Tải bản đầy đủ (.pdf) (82 trang)

Nghiên cứu thành phần loài, đặc trưng phân bố của mối (Insecta Isoptera) tại khu vực Hà Nội

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (2.47 MB, 82 trang )


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN




NGUYỄN HẢI HUYỀN



NGHIÊN CỨU THÀNH PHẦN LOÀI, ĐẶC TRƢNG
PHÂN BỐ CỦA MỐI (INSECTA: ISOPTERA) TẠI
KHU VỰC HÀ NỘI





LUẬN VĂN THẠC SĨ SINH HỌC





Hà Nội – Năm 2012


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN
KHOA: SINH HỌC


oOo


Nguyễn Hải Huyền


NGHIÊN CỨU THÀNH PHẦN LOÀI, ĐẶC TRƢNG
PHÂN BỐ CỦA MỐI (INSECTA: ISOPTERA)
TẠI KHU VỰC HÀ NỘI



Chuyên ngành: Động vật học
Mã số: 60 42 10


LUẬN VĂN THẠC SĨ SINH HỌC


NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS. TS. Nguyễn Văn Quảng


Hà Nội – Năm 2012


MỤC LỤC

M U 1


TNG QUAN TÀI LIU 3
1.1. Tình hình nghiên cu mi trên th gii 3
1.2. Tình hình nghiên cu mi ti Vit Nam 9
1.3. Tình hình nghiên cu mi ti khu vc Hà Ni 14
 17
THU 17
2.1. Thi gian, m nghiên cu 17
m t nhiên, xã hi ca khu vc Hà Ni 17
2.1.1. V a lý 17
2.1.2. a mo 17
2.1.3. Khí hu 19
2.1.4. Th 19
2.1.5. Th ng 20
2.1.6. Tài nguyên sinh vt 21
2.1.7. Kinh t xã hi 22
2.2. g pháp nghiên cu 23
2.2.1. u 23
nh tính 23
2.2.1.2. ng 25
2.2.2. nh loi mu vt 27
2.2.3.  lý s liu 28
 30
KT QU NGHIÊN CU VÀ THO LUN 30
3.1. Thành phn loài mi ti khu vc Hà Ni 30
3.3. Cu trúc thành phn loài mi theo nhóm ch 45


3.4. Phân b ca mi theo sinh cnh tng bng 49
 th ca mi. 53
KT LU NGH 60

KT LUN 60
KIN NGH 62
TÀI LIU THAM KHO 63





DANH MỤC CÁC BẢNG

Bng 3.1. Thành phn loài mi ti khu vc Hà Ni 30
Bng 3.2. S ng loài và ging mi ca các phân h ti khu vc nghiên cu 34
Bng 3.3. Cu trúc thành phn h mi khu vc Hà Ni 36
Bng 3.4. S ng các taxon mi  mt s khu vc min Bc và toàn Vit Nam 38
Bng 3.5. Ch s ng Bray  Curtis gia các khu vc so sánh 39
Bng 3.6. Thành phn các ging mi theo các vùng cnh quan khu vc Hà Ni 40
Bng 3.7. S ng loài mi có chung kiu cnh quan  Hà Ni 43
Bng 3.8. Cu trúc phân h mi theo các vùng cnh quan 44
Bng 3.9. Cu trúc thành phn phân h mi theo nhóm chc nng ti khu vc Hà
Ni 47
Bng 3.10. Phân b ca nhóm ch cnh quan ti khu vc Hà Ni 48
Bng 3.11. Thành phn loài mi theo sinh cnh ti vùng ng bng khu vc Hà
Ni 50
Bng 3.12. Thành ph i ca mi trong khu vc
nghiên cu 54
Bng 3.13. Mt s ch s ng ti các sinh cnh nghiên cu 56
Bng 3.14. S ln bt gp và t l % các phân h mi trong các sinh cnh khu vc
nghiên cu 58




DANH MỤC CÁC HÌNH

 các khu vc thu mu ti khu vc Hà Ni 18
Hình 2.2. Mt s sinh cnh thu mu mi trong khu vc Hà Ni 24
Hình 2.3. Thu thp mu vt mi ngoài t nhiên 26
Hình 3.1 T l % s loài ca các phân h mi trong khu vc Hà Ni 35
 hình cây th hin m gia các qun xã mi khu vc
nghiên cu 39
Hình 3.3. Bi phân b các phân h mi theo vùng cnh quan khu vc Hà Ni 44
Hình 3.4. T l % s loài mi theo nhóm chi các vùng cnh quan khu vc
Hà Ni 48
Hình 3.5. Mi Coptotermes hi cây trng và Odontotermes hi công trình kin trúc 51
Hình 3.6. Các sinh cnh thu mu ti khu vc Hà Ni 53
Hình 3.7. S bi i ca các nhóm mi theo sinh cnh
nghiên cu 58




DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

cs.: Cng s
DTTN: Din tích t nhiên
i chè
 i
KBTTN: Khu bo tn thiên nhiên
RTTL: Rng trng thun loi
RTHT: Rng trng hn tp
sl/SL: S ng

TC: Trng c
n Quc gia
1

MỞ ĐẦU


Mi (Isoptera) thuc nhóm côn trùng xã hi có s ng khá
cht ch. Trong mt qun tc mng cp khác nhau: mi th, mi lính
(mng), mi vua, mi chúa (mi sinh sn), phân bit c v m hình
thái ln chm nhim. Mi sng cng sinh vi các vi sinh vt, quan
h o cho chúng kh thun li phân gii mt cách hiu qu
thn gc t cellulose. Nh vy, mi tr nên có vai trò rt quan trng
trong các h sinh thái t nhiên. Cùng vi vi sinh vt và các sinh vt khác, mi m
trách vic phân gii xác thc vt cht giúp tr li mùn và khoáng cht t. Tuy
nhiên, trong mt s ng hp, mt t l nh trong s các loài mi có th gây hi
kinh t i. Do có vai trò quan try, nên t lâu mc
quan tâm nghiên cu. 

2900 








, 




phân b 













. Vit Nam
u nhii, do vy, thành phn loài m
ng loài mc lin hin nay  c ta (Trnh
nh và cs., 2010) [51].
Hà Ni là trung tâm chính tr, khoa hc k thut ca c c, là mt
trong nhng thành ph có din tích khá rng ln. i c m rng
a gii hành chính, bao gn tích thành
ph lên 3.324,92 km². Vi khuôn viên trên, Hà Ni hin nay không ch ni rng v
din tích, ng ca a hình c i bao gm c
ci và vùng ng b i 25 m so vi mc
c bin) [6], [54].   này có th xem Hà Ni git Vit Nam
thu nh. Do có cnh quan phong phú nên ting sinh hc ca Hà Ni
rt cao.
2


Hà Ni cùng vi c c    phát trin v mi mt.
Thc t ng minh rng s phn thnh cc, mt vùng min, mt khu
vc luôn phi gn lin vi vic bo tn và duy trì tính bn vng v ng sinh
h  cho vic bo tn phát huy th mnh v ting, nh
trong xu th phát trin, hn ch nhng thit hi gây ra do sinh vt nói chung và côn
i thì vi thành phn loài và
nhóm loài sinh vt, các loài côn trùng và mi  khu vc Hà Ni là ht sc cn thit.
Nghiên cu mi  khu vc Hà Nc tin  là
nhng nghiên cu mang tính cht riêng l, tp trung vào mt vài khu vc c thù
hoc vào mt s ng cn bo v khi s phá hi ca mi n
. Phn ln các nghiên cc tring xác nh
các loài gây hi, nghiên cm sinh hc sinh thái hc c tìm kim
các gii pháp phòng tr. u tra v thành phnh m ng
còn khá ít c bit là các nghiên cu s ng s dng mi làm ch th cho
m ng ci làm thm thc vt thì ht nghiên
cc trin khai  Hà Ni.
  c nhng dn li v khu h mi 
Hà Ni, góp phn b sung cho s  v ng sinh hc ca côn trùng khu vc
thành ph nói chung và v mi nói riêng, n hành thc hi tài
Nghiên cứu thành phần loài, đặc trưng phân bố của mối (Insecta: Isoptera) tại
khu vực Hà Nội” vi các mc tiêu chính:
- Xác nh thành phn loài mi ti khu vc nghiên cu.
- nh các c trng phân b ca mi theo vùng cnh quan
khu vc Hà Ni.
- Tìm hiu v vai trò ch th sinh hc ca mi vi s ng
ci lên thm thc vt.
Do hn ch v thi gian nghiên cu và hiu bit nên kt qu trong lun vn
này mi ch là nhng tip cn c u cho nhng nghiên cu sâu hn v sau.
3




CHƢƠNG 1

TỔNG QUAN TÀI LIỆU

1.1. Tình hình nghiên cứu mối trên thế giới
Nghiên cu v b c tin hành t rt s
 công trình nghiên cu phân loi mi. Linnaeus vào
p xp mi vào lp ph không cánh (Aptera) thuc ging Termes.
p mi vào cùng nhóm kii chuyn
chúng vào b Neuroptera. Konig (1778) mô t ba loài mi (Termes vaiarium,
Termes convusionnarius và Termes monoceros c tìm thy ti   và
Srilanka. Tác gi u tiên mô t cu trúc  nn nm ca mt
loài mn hong nuôi cy nm và các qu th nm tròn trng trong cu
trn nm [8]. Latreille (1802) p mi vào nhóm côn trùng không cánh, có
hàm nghii thành lp h Termitina. Comstok, A,B., 1895 mnh
mi vào b Cu.
Công trình phân loi mi ni ting nht là ca Hagen (1855  1860). Tác gi
hi nhn 98 loài mi thung v coi là
u tiên có tính h thng v mi trên th gii [15]. Th k XX, nhiu
công trình nghiên cu v phân loi ha mc công b,
c bit là khu h m
u v phân loi và sinh hc ca 4 loài Termes
redemani, Termes azarelli, Termes feae và Termes xenotermitis c tìm thy 
Srilanka và Burma, kèm theo mt s dn liu v sinh vt sng chung vi mi
(termitophiles). Haviland (1898) nghiên cu h thng hc và sinh hc ca mi 
Indonesia và Malaysia; Escherich (1909, 1911) và Bugnion et al. (1910, 1911, 1912,
4


   p d liu v mi ti khu vc Ceylon; Petch (1906,
   u mi quan h gia nm và mi ca khu h này; Holmgren
u phân loi và mi phn sinh hc mi khu h ;
u khu h m
n hành nghiên cu phân loi và sinh hc mi  Ceylon, Malaysia và Indonesia
[8]
u tiên nghiên cu có h tht nn
móng cho phân loi hc hii v mi. S sp xp thành lp các h c
n vc s dn ngày nay. Ông chia mi thành 4 h chính là
Mastotermitidae, Protermitidae, Mesotermitidae, Meta    này
các nhà phân loi h (1921), Grasse (1949)p b
i nh.
Snyder (1949) t bn cuc v mi trên th gi
ông lc mt danh sách các loài thuc 5 h (Mastotermitidae, Kalotermitidae,
       ng, bao gm c
nhng loài hóa thch [15].
t kê tng cc 1745 loài mi trên toàn th gii.
 liu Constantinho (2007), tng s loài mc phát hin trên toàn
th gic 286 ging [53]. Các danh mc thành phn loài ca b
Isoptera hoc ca mt h cho tng khu vc công bng
kèm theo khóa phân loi riêng và mô t cho tng loài.
Nhng nghiên cu mi  khu v sau tp trung vào các vn
 phân loi hng vt h kinh t ca tng h
hoc phân h c th. Thakur (1979, 1983) tin hành nghiên cu v h mi
Macrotermitidae và ging Heterotermes; Bose (1979) nghiên cu v tp tính xây t,
sinh hc, sinh thái hc ca 27 loài và 5 ging mi thuc h Apicotermitidae.
Krishna (1968) bàn v ngun gc phát sinh và phân loi ging ca nhóm
Capritermes. Chotani (1979) nghiên cu v phân b ca h Rhinotermitidade gm
5


77 loài thuc 8 ging và 6 phân h [8]. Công trình nghiên cu v phân loi hc ca
Li Gui  t kê và miêu t có 435 loài, 44 ging và 4 h mi
phân b  Trung Quc. G  t là công trình ca Huang Fu Sheng et al.
 thành phn loài mi  Trung Quc gm 476 loài, 44 ging và 4
h, tt c u có mô t nh loi ti loài [34]. Nghiên
cu v khu h mi có công trình ca các tác gi  Ahmad (1965) v khu h mi 
Thái Lan [32], Roonwal (1961) v khu h mi   [45], Thapa (1981) v khu
h mi  Malaysia [46] và Hill (1942) v khu h mi Australia [30]. Các nghiên
cu v khu h mnh loi trong tng khu vc.
n nay thì hình thái ngoài vm ch yc s dng trong
nh loi m s hình thái
ngoài ca m phc v công tác mô t nh loi mi [44]. Mi th c
s dng trong phân lothy trong công trình nghiên cu ca Ahmad (1950)
[33]. Trong nghiên cu này,  dng dm ca hàm mi th và mi cánh
là các m chn loi, rõ ràng nht  m gi998, Sands nghiên
cu nhn dng mi th dc
m gii phc bit là hình thái và s ng ca ng Malpighi, ng hu môn
ca mi th, ti khu v nh loi ti
ging dm trên [46].
Tuy nhiên, trong thc t s bii v hình thái trong mt loài có th là rt
ln. Mt s nghiên cu v s bic Akhtar et al. (1974, 1991)
tin hành da trên s bii v  hàm trên, ch s hình du,
trong khi Chootani et al. (1979), Roonwal et al. (1957) li da ch yu vào bii
hình d  c, t l các phn ph  phn u mi lính. Bên c  
nhng loài mi có tp tính sinh hi rt gi
các loài thuc ging Coptotermes [12m này là nguyên nhân gây khó
m ln cho công tác phân loi d
c tinh lai mt cách chu
Belyaeva (2005) s dng các cu trúc c phân bit các

6

loài thuc h Kalotermitidae, Hodotermitidae, Termitidae, Macrotermitidae và
Nasutermitidae. Burham (1978) công b dn li u tra các loài hóa thch côn
trùng xã hi. Alliens et al. (2004) s dng AND ti th 
làm ch th phân t phân loi và xây dng cây ph h ca ging mi Heterotermes 
. Pc James et al. (2004) s dng cho nh
loi ging Reticulitermes  Oklahoma. Benjamin et al. (2007) s dng ph x
sóng cn hng ngoi trên lp hydrocarbon bi phân tích 4 loài thuc ging
Zootermopsis, nh có th nh loi nhanh chóng ging mi này. Chow Yang Lee
et al. m tra li tính chính xác ca vic phân loi hình thái và các mu
mi  Malaysia bng cách phân tích phát sinh loài qua các chui gen Cytochrome
oxidase (COII) [8].
Na cui th k XX, các nghiên cu mi tp trung vào    c
m sinh hc, sinh thái ca mi, vai trò ca chúng i vi h sinh thái và con
i và các bin pháp phòng tr. T  n xét cho rng
nhi bên trong t mi Odontotermes redemani i nh so vi s dao
ng ca nhi bên ngoài. Tuy nhiên, theo Holdaway et al. (1948) thì nhi 
t Eutermes exitiosus tuy   nhnh theo
nhi ng trong ngày i trong t mi là
mt hng s tuyu v s bt bin trong quá
 nhit ca t mi (O. transvaalensis)  min Nam châu Phi.
Tác gi nhn thy  a t mi không thc s 
quan trng trong quá trình duy trì nhi ca qun tc mi [12]. Abe (1979) 
nghiên cu mi quan h v m hình thái ngoài ca mm làm t ca
tng loài và nhóm loài mi vi vai trò quan trng ca chúng trong h sinh thái cây
rng nhii khu bo tn Pasoh  Tây Malaysia. Ngoài ra, ông còn nghiên cu v
mi quan h gia các loài, tp tính kia mt s loài và tính toán s ng
th chúng khai thác [29]. Abensperg (1998) tp trung nghiên cu mi liên
quan gia thành ph  ng gp ca mi và m   ng ca con

i lên h sinh thái ti Australia [30]. Jones et al. (2002) u tra
7

thành phn loài ti liên h cht ch gia s suy
gim tán rng, m khai thác g và s suy gi ng loài mi [37]. Bunn
(1983) u vai trò ca mi vi quá trình phc ht [8]. Schaefer
(1981) nghiên cu v ng ca mng trong h sinh
thái sa mc  t lun cho rng mi ngu chnh
ng trong sa mc. Enrique et al. (2004) nghiên cu khu h mi ti
n quc gia  Tây bc Argentina và cho rng t hp thành phn loài mi là
mt ngun tài nguyên cc bo tn [11]. Awadzi et al. (2004)  c
tính ct, phân tích các mt và các thành phn tích t trong cành cây rng
vi hong phân gii ca mi, t ng minh vai trò ca mi trong quá trình
hình thành kt cu ti rng rng lá Tây Phi [8]. Theodore (2004) cho rng mi
 thành phn hóa hc c
ng cht hng mui và hang giao thông. Jouquet et al.
(2005) báo cáo kt qu v  ng ca nhóm m  n nm
(Macrotermitinae) lên cu trúc qun xã vi sinh vt [8]. Các tác gi u tha nhn
s liên h gia thành phn loài và các hong ca mi vm và s
bii cng.
      d    u   nh
ng (belt-transect) gia các khu vc khác nhau, t c  phong
phú ca thành phn loài trong các khu vc nghiên cu  Malaysia, Borneo và
Cameroon. Các tác gi u cu trúc thành phn loài và phân loi
theo nhóm tha mi trong các khu vc nghiên cu, phát hin thy rng s
c qua các ng ch chim 31  36% tng s loài có trong
khu vc nghiên cu [36]. Mt kt lun quan trc rút ra t nghiên cu trên
cho rng có th s dng các ch s ng ca mi làm ch th 
 ng c     ng sinh thái. Nghiên c  ng theo
c trin khai  mt s quc gia khác   

giá m giàu có ca thành phn loài  mt s vùng khác nhau [43],  
xem xét ng ca canh tác nông nghin khu h mi  ng c [49
8

2006, Tetsushi et al.  nghiên c  ng sinh hc và  nh  phong phú
i ca m cao ti Thái Lan. Nghiên c ra s bii ca
các nhóm m theo  cao ti khu vc này [35].
Mi hi luôn là v li vi cây trng nông, lâm nghip, vi p
phòng tr mi luôn là v c quan tâm.
 có th phòng chng mi mt cách có hiu qu, viu tra nghiên cu thành
phnh các loài hi chínm sinh hc, sinh thái hc ca chúng
là công viu tiên trong phòng chng mi.
Dean (1979) nghiên cu v sinh hc và sinh thái hc 2 loài mi thuc ging
Odontotermes và Microtermes gây hi mía  Banglades. Smith (1979) nghiên cu
mi hi cây Coca. Rajpreecha (1980) nghiên cu v mi hu  Thái Lan.
Samra (1990) nghiên cu ng ca mi ti cây xoài  . Kt qu nghiên
cu v mi hi cây b c k n là ca Nair
(1981), Mitchell (1989) và Wylie (1987). Nhiu công trình nghiên cu mi hi cây
rng ca các tác gi c công b
(1974), Wood (1987), Roonwal (1984), Thakur (1980), Wood (1987), Robert
(1989), Tania (2004), Nair (2001), Chotani (1980), Huang (2000) và Varma (2007)
(dn theo Nguyn Thúy Hin, 2008) [8].
V mi h, p có các nghiên cu ca Li Dong (19
sách 33 loài mng gc bit nghiêm trng
c mô t v hình thái và tp tính, m sinh hc và bin pháp phòng tr [8].
u v mi hi công trình kin trúc và cho
xut bn cu mng thi thi
mi  Trung Quc cùng v   m ca chúng (dn theo Nguyn Quc
Huy, 2010) [12].
o Dung (1988) cho xut bi  Trung Quc, qun lý

và phòng tr nhng loài mi có giá tr kinh tn
c thn bí hay Bí mt ca loài mi ng hp nhng kin thc chung
9

v mm gây hp th các nhà
nghiên cu mi ca Qu cho xut bn cu  u m
ngoài phn gii thiu chung, mi tác gi lng ch  riêng i
hi công trình thy li, mi hi công trình kin trúc, mi hi cây xanh (dn theo
Nguyn Quc Huy, 2010) [12].
Các bin pháp phòng chng m c nghiên cu và tri  
bin pháp hóa hc s dng hóa cht dit côn trùng  dit mi hay s dng các thit
b n t n t mi và x lý mi. Ngày nay vic phòng chng mi
n sang vn dng nhng quy lut t nhiên ca h sinh thái, các tp tính v
sinh hc, sinh thái ha các nhóm mi gây h có th dit tr chúng
mt cách hiu qu.
Bic nghiên cu ng dng nhiu hin nay là s dng các
loi vi n phòng chng m   
bnh và hiu lc dit mi Nasutitermes exitiosus ca nm Metarhizium anisopliae.
 dng b sinh hc kt hp vi mt thit b dò  phòng tr mi. Lý
 dng n x lý các nhóm mi có
n nm hi Trung Qu dng b c làm ri lon
h vi sinh vt ng rut ca mi. Ngoài ra còn có các bin pháp phòng tr mi x
dng nhn ln, rc bit là kin và giun tròn.
(dn theo Nguyn Quc Huy, 2010) [12].
Nghiên cu mc quan tâm trên th gii. Ngoài các nghiên cu v
sinh hc, sinh thái hc, phòng tr mi, thì các nghiên cu v khu h, s ng,
c bit là tm quan trng ca mi trong h  c tp trung
nghiên cu g
1.2. Tình hình nghiên cứu mối tại Việt Nam
Công trình nghiên cu mu tiên  Vit Nam là ca Bathellier J. thc hin

  hình thái, sinh thái ca 19 loài ca khu h m
t Nam có 17 loài, 








10

 4 [10]. Sa sung mt s
tài liu v tác hi ca mi  , Caresch L. 


mt báo cáo nh v ng mi hi cây cao su. Công trình có
giá tr nht v phòng tr m n nay vn cò c áp dng là ca tác gi
 1947. Tuy nhiên công trình này là kt qu nghiên cu
u tra mi ti
m  Vit Nam, phát hin thêm 2 loài M. carbonarius  Ban Mê Thut, Côn
o và M. maesodensis  biên gii ca Hà Tiên vi Campuchia [12].
n t 1954  1975, nghiên cu mi tht s phát trin  Vit Nam, 









 , chính thc các nhà khoa h





 . Các
chuyên gia lâm nghip là nh  u tiên  min Bc nghiên cu phòng
chng mi. 









 n Th Vin (1960, 1964),
 Ngc Thng (1963), Nguyn Xuân Khu (1964), Phm
   n Chí Thanh (1966, 1968, 1971), Nguy c Khm
(1966) 











 .  a Nguyc
Kh

c hin 

 1971. 


















, 



 (1971). 61 
20 











 56 




 , 8  . , 
 , 












 , nêu lê







(dn theo Nguyng, 2005) [19].
Phía Nam có các tác gi Durant, Lâm Bnh Li nghiên cu v sinh thái hc
mi. Durant (1972)  danh sách 37 loài mi ti min Nam, tuy không có
loài nào mi so vi nhng phát hi
cp ti mt s hình thái phân lom sinh hc ca mt s loài mi có 
Vit Nam [12].




, 


  m  c nghiên c     nghim. Nguy  
n t mi, Lâm Quang Thip (1973) dùng
  m i gian v sau các nghiên cu
11














 , 























 , 






 . Nguynghiên cu phòng chng mi cho các công
trình xây d c quy trình
phòng tr mi bm.
ng nht, các nghiên cu khoa
hc k thu c y m ng vi tình hình phát trin kinh t cùa t
c. Nghiên cu v mc trin khai theo nhi
c tiên là các nghiên cu phòng chng mng cn bo v. 
n và cng s (1975  tiu tra v thành phn loài mi
hp. Tác gi c 52 loài mi thuc 4 h phân b  p
chc và mt s m vi c c [26]. 



















 














, 










. Trong thi gian gn
u v mi h thng sông Hng, sông
Thái Bình và sông Mã cT Huy Thnh, Nguy
Nguyn Thúy Hin (2009). 














chung, 



























 :  , 

 









,





n liu v cu trúc t i Odontotermes hainanensis, 




 thn Bc [23].









Tuyn hành nghiên cu mi h

  



 c
u. Nguyn Chí Thanh và cs. (1986  1992) 




ng mi trên cây
chè. Nguyn Ngc Bình (2006) nghiên cu mi hi rng trng b   
, Nguycs.  cung cp dn liu tra thành phn loài
mi trong khu vc trng cây cao su ,   






Nguyên. Cùng thi gian này, Nguyn hành nghiên
cu mi hi cây chè. M (2010), trong lun án tia mình Nguyn Quc
tiu tra khu h mi  Tây Nguyên,  m
sinh hc, sinh thái hc ca các loài hi chính, tác gi  xut và tin hành mt s
bin pháp phòng tr mi trên cây trp  khu vc này [12].
12











 , 
,  

















 . 




























.


 , 
c tc thc hin
c kí khí binh loi loài mi. Trnh
t và cs. (2003, 2004) 

 

u v ng di truyn 
mt s loài mi, s dng h th so sánh
gia hai loài M. annandalei và O. yunnanensis, hai loài M. gilvus và M. carbonarius
 min Nam Vit Nam [4], [5t và cs. n hành
nh m  di truyn ca mt s loài mi ging Macrotermes bng k
thut RAPD-PCR [4].  làm rõ hn vn  a hình trong qun th mi, Nguyn
c Khn trong nghiên cu ca mình v ng hình và

d hình trong cùng mt loài  mi và công tác phân loi mi da vào hình thái
ngoài    u, phân tích, bàn lun tp trung vào s bi i kích
c rt ln trong cùng mt loài ca nhóm mi Coptotermes [16].
n hành nghiên c






a loài M. annandalei  ng trong các hong
ki, xây t.  y hong ca mi  bên ngoài t ch yu do
mi th lm nhn, m ti 79,4%  v trí ki v trí xây
t, 















 11%.


 . 









nh vai trò quan
trng ca n

 i vi s tn t

 n c.
 (2008) 














 Coptotermes
formosanus. 

 , trong phòng thí nghim t l mi lính và mi th
ng thành trong t mi nuôi u chnh nh, trung bình khong
80,6% mi th 13,3% mi lính và 6,3% mi non. T l mi th i kim
 nhiên trung bình nm trong khong 79,2 - 91,1% [7]. Nguyn Th My
13

và cs. (2011) tin hành các nghiên cu nh s ng cá th mi Coptotermes
trong qun tc bng cách s d ánh du - th ra - bt li [18]. 


, 


 . 
 



 hông




.
Ngày nay, 






 ,  , 








 

  cm s dng. Dit tr
mi thiên v áp dng các bii vng và con
c gi là các bin pháp thân thin vng. S
 dit côn trùng 

   c nhiu chuyên gia
nghiên cu mi quan tâm. T Kim Chn







 (1996) 


 c
u th nghi

t s chng vi nm dit mi hi kin trúc và cây vi
thiu [2]; cs. (2001) 







 m sinh hc
ca hai chng vi nm Metarhizium anisoplae Ma6 và Baeuveria Bb phân lp t các
m



 u lc dit mi (Coptotermes) ca chúng [3]; Ch phm
  dit mi Odontotermes hainannensis 



  
H

cs. (2005) 































 [50]. Ngoài ra, Nguyn Quc
Huy và cs. (2011)  tin hàng th nghim loi b chng mi c ch quá trình tng

hp kitin ca mi [13]. Cùng nm này (2011), Brain, chuyên gia nghiên cu mi
ca Hoa K, kt hp vi các nhà khoa hc thuc Vin Sinh thái và bo v công
trình, Vin Khoa hc Thy li Vit Nam,  nghiên cu ch phm s dng nm
 dit O. hainanensis.
 n nay vn liên tc c b sung cp
nht,  nhng kt qu nghiên c u tra v khu h mi ti các n
quc gia (VQG) và Khu bo tn thiên nhiên (KBTTN). Nguy(1996)


  n loài mi ging Macrotermes  min Nam
Vit Nam, 

 14 



 , 

 3 


 [12]. 



 (2003) 







 

. 

17 ,
9  3  . Trong
 nh và cs. u thành phn loài mi 
14

n quc gia Xuâc 15 loài thuc 8 ging, 2 h, b sung 5 loài
mi cho khu h mi min Bc Vit Nam. Bùi Công Hin và cs. u tra thành
phn loài mi  VQG Ba Vì, Hà Tây c (nay thuc Hà Ni) (2003) và VQG Côn
n và Nguy
ra danh sách thành phn phn loài và s phân b  cao ca các loài mi ti
khu bo tn thiên nhiên Hu Liên, H [10]. Nguyng
và cs. u tra thành phn m

  K Bàng (20i 
Tha Thiên Hu (2005), Khu to t   Qung Tr (2005) [20]. Nguyn
ng và Lê Ngn 26 loài mi thuc 8 ging, 3 h
ti VQG Cát Bà, ghi nhn 13 loài mi cho khu h mi Vit Nam [21]
trong lua mình, Nguyn Thúy Hi 59 loài mi thuc 4
h, 24 ging c tn Quo [8]. Nguyn Quc Huy (2010)
[12] cng  công b 95 loài mi thuc 8 phân h, 3 h mi ti khu vc Tây
Nguyên, góp phn b sung cho s a dng mi  khu vu tra.
 các dn liu hin có, Nguyc Khm và tp th tác gi (2007)
 t bn cu  ng vt chí Vin chuyên kho v mi
[15]. Tài ling kt, mô t m sinh hc, sinh thái hc và

phân b ca 101 loài mi thuc 33 ging, 8 h có mt ti Vit Nam; cu
c khóa phân lo cho khu h mi Vit Nam và tng
kt các ch tiêu nh loi dùng cho phân tích. Dn liu v thành ph
c Trnh và cs. b  loài mc ghi nhn
c ti Vit Nam lên 141 loài (120 loành danh) thuc 38 ging, 8 h
và b sung 5 ging cho khu h mi Vit Nam [51].
1.3. Tình hình nghiên cứu mối tại khu vực Hà Nội
Tng quan v m    khu vc Hà N ng ch nh n các
nghiên cu mi tp trung vào nhng khu vc khác nhau ch yu trong ni th. Sau
này khi Hà Ni c m rng v a ging quan tình hình
nghiên cu ma bàn Hà N      Bi l các
nghiên c vùng lân cn vc tính vào khu vc
Hà Ni  cn trong lch s nghiên cu mi  Th 
c tiên các nghiên cu v mi trong khu vc Hà Nng tp trung
vào tìm hiu các loài mi gây hi cho công trình kin trúc, cây trng p. 
15

n và cs. u tra thành phn loài mi và m gây hi
ca chúng cho khu di tích Ph Ch Tch. ng và
Nguyn Th 



 n loài mi gây hi cho công
trình kin trúc vùng Hà Ni. Nguy

 cs. (1995) công b kt qu
nghiên cu v sinh hc, sinh thái hc ca mi Coptotermes ceylonicus, là mt trong
nhng loài mi gây hi 




, 

.
Nghiên cu phòng tr mi ti khu vc Hà Ni tp trung khá nhiu vào phòng
tr mp. Bùi Công Hin và cs.  thành phn loài mi
h    i và mt s  m cu trúc t ca loài Odontotermes
hainanesis, là mt trong nhng loài gây hi nghiêm trng. Các nghiên cu mi hi
ng, sônc các tác gi 
Nguy nghiên cu khá chi tit, m cu trúc t ca
các loài gây hng [23], [24], [25].
Trnh và cs. (2007) u tp tính kim  ca
loài mi trên trong khu vc Hà Ni. Nguy(2007) n hành
u tra mi  khu ph c Hà Ni. Tác gi n loài mi
trong khu vu tra gm 6 loài thuc 2 ging Coptotermes và Odontotermes (dn
theo Nguyn Thúy Hin, 2008) [8].
Bùi Công Hin và cs. (2003)n loài mi ca
khu vc VQG Ba Vì bao gm 41 loài thuc 3 h 15 ging [9]. V  
Nguyng và cs. u b sung thành phn loài cho khu h mi 
tác gi ghi nhc 52 loài thuc 14 ginh
tên và 2 loài  dng sp). m v phân b ca mi theo sinh cnh
 cao trong khu vc VQG Các nghiên cn phân b ca
các loài mi theo các sinh c cao ti vùng núi Ba Vì [41].
y có th thy, các nghiên cu v mi  khu vc Hà Nc trin
khai nghiên cu  tng thm khác nhau c vùng ngoc Ba Vì,
n các vùng ni th trong các khu ph c u tra ng bnh
 ca mi theo cng bng) 
Hà Ni m rng thì hc tric bit là
các nghiên cu v vai trò ch th ca m s cho ving ca

i lên thm thc vt còn là khong trng trong nghiên cu mi  Vit Nam
16

nói chung và khu vc Hà Ni nói riêng. Chính vì vy chúng tôi ti tài
“Nghiên cứu thành phần, đặc trưng phân bố của mối (Insecta: Isoptera) ở khu
vực Hà Nội” hy vng góp phn b sung thêm c
trin khai m  khu vc này.


17


CHƢƠNG 2

THỜI GIAN, ĐỊA ĐIỂM VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

2.1. Thời gian, địa điểm nghiên cứu
Nghiên c c tin hành trong khong thi gian t   n
tháng 11/2012, ti khu vc Hà Ni.    u tra thu thp vt mu bao
gm: n Qui din cho vùng núi; khu vc Xuân Mai
Mi dii; khu vc ni th thành ph Hà Nii din cho vùng
ng bng (Hình 2.1), vi khu vc này chúng tôi tin hành thu mu trong các công
trình cn bo v ng.
Phân tích mc tin hành ti phòng thí nghim b môn ng vt không
ng, Khoa Sinh hi hc Khoa hc T i hc Quc gia
Hà Ni.
2.2. Khái quát đặc điểm tự nhiên, xã hội của khu vực Hà Nội
2.1.1. Vị trí địa lý
Hà Ni nm chch v phía Tây Bc cng bng châu th
sông Hng. Có v trí t  B

 phía Bc tip giáp vi các ti các
ti Bc Giang, B
vi Hòa Bình, Phú Th. Tháng 8/2008, Hà Ni m ra gii hành chính bao
gn tích 3.324,92 km
2
, nm  c hai
bên b sông Hng.
2.1.2. Địa hình, địa mạo
a hình Hà Ni thp d ng t Bc xung Nam và t Tây sang
n tích t nhiên ca Hà Nng bng, nm  hu ngn sông
 sông Hng n dii núi phn
18




















Hình 2.1. Sơ đồ các khu vực thu mẫu tại khu vực Hà Nội

ln thuc các huyn  Ba Vì, Quc Oai, M nh Tn Viên
 n 1.281 m, s còn li th
Chim 462 m, Thanh Lanh 427 m, Thiên Trù 378 m Khu vc ni thành có mt s
i th
a mo ca Hà Nnh bi 3 yu t chính: v trí kin
to nm  phnh phía la ca min võng Hà Ni thuc B Sông Hng; v trí

Chú thích: Địa điểm điều tra thu mẫu

×