Xây dựng và sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy học phần ôn tập, luyện tập hóa học cơ sở lớp 10 nâng cao nhằm nâng cao chất lượng dạy và học hóa học ở trường Trung học phổ thông

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM NĂM HỌC 2011- 2012

I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Đổi mới phương pháp dạy học (PPDH) là một trong những nhiệm vụ
quan trọng của cải cách giáo dục cũng như cải cách cấp trung học phổ
thông. Hiện nay vấn đề đổi mới PPDH nói chung cũng như đổi mới PPDH
hóa học nói riêng đã được pháp chế hóa trong điều 28, Luật Giáo dục:
“Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ
động, sáng tạo của học sinh, phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn
học; bồi dưỡng phương pháp tự học, khả năng làm việc theo nhóm; rèn
luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm,
đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh (HS)”. Việc dạy học
không chỉ dừng lại ở việc truyền thụ kiến thức mà quan trọng hơn là dạy
cho học sinh phương pháp tự học, tự chiếm lĩnh kiến thức.
Hóa học là một môn khoa học vừa lí thuyết vừa thực nghiệm với nhiều
kiến thức trừu tượng và được ứng dụng rộng rãi trong đời sống. Trong các
PPDH tích cực, phương pháp sử dụng sơ đồ tư duy (SĐTD) sẽ giúp học sinh
hệ thống hóa kiến thức, xác định được kiến thức cơ bản từ đó đạt hiệu quả cao
trong học tập. Mặt khác sử dụng phương pháp sơ đồ tư duy còn giúp học sinh
rèn luyện, phát triển tư duy logic, khả năng tự học, phát huy tính tích cực và
sáng tạo của học sinh không chỉ trong học tập môn Hóa học mà còn trong các
môn học khác và các vấn đề khác trong cuộc sống.
Xuất phát từ những lí do trên, tôi chọn đề tài: “Xây dựng và sử dụng
sơ đồ tư duy trong dạy học phần ôn tập, luyện tập hóa học cơ sở lớp 10
nâng cao nhằm nâng cao chất lượng dạy và học hóa học ở trường Trung
học phổ thông ”.
II. PHẠM VI ÁP DỤNG
- Phạm vi áp dụng: Nghiên cứu các chương 1, 2, 3 và 4 thuộc phần hóa
học cơ sở lớp 10 nâng cao.
- Phạm vi và khả năng nhân rộng: Nghiên cứu các chương còn lại
thuộc phần hóa học cơ sở lớp 10 nâng cao, khối 11 và 12.

- 1 -
III. GIẢI PHÁP
Giải pháp thực hiện: Trong quá trình dạy học hóa học, nếu giáo viên
(GV) xây dựng và sử dụng sơ đồ tư duy một cách hợp lý và sáng tạo các bài
dạy học, tổ chức cho HS tham gia các hoạt động học tập tích cực và hứng thú
hơn để các em tự chiếm lĩnh kiến thức cho bản thân thì chất lượng bài dạy học
sẽ được nâng cao. Qua đó bằng việc sử dụng sơ đồ tư duy trong các bài dạy
học, GV đã từng bước rèn luyện cho HS một trong các phương pháp tự học có
hiệu quả.
1. Khái niệm sơ đồ tư duy: Sơ đồ tư duy là một công cụ tổ chức tư duy
nền tảng và đơn giản, là phương tiện ghi chép đầy sáng tạo và hiệu quả, sử
dụng màu sắc, từ khóa và hình ảnh để mở rộng và đào sâu ý tưởng.
Sơ đồ tư duy thể hiện ra bên ngoài cách thức mà não bộ chúng ta hoạt
động. Đó là liên kết, liên kết và liên kết.
Sơ đồ tư duy có cấu trúc cơ bản là các nội dung được phát triển rộng ra
từ trung tâm, rồi nối các nhánh chính tới hình ảnh trung tâm và nối các nhánh
cấp hai với nhánh cấp một, nhánh cấp ba với nhánh cấp hai Điều này giống
cây xanh trong thiên nhiên với các nhánh tỏa ra từ thân của nó.
2. Cách tạo sơ đồ tư duy:
• Viết tên chủ đề ở trung tâm, hay vẽ một hình ảnh phản ánh chủ đề.
• Từ chủ đề trung tâm, vẽ các nhánh chính. Trên mỗi nhánh chính viết
một khái niệm, phản ánh một nội dung lớn của chủ đề, viết bằng CHỮ IN
HOA. Nhánh và chữ viết trên đó được vẽ và viết cùng một màu. Nhánh chính
đó được nối với chủ đề trung tâm. Chỉ sử dụng các thuật ngữ quan trọng để
viết trên các nhánh.
• Từ mỗi nhánh chính vẽ tiếp các nhánh phụ để viết tiếp những nội dung
thuộc nhánh chính đó. Các chữ trên nhánh phụ được viết bằng chữ in thường.
• Tiếp tục như vậy ở các tầng phụ tiếp theo.
3. Ứng dụng của sơ đồ tư duy trong dạy học
Ứng dụng trong tóm tắt nội dung và ôn tập thi cử

- 2 -
Ứng dụng trong làm việc tổ, nhóm
- 3 -
Ứng dụng trong nghiên cứu khoa học
4. Cách xây dựng sơ đồ tư duy
Xây dựng sơ đồ tư duy bằng phần mềm MindjetMindManager Pro 8.0
Mindjet MindManager Pro 8.0 là phần mềm được sử dụng khá rộng rãi,
đây là phần mềm dành cho cho các doanh nghiệp và cá nhân. Đặc biệt,
Mindjet thích hợp với GV, HS, sinh viên cần sơ đồ hóa bài giảng hoặc đề tài
nghiên cứu. Mindjet MindManager Pro 8.0 giúp sắp xếp công việc một cách
thông minh, sáng tạo và bớt tốn thời gian hơn bằng cách theo dõi nhóm công
việc, tổ chức và truyền thông tin một cách có hiệu quả. Mindjet hỗ trợ xuất ra
- 4 -
nhiều định dạng, từ các định dạng ảnh thông dụng đến PDF, DOC, HTML,
TXT, XML đến định dạng riêng của chương trình (.mmap).
5. Xây dựng và sử dụng sơ đồ tư duy cho các bài học ôn tập, luyện tập
Nhiệm vụ và cấu trúc của bài ôn tập, luyện tập
Bài luyện tập giúp HS tái hiện lại các kiến thức đã học, hệ thống hóa
các kiến thức hóa học được nghiên cứu rời rạc, tản mạn qua một số bài, một
chương hoặc một phần thành một hệ thống kiến thức có quan hệ chặt chẽ với
nhau theo logic xác định. Từ các hệ thống kiến thức đó giúp HS tìm ra được
những kiến thức cơ bản nhất và các mối liên hệ bản chất giữa các kiến thức đã
thu nhận được để ghi nhớ và vận dụng chúng trong việc giải quyết các vấn đề
học tập…
Cấu trúc các bài luyện tập trong SGK hóa học đều có hai phần: kiến
thức cần nắm vững và bài tập. Phần kiến thức cần nắm vững đã được tóm tắt
cơ bản trong SGK. Do đó khi dạy học các bài luyện tập, GV có thể yêu cầu
từng HS (hoặc từng nhóm HS) tự lập SĐTD nội dung kiến thức cần nắm vững
trước khi lên lớp. Sau đó trong giờ học, GV có thể thu một số SĐTD của một
số HS để kiểm tra, hoặc có thể yêu cầu một nhóm đại diện trình bày SĐTD

của nhóm mình. Với cách này sẽ rèn luyện cho HS khả năng tự học, tự tổng
kết và hệ thống hóa kiến thức, đồng thời HS sẽ có nhiều thời gian để vận dụng
kiến thức trong giờ luyện tập, giúp HS ghi nhớ tốt hơn và hiểu bài sâu hơn.
* Xây dựng và sử dụng SĐTD cho các bài ôn tập, luyện tập (phần kiến thức
cần nắm vững)
- 5 -
- 6 -
- 7 -
- 8 -
- 9 -
- 10 -