Phân tích bài bàn luận về phép học của la sơn phù tử nguyễn thiếp

Phân tích bài Bàn lu n v phép h c c a La S n Phù T Nguy n Thi pậ ề ọ ủ ơ ử ễ ế

Nguy n Thi p (1723 – 1804) tên ch là Kh i Xuyên, hi u là L p Phong C S , c ng i ễ ế ữ ả ệ ạ ư ĩ đượ ườ
ng th i g i m t cách kính tr ng là La S n Phu T , quê làng M t Thôn, xã Nguy t Ao, đươ ờ ọ ộ ọ ơ ử ở ậ ệ
huy n La S n, t nh Hà T nh, ông là ng i “thiên t sáng su t, h c r ng hi u sâu”, t ng t ệ ơ ỉ ĩ ườ ư ố ọ ộ ể ừ đỗ đạ
và ra làm quan d i tri u Lê, nh ng sau ó vì b t bình nên cáo quan v nhà d y h c.ướ ề ư đ ấ ề ạ ọ

Sau khi lên ngôi vua, Nguy n Hu m y l n vi t th , tha thi t m i Nguy n Thi p ra h p tác v i ễ ệ ấ ầ ế ư ế ờ ễ ế ợ ớ
tri u Tây S n nh ng vì nhi u lí do, ông ch a nh n l i. Ngày 10 tháng 7 niên hi u Quang Trung ề ơ ư ề ư ậ ờ ệ
n m th t (1791), nhà vua l i vi t chi u th m i Nguy n Thi p vào Phú Xuân h i ki n vì qu c ă ứ ư ạ ế ế ư ờ ễ ế ộ ế ố
s có nhi u i u c n bàn ngh . L n này, La S n Phu T b ng lòng, ông làm bài t u nêu ý ki n ự ề đ ề ầ ị ầ ơ ử ằ ấ ế
c a mình v ba vi c l n mà b c quân v ng nên làm. M t là bàn v Quân c ( o c c a ủ ề ệ ớ ậ ươ ộ ề đứ đạ đứ ủ
vua): Mong b c v ng m t lòng tu c l y s h c v n mà t ng thêm tài, b i s h c mà có ậ đế ươ ộ đứ ấ ự ọ ấ ă ở ự ọ
c. Hai là bàn v Dân tâm (lòng dân) : Dân là g c, g c v ng, n c m i yên. Ba là bàn v H cđứ ề ố ố ữ ướ ớ ề ọ
pháp (phép h c). o n trích này là ph n th ba c a bài t u, n i dung bàn lu n v ph ng phápọ Đ ạ ầ ứ ủ ấ ộ ậ ề ươ
h c t p. Qua bài t u dâng lên vua Quang Trung, Nguy n Thi p bày t s quan tâm và ch ki n ọ ậ ấ ễ ế ỏ ự ủ ế
c a mình v vi c ch n ch nh s nghi p giáo d c c a qu c gia.ủ ề ệ ấ ỉ ự ệ ụ ủ ố

Tr c h t, chúng ta nên hi u s qua v th lo i t u. T u là m t lo i v n b n c a quan l i ho c ướ ế ể ơ ề ể ạ ấ ấ ộ ạ ă ả ủ ạ ặ
c a th n dân trình lên vua chúa trình bày m t ý ki n, ngh nào ó có liên quan n chính ủ ầ để ộ ế đề ị đ đế
sách cai tr ho c các v n quan tr ng c a tri u ình, qu c gia. Cùng d ng v i lo i v n b n ị ặ ấ đề ọ ủ ề đ ố ạ ớ ạ ă ả
này còn có ngh , bi u, kh i, s … T u có th c vi t b ng ch Hán ho c ch Nôm, theo hình ị ể ả ớ ấ ểđượ ế ằ ữ ặ ữ
th c v n xuôi hay v n bi n ng u.ứ ă ă ề ẫ

bài t u này, Nguy n Thi p trình bày quan i m v phép h c qua hai lu n c : Bàn v m c Ở ấ ễ ế đ ể ề ọ ậ ứ ề ụ
ích c a vi c h c và tác d ng c a phép h c.đ ủ ệ ọ ụ ủ ọ

Trong ph n m u, La S n Phu T Nguy n Thi p nêu m c í ch quan tr ng c a vi c h c b ngầ ởđầ ơ ử ễ ế ụ đ ọ ủ ệ ọ ằ
cách so sánh vi c d y ng i c ng gi ng nh vi c mài á thành ng c: Ng c không mài, không ệ ạ ườ ũ ố ư ệ đ ọ ọ
thành v t; ng i không h c, không bi t rõ o. Ông kh ng nh ch có h c t p thì con ng i đồ ậ ườ ọ ế đạ ẳ đị ỉ ọ ậ ườ
m i tr nên hoàn thi n, t t p. H c t p là m t quy lu t t t y u trong cu c s ng. K i h c là ớ ở ệ ố đẹ ọ ậ ộ ậ ấ ế ộ ố ẻđ ọ

h c luân th ng o lí làm ng i. V y o là gì? Tác gi gi i thích: o là l i x h ng ọ ườ đạ để ườ ậ đạ ả ả Đạ ẽđố ử ằ
ngày gi a m i ng i. K i h c là h c i u y. o h c ngày tr c l y m c ích rèn luy n o ữ ọ ườ ẻđ ọ ọ đ ề ấ Đạ ọ ướ ấ ụ đ ệ đạ
c nhân cách là chính. ó là o tam c ng (t c là h c hi u và gi úng quan h vua tôi, đứ Đ đạ ươ ứ ọ để ể ữđ ệ
cha con, v ch ng); o ng th ng (t c là h c hi u và s ng theo n m c tính c a con ợ ồ đạ ũ ườ ứ ọ để ể để ố ă đứ ủ
ng i: nhân, ngh a, l , trí, tín). Nói c th ra thì l i x chính là m i quan h giao ti p gi a ườ ĩ ễ ụ ể ẽđố ử ố ệ ế ữ
ng i v i ng i, gi a cá nhân v i c ng ng.ườ ớ ườ ữ ớ ộ đồ

Chính vì th , Nguy n Thi p nh n m nh r ng t t c nh ng i u c n thi t trong cu c s ng u ế ễ ế ấ ạ ằ ấ ả ữ đ ề ầ ế ộ ố đề
ph i h c. Con ng i không c giáo d c c ng gi ng nh ng c không mài không sáng: Ng c ả ọ ườ đượ ụ ũ ố ư ọ ọ
b t tr c, b t thành khí.ấ ắ ấ

Tác gi ã dùng câu châm ngôn d hi u t ng thêm s c m nh thuy t ph c c a lí l . Khái ảđ ễ ể để ă ứ ạ ế ụ ủ ẽ
ni m o v n tr u t ng, khó hi u c tác g gi i thích th t ng n g n, rõ ràng. Nh v y, m cệ đạ ố ừ ượ ể đượ ỉả ả ậ ắ ọ ư ậ ụ
ích t i th ng c a vi c h c là làm ng i.đ ố ượ ủ ệ ọ để ườ

Quan i m y cao m c ích giáo d c o c c a vi c h c. Kh u hi u Tiên h c l , h u h c đ ể ấ đề ụ đ ụ đạ đứ ủ ệ ọ ẩ ệ ọ ễ ậ ọ
v n trong nhà tr ng hôm nay c ng là s ti p n i và phát huy m c ích y . i m c n b sung ă ườ ũ ự ế ố ụ đ ấ Đ ể ầ ổ
thêm là vi c h c không ch rèn luy n o c mà còn rèn luy n n ng l c trí tu con ng i ệ ọ ỉ ệ đạ đứ ệ ă ự ệđể ườ
có s c m nh xây d ng, c i t o xã h i trên m i l nh v c v n hóa, kinh t , khoa h c k thu t…ứ ạ ự ả ạ ộ ọ ĩ ự ă ế ọ ĩ ậ

Tác gi l y m c ích cao c c a vi c h c soi chi u vào th c t ; t ó phê phán nh ng bi u ả ấ ụ đ ả ủ ệ ọ để ế ự ế ừđ ữ ể
hi n l ch l c, sai trái trong ng l i giáo d c ng th i ã gây ra nh ng tác h i to l n cho ệ ệ ạ đườ ố ụ đươ ờ đ ữ ạ ớ
qu c gia, dân t c:ố ộ

N c Vi t ta, t khi l p qu c n gi , n n chính h c ã b th t truy n. Ng i ta ua nhau l i ướ ệ ừ ậ ố đế ờ ề ọ đ ị ấ ề ườ đ ố
h c hình th c hòng c u danh l i, không còn bi t n tam c ng, ng th ng. Chúa t m ọ ứ ầ ợ ế đế ươ ũ ườ ầ
th ng, th n n nh hót. N c m t, nhà tan u do nh ng i u t h i y.ườ ầ ị ướ ấ đề ữ đ ề ệ ạ ấ

V y th nào là l i h c hình th c hòng c u danh l i ? ó là l i h c theo ki u t m ch ng trích ậ ế ố ọ ứ ầ ợ Đ ố ọ ể ầ ươ
cú, thu c lòng t ng câu t ng ch mà không hi u k v n i dung, h c theo ki u h u danh vô ộ ừ ừ ữ ể ĩ ề ộ ọ ể ữ

th c. H c ch i thi, ra làm quan, c tr ng v ng, nhàn nhã và thu nhi u b ng l c…ự ọ ỉ để đ để đượ ọ ọ ề ổ ộ

Nh ng k h c hành nh v y, n u có ra làm quan thì c ng ch là nh ng viên quan d t nát, h i ữ ẻ ọ ư ậ ế ũ ĩ ữ ố ỏ
làm sao có th lo i giúp n c? Tác h i c a l i h c l ch l c, sai trái ó gây tác h i nghiêm ể đờ ướ ạ ủ ố ọ ệ ạ đ ạ
tr ng và lâu dài vì nh ng k b t tài th ng hay xu n nh, lu n l t c th ng quan ti n ch c, ọ ữ ẻ ấ ườ ị ồ ọ để đượ ă ế ứ
d n d n tr thành l sâu m t, ch bi t vinh thân phì gia mà quên i l i ích chung c a t n c, ầ ầ ở ũ ọ ỉ ế đ ợ ủ đấ ướ
dân t c.ộ
Ngày nay, chúng ta g i l i h c ó là h c v t, h c i phó, th c ch t ch ng ti p thu c baoọ ố ọ đ ọ ẹ ọ để đố ự ấ ẳ ế đượ
nhiêu Ki n th c. Thu c bài là y u t r t c n trong h c t p nh ng i u c t y u là ph i hi u n i ế ứ ộ ế ố ấ ầ ọ ậ ư đ ề ố ế ả ể ộ
dung, b n ch t c a v n , t ó có cách suy ngh , cách c m nh n, sáng t o riêng.ả ấ ủ ấ đề ừđ ĩ ả ậ ạ

Sau khi phê phán nh ng bi u hi n tiêu c c trong nh n th c v vi c h c, Nguy n Thi p ã nêu ữ ể ệ ự ậ ứ ề ệ ọ ễ ế đ
ra quan i m và ph ng pháp h c t p úng n.đ ể ươ ọ ậ đ đắ
Theo ông, tr c tiên vi c h c ph i c ph bi n r ng rãi. Tri u ình nên cho d ng thêm ướ ệ ọ ả đượ ổ ế ộ ề đ ự
tr ng l p kh p n i, khuy n khích và t o i u ki n thu n l i cho m i ng i h c t p:ườ ớ ở ắ ơ ế ạ đ ề ệ ậ ợ ọ ườ ọ ậ

Cúi xin t nay ban chi u th cho th y trò tr ng h c c a ph , huy n, các tr ng t , con cháu ừ ế ư ầ ườ ọ ủ ủ ệ ườ ư
các nhà v n võ, thu c l i các tr n c u tri u, u tùy âu ti n y mà i h c.ă ộ ạ ở ấ ự ề đề đ ệ đấ đ ọ

Nguy n Thi p qu là m t b c hi n tài có t m nhìn xa trông r ng. Quan i m h t s c ti n b c aễ ế ả ộ ậ ề ầ ộ đ ể ế ứ ế ộ ủ
ông tuy nêu ra cách ây ã hai th k nh ng nó r t g n g i v i ch tr ng xã h i hóa giáo d c đ đ ế ỉ ư ấ ầ ũ ớ ủ ươ ộ ụ
c a n g và Nhà n c ta hi n nay. Chúng ta ang áp d ng ý t ng sáng su t c a ông vào ủ Đả ướ ệ đ ụ ưở ố ủ
th c t giáo d c.ự ế ụ

Theo Nguy n Thi p, vi c h c ph i c b t u t nh ng ki n th c có tính ch t n n t ng. H c ễ ế ệ ọ ả đượ ắ đầ ừ ữ ế ứ ấ ề ả ọ
t d n khó. Khi h c bài, ng i h c ph i bi t tóm t t n i dung d nh , d thu c, bây gi taừ ễ đế ọ ườ ọ ả ế ắ ộ để ễ ớ ễ ộ ờ
g i là làm dàn bài và c ng c ki n th c:ọ ủ ố ế ứ

Phép d y, nh t nh theo Chu T . Lúc u h c ti u h c b i l y g c. Tu n t ti n lên h c nạ ấ đị ử đầ ọ ể ọ để ồ ấ ố ầ ự ế ọ đế
t th , ng kinh, ch s . H c r ng r i tóm l c cho g n, theo i u h c mà làm.ứ ư ũ ư ử ọ ộ ồ ượ ọ đ ề ọ

M c ích c a vi c h c là tr thành ng i có c, có tài, góp ph n h u ích vào s nghi p ụ đ ủ ệ ọ để ở ườ đứ ầ ữ ự ệ
h ng th nh t n c. Mu n h c t t thì ph i có ph ng pháp. S h c c n ph i nâng cao, m ư ị đấ ướ ố ọ ố ả ươ ự ọ ầ ả ở
r ng không ng ng, cho nên ng i h c ph i bi t cách h c sao cho có hi u qu ; c bi t là h c ộ ừ ườ ọ ả ế ọ ệ ả đặ ệ ọ
ph i i ôi v i hành.ả đ đ ớ

Ph ng pháp h c t p úng n là tu n t h c t th p n cao. H c r ng, ngh sâu, r i tóm ươ ọ ậ đ đắ ầ ự ọ ừ ấ đế ọ ộ ĩ ồ
l c g n nh ng i u c b n, c t y u nh t, r i ghi nh và theo i u h c mà làm. Nh v y h c ượ ọ ữ đ ề ơ ả ố ế ấ ồ ớ đ ề ọ ư ậ ọ
không ch cho bi t mà ch y u là làm theo cho t t.ỉ để ế ủ ế để ố

Ch t ch H Chí Minh ã d y: H c hành, h c v i hành ph i i ôi: H c mà không hành thì ủ ị ồ đ ạ ọ để ọ ớ ả đ đ ọ
h c vô ích, hành mà không h c thì hành không trôi ch y.ọ ọ ả
V y h c là gì? Hành là gì?ậ ọ

H c là ho t ng ti p thu tri th c c a nhân lo i ã c úc k t qua m y ngàn n m l ch s . ọ ạ độ ế ứ ủ ạ đ đượ đ ế ấ ă ị ử
Chúng ta h c tr ng qua s truy n th c a th y cô; h c b n bè; t h c qua sách v và ọ ở ườ ự ề ụ ủ ầ ọ ở ạ ự ọ ở
th c t i s ng. H c làm giàu tri th c, nâng cao trình hi u bi t v nhi u m t có th ự ế đờ ố ọ để ứ độ ể ế ề ề ặ để ể
làm ch b n thân, làm ch công vi c, góp ph n h u ích vào vi c xây d ng s nghi p riêng và ủ ả ủ ệ ầ ữ ệ ự ự ệ
s nghi p chung.ự ệ

Hành là quá trình v n d ng nh ng ki n th c ã h c vào th c t công vi c h ng ngày. Ví d ậ ụ ữ ế ứ đ ọ ự ế ệ ằ ụ
nh ng i th y thu c em nh ng ki n th c ti p thu c trong su t quá trình h c t p sáu, b y ư ườ ầ ố đ ữ ế ứ ế đượ ố ọ ậ ả
n m tr i tr ng i h c ch a b nh cho nhân dân. Nh ng ki n trúc s , k s xây d ng ă ờ ở ườ Đạ ọ để ữ ệ ữ ế ư ĩ ư ự
thi t k và thi công bao công trình nh nhà máy, b nh vi n, tr ng h c, công viên… ph c ế ế ư ệ ệ ườ ọ để ụ
v i s ng con ng i. Ng i công nhân trong x ng máy v n d ng lí thuy t và kinh nghi m ụ đờ ố ườ ườ ưở ậ ụ ế ệ
c i ti n k thu t, nâng cao ch t l ng s n ph m. Ng i nông dân áp d ng hi u bi t khoa để ả ế ĩ ậ ấ ượ ả ẩ ườ ụ ể ế
h c vào tr ng tr t ch n nuôi có c nh ng v mùa b i thu trên ng ru ng. ó là hành.ọ ồ ọ ă để đượ ữ ụ ộ đồ ộ Đ

Nguy n Thi p kh ng nh : H c hành, có ngh a là h c làm cho t t. Th c t cho th y có ễ ế ẳ đị ọ để ĩ ọ để ố ự ế ấ
h c có h n. Ông cha chúng ta ngày x a ã d y: B t h c, b t tri lí. (Không h c thì không bi t ọ ơ ư đ ạ ấ ọ ấ ọ ế

âu là l ph i). Có h c m i công vi c s t hi u qu cao h n, t t h n. N u c h c nh ng lí đ ẽ ả ọ ọ ệ ẽ đạ ệ ả ơ ố ơ ế đượ ọ ữ
thuy t cao siêu mà không bi t em ra v n d ng vào th c t thì vi c h c y ch t n th i gian, ế ế đ ậ ụ ự ế ệ ọ ấ ỉ ố ờ
công s c, ti n b c mà ch ng em l i k t qu gì.ứ ề ạ ẳ đ ạ ế ả

Ng c l i, hành mà không h c thì hành không trôi ch y. N u ta ch làm vi c theo thói quen, ượ ạ ọ ả ế ỉ ệ
theo kinh nghi m mà không có lí thuy t soi sáng thì công vi c s ti n tri n r t ch m và ch t ệ ế ệ ẽ ế ể ấ ậ ấ
l ng không cao. Cách làm vi c n thu n y ch thích h p v i nh ng công vi c chân tay gi n ượ ệ đơ ầ ấ ỉ ợ ớ ữ ệ ả
n, không c n nhi u n trí tu . Còn i v i nh ng công vi c ph c t p òi h i khoa h c, k đơ ầ ề đế ệ đố ớ ữ ệ ứ ạ đ ỏ ọ ĩ
thu t thì cung cách y ã quá l i th i. Cho nên mu n t hi u qu t t trong công vi c, chúng ta ậ ấ đ ỗ ờ ố đạ ệ ả ố ệ
b t bu c ph i h c, ph i c ào t o chính quy theo t ng chuyên ngành và sau ó, trong su t ắ ộ ả ọ ả đượ đ ạ ừ đ ố
quá trình làm vi c v n ph i h c t p không ng ng b ng m i cách. Có nh v y m i áp ng ệ ẫ ả ọ ậ ừ ằ ọ ư ậ ớ đ ứ
c yêu c u ngày càng cao c a th i i.đượ ầ ủ ờ đạ

Trong khi xu t ý ki n c a mình v i nhà vua, Nguy n Thi p luôn gi thái chân thành, đề ấ ế ủ ớ ễ ế ữ độ
khiêm t n qua nh ng t ng nh cúi xin, xin ch b qua… ng th i, ông c ng th hi n ni m ố ữ ừ ữ ư ớ ỏ đồ ờ ũ ể ệ ề
tin c a mình vào s úng n c a nh ng i u t u trình và vào s ch p thu n c a nhà vua.ủ ự đ đắ ủ ữ đ ề ấ ự ấ ậ ủ
Cu i cùng, Nguy n Thi p kh ng nh tác d ng to l n và lâu dài c a vi c h c:ố ễ ế ẳ đị ụ ớ ủ ệ ọ

H a may k nhân tài m i l p c công, nhà n c nh th mà v ng yên. ó m i th c là cái ọ ẻ ớ ậ đượ ướ ờ ế ữ Đ ớ ự
o ngày nay có quan h t i lòng ng i. Xin ch b qua.đạ ệ ớ ườ ớ ỏ
o h c thành thì ng i t t nhi u; ng i t t nhi u thì tri u ình ngay ng n mà thiên h th nh tr .Đạ ọ ườ ố ề ườ ố ề ề đ ắ ạ ị ị

Ph ng pháp h c t p t t s là c s ào t o ra ng i tài c. Nhi u ng i có tài có c s ươ ọ ậ ố ẽ ơ ở để đ ạ ườ đứ ề ườ đứ ẽ
góp ph n không nh vào vi c h ng th nh t n c.ầ ỏ ệ ư ị đấ ướ
Phép h c chân chính mà thành công thì s không còn l i h c hình th c hòng c u danh l i cá ọ ẽ ố ọ ứ ầ ợ
nhân, không còn hi n t ng chúa t m th ng, th n n nh hót.ệ ượ ầ ườ ầ ị

Nhi u ng i h c gi i l i có o c t t, t làm quan s làm cho tri u ình ngay ng n, xã ề ườ ọ ỏ ạ đạ đứ ố đỗ đạ ẽ ề đ ắ
h i trong s ch. Vi c cai tr qu c gia c a nhà vua s d dàng, thu n l i h n, n c nhà s v ng ộ ạ ệ ị ố ủ ẽ ễ ậ ợ ơ ướ ẽ ữ
vàng, bình n.ổ

N u nói theo cách hi u hôm nay c a chúng ta thì o h c chân chính s có s c m nh c i t o ế ể ủ đạ ọ ẽ ứ ạ ả ạ
con ng i, c i t o xã h i, thúc y s phát tri n c a xã h i theo h ng tích c c.ườ ả ạ ộ đẩ ự ể ủ ộ ướ ự

ng sau các lí l bàn v tác d ng c a phép h c, Nguy n Thi p ã cao tác d ng c a Đằ ẽ ề ụ ử ọ ễ ế đ đề ụ ủ
ph ng pháp h c t p úng n, tin t ng s ph c h ng c a s nghi p giáo d c chân chính, ươ ọ ậ đ đắ ưở ở ự ụ ư ủ ự ệ ụ
kì v ng v t ng lai t i sáng c a t n c.ọ ề ươ ươ ủ đấ ướ

Ý ki n c a Nguy n Thi p trùng h p v i ý ki n c a nhà bác h c Lê Quý ôn: Nhân tài là nguyênế ủ ễ ế ợ ớ ế ủ ọ Đ
khí qu c gia. t n c nhi u nhân tài thì ch v ng m nh, qu c gia h ng th nh.ố Đấ ướ ề ế độ ữ ạ ố ư ị

Nguy n Thi p nêu rõ m c ích, tác d ng c a vi c h c là làm ng i, h c nâng cao hi u ễ ế ụ đ ụ ủ ệ ọ để ườ ọ để ể
bi t và làm vi c ngày m t t t h n; óng góp c nhi u h n cho t n c. N u m i ng i hi uế ệ ộ ố ơ đ đượ ề ơ đấ ướ ế ọ ườ ể
c i u ó thì s nh n ra tác h i ghê g m c a l i h c hình th c hòng c u danh l i.đượ đ ề đ ẽ ậ ạ ớ ủ ố ọ ứ ầ ợ

N i dung bài Bàn lu n v phép h c t t nhiên ch u nh h ng c a quan i m giáo d c Nho giáo,ộ ậ ề ọ ấ ị ả ưở ủ đ ể ụ
song i u chính y u mà tác gi mu n nh n m nh là m c ích, tác d ng c a vi c h c t p chân đ ề ế ả ố ấ ạ ụ đ ụ ủ ệ ọ ậ
chính c ng nh ph ng pháp h c t p úng n khoa h c. Nh ng ý ki n mà Nguy n Thi p nêu ũ ư ươ ọ ậ đ đắ ọ ữ ế ễ ế
ra có nhi u i m ti n b , áng cho h u th noi theo.ề đ ể ế ộ đ để ậ ế