào ca câu, còn ng khí t li quan h vi nòng ct câu theo quan h ph thuc trc
tip, có th kt hp vi nòng ct câu to thành các kin thut,
nghi vn, mnh lnh hoc cm thán. :
(1) 啊！世界上最可爱的是女人！[189]
(Ôi! Trên th già! ) [52]
(2) 哎，你说的不错。(y.) [200.8]
(3) 那次爬山他去了嘛。(Câu trn thut)
(Lđấy.)
(4) 你吃饭了吗? (Câu nghi vn)
(C
(5) 快去吧! (Câu cu khin)
thôi.)
(6)他写的多好啊！(Câu cm thán)
(Anh y vip quá!)
Trong ví d (1) 啊 là thán tc lp.
Trong ví d (2) 哎 , là thành phc lp trong câu. Trong các ví d
(3), (4), (5) và (6) các t 嘛, 吗, 吧, 啊 u là ng khí t, lt kt hp vi nòng
ct câu to thành các kiu câu trn thut, nghi vn, mnh lnh và cm thán.
So sánh thán t và ng khí t trong ting Vit, chúng tôi cng
nhn thy nhng im khác nhau tng t nh trên. Ví d:
(1) À, nh ra ri.
(2) Cu mua quyn t n này à? (Câu nghi vn)
(3) Anh mua quyn t n này đi. (Câu cu khin)
(4) Tôi mua quyn t n này đấy. (Câu trn thut)
(5) Quyn t n này tt lm thay! (Câu cm thán)
(1), à là thán t, là vai trò là thành phn c lp trong câu.
(2), ng khí t à biu th s nghi vn,
(3), ng khí t
biu th cu khin,
(4) ng khí t y biu th nh trong câu trn
thut,
(5), ng khí t thay biu th s cm thán. So sánh thán t à
(1) vi ng khí t à
(2), có th thy, rõ ràng là thán t à
(1)
không có cho thành câu nghi vng khí t à (2).
Th hai, thán t
s di hình thc lp li
khí t thì không th. :
(1) 啊啊啊啊啊，你那个方案，我看过了，看过了，你很有改革的热情嘛！(À à
, ma cu, tôi xem qua ri, xem ri, cu rt có nhit tình ci
cách y!) [200.17]
(2) 哎, 哎, 李先生你说的一点儿不错！(Ôi, ôi,
!) [200.8]
(3)就是这个这个风俗啊。(đâ
́
y.)
(1), (2) các t 啊, 哎 là thán t, có th s di hình thc
lp li.
(3) t 啊 là ng khí t, không th i hình thc lp
li.
Ging nh ting Hán, thán t Vit có th s di hình thc lp li
khí t thì thng c s dng di hình thc này. Ví d:
(1) Thôi thôi, thi chàng t [16]
(2)
Riêng em c quyi y thôi. [43]
(3) Không phi xe ông! À, à! Xe cu C! C. [64]
(4) Th m hàng tt ri à? [40]
(1), (3) các t thôi, à là thán t, có th s di hình thc
lp li.
(2) và (4), các t khí t trong câu,
u không th i hình thc lp li.
Th ba,
, ng khí t có th s dng kt hp v
thán t thì li không th dùng theo cách này. :
(1) 下雨
了吗
？(M ri à?)
(2) 不早
了啊
。(Không còn sm na. )
b. Phân bit thán t và t ng thanh
Trong ting Hán, tT n ting Hán hin i, t ng
thanh là t mô phng âm thanh ca s vt. Chính vì thán t và t u có
m chung là mô phng gi chung chúng là 拟声词/
拟音词 (
/, mô phng âm
thanh), hay 声音词 (
, âm thanh), khi phân
nh t lou quy v hoc là thc t, ho, hoc là t c bit.
Tng t nh trong ting Hán, t
, mô
ph dùng cht liu ngôn ng mô phng, bc
các âm thanh trong t i sng xã h biu th s vt v
mm chung là mô phng âm thanh nên có tác gi
gp c thán t và t ng thanh vào thành mt loi, gi chung là cm t [50, tr.152].
Tuy nhiên, có th nhn thy, quy thán t và t ng thanh vào cùng mt nhóm
là không thi t này có nhm khác nhau rõ rt.
b1. Khác bit v m ng âm
Thán tc bit là nhng thán t biu th cng là nhng âm thanh
bi nói phi chu mt s ng,
các thán t c phát âm mt cách t nhiên, ít chu s chi phi ca lý trí, do vy v
mt ng âm, các âm tit biu th cm , nhing ht ra
ngoài h thng ng âm ca các t loi khác trong cùng mt ngôn ng [xem c th ti
2, phn 2.1.1].
ng thanh là t mô phng các âm thanh trong t
nhiên, cho dù âm thanh t nhiên rt phong phú, ng, i vn có th
da vào thính giác và thói quen ca b mô phng mt cách có ý thc. Do
vy, v mt ng âm, t c s dng có la chn và chu s chi phi ca
h thng ng âm ca ngôn ng i nói s dng, nó thuc h thng ng âm ca
các t loi khác trong cùng mt ngôn ng [201, tr. 41].
,
không phi ngoi l.
b2. Khác bit v ch pháp
, t ng thanh có th kt hp vi các tr t kt cu 的, 地, 得,
có th làm các thành phnh ng, trng ng, b ng, v ng, t chen
ngang, và còn có th to thành mc lp. :
(1) 接着又听得毕毕剥剥的鞭炮声,是四叔家正在祝福了。nh ng)
(K n li nghe thy ting pháo tng hi đì đẹt
y. ) [200.18]
(2) 冷风吹进船舱中,呜呜地响。 (Trng ng)
(Gió lnh lùa vào khoang thuyn, vi vu.) [200.19]
(3) 小鸟叫得叽叽喳喳的。(B ng)
(Chim non kêu ríu rít.) [dn theo 160, tr. 90]
(4) 开花时节,满野嘤嘤嗡嗡,忙得那蜜蜂忘记早晚。 (V ng)
( n lúc ra hoa, khp chn vù vù u u, bn ti m sm ti.)
[200.34]
(5) 沙沙沙! 门外像是风雨声。(T chen ngang)
