Bài giảng chuẩn bị đối phó trước thảm họa

Chuẩn bị đối phó trước thảm họa
ThS. Trần Quỳnh Anh, PGS.TS. Ngô Văn Toàn
Bộ môn Sức khỏe Môi trường - ĐHYHN
MỤC TIÊU
1) Nêu được các thành tố chính của chiến lược phòng chống thảm họa các cấp
(trung ương, địa phương), bao gồm kế hoạch hướng dẫn đáp ứng với thảm họa
và kế hoạch thực hiện các chiến lược đó
2) Biết được hệ thống quản lý thảm họa tại địa phương và các chiến lược được sử
dụng để đo lường và khả năng đáp ứng thảm họa tại địa phương.
NỘI DUNG
1) Chiến lược phòng chống thảm họa các cấp (trung ương, địa phương), kế
hoạch hướng dẫn đáp ứng với thảm họa và kế hoạch thực hiện các chiến
lược đó
Diễn biến thiên tai trong vài thập kỷ gần đây cho thấy nước ta hàng năm
luôn phải chịu ảnh hưởng nặng nề của thiên tai và có xu hướng xảy ra ngày càng
gia tăng về số lượng và cường độ và không tuân theo quy luật.
Năm 1994 Chính phủ đã xây dựng “ Chiến lược và kế hoạch hành động
phòng, chống và giảm nhẹ thủy tai ở Việt Nam” dưới sự chủ trì cuả Bộ Thủy lợi
(cũ) nay là Bộ Nông nghiệp và PTNT với sự phối hợp của Chương trình Phát triển
Liên hiệp quốc (UNDP).
Trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội cuả đất nước, ngoài việc đẩy
nhanh tốc độ phát triển còn đòi hỏi phát triển bền vững, vì vậy cần thiết phải có
một Chiến lược Quốc gia toàn diện về phòng, chống và giảm nhẹ thiên tai đến
năm 2020 và định hướng cho các năm tiếp theo. Chiến lược và kế hoạch hành
động quốc gia lần thứ hai này không chỉ tập trung vào quản lí các thảm họa bão và
lũ lụt mà còn chú trọng đến các thảm họa khác như lụt, hạn hán, sa mạc hóa, sóng
bão, tai nạn công nghiệp, động đất… .Đây là tài liệu rất quan trọng về chính sách
quản lý thảm họa của chính phủ Việt Nam, chỉ dẫn các cơ quan chính phủ, các tổ
chức, ban ngành trong việc xây dựng và thức hiện các kế hoạch thảm họa phù hợp
với các chính sách của Chính phủ.
Trên cơ sở kế thừa nội dung của Chiến lược và kế hoạch hành động phòng,

chống và giảm nhẹ thủy tai ở Việt Nam lần thứ nhất năm 1994, Bộ Nông nghiệp
và PTNT đã chủ trì phối hợp với UNDP và một số cơ quan liên quan, tổ chức xây
dựng Chiến lược và Kế hoạch hành động Quốc gia Phòng, chống và giảm nhẹ
thiên tai bao gồm những nội dung sau:
1. Đánh giá bản “ Chiến lược và kế hoạch hành động phòng, chống và giảm
nhẹ thủy tai ở Việt Nam” lần thứ nhất năm 1994.
2. Tổ chức nghiên cứu và tham khảo các nghiên cứu trước đây đã thực hiện về
thiên tai.
3. Tổ chức nghiên cứu và tham khảo về thiên tai theo từng chuyên đề: Phối
hợp với các cơ quan nghiên cứu, quản lý trong và ngoài Bộ Nông nghiệp và PTNT
tiến hành nghiên cứu 12 chuyên đề: Lũ lụt, Úng ngập, Lũ quét, Bão, Hạn hán và
Sa mạc hoá, Nước dâng do bão, Xâm nhập mặn, Cháy rừng, Trượt lở, Tố lốc, Sự
cố công nghiệp và Môi trường, Hồ chứa để làm cơ sở khoa học cho việc xây dựng
Chiến lược.
4. Tổ chức lấy ý kiến bằng văn bản từ các Bộ, ngành, địa phương và các
chuyên gia đối với các dự thảo báo cáo chiến lược.
5. Tổ chức Hội thảo tại 3 khu vực : Bắc, Trung, Nam và 5 cuộc Hội thảo tư vấn
cấp Quốc gia và Quốc tế , 1 cuộc họp đánh giá và nghiệm thu kết quả 12 chuyên
đề nghiên cứu về thiên tai. Các cuộc họp, hội thảo có sự tham gia của các nhà
quản lý, nhà khoa học, các chuyên gia cuả các Bộ, ngành, Viện nghiên cứu , các
Trường Đại học và các địa phương. Các ý kiến thảo luận và các văn bản tham gia ,
góp ý đã được nghiên cứu, tổng hợp và bổ sung , hoàn thiện trong quá trình xây
dựng Chiên lược.
Các nguyên tắc xây dựng Chiến lược:
1. Nhận dạng các loại thiên tai, đánh giá mức độ rủi ro tổn thất do từng loại thiên
tai gây ra đối với từng vùng để xây dựng các chính sách và biện pháp thích
hợp, có hiệu quả.
2. Coi trọng biện pháp phòng ngừa và công tác dự báo, cảnh báo.
3. Phòng, tránh và giảm nhẹ thiên tai là trách nhiệm cuả các cấp, các ngành, đoàn
thể và của toàn xã hội.

4. Các giải pháp phòng, tránh và giảm nhẹ rủi ro cuả thiên tai phải hài hoà giữa
lợi ích chung, lâu dài với những lợi ích riêng cuả từng ngành, từng vùng.
5. Các giải pháp giảm nhẹ rủi ro đối với mỗi loại thiên tai không mâu thuẫn hoặc
không làm phát sinh đối với các thiên tai khác.
6. Các giải pháp giảm nhẹ rủi ro thiên tai phải phù hợp với nguồn lực , trình độ
phát triển, đặc điểm địa lý, dân sinh, mức độ tổn thất và nguyện vọng của cộng
đồng.
7. Các giải pháp giảm nhẹ rủi ro thiên tai phải tương thích với các giải pháp bảo
vệ tài nguyên thiên nhiên để phát triển bền vững và bảo tồn giá trị văn hoá, dân
tộc.
8. Xây dựng và tăng cường mối quan hệ hợp tác giữa các vùng, quan hệ giữa
quốc gia và quốc tế.
Dưới đây là mục tiêu của “Chiến lược và kế hoạch hành động quốc gia nhằm giảm
nhẹ thiệt hại và quản lí thảm họa lần thứ 2, giai đoạn 2001-2020”
Mục tiêu chung:
Huy động mọi nguồn lực để thực hiện có hiệu quả công tác PC&GNTT
nhằm giảm đến mức thấp nhất thiệt hại về người và tài sản, góp phần quan trọng
đảm bảo sự phát triển bền vững của đất nước.
Mục tiêu cụ thể (9 mục tiêu)
- Nâng cao năng lực dự báo, cảnh báo
- Đảm bảo quy hoạch phát triển, quy chuẩn xây dựng kết cấu hạ tầng phù
hợp với tiêu chuẩn PC&GNTT.
- Đảm bảo 100% cán bộ làm công tác GNTT được tập huấn nâng cao năng
lực; 70% số dân các xã, phường vùng thường xuyên bị thiên tai được phổ
biến kiến thức về PC&GNTT.
- Hoàn thành việc di dời, sắp xếp và ổn định đời sống nhân dân vùng thường
xuyên xảy ra thiên tai theo quy hoạch được duyệt.
- Phối hợp chặt chẽ với lực lượng TKCN để chủ động đối phó.
- Đảm bảo an toàn hệ thống đê điều từ Hà Tĩnh trở ra; Nâng cao khả năng,
mức chống lũ của đê miền Trung, Tây Nguyên và Nam Bộ; Củng cố nâng

cấp đê biển.
- Đảm bảo an toàn các hồ chứa.
- Hoàn thành 100% việc xây dựng khu neo đậu tàu thuyền.
- Hoàn thiện hệ thống thông tin liên lạc.
Chiến lược phòng chống và giảm nhẹ thiên tai ở Việt Nam được Thủ tướng
Chính phủ phê duyệt vào tháng 11 năm 2007. Chiến lược này gồm 5 phần: (i)
Quan điểm; (ii) Mục tiêu; (iii) Nhiệm vụ và giải pháp; (iv) Kế hoạch hành động và
(v) Đánh giá thực hiện chiến lược. Chi tiết toàn bộ văn bản này có thể xem trên
trang web của Ban Chỉ huy phòng chống lụt bão trung ương (ccfsc.org.vn).
2) Hệ thống quản lý thảm họa tại địa phương và các chiến lược được sử dụng
để đo lường và khả năng đáp ứng thảm họa tại địa phương.
Cấu trúc hành chính của Việt Nam chia làm 4 cấp: Quốc gia/Trung ương,
Tỉnh/Thành phố, Quận/ Huyện và Phường/ Xã. Dựa trên cấu trúc hành chính này,
hệ thống quản lí thảm họa nói chung ở Việt Nam gồm cả 4 cấp: Trung ương,
Tỉnh/Thành phố, Quận/ Huyện và Phường/ Xã. Cơ cấu quản lí thảm họa ở mỗi cấp
được tóm tắt trong hình 1 dưới đây:
Hình 1: Sơ đồ tổ chức của Ban chỉ đạo phòng chống lụt bão Trung ương
Ban chỉ đạo phòng chống lụt bão Trung ương ( CCFSC) là một Ban gồm
nhiều ngành là cơ quan đầu não thiết lập các chính sách quốc gia trong hệ thống
quản lí thảm họa. Bộ trưởng Bộ nông nghiệp và phát triển nông thôn làm Trưởng
ban. Ban chỉ đạo PCLBTW là cơ quan giúp Chính phủ ( tại Điều 2 Quyết định số
96QĐ/ PCLBTƯ ngày 31/7/2001 cuả Bộ trưởng- Trưởng Ban chỉ đạo PCLBTW
ban hành Quy chế tổ chức và hoạt động cuả Ban chỉ đạo PCLBTW) chỉ đạo chiến
lược phòng tránh và giảm nhẹ thiên tai ở Việt Nam; chỉ đạo thực hiện công tác
thực hiện công tác phòng chống và khắc phục hậu quả lụt bão trên phạm vi toàn
quốc và chỉ đạo, đôn đốc các địa phương, các cơ quan Nhà nước , tổ chức kinh tế,
tổ chức xã hội , đơn vị vũ trang nhân dân và mọi công dân chủ động và tích cực
thực hiện Pháp lệnh về PCLB. Phó Trưởng Ban là Phó Văn Phòng Chính phủ và
Phó Tổng tham mưu trưởng thuộc Bộ Quốc phòng và Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp
và PTNT. Thành viên của Ủy ban gồm có các Thứ trưởng của các bộ liên quan

như Bộ Tài chính, Bộ Ngoại giao, Bộ Công an, Bộ xây dựng , Bộ Thông tin và
truyền thông… . Ngoài ra còn có tổ chức xã hội như: Hội chữ thập đỏ, Mặt trận Tổ
quốc VN , Đoàn thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh và các cơ quan thông tin và
truyền thông: Đài Tiếng nói Việt nam, Đài Truyền hình Việt Nam . Ban này có
trách nhiệm lãnh đạo và điều phối mọi hoạt động quản lí thảm họa ở cấp quốc gia.
Dưới Ban này, mỗi Bộ, ngành lại thành lập một Ban chỉ huy PCLB phụ trách các
vấn đề về PCLB cuả Bộ, ngành mình.
Hình 2: Sơ đồ ban chỉ huy phòng chống lụt bão & tìm kiếm cứu nạn tỉnh
UỶ BAN NHÂN DÂN TỈNH
SỞ NN &PTNT
Phó T.Ban TT
VĂN PHÒNG
UBND TỈNH
Uỷ viên
BỘ CHỈ HUY
BỘ ĐỘI BP
Uỷ viên
SỞ
KẾ HOẠCH & ĐT
Uỷ viên
BAN CHỈ HUY PHÒNG CHỐNG LỤT BÃO & TKCN TỈNH
BAN CHỈ HUY
PCLB & TKCN
HUYỆN, THỊ , TP
BỘ CHỈ HUY
QUÂN SỰ TỈNH
Phó trưởng ban
SỞ LĐ –TB &XH
Phó trưởng ban
SỞ

NN & PTNT
Uỷ viên TT
BAN CHỈ HUY
PCLB & TKCN
XÃ , PHƯỜNG, TT
SỞ
XÂY DỰNG
Uỷ viên
SỞ
GIAO THÔNG -VT
Uỷ viên
SỞ
GIÁO DỤC –ĐT
Uỷ viên
SỞ
TÀI CHÍNH
Uỷ viên
SỞ
TÀI NGUYÊN -MT
Uỷ viên
SỞ
KHOA HỌC - CN
Uỷ viên
SỞ
CÔNG NGHIỆP
Uỷ viên
SỞ Y TÊ
Uỷ viên
UỶ BAN
DÂN SỐ -GĐ &TE

Uỷ viên
TRUNG TÂM
DỰ BÁO KTTV
Uỷ viên
CHI CỤC
THUỶ LỢI
Uỷ viên
ĐÀI PHÁT
THANH -TH
Uỷ viên
MẶT TRẬN
TỔ QUỐC
Uỷ viên
HỘI CHỮ
THẬP ĐỎ
Uỷ viên
HỘI PHỤ NỮ
Uỷ viên

MẶT TRẬN
TỔ QUỐC
Uỷ viên
TỈNH ĐOÀN
Uỷ viên
LIÊN ĐOÀN
LAO ĐỘNG
Uỷ viên
HỘI NÔNG DÂN
Uỷ viên

HỘI PHỤ NỮ
Uỷ viên
KHÓM ẤP
NGƯỜI DÂN
PHÓ CHỦ TỊCH
UBND TỈNH
trưởng ban
Hình 3: Sơ đồ ban chỉ huy phòng chống lụt bão & tìm kiếm cứu nạn huyện
UBND HUYỆN, THỊ XÃ
XÃ
BAN CHỈ HUY PCLB&TKCN
HUYỆN, THỊ XÃ
CÁC THÀNH VIÊN
UBND HUYỆN, THỊ XÃ
VĂN PHÒNG
UBND HUYỆN
BAN CHỈ HUY
QUÂN SỰ
CÔNG AN
HUYỆN
BỘ
PHÒNG
KẾ HOẠCH
TÀI CHÍNH
LAO ĐỘNG
TB & XÃ HỘI
PHÒNG
NN & PTNT
PHÒNG
GIAO THÔNG

XÂY DỰNG
UỶ BAN
DS-GĐ & TE
PHÒNG
GIÁO DỤC
PHÒNG
Y TÊ
BƯU CHÍNH
VIỄN THÔNG
PHÒNG
TÀI NGUYÊN-
MÔI TRƯỜNG
LIÊN ĐOÀN
LAO ĐỘNG
MẶT TRẬN
TỔ QUỐC
HỘI
CHỮ THẬP ĐỎ
SỞ
Y TẾ
HUYỆN ĐOÀN HỘI PHỤ NỮ HỘI
NÔNG DÂN
Hình 4: Sơ đồ ban chỉ huy phòng chống lụt bão & tìm kiếm cứu nạn xã, phường,
thị trấn
(Ghi chú : Sơ đồ Ban chỉ huy PCLB và TKCN từ tỉnh đến huyện và xã là sơ đò
chung và có thể thay đổi thành viên tuỳ thuộc theo đặc tính thiên tai cuả từng địa
phương).
Mỗi tỉnh có một Ban phòng chống lụt bão của tỉnh. Đứng đầu Ban này là
Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh. Các thành viên của Ban phòng chống lụt bão tỉnh
là những người đứng đầu các cơ quan điạ phương cũng như các tổ chức xã hội

khác nhau trong tỉnh như Sở y tế tỉnh, Sở giáo dục – đào tạo, Sở Công an tỉnh, Sở
Giao thông vận tải tỉnh, Hội chữ thập đỏ tỉnh…
UBND XÃ, PHƯỜNG, THỊ TRẤN
BAN CHỈ HUY PCLB &TKCN
XÃ, PHƯỜNG, THỊ TRẤN
CÁC THÀNH VIÊN
UBND XÃ, PHƯỜNG, TT
VĂN PHÒNG
UBND
BAN
QUÂN SỰ
CÔNG AN MẶT TRẬN
TỔ QUỐC
LAO ĐỘNG
TB & XÃ HỘI
BAN
SẢN XUẤT
BAN
GIAO THÔNG
THUỶ LỢI
BAN
VĂN HOÁ
GIÁO DỤC
BAN
CÔNG THƯƠNG
ĐÀI
TRUYỀN THANH
TRẠM
Y TÊ
BAN

TÀI CHÍNH
- KẾ HOẠCH
TRƯỞNG ẤP HỘI CỰU
CHIẾN BINH
HỘI
CHỮ THẬP ĐỎ
SỞ
Y TẾ
XÃ ĐOÀN HỘI PHỤ NỮ HỘI
NÔNG DÂN
Mỗi quận/huyện có một Ban phòng chống lũt bão của quận/huyện mình.
Chủ tịch Ủy ban nhân dân quận/huyện là người đứng đầu Ban phòng chống lụt
bão quận/huyện. Thành viên của Ban này người đứng đầu của các cơ quan chính
phủ và các tổ chức xã hội trong quận/huyện. Vai trò của Ban phòng chống lụt bão
quận/huyện là lãnh đạo, điều phối và thực hiện các hoạt động quản lí thảm họa
trong quận/huyện.
Mỗi xã có Ban phòng chống lụt bão của xã. Chủ tịch ủy ban nhân dân xã là
người đứng đầu của ban phòng chống lụt, bão của xã. Thành viên của ban này là
đại diện của các ban ngành và các tổ chức xã hội trong xã. Ví dụ, trạm trưởng trạm
y tế xã, Trưởng công an xã, Chủ tịch Hội chữ thập đỏ xã, đại diện của Hội phụ nữ,
đại diện của Đoàn thanh niên… Ban phòng chống lụt bão của xã chịu trách nhiệm
chỉ đạo, điều phối và thực hiện các hoạt động quản lí thảm họa trong xã.
Ở Trung ương trong công tác phòng, chống thảm hoạ có 2 Ban chính là:
Ban chỉ đạo PCLBTW và Uỷ ban Quốc gia TKCN nhưng dưới các điạ phương từ
cấp tỉnh trở xuống đến xã thì Ban chỉ huy PCLB và Tìm kiếm cứu nạn là 1 ban
thống nhất có tên chung là Ban chỉ huy PCLB và TKCN.
Như đã mô tả ở trên, hệ thống quản lí thảm họa nói chung của Việt Nam
được cấu trúc xuyên suốt cả nước trong hệ thống hành chính. Một ưu điểm của
điều này là các hoạt động quản lí thảm họa có thể được chỉ đạo và thực hiện đồng
nhất trên cả nước. Thêm vào đó, thành viên của các ban phòng chống lụt bão ở tất

cả các cấp đến từ các tổ chức và hiệp hội xã hội khác nhau. Điều này thể hiện
Phương thức đa ngành (Sector wide approach) trong quản lí thảm họa ở Việt Nam.
Tính đa dạng của các thành viên trong ban đã tạo cơ hội huy động tối đa các
nguồn lực khi thảm họa xảy ra và điều này góp phần mang lại thành công cho
công tác phòng chống thảm họa.
Ngành y tế có đại diện trong tất cả các Ban phòng, chống lụt, bão. Chẳng
hạn như Thứ trưởng Bộ Y tế là thành viên của Ban phòng chống lụt bão Trung
ương, Phó giám đốc Sở y tế tỉnh là thành viên của Ban phòng chống lụt bão tỉnh;
Giám đốc trung tâm y tế huyện là thành viên của Ban phòng chồng lụt bão huyện;
Trạm trưởng trạm y tế xã là thành viên của Ban phòng chống lụt bão xã. Các đại
diện của ngành y tế trong các Ban phòng chống lụt bão đóng vai trò tư vấn cho
chính quyền Trung ương và địa phương trong phòng chống dịch bệnh, trong bảo
vệ người dân khỏi các hậu quả y tế của thảm họa cũng như tổ chức một hệ thống
quản lí thảm họa trong ngành y tế. Hệ thống quản lí thảm họa trong ngành y tế và
mối liên hệ của nó với hệ thống quản lí thảm họa nói chung được trình bày trong
hình 1,2,3,4,5.
Công tác cứu hộ, cứu nạn: Uỷ ban Quốc gia Tìm kiếm cứu nạn có chức
năng nhiệm vụ và quyền hạn như sau:
- Chỉ đạo, tổ chức thực hiện việc tìm kiếm, cứu nạn người và phương tiện giao
thông (tàu bay, tàu biển, phương tiện thuỷ nội địa, thiết bị dầu khí) bị lâm nạn
trong vùng trời, vùng biển, lãnh thổ của nước Cộng hoà xã hội Chủ nghĩa Việt
Nam hoặc do Việt Nam quản lý); người và tài sản của nhân dân và Nhà nước
trong trường hợp thiên tai, thảm hoạ, lụt, bão; ứng cứu sự cố tràn dầu;
- Điều động và tổ chức phối hợp các lực lượng, các loại phương tiện của các
bộ, ngành, các địa phương, các tổ chức và cá nhân để thực hiện việc tìm kiếm, cứu
nạn kịp thời và chịu trách nhiệm về quyết định của mình. Phối hợp với các nước
trong Khu vực để thực hiện tìm kiếm cứu nạn;
- Xây dựng các kế hoạch tìm kiếm, cứu nạn cho người và phương tiện trong
các tình huống, bảo đảm kịp thời và có hiệu quả;
- Chỉ đạo việc điều tra, xác minh các vụ tai nạn lớn do Thủ tướng Chính phủ

giao, kiến nghị Thủ tướng Chính phủ và các cơ quan nhà nước có liên quan về
những biện pháp ngăn ngừa, hạn chế đến mức thấp nhất thiệt hại do tai nạn xảy
ra…
Hình 5: Sơ đồ tổ chức của Uỷ ban Quốc gia Tìm kiếm cứu nạn
Ngoài ra, Công an phòng cháy, chữa cháy thuộc lực lượng côn an các tỉnh,
thành phố có chức năng phòng cháy và chữa cháy, nổ và cùng lực lượng quân đội,
ứng cứu các tai nạn do cháy nổ gây ra.
Công tác cứu trợ và khắc phục hậu quả: Nhà nước hàng năm đều dành
một tỷ lệ ngân sách nhất định và dự trữ một số vật tư thiết yếu để cứu trợ khẩn cấp
để nhanh chóng khắc phục hậu quả cuả thiên tai
Khi thiên tai xảy ra, các tổ chức chính trị xã hội như Mặt trận Tổ Quốc, Hội
chữ thập đỏ, Công đoàn, Thanh niên, Phụ nữ… đã tổ chức quyên góp ủng hộ đồng
bào bị thiên tai sớm ổn định cuộc sống. Việc cứu trợ và khắc phụC hậu quả cũng
được huy động tại chỗ, phát huy truyền thống” Lá lành đùm lá rách”.
Nguồn lực cho công tác phòng chống và giảm nhẹ thiên tai:
Hàng năm Nhà nước đều ưu tiên và tăng dần nguồn ngân sách đầu tư cho
công tác phòng, chống và GNTT, ưu tiên cho các chương trình mục tiêu cụ thể.
Các địa phương cũng đã huy động nguồn lực tại chỗ, tranh thủ sự đóng góp của
nhân dân, các tổ chức chính trị, xã hội, các tổ chức Quốc tế trong việc phòng ngừa
và khắc phục hậu qủa thiên tai. Các nguồn vốn ODA hàng năm được bổ sung.
Tóm lại, hệ thống quản lí thảm họa nói chung ở Việt Nam gồm 4 cấp: Quốc
gia, tỉnh, quận/huyện và phường/xã. Ủy ban phòng chống lụt bão trung ương, một
ủy ban đa ngành là cấp cao nhất trong hệ thống quản lí thảm họa nói chung ở Việt
Nam. Ủy ban này chịu trách nhiệm lãnh đạo và điều phối mọi hoạt động quản lí
thảm họa ở cấp quốc gia. Hệ thống quản lí thảm họa nói chung được thành lập trên
cơ sở hệ thống hành chính của Việt Nam và tính thống nhất của tổ chức này đã tạo
ra các lợi điểm trong lãnh đạo và điều phối việc phòng ngừa và quản lí thảm họa
trong cả nước.