Hướng dẫn phương pháp tư duy MindMap

SỬ DỤNG MINDMAP (MIND MANAGER) VÀO DẠY HỌC.
I. Giới thiệu:
Sơ đồ tư duy hay bản đồ tư duy (Mind Map) là hình thức ghi chép sử dụng
màu sắc, hình ảnh nhằm tìm tòi đào sâu, mở rộng một ý tưởng, tóm tắt những ý
chính của một nội dung, hệ thống hoá một chủ đề. Nó là một công cụ tổ chức tư duy
được tác giả Tony Buzan (Anh) nghiên cứu kỹ lưỡng và phổ biến rộng khắp thế giới.

Tony Buzan sinh năm 1942, Anh, chuyên gia hàng đầu thế giới về nghiên cứu hoạt
động của bộ não và là cha đẻ của Mind Map.
Phương pháp tư duy của ông được dạy và sử dụng ở khoảng 500 tập đoàn,
công ty hàng đầu thế giới; hơn 250 triệu người sử dụng phương pháp Mind Map của
Tony Buzan; khoảng hơn 3 tỷ người đã từng xem và nghe chương trình của ông (ông
đã từng sang Việt Nam năm 2007 để nói chuyện về lĩnh vực nghiên cứu của mình).
1.1 Nguyên lý
Chúng ta đang sống trong thời kì phát triển mạnh mẽ, thế giới vận động và
thay đổi đến từng giây. Do đó việc học tập chăm chỉ chưa hẳn là giải pháp tối ưu,
bởi khi có nhiều sự lựa chọn thì vấn đề không chỉ là học cái gì mà là học như thế nào
và sử dụng công nghệ gì. Thông tin đa chiều và thực tế yêu cầu không chỉ có kiến
thức mà còn có khả năng tạo ra gía trị gia tăng từ kiến thức. Nghiên cứu về hoạt
động của bộ não con người, người ta chỉ ra rằng bộ não hoạt động gồm 2 nhánh:
1
Não phải nhạy cảm với các thông tin về màu sắc, nhịp điệu, hình dạng,
tưởng tượng, … sẽ tác động kích thích não trái. Não trái thích hợp với các từ
ngữ, con số, tư duy, phân tích, … cho ra sản phẩm.
Khái niệm của sơ đồ tư duy: Nguyên lý hoạt động theo nguyên tắc liên
tưởng “ý này gợi ý kia” của bộ não. Các ta có thể tạo một sơ đồ tư duy ở dạng đơn
giản theo nguyên tắc phát triển ý: từ một chủ đề tạo ra nhiều nhánh lớn, từ mỗi
nhánh lớn lại tỏa ra nhiều nhánh nhỏ và cứ thế mở rộng ra vô tận. (Cách vẽ cũng rất
giản đơn và còn rất nhiều tiện ích khác khiến cho sơ đồ tư duy ngày càng trở nên
phổ biến toàn cầu).
Ví dụ như ta muốn lập sơ đồ tư duy cho một tuần làm việc, hãy vẽ chủ đề

trung tâm tuần sau vào giữa trang giấy trắng. Từ chủ đề ta vẽ 7 nhánh lớn là thứ 2,
thứ 3…cho đến chủ nhật, mỗi nhánh một màu. Rồi từ mỗi thứ, ta lại vẽ các nhánh
nhỏ là các công việc dự định làm trong thứ đó, mỗi công việc lại triển khai ra các ý
chi tiết hơn như : định làm việc đó với ai (Who), ở đâu (Where), bao giờ (When),
bằng cách nào (How)
Cứ như vậy ta sẽ có được trên cùng một trang giấy các công việc mà ta định
làm trong một tuần, và cái hay của sơ đồ tư duy ở chỗ là nó giúp cho ta có cái nhìn
tổng thể, không bỏ sót các ý tưởng; từ đó có thể dễ dàng đánh số thứ tự ưu tiên các
công việc trong tuần để sắp xếp và quản lý thời gian một cách hiệu quả và hợp lý
hơn so với một quyển sổ liệt kê các công việc thông thường.
Do đó người ta tìm cách kích thích não phải tốt nhất. Trình bày vấn đề theo sơ
đồ, biểu đồ bao giờ cũng gây hứng thú. Trong các hình thức ấy, sơ đồ mà tác giả
2
Tony Buzan đưa ra được đánh giá cao nhất và đã trở thành công cụ làm việc hiệu
quả của hàng triệu người trên thế giới.
Tony Buzan là người sáng tạo ra phương pháp tư duy Mind Map (bản đồ tư
duy). Tony Buzan từng nhận bằng Danh dự về tâm lý học, văn chương Anh, toán
học và nhiều môn khoa học tự nhiên của trường ĐH British Columbia năm 1964.
Tony Buzan là tác giả hàng đầu thế giới về não bộ. Ông đã viết 92 đầu sách và được
dịch ra trên 30 thứ tiếng, với hơn 3 triệu bản, tại 125 quốc gia trên thế giới. Tony
Buzan được biết đến nhiều nhất qua cuốn Use your head. Trong đó, ông trình bày
cách thức ghi nhớ tự nhiên của não bộ cùng với các phương pháp Mind Map. Ngoài
ra, ông còn có một số sách nổi tiếng khác như Use your memory, Mind Map
Book,
Sơ đồ tư duy của Tony Buzan Sơ đồ tư duy là một công cụ tổ chức tư duy.
Đây là phương pháp dễ nhất để chuyển tải thông tin vào bộ não rồi đưa thông tin ra
ngoài bộ não. Nó là một phương tiện ghi chép đầy sáng tạo và rất hiệu quả theo đúng
nghĩa của nó, “sắp xếp” ý nghĩ của ta. Hãy tưởng tượng tới một chú bạch tuộc có
thân ở giữa và những chiếc súc tua (vòi) xung quanh. Những chiếc tua này kiếm mồi
nuôi sống toàn bộ cơ thể bạch tuộc. Sơ đồ tư duy gồm 1 vấn đề lớn đặt ở trung tâm

và các nhánh ý tưởng toả ra xung quanh. Một sơ đồ tư duy cho phép chúng ta thoả
sức vạch ra các ý tưởng, suy nghĩ đầy đủ trước khi đi đến một quyết định. Nếu cần
xây dựng một kế hoạch làm việc, phân tích một vấn đề v.v thì sơ đồ tư duy mang
đến những giá trị lớn hơn nhiều việc ta đặt bút viết tuần tự từ đầu đến cuối trang
giấy, nhất là những người có năng khiếu vẽ đẹp, tạo cho sơ đồ sự hấp dẫn.
Trước nay, chúng ta ghi chép thông tin bằng các ký tự, đường thẳng, con số.
Với cách ghi chép này, chúng ta mới chỉ sử dụng một nửa của bộ não - não trái, mà
chưa hề sử dụng kỹ năng nào bên não phải, nơi giúp chúng ta xử lý các thông tin về
nhịp điệu, màu sắc, không gian và sự mơ mộng. Hay nói cách khác, chúng ta vẫn
thường đang chỉ sử dụng 50% khả năng bộ não của chúng ta khi ghi nhận thông tin.
Với mục tiêu giúp chúng ta sử dụng tối đa khả năng của bộ não, Tony Buzan đã đưa
ra Bản đồ tư duy để giúp mọi người thực hiện được mục tiêu này.
Ưu điểm của Mind Map là giúp người ta nhìn vấn đề một cách toàn diện hơn, nói
cách khác thì Mind Map là tư duy hệ thống, không chỉ nhìn thấy cây mà còn thấy cả
rừng
1. 2 Ứng dụng của MindMap:
Những ai nên sử dụng bản đồ tư duy? Bản đồ tư duy phù hợp cho tất cả mọi
người đang làm những công việc khác nhau trên khắp thế giới, từ những đứa trẻ 5
tuổi, những sinh viên khuyết tật cho đến những tổng giám đốc kinh doanh hàng đầu
thế giới. Đó có thể là bản đồ tư duy cho thuyết trình, lập kế hoạch sự kiện gia đình,
cho khởi sự một sự án kinh doanh Đối với Giáo dục:
Trong dạy học: Việc sử dụng sơ đồ tư duy huy động tối đa tiềm năng của bộ
não, giúp học sinh học tập tích cực, hỗ trợ hiệu quả các phương pháp dạy học.
3
Vận dụng sơ đồ tư duy trong dạy học, giáo viên giúp học sinh có thói quen tự
tay ghi chép hay tổng kết một vấn đề, một chủ đề đã đọc - đã học, theo cách hiểu của
học sinh với dạng sơ đồ tư duy.
Sau khi cho học sinh làm quen với một số sơ đồ tư duy có sẵn, giáo viên đưa
ra một chủ đề chính, đặt chủ đề này ở vị trí trung tâm bảng (hoặc vào trang vở, tờ
giấy/ bìa) rồi đặt câu hỏi gợi ý để học sinh vẽ tiếp các nhánh cấp 1, cấp 2, cấp 3

Mỗi bài học được tự vẽ kiến thức trọng tâm trên một trang giấy, giúp học sinh dễ ôn
tập, dễ xem lại kiến thức khi cần.
Đối với học sinh: Học sinh thường xuyên tự lập sơ đồ tư duy sẽ phát triển khả
năng thẩm mỹ do việc thiết kế nó phải bố cục màu sắc, các đường nét, các nhánh sao
cho đẹp, sắp xếp các ý tưởng khoa học, súc tích… Và đó chính là để các ta chúng ta
“Học cách học”: Chúng ta được học để tích lũy kiến thức, nhưng đã bao giờ chúng ta
học cách để lĩnh hội những kiến thức đó một cách hiệu quả chưa?
1.3 Khái quát cách tạo sơ đồ tư duy
Sử dụng những từ chính hoặc những hình ảnh cần thiết.
Bắt đầu từ trung tâm và triển khai ra.
Tạo cho trung tâm một hình ảnh rõ ràng và “mạnh” miêu tả được nội dung
tổng quất của toàn bộ mind map.
Tạo các trung tâm nhánh và các chi tiết nhánh.
Đặt những từ trọng tâm vào những hàng mà làm tăng kết cấu của các ghi chú.
In ra giấy hơn là viết tay vì làm cho dễ đọc và dễ nhớ hơn.
Những trường hợp sau phải phân biệt rõ hơn những trường hợp trước.
Sử dụng màu sắc để làm nổi bật vấn đề.
Những gì không có trong trình bày thì không nên đưa vào mind map.
Tư duy hai chiều (phản biện) Sử dụng mũi tên, biểu tượng hoặc những hình
ảnh để chỉ ra sự liên kết.
Đừng để bị tắc ở một khu vực. Nếu cạn kiệt suy nghĩ thì chuyển sang nhánh
khác Ghi ngay ý tưởng vào nơi hợp lý ngay khi nghĩ ra nó. Đừng lưỡng lự.
Phá vỡ ranh giới. Khi hết giấy để trình bày thì đừng nên thay một tờ giấy khác
to hơn mà sử dụng thêm các tờ khác ghép vào. Hãy sáng tạo.
Bắt đầu từ trung tâm với hình ảnh của chủ đề. Tại sao lại phải dùng hình
ảnh? Vì một hình ảnh có thể diễn đạt được cả ngàn từ và giúp ta sử dụng trí tưởng
tượng của mình. Một hình ảnh ở trung tâm sẽ giúp chúng ta tập trung được vào chủ
đề và làm cho chúng ta hưng phấn hơn.
Luôn sử dụng màu sắc. Bởi vì màu sắc cũng có tác dụng kích thích não như
hình ảnh.

4
Nối các nhánh chính (cấp một) đến hình ảnh trung tâm, nối các nhánh nhánh
cấp hai đến các nhánh cấp một, nối các nhánh cấp ba đến nhánh cấp hai,…. bằng
các đường kẻ. Các đường kẻ càng ở gần hình ảnh trung tâm thì càng được tô đậm
hơn, dày hơn. Khi chúng ta nối các đường với nhau, ta sẽ hiểu và nhớ nhiều thứ hơn
rất nhiều do bộ não của chúng ta làm việc bằng sự liên tưởng.
Mỗi từ/ảnh/ý nên đứng độc lập và được nằm trên một đường kẻ.
Tạo ra một kiểu bản đồ riêng cho mình (Kiểu đường kẻ, màu sắc,…)
Nên dùng các đường kẻ cong thay vì các đường thẳng vì các đường cong
được tổ chức rõ ràng sẽ thu hút được sự chú ý của mắt hơn rất nhiều.
Bố trí thông tin đều quanh hình ảnh trung tâm.
Khi sử dụng Mindmap, ta có thể hiểu nhanh và nắm được những gì cơ bản
nhất của một chủ đề. Thông tin trong Mindmap không rời rạc như kiểu tóm tắt thông
thường mà được nối kết với nhau thông qua hệ thống những nhánh và phân nhánh.
Với những ưu điểm đó, Mindmap là một cách thông minh để giải quyết một vấn đề
có nhiều hướng phát triển.
Mindmap ngắn gọn hơn hẳn cách tóm tắt ý truyền thống vì ta chỉ cần một tờ
giấy là đủ, và nếu ta đột nhiên nghĩ thêm được ý nào mới thì ta vẫn có thể vẽ thêm
vào sơ đồ của mình ý mới đó. Vì tính cấu trúc đơn giản của một sơ đồ tư duy, chỉ
cần xem qua một lần cũng có thể ghi nhớ một cách dễ dàng những thông tin bao hàm
trong đó, ngay cả khi cần hồi tưởng lại cũng rất thuận tiện. Một sơ đồ tư duy tốt còn
giúp ta có hứng thú hơn khi sáng tạo những hình vẽ, biểu tượng ghi nhớ của riêng
mình.
1.4 Các bước thực hiện
Bước 1: Viết chủ đề chính vào giữa tờ giấy. Có thể vẽ hình ảnh bao quanh để
giúp chủ đề nổi bật và khắc sâu vào não bộ.
Bước 2: Từ chủ đề tiếp tục vẽ thêm các nhánh lớn, từ các nhánh lớn lại vẽ tiếp
nhánh phụ, phân nhánh của nhánh phụ…Nhánh càng gần chủ đề thì càng tô đậm
hơn, dày hơn. Hãy dùng màu sắc vì màu sắc giúp não chúng ta phân biệt thông tin
tốt hơn.

Bước 3: Trên mỗi nhánh ghi thông tin một cách vắn tắt nhất (từ hoặc câu
đơn). Tránh dùng những từ ngữ câu cú dài dòng vì vừa rối mắt vừa ít có giá trị ghi
nhớ. Nên dùng chữ in hoa.
Mỗi nhánh chính nên dùng một màu sắc khác nhau.
Sử dụng nhiều hình vẽ, biểu tượng sẽ giúp kích thích thị giác và não bộ ghi
nhớ thông tin nhanh hơn, lâu hơn.
Dùng đường cong thay vì đường thẳng khi vẽ nhánh.
5
Khi bế tắc ở một nhánh nào đó, hãy chuyển sang nhánh khác.
Ghi ngay ý tưởng vào giấy khi nó đột nhiên xuất hiện.
Như vậy, một Mindmap đúng sẽ cực kì hữu dụng khi giúp ta liên kết thông tin
trong một bài học hoặc giải quyết một vấn đề. Thay cho cách tóm tắt dàn ý thông
thường, sơ đồ tư duy sẽ ít để rơi rớt thông tin hơn, mà còn khiến não bộ của ta hoạt
động hiệu quả hơn hẳn.
Một số phần mềm giúp vẽ Mindmap:
MindManager - một phần mềm do Tony Buzan sáng tạo và được dùng nhiều
tại Việt Nam nhưng chỉ chạy được trên Windows.
ConceptDraw MINDMAP
Visual Mind
Axon Idea Processor
Inspiration
FreeMind (phần mềm nguồn mở, dùng được trên cả Windows, Mac và Linux)
CÁCH THỰC HIỆN
I. Kỹ thuật MindMap.
Mind Map được tạo thành bởi hầu hết các từ khóa (key word) nên nó tiết
kiệm được rất nhiều thời gian cho chúng ta khi sử dụng. Chỉ với những từ khóa là ta
đã có thể nắm bắt được hết nội dung của tất cả những điều mà mình đang muốn ghi
nhớ rồi. Vậy từ khóa là gì? Làm sao xác định được từ khóa trong một nội dung văn
bản?
Ví dụ tham khảo : Đọc kỷ đoạn văn bản sau

“Đã từ lâu, người ta biết rằng bộ não của con người có thể được chia ra
làm hai phần. Phần não trái và phần não phải. Người ta cũng biết rằng não trái
điều khiển phần bên phải của cơ thể, trong khi đó ngược lại, não phải điều
khiển phần bên trái cơ thể. Bên cạnh đó, người ta cũng phát hiện rằng việc não
trái bị hư tổn sẽ gây ra nửa phần cơ thể bên phải bị tê liệt. Tương tự, nếu như
não phải bị hư tổn sẽ khiến nửa phần cơ thể bên trái bị tê liệt”
Theo cách viết truyền thống và cách học như từ trước đến giờ thì ta sẽ phải
học thuộc lòng đoạn văn đó hoặc đọc đi đọc lại để nhớ được hết thông tin mà nó
truyền đạt. Tuy nhiên, trong đó có rất nhiều từ không cần thiết, nếu ta loại bỏ những
từ đó đi và chỉ đọc từ khóa thôi thì ta cũng dễ dàng nắm được ý chính mà tiết kiệm
được thời gian hơn nhiều. Để chứng minh cho điều đó, hãy thử đọc 2 đoạn văn dưới
đây :
6
“… não người chia hai phần … não trái não phải … não trái điều khiển
bên phải cơ thể … não phải điều khiển bên trái cơ thể … não trái hư tổn, cơ thể
bên phải tê liệt … não phải hư tổn, cơ thể bên trái tê liệt …”
“Đã từ lâu, người ta biết rằng bộ … của con … có thể được … ra làm …
Phần … và phần … Người ta cũng biết rằng … phần … của …, trong khi đó,
ngược lại, … phần … Bên cạnh đó, người ta cũng phát hiện rằng việc … bị …
sẽ gây ra nửa … bị … Tương tự, nếu như … bị … sẽ khiến nửa phần … bị …”
Sau khi đọc xong 2 đoạn văn, chắc chắn nhận ra rằng đoạn văn thứ 1 tuy ít từ
ngữ hơn nhưng ta vẫn nắm được toàn bộ thông tin, còn đoạn văn ở dưới chứa hầu
hết các từ ngữ trong đoạn văn gốc thì lại chẳng mang đến cho chúng ta một thông tin
bổ ích nào.
Do đó, bước đầu tiên các ta nên tự tập cho mình thói quen chỉ chú ý đến từ
khóa, ghi nhớ từ khóa là đủ để chúng ta nắm bắt được toàn bộ nội dung cần truyền
đạt. Ngoài ra, từ khóa là một yếu tố không thể thiếu của Mind Map, ta sẽ phải dùng
những từ khóa đó để lập nên Mind Map cho chính mình.
Lập sơ đồ tư duy
Bước 1 : Xác định từ khóa. (Bước này đã hướng dẫn ở trên)

Bước 2 : Vẽ chủ đề ở trung tâm.
7
Bước này ta sẽ sử dụng một tờ giấy trắng (không kẻ ô) đặt nằm ngang và vẽ
chủ đề ở chính giữa tờ giấy. Giấy trắng không kẻ ô sẽ giúp cho ta sáng tạo hơn,
không bị những ô vuông cản trở suy nghĩ của ta. Vẽ trên giấy nằm ngang sẽ giúp ta
có được không gian rộng lớn hơn để triển khai các ý.
Cần vẽ chủ đề ở chính giữa tờ giấy, từ đó mới phát triển ra các ý khác ở xung
quanh nó.
Có thể tự do sử dụng tất cả các màu sắc mà mình thích, chủ đề trung tâm có
thể là chữ hoặc là hình, nếu kết hợp cả 2 thì càng tốt.
Chủ đề trung tâm cần gây sự chú ý để chúng ta dễ nhìn nhận vấn đề.
Bước 3 :Vẽ thêm các tiêu đề phụ (nhánh cấp 1)
Tiêu đề phụ nên được viết bằng CHỮ IN HOA nằm trên các nhánh dày để
làm nổi bật
Tiêu đề phụ nên gắn liền với trung tâm
Tiêu đề phụ nên được vẽ theo hướng chéo góc chứ không nằm ngang, như vậy
nhiều nhánh phụ khác có thể được vẽ tỏa ra một cách dễ dàng hơn.
Bước 4 : Vẽ các nhánh cấp 2, cấp 3, …
Ở bước này, các ta vẽ nối tiếp nhánh cấp 2 vào nhánh cấp 1, nhánh cấp 3 vào
nhánh cấp 2, v.v… để tạo ra sự liên kết.
Nên vẽ nhiều nhánh cong hơn đường thẳng, như thế sẽ làm cho mind map của
chúng ta nhìn mềm mại, uyển chuyển và dễ nhớ hơn.
8
Chỉ nên tận dụng từ khóa và hình ảnh, ở mỗi nhánh chỉ sử dụng 1 từ khóa.
Việc này giúp cho nhiều từ khóa mới và những ý khác được nối thêm vào các từ
khóa sẵn có một cách dễ dàng. Hãy dùng những biểu tượng, cách viết tắt để tiết
kiệm không gian và thời gian bất cứ lúc nào có thể.
Tất cả các nhánh của một ý nên tỏa ra từ một điểm và có cùng 1 màu.
Bước 5 : Thêm các hình ảnh minh họa
Ở bước này, ta nên để trí tưởng tượng của mình bay bổng hơn bằng cách thêm

nhiều hình ảnh nhằm giúp các ý quan trọng thêm nổi bật, cũng như lưu chúng vào trí
nhớ mình tốt hơn vì não bộ của con người có khả năng tiếp thu hình ảnh cao hơn chữ
viết. Đừng ngại mình vẽ xấu, cứ vẽ theo những gì ta nghĩ, những gì ta liên tưởng, đôi
khi càng hài hước càng giúp ta nhớ chúng được lâu hơn.
Lưu ý những quy tắc sau :
Đừng suy nghĩ quá lâu mà hãy viết liên tục. Việc các ta dừng lại để suy nghĩ
một vấn đề nào đó quá lâu sẽ khiến cho những suy nghĩ tiếp theo của các ta bị ngăn
lại. Ta mải lo cho vấn đề đó mà sẽ quên mất những vấn đề tiếp theo. Do đó, các ý
nên được triển khai một cách liên tục để duy trì sự liên kết
Không cần tẩy xóa, sửa chữa.
9
Viết tất cả những gì mình nghĩ cho dù nó có ngớ ngẩn, ngu ngốc đến đâu đi
chăng nữa, đừng bỏ lỡ những ý tưởng đó. Đôi khi những ý nghĩ tưởng như điên rồ
lại là một ý tưởng cực kỳ độc đáo và sáng tạo mà ta không ngờ được đó.
Sơ đồ tư duy được vẽ, viết và đọc theo hướng bắt nguồn từ trung tâm di
chuyển ra phía ngoài, và sau đó là theo chiều kim đồng hồ. Do đó, các từ ngữ nằm
bên trái Sơ đồ tư duy nên được đọc từ phải sang trái (bắt đầu từ phía trong di
chuyển ra ngoài)
10
Một số chủ đề quen thuộc có thể áp dụng: Xây dựng các mối quan hệ
Mỗi từ/ảnh/ý nên đứng độc lập và được nằm trên một đường nối
Lưu ý việc ứng dụng cho giáo viên
11
12
13
Lập bản đồ tư duy (hoặc bản đồ ý tưởng) là việc bắt đầu từ một ý tưởng trung
tâm và viết ra những ý khác liên quan tỏa ra từ trung tâm. Bằng cách tập trung vào
những ý tưởng chủ chốt được viết bằng từ ngữ của ta, sau đó tìm ra những ý tưởng
liên quan và kết nối giữa những ý tưởng lại với nhau hình thành nên một bản đồ tư
duy. Tương tự, nếu ta lập một sơ đồ kiến thức, nó sẽ giúp ta hiểu và nhớ những

thông tin mới và nắm kiến thức sâu hơn.
Ví dụ:
Hãy sử dụng những đường thẳng, màu sắc, mũi tên, nhánh rẽ hoặc những cách
khác để thể hiện kết nối giữa những ý tưởng được đưa ra trong bản đồ tư duy của ta.
Những mối quan hệ này sẽ quan trọng khi ta đang tìm hiểu những thông tin mới
hoặc xây dựng cấu trúc của một kế hoạch viết bài luận. Bằng cách cá nhân hoá bản
đồ với những ký hiệu và thiết kế riêng của ta, ta sẽ xây dựng được những mối quan
hệ trực quan và có ý nghĩa giữa những ý thưởng; điều này sẽ hỗ trợ ta rất nhiều trong
việc gợi nhớ và hiểu.
Ý tưởng của bản đồ tư duy là suy nghĩ sáng tạo và liên kết bằng một cách thức
phi tuyến tính. Có rất nhiều thời gian để chỉnh sửa thông tin sau này nhưng ở bước
đầu tiên, việc đưa mọi khả năng vào bản đồ là rất quan trọng. Đôi khi một trong
những khả năng tưởng như là không thể ấy lại trở thành ý tưởng chủ chốt đưa ta đến
kiến thức đó.
14
Vài học sinh phát hiện rằng sử dụng những kí tự viết hoa sẽ thu hút họ chỉ chú
ý vào những điểm chính. Chữ viết hoa cũng dễ đọc hơn trong một sơ đồ. Tuy nhiên,
ta có thể viết vài ghi chú, giải thích bằng chữ viết thường. Một số sinh viên làm thế
để khi họ cần xem lại bản đồ tư duy một thời gian sau, trong lúc số khác lại dùng để
ghi lại những đánh giá, phê bình.
Hầu hết nhiều người đều thấy tiện dụng khi lật ngang trang giấy và vẽ bản đồ
tư duy của họ theo chiều ngang. Đặt ý tưởng hoặc chủ đề chính vào chính giữa trang
giấy, ta sẽ có có không gian tối đa cho những ý khác tỏa ra từ trung tâm.
Vài bản đồ tư duy hữu dụng nhất thường được bổ sung trong một khoảng thời
gian dài. Sau lần vẽ ban đầu, ta có thể muốn làm nổi bật vài thứ, thêm thông tin hoặc
thêm vài câu hỏi. Vì vậy, để trống nhiều chỗ trên bản đồ là một ý hay để sau đó ta có
thể thêm vào những ý tưởng mới.
Nâng chất Bản đồ tư duy
Bản đồ tư duy của ta là tài sản riêng : một khi ta hiểu cách tạo ra những ghi
chú trong Bản đồ tư duy, ta có thể phát huy các quy tắc của riêng mình để làm cho

nó tốt hơn. Những đề nghị sau đây có thể giúp ta tăng hiệu quả của việc đó:
Sử dụng những từ ngữ đơn giản thể hiện thông tin: Hầu hết các từ trong cách
viết bình thường đều là nhồi nhét, bởi vì chúng đảm bảo rằng thông tin được chuyển
tải đúng ngữ cảnh và trong một dạng thức dễ đọc. Trong Bản đồ tư duy của ta,
những từ khóa có ý nghĩa có thể chuyển tải cùng ý nghĩ như thế một cách rõ ràng
hơn. Những từ dư thừa chỉ làm bản đồ lộn xộn.
Chữ in: Cách viết dính nhau hoặc không rõ ràng sẽ khó đọc hơn.
Sử dụng màu sắc để tách các ý khác nhau: Điều này sẽ giúp ta tách các ý ra
khi cần thiết. Nó cũng giúp ta làm bản đồ trực quan hơn để gợi nhớ lại. Màu sắc
cũng giúp cho việc sắp xếp các chủ đề.
Sử dụng những ký hiệu và hình ảnh: Khi một ký hiệu hoặc hình ảnh có ý
nghĩa gì đó với ta, hãy sử dụng chúng. Hình ảnh có thể giúp ta nhớ thông tin hiệu
quả hơn là từ ngữ.
Sử dụng liên kết đan chéo: Thông tin trong một phần của bản đồ có thể liên
quan đến phần khác. Khi đó, ta có thể vẽ những đường thẳng để chỉ ra sự liên quan
đan chéo. Việc này sẽ giúp cho ta thấy mức ảnh hưởng một phần trong chủ đề đến
các phần khác.
Ghi chú: Khi thông tin được gợi ra, mind maps giúp tổ chức thông tin theo
một hình thức mà dễ dàng được xuất hiện và ghi nhớ. Được sử dụng để ghi chú tất
cả các loại như sách vở, bài giảng, hội họp, phỏng vấn, và đàm thoại.
15
Gợi nhớ ( Hồi tưởng): Bất cứ khi nào thông tin được xuất hiện từ trong bộ
não, thì mind maps cho phép các ý tưởng được ghi lại rất nhanh ngay khi nó được
sinh ra vào một hệ được tổ chức. Vì thế chẳng cần phải viết cả một câu. Nó như một
phương tiện nhanh và hiệu quả trong việc tổng quát và vì thế có thể giữ lại các hồi
tưởng rất nhanh gọn.
Sáng tạo: Bất cứ khi nào ta muốn khuyến khích sự sáng tạo, mind maps sẽ
giúp ta giải phóng cách suy diễn cổ điển theo phương thức ghi chép sự kiện theo
dòng, cho phép các ý tưởng mới được hình thành nhanh chóng theo luồng tư duy
xuất hiện.

Giải quyết vấn đề: Khi ta gặp trở ngại với một vấn đề mind maps có thể
giúp ta nhìn nhận tất cả các vấn đề và làm thế nào để liên kết chúng lại với nhau. Nó
cũng giúp ta có được cái nhìn tổng quát là ta có thể nhìn nhận vấn đề dưới những
góc độ nào và sự quan trọng của nó.
Lập kế hoạch. Khi ta cần lập kế hoạch, mind maps giúp ta có được tất cả các
thông tin liên quan vào một nơi và tổ chức nó một cách thật đơn giản.Tất cả các loại
kế hoạch từ việc viết một bức thư cho đến một kịch bản, một cuốn sách, hoặc lập kế
hoạch cho một cuộc họp, một ngày nghỉ.
Trình bày (Trình diễn): Khi nói ta luôn chuẩn bị tốt một mind map về một chủ
đề và cách diễn đạt. Nó không chỉ giúp ta tổ chức các ý kiến hợp lý, dễ hiểu mà
còngiúp ta trình bày mả không cần phải nhìn vào biên bản có sẵn.
Trước nay, chúng ta ghi chép thông tin bằng các ký tự, đường thẳng, con số.
Với cách ghi chép này, chúng ta mới chỉ sử dụng một nửa của bộ não – não trái, mà
chưa hề sử dụng kỹ năng nào bên não phải, nơi giúp chúng ta xử lý các thông tin về
nhịp điệu, màu sắc, không gian và sự mơ mộng. Hay nói cách khác, chúng ta vẫn
thường đang chỉ sử dụng 50% khả năng bộ não của chúng ta khi ghi nhận thông tin.
Với mục tiêu giúp chúng ta sử dụng tối đa khả năng của bộ não, Tony Buzan đã đưa
ra Bản đồ tư duy để giúp mọi người thực hiện được mục tiêu này
Bản đồ tư duy là một công cụ tổ chức tư duy. Đây là phương pháp dễ nhất để
chuyển tải thông tin vào bộ não của ta rồi đưa thông tin ra ngoài bộ não. Nó là một
phương tiện ghi chép đầy sáng tạo và rất hiệu quả theo đúng nghĩa của nó, “Sắp xếp”
ý nghĩ của ta.
16
Use Mind Map
Có thể nói, đây là một phương pháp tiếp cận tiên tiến cho việc ghi chép. Bằng
Mind-map thì các vấn đề được chỉ ra dưới dạng tường minh hơn. Vấn đề được đưa
ra dưới một dạng kiến trúc trực quan. Và trong đó các đối tượng được liên kết bằng
các mối liên hệ rõ ràng (đường kẻ).
Vậy Mind-map có thể giúp ta làm gì?
Đơn giản thì có thể giúp ta ghi lại thông tin thu thập được.

Đưa ra các hướng phát triển cho một vấn đề
Tạo lập kế hoạch làm việc
Các hướng giải quyết vấn đề
…. Tất cả mọi thứ chúng ta tìm hiểu….
Sử dụng Mindmap
Với mục đính giúp học sinh ghi chú lại bài giảng một cách có phương pháp
hơn. Chỉ ghi lại những gì then chốt của bài giảng.
Và sau đó, ở thập niên 70, Peter Russel cùng với Tony truyền bá phương pháp
Mind-map rộng ra bên ngoài ( />17
Đây là một phương pháp tiến bộ, nhiều công ty hàng đầu thế giới và các tạp
chí đánh giá rất cao về phương pháp này. Tạp chí Forbes từng bình luận: “Buzan chỉ
ra cho các nhà lãnh đạo doanh nghiệp cách thức giải phóng năng lực sáng tạo bản
thân”.
Làm sao chúng ta có thể sử dụng Mind-map. Ta có thể sử dụng các tools có
trên Internet như : Freemind, MindManager, ConceptDraw MINDMAP, Visual
Mind, Axon Idea Processor, Inspiration,…. hay đơn giản sử dụng bút và giấy để vẽ
ra…
Và ta cũng nên tiếp cận mind map với phương pháp tiếp cận bằng cách đặt ra
những câu hỏi để giải quyết vấn đề.
II. Ứng dụng để Đổi mới phương pháp dạy học
Cùng với việc đổi mới mục tiêu và nội dung dạy học, vấn đề đổi mới phương
pháp dạy học theo triết lý lấy người học làm trung tâm được đặt ra một cách bức
thiết. Bản chất của dạy học lấy người học làm trung tâm là phát huy cao độ tính tự
giác, tích cực, độc lập, sáng tạo của người học.
Để làm được điều đó thì vấn đề đầu tiên mà người giáo viên cần nhận thức rõ
ràng là quy luật nhận thức của người học. Người học là chủ thể hoạt động chiếm lĩnh
tri thức, kỹ năng, kỹ xảo và thái độ chứ không phải là “cái bình chứa kiến thức” một
cách thụ động.
Trong thực tế hiện nay, còn nhiều học sinh, sinh viên học tập một cách thụ
động, chỉ đơn thuần là nhớ kiến thức một cách máy móc mà chưa rèn luyện kỹ năng

tư duy. Học sinh chỉ học bài nào biết bài đấy, cô lập nội dung của các môn, phân
môn mà chưa có sự liên hệ kiến thức với nhau vì vậy mà chưa phát triển được tư duy
logic và tư duy hệ thống. Sử dụng sơ đồ tư duy giúp các em giải quyết được các vấn
đề trên và nâng cao hiệu quả học tập.
Sau khi nghiên cứu cuốn sách “Use your head” và cuốn “Mind maps at work”
của tác giả Tony Buzan - cuốn sách đầu tiên về hoạt động của bộ não, được thiết kế
để giúp chúng ta hiểu được cỗ máy sinh học của chính chúng ta, để chăm sóc nó và
để ta giải phóng cho những khả năng phi thường mà chúng ta có. Chúng ta sẽ hiểu rõ
hơn về nguyên lý hoạt động của bộ não và nên sử dụng nó như thế nào để có hiệu
quả tối ưu, hay có thể ghi nhớ lâu hơn, đọc nhanh hơn, hiệu quả hơn. Không những
vậy, chúng ta còn hiểu được sơ đồ tư duy, thấy được sự tương thích giữa sơ đồ tư
18
duy với cấu tạo, chức năng và hoạt động của bộ não. Từ đó thấy được vai trò quan
trọng của nó trong học tập và trong đời sống. Sơ đồ tư duy không chỉ có tác dụng với
mỗi cá nhân mà nó còn phát huy được sức mạnh của tập thể
Tài liệu này đặt ra mục đích, nhiệm vụ đó là: ứng dụng triệt để sơ đồ tư duy
vào trong dạy học để phát huy tối đa khả năng tư duy, đặc biệt là tư duy hệ thống,
giúp người học rèn luyện các kỹ năng, để dễ dàng tiếp nhận được kiến thức sau này
và giải quyết được những vấn đề gặp phải trong cuộc sống. Đặc biệt trong việc rèn
luyện kỹ năng làm việc nhóm.
Sơ đồ tư duy chính là một bức tranh tổng thể về chủ đề đang hướng tới để
mỗi cá nhân có thể hiểu được bức tranh đó, nắm bắt được diễn biến của quá trình tư
duy theo nhóm đang diễn ra đến đâu, đang ở nhánh nào của sơ đồ tư duy và tổng
quan toàn bộ kết quả của nhóm ra sao. Điều này giúp tiết kiệm thời gian làm việc
trong nhóm do các thành viên không mất thời gian giải thích ý tưởng của mình thuộc
ý lớn nào. Trong quá trình thảo luận nhóm có rất nhiều ý kiến trong khi đó mỗi
người luôn giữ chính kiến của mình, không hướng vào mục tiêu đã đề ra dẫn đến
không rút ra được kết luận cuối cùng. Sử dụng sơ đồ tư duy sẽ khắc phục được
những hạn chế đó bởi sơ đồ tư duy tạo nên sự đồng thuận trong nhóm, các thành
viên đều suy nghĩ tập trung vào một vấn đề chung cần giải quyết, tránh được hiện

tượng lan man và đi lạc chủ đề. Không những vậy, sơ đồ tư duy đa chiều tạo nên sự
cân bằng giữa các cá nhân và cân bằng trong tập thể. Mọi thành viên đều đóng góp ý
kiến và cùng nhau xây dựng nên sơ đồ tư duy của cả nhóm. Các thành viên tôn trọng
ý kiến của nhau và các ý kiến đều được thể hiện trên sơ đồ tư duy.
Sơ đồ tư duy là một công cụ tư duy thực sự hiệu quả bởi nó tối đa hoá được
nguồn lực của cá nhân và tập thể. Mỗi thành viên đều rèn luyện được khả năng tư
duy, kỹ năng thuyết trình và làm việc khoa học. Sử dụng sơ đồ tư duy giúp cho các
thành viên hiểu được nội dung bài học một cách rõ ràng và hệ thống. Việc ghi nhớ
cũng như vận dụng cũng sẽ tốt hơn. Chỉ cần nhìn vào sơ đồ tư duy, bất kỳ thành viên
nào của nhóm cũng có thể thuyết trình được nội dung bài học.
Sơ đồ tư duy cung cấp cho ta cái nhìn chi tiết và cụ thể. Khi mọi người tập
trung vào chủ đề ở giữa thì bộ não của mỗi thành viên đều hướng tới trọng tâm tạo
nên sự đồng thuận tập thể, cùng hướng tới một mục tiêu chung và định hướng được
kết quả.
Các nhánh chính của sơ đồ tư duy đưa ra cấu trúc tổng thể giúp các thành viên
định hướng tư duy một cách logic. Bên cạnh đó, các nhánh phụ kích thích tính sáng
tạo đồng thời hiểu được tư duy cũng như sự tích cực của mỗi thành viên.
Như vậy sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy học nhóm đã phát huy được tính sáng
tạo, tối đa hoá khả năng của mỗi cá nhân đồng thời kết hợp sức mạnh cá nhân thành
sức mạnh tập thể để có thể giải quyết được các vấn đề một cách hiệu quả. Sơ đồ tư
duy tạo cho mỗi thành viên cơ hội được giao lưu học hỏi và phát triển chính mình
một cách hoàn thiện hơn.
II. Xây dựng một số mẫu :
19
Do đó việc học tập chăm chỉ chưa hẳn là giải pháp tối ưu, bởi khi có nhiều sự
lựa chọn thì vấn đề không chỉ là học cái gì mà là học như thế nào và sử dụng công
nghệ gì. Thông tin đa chiều và thực tế yêu cầu không chỉ có kiến thức mà còn có khả
năng tạo ra gía trị gia tăng từ kiến thức.
Nghiên cứu về hoạt động của bộ não con người, người ta chỉ ra rằng bộ não
hoạt động gồm 2 nhánh:

- Não phải nhạy cảm với các thông tin về màu sắc, nhịp điệu, hình dạng, tưởng
tượng, … sẽ tác động kích thích não trái.
- Não trái thích hợp với các từ ngữ, con số, tư duy, phân tích, … cho ra sản
phẩm.
Do đó người ta tìm cách kích thích não phải tốt nhất. Trình bày vấn đề theo sơ
đồ, biểu đồ bao giờ cũng gây hứng thú. Trong các hình thức ấy, sơ đồ mà tác giả
Tony Buzan đưa ra được đánh giá cao nhất và đã trở thành công cụ làm việc hiệu
quả của hàng triệu người trên thế giới.
Vậy Bản đồ tư duy giúp gì cho ta trong hoạt động học tập? Với cách thể
hiện gần như cơ chế hoạt động của bộ não, Bản đồ tư duy sẽ giúp ta:
1. Sáng tạo hơn
2. Tiết kiệm thời gian
3. Ghi nhớ tốt hơn
4. Nhìn thấy bức tranh tổng thể
5. Tổ chức và phân loại suy nghĩ của ta
6. Động não về một vấn đề phức tạp
Bản đồ tư duy trong học tập.
20
Học Toán
H cV nọ ă
21
H c Lýọ
22
H c Hóaọ
H c Nhómọ
23