Nghiên cứu thành phần loài, đặc trưng phân bố của mối (Insecta Isoptera) tại khu vực Hà Nội
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (2.47 MB, 82 trang )
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN
NGUYỄN HẢI HUYỀN
NGHIÊN CỨU THÀNH PHẦN LOÀI, ĐẶC TRƢNG
PHÂN BỐ CỦA MỐI (INSECTA: ISOPTERA) TẠI
KHU VỰC HÀ NỘI
LUẬN VĂN THẠC SĨ SINH HỌC
Hà Nội – Năm 2012
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN
KHOA: SINH HỌC
oOo
Nguyễn Hải Huyền
NGHIÊN CỨU THÀNH PHẦN LOÀI, ĐẶC TRƢNG
PHÂN BỐ CỦA MỐI (INSECTA: ISOPTERA)
TẠI KHU VỰC HÀ NỘI
Chuyên ngành: Động vật học
Mã số: 60 42 10
LUẬN VĂN THẠC SĨ SINH HỌC
NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS. TS. Nguyễn Văn Quảng
Hà Nội – Năm 2012
MỤC LỤC
M U 1
TNG QUAN TÀI LIU 3
1.1. Tình hình nghiên cu mi trên th gii 3
1.2. Tình hình nghiên cu mi ti Vit Nam 9
1.3. Tình hình nghiên cu mi ti khu vc Hà Ni 14
17
THU 17
2.1. Thi gian, m nghiên cu 17
m t nhiên, xã hi ca khu vc Hà Ni 17
2.1.1. V a lý 17
2.1.2. a mo 17
2.1.3. Khí hu 19
2.1.4. Th 19
2.1.5. Th ng 20
2.1.6. Tài nguyên sinh vt 21
2.1.7. Kinh t xã hi 22
2.2. g pháp nghiên cu 23
2.2.1. u 23
nh tính 23
2.2.1.2. ng 25
2.2.2. nh loi mu vt 27
2.2.3. lý s liu 28
30
KT QU NGHIÊN CU VÀ THO LUN 30
3.1. Thành phn loài mi ti khu vc Hà Ni 30
3.3. Cu trúc thành phn loài mi theo nhóm ch 45
3.4. Phân b ca mi theo sinh cnh tng bng 49
th ca mi. 53
KT LU NGH 60
KT LUN 60
KIN NGH 62
TÀI LIU THAM KHO 63
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bng 3.1. Thành phn loài mi ti khu vc Hà Ni 30
Bng 3.2. S ng loài và ging mi ca các phân h ti khu vc nghiên cu 34
Bng 3.3. Cu trúc thành phn h mi khu vc Hà Ni 36
Bng 3.4. S ng các taxon mi mt s khu vc min Bc và toàn Vit Nam 38
Bng 3.5. Ch s ng Bray Curtis gia các khu vc so sánh 39
Bng 3.6. Thành phn các ging mi theo các vùng cnh quan khu vc Hà Ni 40
Bng 3.7. S ng loài mi có chung kiu cnh quan Hà Ni 43
Bng 3.8. Cu trúc phân h mi theo các vùng cnh quan 44
Bng 3.9. Cu trúc thành phn phân h mi theo nhóm chc nng ti khu vc Hà
Ni 47
Bng 3.10. Phân b ca nhóm ch cnh quan ti khu vc Hà Ni 48
Bng 3.11. Thành phn loài mi theo sinh cnh ti vùng ng bng khu vc Hà
Ni 50
Bng 3.12. Thành ph i ca mi trong khu vc
nghiên cu 54
Bng 3.13. Mt s ch s ng ti các sinh cnh nghiên cu 56
Bng 3.14. S ln bt gp và t l % các phân h mi trong các sinh cnh khu vc
nghiên cu 58
DANH MỤC CÁC HÌNH
các khu vc thu mu ti khu vc Hà Ni 18
Hình 2.2. Mt s sinh cnh thu mu mi trong khu vc Hà Ni 24
Hình 2.3. Thu thp mu vt mi ngoài t nhiên 26
Hình 3.1 T l % s loài ca các phân h mi trong khu vc Hà Ni 35
hình cây th hin m gia các qun xã mi khu vc
nghiên cu 39
Hình 3.3. Bi phân b các phân h mi theo vùng cnh quan khu vc Hà Ni 44
Hình 3.4. T l % s loài mi theo nhóm chi các vùng cnh quan khu vc
Hà Ni 48
Hình 3.5. Mi Coptotermes hi cây trng và Odontotermes hi công trình kin trúc 51
Hình 3.6. Các sinh cnh thu mu ti khu vc Hà Ni 53
Hình 3.7. S bi i ca các nhóm mi theo sinh cnh
nghiên cu 58
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
cs.: Cng s
DTTN: Din tích t nhiên
i chè
i
KBTTN: Khu bo tn thiên nhiên
RTTL: Rng trng thun loi
RTHT: Rng trng hn tp
sl/SL: S ng
TC: Trng c
n Quc gia
1
MỞ ĐẦU
Mi (Isoptera) thuc nhóm côn trùng xã hi có s ng khá
cht ch. Trong mt qun tc mng cp khác nhau: mi th, mi lính
(mng), mi vua, mi chúa (mi sinh sn), phân bit c v m hình
thái ln chm nhim. Mi sng cng sinh vi các vi sinh vt, quan
h o cho chúng kh thun li phân gii mt cách hiu qu
thn gc t cellulose. Nh vy, mi tr nên có vai trò rt quan trng
trong các h sinh thái t nhiên. Cùng vi vi sinh vt và các sinh vt khác, mi m
trách vic phân gii xác thc vt cht giúp tr li mùn và khoáng cht t. Tuy
nhiên, trong mt s ng hp, mt t l nh trong s các loài mi có th gây hi
kinh t i. Do có vai trò quan try, nên t lâu mc
quan tâm nghiên cu.
2900
,
phân b
. Vit Nam
u nhii, do vy, thành phn loài m
ng loài mc lin hin nay c ta (Trnh
nh và cs., 2010) [51].
Hà Ni là trung tâm chính tr, khoa hc k thut ca c c, là mt
trong nhng thành ph có din tích khá rng ln. i c m rng
a gii hành chính, bao gn tích thành
ph lên 3.324,92 km². Vi khuôn viên trên, Hà Ni hin nay không ch ni rng v
din tích, ng ca a hình c i bao gm c
ci và vùng ng b i 25 m so vi mc
c bin) [6], [54]. này có th xem Hà Ni git Vit Nam
thu nh. Do có cnh quan phong phú nên ting sinh hc ca Hà Ni
rt cao.
2
Hà Ni cùng vi c c phát trin v mi mt.
Thc t ng minh rng s phn thnh cc, mt vùng min, mt khu
vc luôn phi gn lin vi vic bo tn và duy trì tính bn vng v ng sinh
h cho vic bo tn phát huy th mnh v ting, nh
trong xu th phát trin, hn ch nhng thit hi gây ra do sinh vt nói chung và côn
i thì vi thành phn loài và
nhóm loài sinh vt, các loài côn trùng và mi khu vc Hà Ni là ht sc cn thit.
Nghiên cu mi khu vc Hà Nc tin là
nhng nghiên cu mang tính cht riêng l, tp trung vào mt vài khu vc c thù
hoc vào mt s ng cn bo v khi s phá hi ca mi n
. Phn ln các nghiên cc tring xác nh
các loài gây hi, nghiên cm sinh hc sinh thái hc c tìm kim
các gii pháp phòng tr. u tra v thành phnh m ng
còn khá ít c bit là các nghiên cu s ng s dng mi làm ch th cho
m ng ci làm thm thc vt thì ht nghiên
cc trin khai Hà Ni.
c nhng dn li v khu h mi
Hà Ni, góp phn b sung cho s v ng sinh hc ca côn trùng khu vc
thành ph nói chung và v mi nói riêng, n hành thc hi tài
Nghiên cứu thành phần loài, đặc trưng phân bố của mối (Insecta: Isoptera) tại
khu vực Hà Nội” vi các mc tiêu chính:
- Xác nh thành phn loài mi ti khu vc nghiên cu.
- nh các c trng phân b ca mi theo vùng cnh quan
khu vc Hà Ni.
- Tìm hiu v vai trò ch th sinh hc ca mi vi s ng
ci lên thm thc vt.
Do hn ch v thi gian nghiên cu và hiu bit nên kt qu trong lun vn
này mi ch là nhng tip cn c u cho nhng nghiên cu sâu hn v sau.
3
CHƢƠNG 1
TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1.1. Tình hình nghiên cứu mối trên thế giới
Nghiên cu v b c tin hành t rt s
công trình nghiên cu phân loi mi. Linnaeus vào
p xp mi vào lp ph không cánh (Aptera) thuc ging Termes.
p mi vào cùng nhóm kii chuyn
chúng vào b Neuroptera. Konig (1778) mô t ba loài mi (Termes vaiarium,
Termes convusionnarius và Termes monoceros c tìm thy ti và
Srilanka. Tác gi u tiên mô t cu trúc nn nm ca mt
loài mn hong nuôi cy nm và các qu th nm tròn trng trong cu
trn nm [8]. Latreille (1802) p mi vào nhóm côn trùng không cánh, có
hàm nghii thành lp h Termitina. Comstok, A,B., 1895 mnh
mi vào b Cu.
Công trình phân loi mi ni ting nht là ca Hagen (1855 1860). Tác gi
hi nhn 98 loài mi thung v coi là
u tiên có tính h thng v mi trên th gii [15]. Th k XX, nhiu
công trình nghiên cu v phân loi ha mc công b,
c bit là khu h m
u v phân loi và sinh hc ca 4 loài Termes
redemani, Termes azarelli, Termes feae và Termes xenotermitis c tìm thy
Srilanka và Burma, kèm theo mt s dn liu v sinh vt sng chung vi mi
(termitophiles). Haviland (1898) nghiên cu h thng hc và sinh hc ca mi
Indonesia và Malaysia; Escherich (1909, 1911) và Bugnion et al. (1910, 1911, 1912,
4
p d liu v mi ti khu vc Ceylon; Petch (1906,
u mi quan h gia nm và mi ca khu h này; Holmgren
u phân loi và mi phn sinh hc mi khu h ;
u khu h m
n hành nghiên cu phân loi và sinh hc mi Ceylon, Malaysia và Indonesia
[8]
u tiên nghiên cu có h tht nn
móng cho phân loi hc hii v mi. S sp xp thành lp các h c
n vc s dn ngày nay. Ông chia mi thành 4 h chính là
Mastotermitidae, Protermitidae, Mesotermitidae, Meta này
các nhà phân loi h (1921), Grasse (1949)p b
i nh.
Snyder (1949) t bn cuc v mi trên th gi
ông lc mt danh sách các loài thuc 5 h (Mastotermitidae, Kalotermitidae,
ng, bao gm c
nhng loài hóa thch [15].
t kê tng cc 1745 loài mi trên toàn th gii.
liu Constantinho (2007), tng s loài mc phát hin trên toàn
th gic 286 ging [53]. Các danh mc thành phn loài ca b
Isoptera hoc ca mt h cho tng khu vc công bng
kèm theo khóa phân loi riêng và mô t cho tng loài.
Nhng nghiên cu mi khu v sau tp trung vào các vn
phân loi hng vt h kinh t ca tng h
hoc phân h c th. Thakur (1979, 1983) tin hành nghiên cu v h mi
Macrotermitidae và ging Heterotermes; Bose (1979) nghiên cu v tp tính xây t,
sinh hc, sinh thái hc ca 27 loài và 5 ging mi thuc h Apicotermitidae.
Krishna (1968) bàn v ngun gc phát sinh và phân loi ging ca nhóm
Capritermes. Chotani (1979) nghiên cu v phân b ca h Rhinotermitidade gm
5
77 loài thuc 8 ging và 6 phân h [8]. Công trình nghiên cu v phân loi hc ca
Li Gui t kê và miêu t có 435 loài, 44 ging và 4 h mi
phân b Trung Quc. G t là công trình ca Huang Fu Sheng et al.
thành phn loài mi Trung Quc gm 476 loài, 44 ging và 4
h, tt c u có mô t nh loi ti loài [34]. Nghiên
cu v khu h mi có công trình ca các tác gi Ahmad (1965) v khu h mi
Thái Lan [32], Roonwal (1961) v khu h mi [45], Thapa (1981) v khu
h mi Malaysia [46] và Hill (1942) v khu h mi Australia [30]. Các nghiên
cu v khu h mnh loi trong tng khu vc.
n nay thì hình thái ngoài vm ch yc s dng trong
nh loi m s hình thái
ngoài ca m phc v công tác mô t nh loi mi [44]. Mi th c
s dng trong phân lothy trong công trình nghiên cu ca Ahmad (1950)
[33]. Trong nghiên cu này, dng dm ca hàm mi th và mi cánh
là các m chn loi, rõ ràng nht m gi998, Sands nghiên
cu nhn dng mi th dc
m gii phc bit là hình thái và s ng ca ng Malpighi, ng hu môn
ca mi th, ti khu v nh loi ti
ging dm trên [46].
Tuy nhiên, trong thc t s bii v hình thái trong mt loài có th là rt
ln. Mt s nghiên cu v s bic Akhtar et al. (1974, 1991)
tin hành da trên s bii v hàm trên, ch s hình du,
trong khi Chootani et al. (1979), Roonwal et al. (1957) li da ch yu vào bii
hình d c, t l các phn ph phn u mi lính. Bên c
nhng loài mi có tp tính sinh hi rt gi
các loài thuc ging Coptotermes [12m này là nguyên nhân gây khó
m ln cho công tác phân loi d
c tinh lai mt cách chu
Belyaeva (2005) s dng các cu trúc c phân bit các
6
loài thuc h Kalotermitidae, Hodotermitidae, Termitidae, Macrotermitidae và
Nasutermitidae. Burham (1978) công b dn li u tra các loài hóa thch côn
trùng xã hi. Alliens et al. (2004) s dng AND ti th
làm ch th phân t phân loi và xây dng cây ph h ca ging mi Heterotermes
. Pc James et al. (2004) s dng cho nh
loi ging Reticulitermes Oklahoma. Benjamin et al. (2007) s dng ph x
sóng cn hng ngoi trên lp hydrocarbon bi phân tích 4 loài thuc ging
Zootermopsis, nh có th nh loi nhanh chóng ging mi này. Chow Yang Lee
et al. m tra li tính chính xác ca vic phân loi hình thái và các mu
mi Malaysia bng cách phân tích phát sinh loài qua các chui gen Cytochrome
oxidase (COII) [8].
Na cui th k XX, các nghiên cu mi tp trung vào c
m sinh hc, sinh thái ca mi, vai trò ca chúng i vi h sinh thái và con
i và các bin pháp phòng tr. T n xét cho rng
nhi bên trong t mi Odontotermes redemani i nh so vi s dao
ng ca nhi bên ngoài. Tuy nhiên, theo Holdaway et al. (1948) thì nhi
t Eutermes exitiosus tuy nhnh theo
nhi ng trong ngày i trong t mi là
mt hng s tuyu v s bt bin trong quá
nhit ca t mi (O. transvaalensis) min Nam châu Phi.
Tác gi nhn thy a t mi không thc s
quan trng trong quá trình duy trì nhi ca qun tc mi [12]. Abe (1979)
nghiên cu mi quan h v m hình thái ngoài ca mm làm t ca
tng loài và nhóm loài mi vi vai trò quan trng ca chúng trong h sinh thái cây
rng nhii khu bo tn Pasoh Tây Malaysia. Ngoài ra, ông còn nghiên cu v
mi quan h gia các loài, tp tính kia mt s loài và tính toán s ng
th chúng khai thác [29]. Abensperg (1998) tp trung nghiên cu mi liên
quan gia thành ph ng gp ca mi và m ng ca con
i lên h sinh thái ti Australia [30]. Jones et al. (2002) u tra
7
thành phn loài ti liên h cht ch gia s suy
gim tán rng, m khai thác g và s suy gi ng loài mi [37]. Bunn
(1983) u vai trò ca mi vi quá trình phc ht [8]. Schaefer
(1981) nghiên cu v ng ca mng trong h sinh
thái sa mc t lun cho rng mi ngu chnh
ng trong sa mc. Enrique et al. (2004) nghiên cu khu h mi ti
n quc gia Tây bc Argentina và cho rng t hp thành phn loài mi là
mt ngun tài nguyên cc bo tn [11]. Awadzi et al. (2004) c
tính ct, phân tích các mt và các thành phn tích t trong cành cây rng
vi hong phân gii ca mi, t ng minh vai trò ca mi trong quá trình
hình thành kt cu ti rng rng lá Tây Phi [8]. Theodore (2004) cho rng mi
thành phn hóa hc c
ng cht hng mui và hang giao thông. Jouquet et al.
(2005) báo cáo kt qu v ng ca nhóm m n nm
(Macrotermitinae) lên cu trúc qun xã vi sinh vt [8]. Các tác gi u tha nhn
s liên h gia thành phn loài và các hong ca mi vm và s
bii cng.
d u nh
ng (belt-transect) gia các khu vc khác nhau, t c phong
phú ca thành phn loài trong các khu vc nghiên cu Malaysia, Borneo và
Cameroon. Các tác gi u cu trúc thành phn loài và phân loi
theo nhóm tha mi trong các khu vc nghiên cu, phát hin thy rng s
c qua các ng ch chim 31 36% tng s loài có trong
khu vc nghiên cu [36]. Mt kt lun quan trc rút ra t nghiên cu trên
cho rng có th s dng các ch s ng ca mi làm ch th
ng c ng sinh thái. Nghiên c ng theo
c trin khai mt s quc gia khác
giá m giàu có ca thành phn loài mt s vùng khác nhau [43],
xem xét ng ca canh tác nông nghin khu h mi ng c [49
8
2006, Tetsushi et al. nghiên c ng sinh hc và nh phong phú
i ca m cao ti Thái Lan. Nghiên c ra s bii ca
các nhóm m theo cao ti khu vc này [35].
Mi hi luôn là v li vi cây trng nông, lâm nghip, vi p
phòng tr mi luôn là v c quan tâm.
có th phòng chng mi mt cách có hiu qu, viu tra nghiên cu thành
phnh các loài hi chínm sinh hc, sinh thái hc ca chúng
là công viu tiên trong phòng chng mi.
Dean (1979) nghiên cu v sinh hc và sinh thái hc 2 loài mi thuc ging
Odontotermes và Microtermes gây hi mía Banglades. Smith (1979) nghiên cu
mi hi cây Coca. Rajpreecha (1980) nghiên cu v mi hu Thái Lan.
Samra (1990) nghiên cu ng ca mi ti cây xoài . Kt qu nghiên
cu v mi hi cây b c k n là ca Nair
(1981), Mitchell (1989) và Wylie (1987). Nhiu công trình nghiên cu mi hi cây
rng ca các tác gi c công b
(1974), Wood (1987), Roonwal (1984), Thakur (1980), Wood (1987), Robert
(1989), Tania (2004), Nair (2001), Chotani (1980), Huang (2000) và Varma (2007)
(dn theo Nguyn Thúy Hin, 2008) [8].
V mi h, p có các nghiên cu ca Li Dong (19
sách 33 loài mng gc bit nghiêm trng
c mô t v hình thái và tp tính, m sinh hc và bin pháp phòng tr [8].
u v mi hi công trình kin trúc và cho
xut bn cu mng thi thi
mi Trung Quc cùng v m ca chúng (dn theo Nguyn Quc
Huy, 2010) [12].
o Dung (1988) cho xut bi Trung Quc, qun lý
và phòng tr nhng loài mi có giá tr kinh tn
c thn bí hay Bí mt ca loài mi ng hp nhng kin thc chung
9
v mm gây hp th các nhà
nghiên cu mi ca Qu cho xut bn cu u m
ngoài phn gii thiu chung, mi tác gi lng ch riêng i
hi công trình thy li, mi hi công trình kin trúc, mi hi cây xanh (dn theo
Nguyn Quc Huy, 2010) [12].
Các bin pháp phòng chng m c nghiên cu và tri
bin pháp hóa hc s dng hóa cht dit côn trùng dit mi hay s dng các thit
b n t n t mi và x lý mi. Ngày nay vic phòng chng mi
n sang vn dng nhng quy lut t nhiên ca h sinh thái, các tp tính v
sinh hc, sinh thái ha các nhóm mi gây h có th dit tr chúng
mt cách hiu qu.
Bic nghiên cu ng dng nhiu hin nay là s dng các
loi vi n phòng chng m
bnh và hiu lc dit mi Nasutitermes exitiosus ca nm Metarhizium anisopliae.
dng b sinh hc kt hp vi mt thit b dò phòng tr mi. Lý
dng n x lý các nhóm mi có
n nm hi Trung Qu dng b c làm ri lon
h vi sinh vt ng rut ca mi. Ngoài ra còn có các bin pháp phòng tr mi x
dng nhn ln, rc bit là kin và giun tròn.
(dn theo Nguyn Quc Huy, 2010) [12].
Nghiên cu mc quan tâm trên th gii. Ngoài các nghiên cu v
sinh hc, sinh thái hc, phòng tr mi, thì các nghiên cu v khu h, s ng,
c bit là tm quan trng ca mi trong h c tp trung
nghiên cu g
1.2. Tình hình nghiên cứu mối tại Việt Nam
Công trình nghiên cu mu tiên Vit Nam là ca Bathellier J. thc hin
hình thái, sinh thái ca 19 loài ca khu h m
t Nam có 17 loài,
10
4 [10]. Sa sung mt s
tài liu v tác hi ca mi , Caresch L.
mt báo cáo nh v ng mi hi cây cao su. Công trình có
giá tr nht v phòng tr m n nay vn cò c áp dng là ca tác gi
1947. Tuy nhiên công trình này là kt qu nghiên cu
u tra mi ti
m Vit Nam, phát hin thêm 2 loài M. carbonarius Ban Mê Thut, Côn
o và M. maesodensis biên gii ca Hà Tiên vi Campuchia [12].
n t 1954 1975, nghiên cu mi tht s phát trin Vit Nam,
, chính thc các nhà khoa h
. Các
chuyên gia lâm nghip là nh u tiên min Bc nghiên cu phòng
chng mi.
n Th Vin (1960, 1964),
Ngc Thng (1963), Nguyn Xuân Khu (1964), Phm
n Chí Thanh (1966, 1968, 1971), Nguy c Khm
(1966)
. a Nguyc
Kh
c hin
1971.
,
(1971). 61
20
56
, 8 . ,
,
, nêu lê
(dn theo Nguyng, 2005) [19].
Phía Nam có các tác gi Durant, Lâm Bnh Li nghiên cu v sinh thái hc
mi. Durant (1972) danh sách 37 loài mi ti min Nam, tuy không có
loài nào mi so vi nhng phát hi
cp ti mt s hình thái phân lom sinh hc ca mt s loài mi có
Vit Nam [12].
,
m c nghiên c nghim. Nguy
n t mi, Lâm Quang Thip (1973) dùng
m i gian v sau các nghiên cu
11
,
,
. Nguynghiên cu phòng chng mi cho các công
trình xây d c quy trình
phòng tr mi bm.
ng nht, các nghiên cu khoa
hc k thu c y m ng vi tình hình phát trin kinh t cùa t
c. Nghiên cu v mc trin khai theo nhi
c tiên là các nghiên cu phòng chng mng cn bo v.
n và cng s (1975 tiu tra v thành phn loài mi
hp. Tác gi c 52 loài mi thuc 4 h phân b p
chc và mt s m vi c c [26].
,
. Trong thi gian gn
u v mi h thng sông Hng, sông
Thái Bình và sông Mã cT Huy Thnh, Nguy
Nguyn Thúy Hin (2009).
chung,
: ,
,
n liu v cu trúc t i Odontotermes hainanensis,
thn Bc [23].
Tuyn hành nghiên cu mi h
c
u. Nguyn Chí Thanh và cs. (1986 1992)
ng mi trên cây
chè. Nguyn Ngc Bình (2006) nghiên cu mi hi rng trng b
, Nguycs. cung cp dn liu tra thành phn loài
mi trong khu vc trng cây cao su ,
Nguyên. Cùng thi gian này, Nguyn hành nghiên
cu mi hi cây chè. M (2010), trong lun án tia mình Nguyn Quc
tiu tra khu h mi Tây Nguyên, m
sinh hc, sinh thái hc ca các loài hi chính, tác gi xut và tin hành mt s
bin pháp phòng tr mi trên cây trp khu vc này [12].
12
,
,
.
.
,
c tc thc hin
c kí khí binh loi loài mi. Trnh
t và cs. (2003, 2004)
u v ng di truyn
mt s loài mi, s dng h th so sánh
gia hai loài M. annandalei và O. yunnanensis, hai loài M. gilvus và M. carbonarius
min Nam Vit Nam [4], [5t và cs. n hành
nh m di truyn ca mt s loài mi ging Macrotermes bng k
thut RAPD-PCR [4]. làm rõ hn vn a hình trong qun th mi, Nguyn
c Khn trong nghiên cu ca mình v ng hình và
d hình trong cùng mt loài mi và công tác phân loi mi da vào hình thái
ngoài u, phân tích, bàn lun tp trung vào s bi i kích
c rt ln trong cùng mt loài ca nhóm mi Coptotermes [16].
n hành nghiên c
a loài M. annandalei ng trong các hong
ki, xây t. y hong ca mi bên ngoài t ch yu do
mi th lm nhn, m ti 79,4% v trí ki v trí xây
t,
11%.
.
nh vai trò quan
trng ca n
i vi s tn t
n c.
(2008)
Coptotermes
formosanus.
, trong phòng thí nghim t l mi lính và mi th
ng thành trong t mi nuôi u chnh nh, trung bình khong
80,6% mi th 13,3% mi lính và 6,3% mi non. T l mi th i kim
nhiên trung bình nm trong khong 79,2 - 91,1% [7]. Nguyn Th My
13
và cs. (2011) tin hành các nghiên cu nh s ng cá th mi Coptotermes
trong qun tc bng cách s d ánh du - th ra - bt li [18].
,
.
hông
.
Ngày nay,
, ,
cm s dng. Dit tr
mi thiên v áp dng các bii vng và con
c gi là các bin pháp thân thin vng. S
dit côn trùng
c nhiu chuyên gia
nghiên cu mi quan tâm. T Kim Chn
(1996)
c
u th nghi
t s chng vi nm dit mi hi kin trúc và cây vi
thiu [2]; cs. (2001)
m sinh hc
ca hai chng vi nm Metarhizium anisoplae Ma6 và Baeuveria Bb phân lp t các
m
u lc dit mi (Coptotermes) ca chúng [3]; Ch phm
dit mi Odontotermes hainannensis
H
cs. (2005)
[50]. Ngoài ra, Nguyn Quc
Huy và cs. (2011) tin hàng th nghim loi b chng mi c ch quá trình tng
hp kitin ca mi [13]. Cùng nm này (2011), Brain, chuyên gia nghiên cu mi
ca Hoa K, kt hp vi các nhà khoa hc thuc Vin Sinh thái và bo v công
trình, Vin Khoa hc Thy li Vit Nam, nghiên cu ch phm s dng nm
dit O. hainanensis.
n nay vn liên tc c b sung cp
nht, nhng kt qu nghiên c u tra v khu h mi ti các n
quc gia (VQG) và Khu bo tn thiên nhiên (KBTTN). Nguy(1996)
n loài mi ging Macrotermes min Nam
Vit Nam,
14
,
3
[12].
(2003)
.
17 ,
9 3 . Trong
nh và cs. u thành phn loài mi
14
n quc gia Xuâc 15 loài thuc 8 ging, 2 h, b sung 5 loài
mi cho khu h mi min Bc Vit Nam. Bùi Công Hin và cs. u tra thành
phn loài mi VQG Ba Vì, Hà Tây c (nay thuc Hà Ni) (2003) và VQG Côn
n và Nguy
ra danh sách thành phn phn loài và s phân b cao ca các loài mi ti
khu bo tn thiên nhiên Hu Liên, H [10]. Nguyng
và cs. u tra thành phn m
K Bàng (20i
Tha Thiên Hu (2005), Khu to t Qung Tr (2005) [20]. Nguyn
ng và Lê Ngn 26 loài mi thuc 8 ging, 3 h
ti VQG Cát Bà, ghi nhn 13 loài mi cho khu h mi Vit Nam [21]
trong lua mình, Nguyn Thúy Hi 59 loài mi thuc 4
h, 24 ging c tn Quo [8]. Nguyn Quc Huy (2010)
[12] cng công b 95 loài mi thuc 8 phân h, 3 h mi ti khu vc Tây
Nguyên, góp phn b sung cho s a dng mi khu vu tra.
các dn liu hin có, Nguyc Khm và tp th tác gi (2007)
t bn cu ng vt chí Vin chuyên kho v mi
[15]. Tài ling kt, mô t m sinh hc, sinh thái hc và
phân b ca 101 loài mi thuc 33 ging, 8 h có mt ti Vit Nam; cu
c khóa phân lo cho khu h mi Vit Nam và tng
kt các ch tiêu nh loi dùng cho phân tích. Dn liu v thành ph
c Trnh và cs. b loài mc ghi nhn
c ti Vit Nam lên 141 loài (120 loành danh) thuc 38 ging, 8 h
và b sung 5 ging cho khu h mi Vit Nam [51].
1.3. Tình hình nghiên cứu mối tại khu vực Hà Nội
Tng quan v m khu vc Hà N ng ch nh n các
nghiên cu mi tp trung vào nhng khu vc khác nhau ch yu trong ni th. Sau
này khi Hà Ni c m rng v a ging quan tình hình
nghiên cu ma bàn Hà N Bi l các
nghiên c vùng lân cn vc tính vào khu vc
Hà Ni cn trong lch s nghiên cu mi Th
c tiên các nghiên cu v mi trong khu vc Hà Nng tp trung
vào tìm hiu các loài mi gây hi cho công trình kin trúc, cây trng p.
15
n và cs. u tra thành phn loài mi và m gây hi
ca chúng cho khu di tích Ph Ch Tch. ng và
Nguyn Th
n loài mi gây hi cho công
trình kin trúc vùng Hà Ni. Nguy
cs. (1995) công b kt qu
nghiên cu v sinh hc, sinh thái hc ca mi Coptotermes ceylonicus, là mt trong
nhng loài mi gây hi
,
.
Nghiên cu phòng tr mi ti khu vc Hà Ni tp trung khá nhiu vào phòng
tr mp. Bùi Công Hin và cs. thành phn loài mi
h i và mt s m cu trúc t ca loài Odontotermes
hainanesis, là mt trong nhng loài gây hi nghiêm trng. Các nghiên cu mi hi
ng, sônc các tác gi
Nguy nghiên cu khá chi tit, m cu trúc t ca
các loài gây hng [23], [24], [25].
Trnh và cs. (2007) u tp tính kim ca
loài mi trên trong khu vc Hà Ni. Nguy(2007) n hành
u tra mi khu ph c Hà Ni. Tác gi n loài mi
trong khu vu tra gm 6 loài thuc 2 ging Coptotermes và Odontotermes (dn
theo Nguyn Thúy Hin, 2008) [8].
Bùi Công Hin và cs. (2003)n loài mi ca
khu vc VQG Ba Vì bao gm 41 loài thuc 3 h 15 ging [9]. V
Nguyng và cs. u b sung thành phn loài cho khu h mi
tác gi ghi nhc 52 loài thuc 14 ginh
tên và 2 loài dng sp). m v phân b ca mi theo sinh cnh
cao trong khu vc VQG Các nghiên cn phân b ca
các loài mi theo các sinh c cao ti vùng núi Ba Vì [41].
y có th thy, các nghiên cu v mi khu vc Hà Nc trin
khai nghiên cu tng thm khác nhau c vùng ngoc Ba Vì,
n các vùng ni th trong các khu ph c u tra ng bnh
ca mi theo cng bng)
Hà Ni m rng thì hc tric bit là
các nghiên cu v vai trò ch th ca m s cho ving ca
i lên thm thc vt còn là khong trng trong nghiên cu mi Vit Nam
16
nói chung và khu vc Hà Ni nói riêng. Chính vì vy chúng tôi ti tài
“Nghiên cứu thành phần, đặc trưng phân bố của mối (Insecta: Isoptera) ở khu
vực Hà Nội” hy vng góp phn b sung thêm c
trin khai m khu vc này.
17
CHƢƠNG 2
THỜI GIAN, ĐỊA ĐIỂM VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Thời gian, địa điểm nghiên cứu
Nghiên c c tin hành trong khong thi gian t n
tháng 11/2012, ti khu vc Hà Ni. u tra thu thp vt mu bao
gm: n Qui din cho vùng núi; khu vc Xuân Mai
Mi dii; khu vc ni th thành ph Hà Nii din cho vùng
ng bng (Hình 2.1), vi khu vc này chúng tôi tin hành thu mu trong các công
trình cn bo v ng.
Phân tích mc tin hành ti phòng thí nghim b môn ng vt không
ng, Khoa Sinh hi hc Khoa hc T i hc Quc gia
Hà Ni.
2.2. Khái quát đặc điểm tự nhiên, xã hội của khu vực Hà Nội
2.1.1. Vị trí địa lý
Hà Ni nm chch v phía Tây Bc cng bng châu th
sông Hng. Có v trí t B
phía Bc tip giáp vi các ti các
ti Bc Giang, B
vi Hòa Bình, Phú Th. Tháng 8/2008, Hà Ni m ra gii hành chính bao
gn tích 3.324,92 km
2
, nm c hai
bên b sông Hng.
2.1.2. Địa hình, địa mạo
a hình Hà Ni thp d ng t Bc xung Nam và t Tây sang
n tích t nhiên ca Hà Nng bng, nm hu ngn sông
sông Hng n dii núi phn
18
Hình 2.1. Sơ đồ các khu vực thu mẫu tại khu vực Hà Nội
ln thuc các huyn Ba Vì, Quc Oai, M nh Tn Viên
n 1.281 m, s còn li th
Chim 462 m, Thanh Lanh 427 m, Thiên Trù 378 m Khu vc ni thành có mt s
i th
a mo ca Hà Nnh bi 3 yu t chính: v trí kin
to nm phnh phía la ca min võng Hà Ni thuc B Sông Hng; v trí
Chú thích: Địa điểm điều tra thu mẫu
