Văn 9, Tiết 123_NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý

Trường THCS Lương Thế Vinh NH : 2010-2011
TIẾT 123 Ngày soạn:22-02-2011
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý


I. MỤC TIÊU :
1-Kiến Thức: Nắm được khái niệm nghóa tường minh và hàm ý.
-Tác dụng việc tạo hàm ý trong giao tiếp hàng ngày.
+Tích hợp với Văn qua bài thơ “Sang thu”, “Nói với con”; với Tập làm văn ở bài Nghò luận
về một đoạn thơ, bài thơ.
2-Kó Năng: Biết được nghóa tường minh và hàm ý trong câu.
Giải đoán hàm ý trong văn cảnh cụ thể.
3-Thái độ: Yêu q sự phong phú của Tiếng Việt
Sử dụng hàm ý phù hợp tình huống giao tiếp.
II-CHUẨN BỊ CỦA GV VÀ HS :
-Chuẩn bò của Giáo viên: Bảng phụ ghi ví dụ và bài tập, bài soạn giảng.
-Tích hợp kiến thức đọc hiểu văn bản; các phép tu từ; các phương châm hội thoại; kiến thức
TL Văn.
-Chuẩn bò của Học Sinh: Đọc thật kó và nghiên cứu các bài tập trong SGK.
III- HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC :
1-Ổn đònh tình hình lớp : (1’)
2-Kiểm tra bài cũ: (3’) Kiểm tra sự chuẩn bò của học sinh cả lớp.
3-Giảng bài mới:
-Giới thiệu bài (2’) Giáo viên bắt đầu việc kể câu chuyện dân gian: Thiếu một con …
Hệ thống từ loại loại Tiếng Việt rất phong phú, đã vậy , khi cấu tạo thành câu trong giao
tiếp lại còn phong phú hơn. Một câu có thể hiểu theo nhiều nghóa tùy theo người cảm nhận, có
nghóa thể hiện ra ngoài nhưng có nghóa ẩn bên trong. Bài học hôm nay sẽ làm sáng tỏ vấn đề đó.
-Tiến trình bài dạy:
T
G
HOẠT ĐỘNG CỦA GV HOẠT ĐỘNG CỦA HS NỘI DUNG

10
*HOẠT ĐỘNG 1:
-GV treo bảng phụ- yêu
cầu HS đọc kó và trả lời
các câu hỏi theo gợi ý của
GV .
- Câu “Trời ơi, chỉ còn có
năm phút!”, em hiểu nhân
vật anh thanh niên muốn
nói điều gì ?Hãy ghi lại
cách hiểu của em ?(Kỹ
thuật động não)
-Các nhóm thảo luận ghi vào
giấy – cử đại diện trình bày.
-GV tổng kết:
+Cách hiểu phổ biến: Chỉ còn
có năm phút là phải chia tay.
+Cách hiểu không phổ biến:
1.Tiếc quá, không còn thời
gian để trò chuyện.
2.Thế là họ sắp đi rồi.
- Phần thông báo được diễn
I- Phân biệt nghóa tường
minh và hàm ý :
1. VD :SGK.
a- Trời ơi, chỉ còn có năm
phút!
*Cách hiểu phổ biến: Chỉ
còn có năm phút là phải chia
tay.

*Cách hiểu không phổ biến:
-Tiếc quá, không còn thời
gian để trò chuyện.
-Thế là họ sắp đi rồi.
GV: Lê Văn Bình Giáo án Ngữ văn 9 Tr 1
Trường THCS Lương Thế Vinh NH : 2010-2011
5
-Căn cứ vào đâu mà em
hiểu như vậy ?
- Câu “Ôi! Cô còn quên
chiếc mùi soa đây này” có
hàm ý không?
-Từ ví dụ phân tích ở trên,
em hiểu thế nào là nghóa
tường minh ? Nghóa hàm ý
là gì?
*HOẠT ĐỘNG 2:
-Nghóa tường minh và
nghóa hàm ý có gì giống và
khác nhau ?.
-Vì sao anh thanh niên
không nói thẳng với ông
họa só, cô gái rằng mình rất
tiếc không còn thời gian để
trò chuyện ?
*GV có thể đưa thêm bài
tập xử lí nhanh.(Bảng phụ)
a- Kh¸ch: - Nãng qu¸!
Chđ nhµ: - MÊt ®iƯn råi.
Cã b¹n nãi r»ng cc héi

tho¹i gi÷a ngêi kh¸ch vµ chđ
nhµ trong t×nh hng trªn ®·
vi ph¹m phu¬ng ch©m quan
hƯ (nãi l¹c ®Ị). ú kiÕn cđa
em?
b-Lao động là nghóa vụ của
công dân (Điều 55, Hiến
đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong
câu.Hoặc phần thông báo tuy
không được diễn đạt trực tiếp
bằng từ ngữ trong câu nhưng
có thể suy ra từ những từ ngữ
ấy.
- Câu “Ôi! Cô còn quên
chiếc mùi soa đây này”.
-> Câu này không có hàm ý.
+Nghóa tường minh là phần
thông báo được diễn đạt trực
tiếp bằng từ ngữ trong câu.
+Hàm ý là phần thông báo
tuy không được diễn đạt trực
tiếp bằng từ ngữ trong câu
nhưng có thể suy ra từ những
từ ngữ ấy.

+Giống:đều là phần thông
báo trong câu
+Khác: -Nghóa tường minh …
-Hàm ý …
-Không muốn bọc lộ cảm xúc

của mình với sự nuối tiếc …
-Vi phạm phương châm quan
hệ nhưng nhằm hàm ý khác:
Thông cảm vì điện cúp rồi,
chòu nóng một chút nha !
(Hàm ý)
-Câu này không có hàm ý vì
trong văn bản hành chính
b- Ô! Cô còn quên chiếc
mùi soa đây này.
-Câu này không có hàm ý.
-> a.Nghóa hàm ý
b.Nghóa tường minh
2- Ghi nhớ :
+Giống:đều là phần thông
báo trong câu
+Khác:
-Nghóa tường minh: là phần
thông báo được diễn đạt trực
tiếp bằng từ ngữ trong câu.
-Nghóa hàm ý : là phần
thông báo tuy không được
diễn đạt trực tiếp bằng từ
ngữ trong câu nhưng có thể
suy ra từ những từ ngữ ấy
GV: Lê Văn Bình Giáo án Ngữ văn 9 Tr 2
Trường THCS Lương Thế Vinh NH : 2010-2011
20
pháp 1992).Câu này có
hàm ý không? Vì sao ?

c- *Khơng thầy đố mày làm
nên.
*Uống nước nhớ nguồn.
*Ăn quả nhớ kẻ trồng cây.
Câu tục ngữ nào có nghóa
tường minh? Câu nào có
nghóa hàm ý ?
d- TÝnh ra cËu Vµng cËu Êy
¨n kháe h¬n c¶ t«i, «ng gi¸o
¹. Mçi ngµy cËu Êy ¨n thÕ,
bá rỴ mÊt hµo rìi, hai hµo
®Êy. Cø m·i thÕ nµy th× t«i
lÊy tiỊn ®©u mµ nu«i ®c?
Mµ cho cËu Êy ¨n Ýt th× cËu
Êy gÇy ®i, b¸n hơt tiỊn, cã
ph¶i hoµi kh«ng? B©y giê
cËu Êy bÐo trïng trơc, mua
®¾t, ngi ta còng thÝch
(Nam Cao, L·o H¹c)
-Trường hợp nào dùng
nghóa tường minh, hàm ý ?
-Gọi HS đọc phần ghi nhớ
SGK.
*HOẠT ĐỘNG 3:
-HD luyện tập.
*Bài tập 1:
-Gọi HS đọc bài tập và nêu
yêu cầu.
a-Câu nào cho thấy ông
họa só chưa muốn chia tay

anh thanh niên? Từ ngữ
nào giúp em nhận ra ?
b-Tìm những từ ngữ miêu
tả thái độ cô gái ở cuối
đoạn văn? Thái độ liên
quan đến chiếc mùi soa?
*Bài tập 2:
-Nêu hàm ý của câu: “Tuổi
công vụ chỉ được tường minh.
-> Nghóa tường minh
-> Nghóa hàm ý
-> Nghóa hàm ý
-> Nghóa hàm ý : Tôi muốn
bán cậu Vàng ông giáo ạ !
- Văn bản hành chính công vụ
chỉ được tường minh.
Trong văn bản nghệ thuật,
giao tiếp … có thể dùng hàm ý
-1 HS đọc cả lớp theo dõi.
-HD luyện tập.
-1 HS đọc và nêu.
+Câu “Nhà họa só tặc lưỡi
đứng dậy.”
+Cụm từ: “Tặc lưỡi”
+ “Mặt đỏ ửng” ->
ngượng ngùng khó nói vì anh
thanh niên thật thà, vì ông già
đầy kinh nghiệm kia !.
-“nhận lại chiếc khăn”->
hành động thay cho lời cảm

ơn.
-“quay vội đi” -> lúng túng
bối rối…
II- Luyện tập:
*Bài tập 1:Câu chứa hàm ý
và diễn đạt hàm ý
a- Câu “Nhà họa só tặc lưỡi
đứng dậy”
+Cụm từ: “Tặc lưỡi”
b -“Mặt đỏ ửng” ->
ngượng ngùng khó nói.
-“nhận lại chiếc khăn”->
hành động thay cho lời cảm
ơn.
-“quay vội đi” -> lúng túng
bối rối…
GV: Lê Văn Bình Giáo án Ngữ văn 9 Tr 3
Trường THCS Lương Thế Vinh NH : 2010-2011
3
già cần nước chè: ở Lào
Cai đi sớm quá”?
*Bài tập 3:
-Tìm câu có chứa hàm ý
trong đoạn trích?
*Bài tập 4:
Gọi HS đọc và nêu yêu
cầu bài tập 4. GV treo
bảng phụ có ghi đoạn trích
của bài tập 4.
*Bài tập bổ trợ:

-Viết một đoạn đối thoại
có sử dụng câu có hàm ý.
*HOẠT ĐỘNG 4:
-Củng cố:
-Nghóa tường minh ?
-Nghóa hàm ý ?
-1 HS trả lời – HS khác nhận
xét .
+ “nhà họa só chưa kòp uống
nước chè đã phải đi”.
+Câu: “Cơm chín rồi” có
chứa hàm ý-> “Ông vô ăn
cơm đi!”
-Các nhóm thảo luận – cử đại
diện trả lời – ghi vào phiếu
học tập và đứng tại chỗ trả
lời.
-Các nhóm thảo luận – cử đại
diện trả lời.
- HS nhắc lại kiến thức


*Bài tập 2:
“Tuổi già cần nước chè: ở
Lào Cai đi sớm quá”
-> “Nhà họa só chưa kòp uống
nước chè đã phải đi”
*Bài tập 3:
Hàm ý của câu: “Cơm chín
rồi” -> “Ông vô ăn cơm đi!”

*Bài tập 4:
a-Câu “Hà, nắng gớm , về
nào …” không có hàm ý, mà
chỉ là câu đánh trống lãng.
b-Tôi thấy người ta đồn …
(Câu nói dở dang)
*Bài tập bổ trợ:
-Đoạn thoại:
Thảo:
-Tối qua, tớ trông thấy bạn đi
chơi.
Mai:
-Tớ nghó, hình như bạn thích
ăn ốc lắm thì phải
=> Câu của Mai có hàm ý:
“Ăn ốc nói mò”
4- Dặn dò HS chuẩn bò tiết học tiếp theo : (1’)
-Về nhà học thuộc phần ghi nhớ SGK.
-Làm lại các bài tập đã hướng dẫn.
-Viết một đoạn đối thoại có sử dụng câu có hàm ý. Chỉ hàm ý có ý nghóa gì?
IV- RÚT KINH NGHIỆM – BỔ SUNG:


GV: Lê Văn Bình Giáo án Ngữ văn 9 Tr 4