bồi dưỡng học sinh giỏi hóa học ở trường THPT

  

 

 U
1. Lí do chn  tài
Hoá hc – môn khoa hc thc nghim có nhng ng dng vô cùng to ln trong cuc
sng. Ngành hóa vi bàn tay thn kì ca mình ã tng bc làm thay i cuc sng
trong tt c các lnh vc: sn xut công nghip, nông nghip, y hc, ngh
thut…Nhng phát minh diu kì ca hoá hc ã thúc y s phát trin nn vn minh
nhân loi. Có c nhng phát minh y là do công sc lao ng mit mài và sáng to
ca các nhà khoa hc trên khp th gii. t nc ta ang trong thi kì phát trin,
ngành hóa óng mt vai trò rt quan trng trong xây dng và bo v T Quc. Do ó,
công tác ào to nhng ngi có chuyên môn v hóa gii là vô cùng cn thit.  làm
c iu ó, cn y mnh vic ào to và bi d ng hc sinh gii hoá hc ngay t
trng ph thông. Vi mong mun óng góp ý kin ca mình v vn  này, em quyt
!nh chn  tài: BI DNG HC SINH GII HÓA HC  TRNG THPT.
2. Mc ích nghiên cu
Tìm hiu và xây dng các ph"ng pháp bi d ng hc sinh gii hoá # trng THPT.
3. i tng nghiên cu
Vic phát hin và bi d ng hc sinh gii hóa hc # trng THPT.
4. Khách th nghiên cu
Quá trình dy và hc hoá hc # trng THPT Vit Nam.
5. Gi thuyt khoa hc
Nu bi d ng hc sinh gii úng hng và có h thng thì s$ kh"i gi cho các em
nim am mê hóa hc và ào to ra nhng ngi có nng lc hoá hc phc v cho t
nc.
6. Phng pháp nghiên cu
 c và nghiên cu tài liu,Internet.
  


 
 Phân tích và tng hp.
 Tìm hiu thc trng bi d ng hc sinh gii hóa hc # trng THPT.
 Phng vn mt s giáo viên ã tham gia bi d ng hc sinh gii hoá hc # trng
THPT.
 Trao i ý kin vi hc sinh và sinh viên tham gia thi hc sinh gii hoá hc.
7. Nhim v ca  tài
 Nghiên cu c" s# lí lun và thc ti%n v vic bi d ng hc sinh gii hóa hc.
 Nghiên cu các ph"ng pháp bi d ng hc sinh gii hóa hc và  xut mt h
thng bài tp tiêu biu dùng trong bi d ng hc sinh gii hóa hc.
8. Phm vi nghiên cu
Ch"ng trình hóa hc THPT và các  thi hc sinh gii trong nc và quc t.
Quá trình t chc, phát hin và bi d ng hc sinh gii hóa hc # Vit Nam.














  

 

Chng 1
C S LÍ LUN VÀ THC TIN V BI DNG
HC SINH GII HÓA HC  TRNG THPT

1.1. TM QUAN TRNG CA CÔNG TÁC PHÁT HIN, ÀO T O
NHÂN TÀI VÀ BI DNG HC SINH GII HÓA HC  VIT NAM
• Nhân loi ang bc t xã hi công nghip sang xã hi hu công nghip còn gi
là xã hi thông tin vi nn kinh t tri thc toàn cu hóa. Vit Nam ta mi bc vào s
nghip công nghip hóa và hin i hóa, ngha là phi thc hin hai cuc cách mng
cùng mt lúc  t nn vn minh nông nghip tin lên vn minh công nghip ri tin
th&ng n nn vn minh trí tu. Trong công cuc hòa nhp và i mi, chúng ta càng
thy rõ tm quan trng ca nn kinh t tri thc. ó là nn kinh t da vào công ngh
cao, trong ó tri thc phi thành k nng, tri thc phi thành trí lc. Suy rng ra dân trí
phi tr# thành nhân lc và 'c bit nhân tài phi tr# thành mt b phn cht lng cao
ca nhân lc và c coi nh là u tàu ca oàn tàu nhân lc. ó là hng tng quát
nht ca giáo dc i vào phc v nn kinh t tri thc.
Trên c" s# xác !nh “ Hin tài là nguyên khí quc gia”, ng ta ã ch( ra ph"ng
hng phn u tin hành s nghip công nghip hóa, hin i hóa: ó là kh"i dy và
phát huy ni lc, trên c" s# ó thu hút ngoi lc. Ni lc hàng u phi k n ó là
ni lc ca con ngi Vit Nam. Vì l$ ó, công tác phát hin và ào to nhân tài là mt
trong nhng quc sách hàng u ca t nc ta. Nói cách khác, ó chính là th ca
ci ni sinh mà chúng ta phi luôn quan tâm u t và phát trin.
• Trong s nghip xây dng t nc, s phát trin nn công nghip hóa cht và
nhng lnh vc có liên quan n ngành hóa òi hi phi có mt lc lng cán b gii
v công ngh hóa hc. iu ó cn c chun b! ngay t bc ph thông. Vic phát
hin bi d ng hc sinh gii hóa hc # trong trng trung hc là nhng bc ban u
"m mm cho nhng tài nng hóa hc v sau.
  

 

1.2. NH!NG PH"M CH#T VÀ N$NG LC CA M%T HC SINH GII
HÓA HC
Hin nay cha có tài liu c th !nh ngha nh th nào là mt hc sinh gii hóa
hc. Chúng tôi xin a ra mt s ý kin ca các thy giáo ã có kinh nghim lâu nm
trong vic ging dy, bi d ng hc sinh gii. T nhng ý kin ó, hy vng s$ góp
phn làm sáng t quan im v nhng nng lc và phm cht ca mt hc sinh gii
hóa hc.  ri t ó có hng i úng n trong vic phát hin và bi d ng nhng
ngôi sao ta sáng trên bu tri hóa hc ca nc nhà.
• Theo GS.TS nhà giáo nhân dân Nguy%n Cnh Toàn [27]: ”Hc gii là ham hc,
ch ng tìm hc, t hc mt cách thông minh sáng to, bit gn hc vi hành”.
• Thy Lê Vn D)ng (i hc S Phm Hu) cho r*ng [36]: ”Mt hc sinh có t
duy hóa hc phát trin là có nng lc quan sát tt, có trí nh logic nhy bén, có óc
t#ng tng linh hot phong phú, ng i sc so vi các vn  hóa hc và làm vic
có ph"ng pháp.”
• Phó giáo s Bùi Long Biên (i hc Bách Khoa Hà Ni) cho r*ng [36]: “Hc
sinh gii hóa hc phi là ngi nm vng bn cht hin tng hóa hc, nm vng các
kin thc c" bn ã c hc, vn dng ti u các kin thc ó  gii quyt mt hay
nhiu vn  mi (do cha c hc ho'c cha thy bao gi) trong các kì thi a ra”
• PGS.PTS Trn Thành Hu (i hc S Phm Hà Ni) thì có ý kin nh sau [36] :
” Nu da vào kt qu bài thi  ánh giá thì bài thi ó phi hi t các yêu cu sau ây:
 Có kin thc c" bn tt: th hin nm vng các khái nim, các !nh ngha, các
!nh lut hay quy lut ã c quy !nh trong ch"ng trình; không th hin thiu sót
v công thc, ph"ng trình hóa hc. S im phn này chim 50% toàn bài.
 Vn dng sc bén có sáng to các kin thc c" bn trên. Phn này chim khong
40% s im toàn bài.
 Tip thu ho'c dùng c ngay mt s vn  mi ny sinh do  thi a ra. S
im phn này chim 6% toàn bài.
  

 

 Bài làm trình bày sch +p, rõ ràng. Phn này chim 4% toàn bài.
Ngoài nhng bài thi lí thuyt, hc sinh còn bt g'p các bài thi thc hành. i vi các
bài thi loi này, yêu cu ngi hc sinh phi có k nng thc hành tt, khuyn khích
các tài nng thc hành nh s khéo léo, có s quan sát hin tng tt và gii thích
c bn cht các hin tng ó”.
• Theo thy V) Anh Tun (THPT nng khiu Trn Phú, Hi Phòng) thì nng khiu
hóa hc bao gm hai m't tích cc ch yu là [27,36]:
 Kh nng t duy toán hc
 Kh nng quan sát, nhn thc và nhn xét các hin tng t nhiên, lnh hi và vn
dng tt các các khái nim, các !nh lut hóa hc.
• Theo các tài liu v tâm lí hc và ph"ng pháp dy hc hóa hc [36] thì nng
khiu hóa hc c th hin qua nhng nng lc và phm cht sau:
1. Nng lc tip thu kin thc
 Hc sinh luôn hào hng trong các tit hc, nht là bài mi
 Có ý thc t b sung, hoàn thin nhng tri thc ã thu c ngay t dng s" kh#i.
2. Nng lc suy lun logic
 Bit phân tích s vt và hin tng qua các du hiu 'c trng ca chúng.
 Bit thay i góc nhìn khi xem xét mt s vt, hin tng.
 Bit cách tìm con ng ngn  i n kt lun cn thit.
 Bit xét  các iu kin cn thit  t c kt lun mong mun.
 Bit xây dng phn ví d  loi b mt s min tìm kim vô ích.
 Bit quay li im va xut phát  tìm ng i mi.
3. Nng lc 'c t
 Bit di%n t chính xác iu mình mong mun
 Bit s, dng thành tho h thng kí hiu, các qui c  di%n t vn .
 Bit phân bit thành tho các k nng c, vit và nói.
  

 
 Bit thu gn các 'c t và trt t hóa các 'c t  dùng khái nim trc mô t

cho khái nim sau.
4. Nng lc lao ng sáng to
 Bit t hp các yu t, các thao tác  thit k mt dãy hot ng, nh*m t n
kt qu mong mun.
5. Nng lc kim chng
 Bit suy xét s úng sai t mt lot s kin
 Bit to ra các t"ng t hay các t"ng phn  kh&ng !nh ho'c bác b mt 'c
trng nào ó trong sn phm mình làm ra.
 Bit ch( ra mt cách chc chn các d liu cn phi kim nghim sau khi thc
hin mt s ln kim nghim.
6. Nng lc thc hành
 Bit thc hin dt khoát mt s ng tác trong khi làm thí nghim.
 Bit kiên nh-n và kiên trì trong quá trình làm sáng t mt s vn  lí thuyt qua
thc nghim ho'c i n mt s vn  lí thuyt mi da vào thc nghim.
• Theo tài liu ca Hi hóa hc Vit Nam [18], nhng phm cht và nng lc quan
trng nht ca mt hc sinh gii hóa hc ó là:
 Có nng lc t duy tt và sáng to (bit phân tích, tng hp, so sánh, khái quát
cao, có kh nng s, dng ph"ng pháp mi: quy np, di%n d!ch, loi suy…)
 Có kin thc hóa hc sâu sc, vng vàng, h thng (chính là nm vng bn cht
hóa hc ca các hin tng hóa hc). Bit vn dng linh hot, sáng to nhng kin
thc c" bn ó vào tình hung mi.
 Có k nng thc nghim tt, có nng lc v ph"ng pháp nghiên cu khoa hc
hóa hc (bit nêu ra nhng lí lun cho nhng hin tng xy ra trong thc t, bit cách
dùng thc nghim  kim chng li nhng lí lun trên và bit cách dùng lí thuyt 
gii thích nhng hin tng ã c kim chng).
  

 
• Các ý kin trên ã cho ta cái nhìn t"ng i y  v mt hc sinh gii hóa hc.
Chúng tôi xin úc kt vn  này li nh sau:

N&ng l'c và ph(m ch)t ca m*t hc sinh gi+i hóa hc:
 Có lòng say mê hc tp hóa hc cao ; có s nhy cm hóa hc và có kh nng
t hc, t nghiên cu.
 Có nng lc t duy tt và sáng to.
 Nm vng bn cht hin tng hóa hc, kin thc c" bn, k nng thc hành thí
nghim ng thi vn dng thông minh sáng to nhng kin thc, k nng y vào iu
kin c th.
1.3. HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRI,N TRI TH-C HÓA HC CHO
HC SINH
1.3.1. Hình thành và phát trin tri thc
[19]S hình thành tri thc, k c các tri thc v các ph"ng thc hành ng làm
c" s# cho các k nng hc tp, là mt quá trình lâu dài.Nó c bt u t vic thông
báo s" b cho hc sinh nhng thông tin hc tp hay gii thiu vi hc sinh nhng bin
pháp công tác hc tp, nhng bin pháp hoàn thành công tác hc tp và c tip tc
sau này khi hc sinh áp dng các tri thc ó vào các gi hc sau.
Trình  phát trin ca tri thc c xác !nh b#i các ch"ng trình hc và c
thc hin trong các sách giáo khoa và các tài liu tham kho v ph"ng pháp ging dy
b môn. Ch&ng hn, # giai on u dy môn hóa hc, hc sinh hc tp môn này #
trình  các quan nim v phân t,, nguyên t,. V sau, n lp 10, các em nghiên cu
thành phn, tính cht ca các cht và các hin tng hóa hc trên c" s# !nh lut tun
hoàn ca D.I.Mendeleev, trên c" s# cu to nguyên t,, cu trúc tinh th ca các cht và
các dng liên kt hóa hc khác nhau. Lên lp 11, các em nghiên cu hóa hc # trình 
thuyt in t, – ion. Và lên lp 12 là thuyt cu to hóa hc các hp cht hu c" ca
A.M.Butlerov.
  

 
Tri thc c phát trin nhiu nht trong trng hp xác lp nhng liên h qua li
gia chúng theo nhiu hng khác nhau:
1. Gia các tri thc khác nhau thuc cùng mt trình  lí thuyt (gia các khái nim,

gia các tài liu hc c) và mi).
2. Gia các tri thc thuc các trình  khác nhau (k c gia hóa vô c" và hóa hu
c").
3. Gia các lnh vc tri thc khác nhau (liên h liên b môn gia hóa hc, toán hc,
vt lí hc, , sinh hc, !a lí, l!ch s,…).Trong thc ti%n ging dy, cn tính toán n tính
cht ca các liên h qua li ó và ý ngha ca chúng. Ch&ng hn, hc sinh thu c tri
thc v nhng tính cht riêng bit ca mt s axit nh axit clohiric và axit sunfuric #
lp 9. Các em c)ng hc cách t lc áp dng các tri thc này: các em hoàn thành các
ph"ng trình phn ng trung hòa và ph"ng trình phn ng gia các oxit kim loi vi
các axit nitric và axit photphoric theo cách t"ng t vi các tính cht ã c phân tích
ca axit clohiric và axit sunfuric. . các lp trên, các tri thc này c m# rng và ào
sâu thêm, tc là c phát trin tip. Hc sinh lp 10 không ch( nghiên cu các tính
cht chung, mà còn nghiên cu c các tính cht 'c bit, các tính cht oxi hóa ca axit
sunfuric, và hc sinh lp 11 nghiên cu tính cht ca axit nitric. Nh vy, các em ã
nghiên cu tính cht các axit # trình  mi , c th là trên quan im ca thuyt in
li, ca các quan im in t,, ca ng hóa hc. . lp 12, cn lôi cun hc sinh vn
dng nhng tri thc v các tính cht chung ca các axit ã c hc # lp di 
oán trc tính cht ca các axit cacboxylic. Khi nghiên cu tính cht ca axit
cacboxylic # trình  lí thuyt cao h"n (trên quan im thuyt cu to hóa hc ca hp
cht hu c", ca nh h#ng qua li gia các nguyên t, trong phân t,, trên c" s# các
quan im in t, và nng lng) có th d-n dt hc sinh n ch/ gii thích nhng
khác bit trong các tính cht ca các axit axetic và cloaxetic, tiên oán các tính cht
ca axit acrilic, ca phenol (axit phenic) và c các aminoaxit. Cn to iu kin  hc
sinh vn dng trong các gi hóa hc nhng tri thc lnh hi c trong các bui hc
  

 
ca các b môn khác ( ý ngha ca axit clohiric trong quá trình tiêu hóa, nh h#ng
tính axit ca t n sn lng mùa màng ca mt s cây trng, s, dng axit  ty g(,
làm mm nc,  tích in acquy, trong quá trình hàn, trong sinh hot…).

Nh vy, tri thc hc sinh thu lm s" b s$ c phát trin lên nhiu h"n, và do
ó gây tác dng phát trin n t duy hc sinh nhiu h"n nu nh trong quá trình dy
hc, các tri thc ó và c các k nng hc tp c vn dng trong nhng liên h khác
nhau và # trình  khác ch không ch( trong nhng iu kin ging nh lúc hình thành
s" b các tri thc ó. iu này rt quan trng trong công tác bi d ng hc sinh gii
hóa hc. Vì  gii quyt yêu cu  thi hc sinh gii òi hi hc sinh không ch( nm
vng tri thc mà còn phi vn dng thông minh, sáng to các tri thc y vào các nhim
v và tình hung khác nhau.
Khi hình thành và phát trin tri thc cho hc sinh cn áp ng các yêu cu sau
[10,31]:
 Truyn th y , chính xác theo tiêu chun kin thc, k nng ca ch"ng trình
và sách giáo khoa.
 Khai thác nh*m khc sâu kin thc trng tâm, làm cho hc sinh hiu sâu, nh lâu,
vn dng tt.
 Hình thành vng chc các khái nim, các !nh lut c" bn ca hóa hc theo hai con
ng: qui np- suy di%n và hai hot ng logic: !nh ngha và phân chia khái nim.
 Tp cho hc sinh vn dng, xem xét vn  di nhiu khía cnh khác nhau, tìm
mi quan h logic gia các khái nim.
 Khi hc qui lut, cn ly ví d c th  minh ha, c)ng nh vn dng qui lut 
gii thích các hin tng.
 Khái quát hóa, quy lut hóa các vn  ã hc  có th vn dng cho nhiu trng
hp.
  

 
 Vn dng các kin thc v lí thuyt chung (cu to cht, liên kt hóa hc, lí thuyt
v các phn ng hóa hc)  gii thích tính cht và phn ng ca cht. M't khác, trc
khi hc các cht c th phi nm vng tính cht chung ca loi ho'c nhóm cht.
 Vn dng các tính cht v phn ng ca các cht  x, lí tình hung c th c
't ra trong các bài tp.

1.3.2. Hình thành và phát trin k. n&ng hc t/p
1.3.2.1. K nng gii các bài tp hóa hc [19,20]
Gii bài tp là mt mô hình ca tp hp nhng hành ng trí tu c vn dng
trong quá trình gii. Nhng quan sát qua trình gii và vic phân tích các hành ng ca
hc sinh là mt ngun thông tin v tính cht ca hot ng trí tu ca hc sinh, v c"
ch t duy ca hc sinh. M't khác gii bài tp là mt ph"ng pháp hc tp tích cc, có
các tác dng ln sau ây:
 Làm cho hc sinh hiu sâu h"n các khái nim ã hc.
 M# rng s hiu bit mt cách sinh ng, phong phú và không làm n'ng n khi
lng kin thc ca hc sinh.
 Cng c kin thc c) mt cách thng xuyên, và h thng hóa các kin thc ã
hc.
 Bài tp hóa hc thúc y thng xuyên s rèn luyn, các k nng k xo cn thit
v hóa hc
 To iu kin  t duy phát trin. Khi gii bài tp, hc sinh bt buc phi suy lí
ho'c quy np, ho'c di%n d!ch, ho'c loi suy.
Chính vì nhng tác dng to ln nh vy nên bài tp hóa hc là ph"ng tin hu
hiu  ánh giá, tuyn chn các hc sinh có nng lc hc hóa tt trong các kì thi hc
sinh gii.
1.3.2.2. K nng tin hành thc nghim hóa hc
[20] Tm quan trng ca thí nghim thc hành trong ging dy hóa hc:
 C th hóa kin thc và cng c kin thc.
  

 
 Rèn luyn k nng, k xo thc hành.
 Giúp hc sinh cách vn dng kin thc mt cách c lp  gii thích các hin
tng quan sát c.
 Dy cho hc sinh cách gii các bài tp thc nghim.
 Góp phn vào vic phát trin t duy ca hc sinh.

 Tng cng hng thú hc tp ca các em i vi b môn hóa hc.
Trong các kì thi hc sinh gii hóa hc # nc ta thiu phn thc hành thí nghim là
cha kim tra toàn din c kh nng hc tp hóa hc ca hc sinh. Tuy nhiên, mun
hình thành và phát trin k nng thc hành cn phi có thi gian. iu ó cn s quan
tâm ca nhà trng và tâm huyt ca giáo viên trong quá trình ging dy nói chung và
bi d ng hc sinh gii nói riêng.
1.4. PHNG PHÁP D Y HC HÓA HC
1.4.1. Các thao tác t duy quan trng nh)t trong hóa hc
1.4.1.1. So sánh [19, tr.25]
So sánh là mt công tác hc tp và là mt thao tác t duy mà trong quá trình tin
hành nó, hot ng trí tu ca hc sinh hng vào:
 Vch rõ nhng du hiu da vào ó có th i chiu hay i lp các hin tng,
các cht hay các i tng ã cho khác .
 Xác lp s t"ng ng hay khác bit gia chúng .
 Khái quát hóa các kt qu so sánh di dng mt kt lun .
Trong hot ng t duy ca hc sinh thì so sánh gi vai trò tích cc quan trng. B#i
vic nhn thc bn cht ca s vt hin tng không th có c nu không tìm ra s
ging và khác ca các s vt hin tng.
Ví d: Mui amoni và mui kim loi kim ging và khác nhau c" bn # nhng im
nào? Nêu ra mt vài ví d c th.
1.4.1.2. Khái quát hóa [19, tr.47]
  

 
Khái quát hóa là mt trong nhng thao tác t duy và hc tp quan trng nht mà
trong quá trình tin hành, hot ng trí tu ca hc sinh hng vào:
 Vch rõ nhng m't chung và bn cht ca các s vt hay hin tng cn nghiên
cu.
 Xác lp gia chúng nhng mi liên h và quan h mi.
 Trên c" s# ó, xây dng nhng nguyên lí tng quát mi.

Khái quát hóa ch&ng nhng có th di dng kt lun hay !nh ngha khái nim, mà
còn có th di dng gii thích, chng minh. Cn quan tâm làm th nào cho các phán
oán ca hc sinh có cn c vng vàng, nht quán và có quan h qua li vi nhau. T
duy khái quát hóa là hot ng t duy có cht lng cao, sau này khi hc # cp hc
cao, t duy này s$ c huy ng mt cách mnh m$ vì nó chính là t duy lí lun khoa
hc.
Ví d: Nêu nguyên tc chung  iu ch ru bc I thành ru bc II, ru bc II
thành ru bc III. Nêu ví d minh ha.
1.4.1.3. Tru tng hóa [19, tr.39]
Tru tng hóa là thao tác t duy mà khi tin hành nó, hot ng trí tu ca hc
sinh hng vào:
 Vch rõ nhng du hiu 'c trng, nhng tính cht và quan h chung ca các
cht, các hin tng hay các i tng khác ang nghiên cu lúc ó.
 Tách bit nhng du hiu riêng bit hay du hiu bn cht ra khi tp hp nhng
du hiu chung và tru tng hóa chúng thm trong óc.
 Trên c" s# tru tng hóa ó, hình thành nhng khái quát hóa t"ng ng.
Sau ó c th hóa các khái quát hóa va xây dng b*ng nhng ví d mi
1.4.2. Phng pháp dy hc [20, tr.124]
Ph"ng pháp dy hc là cách thc, con ng hot ng ca thy và hot ng ca
trò di s ch( o ca thy, nh*m làm cho trò nm vng kin thc, k nng và k xo,
  

 
phát trin nng lc nhn thc, hình thành th gii quan khoa hc và nhân sinh quan
cng sn ch ngha.
1.4.3. Yêu c0u chung i v1i phng pháp dy hc hóa hc [20, tr.131,132]
Ph"ng pháp dy hc hóa hc có cht lng cao phi m bo nhng yêu cu sau
ây:
 Bo m tính khoa hc và tính ng cao, ngha là bo m truyn th cho hc
sinh nhng kin thc c" bn, tinh gin, vng chc, chính xác khoa hc, gn ch't vi

thc ti%n sinh ng và có ni dung t t#ng sâu sc.
 Bo m cung cp cho hc sinh tim lc  phát trin toàn din. Nói cách khác
ph"ng pháp dy hc tt phi m bo cho hc sinh vn dng thành tho lí thuyt vào
thc hành, vào nhng hot ng thc ti%n; trên c" s# ó giúp phát huy t duy logic, trí
thông minh, kh nng suy ngh và làm vic t lp sáng to ca hc sinh. Mun th
ph"ng pháp dy hc phi linh hot, sáng to, phong phú, phi luôn luôn c ci tin
i mi.
 Phi phù hp và th hin c 'c im ca ph"ng pháp nghiên cu khoa hc
'c trng ca khoa hc hóa hc. Ví d: hóa hc là mt khoa hc không th phát trin
c nu không có quan sát, thí nghim, nu không có quá trình t duy quy np ( tt
nhiên phi kt hp vi di%n d!ch). Vì vy trong khi dy môn hóa hc # nhà trng nht
thit phi tn dng quan sát, thí nghim hc tp.
 Bo m truyn th cho hc sinh – theo nhng quy tc s phm tiên tin - mt
khi lng kin thc nht !nh trong mt thi gian hn ch vi cht lng cao nht.
1.5. CÁC KÌ THI HC SINH GII HÓA HC  VIT NAM VÀ QU2C T3
1.5.1. Ý ngh.a ca các kì thi hc sinh gi+i
Theo [20, tr.394], thi hc sinh gii hóa hc có ý ngha ln:
 Khuyn khích vic hc tp hóa hc vng chc sâu rng, hc mt cách thông minh
sáng to và rèn luyn thành tho k nng k xo.
 La chn c hc sinh có kh nng 'c bit v hóa hc.
  

 
 Thúc y, khuyn khích ng viên phong trào ging dy hóa hc, chm lo n các
hc sinh có nng khiu, nâng cao cht lng dy và hc.
 Cung cp nhng s liu cn thit  ánh giá cht lng kh nng t duy v.v…
cho các  tài nghiên cu v hc sinh trong tng giai on.
1.5.2. M4t hn ch ca các kì thi hc sinh gi+i 5 Vit nam
Bên cnh nhng u im, các kì thi hc sinh gii nói chung và kì thi hc sinh gii
hóa hc nói riêng c)ng có nhng khuyt im nht !nh:

 u t quá tn kém nhng hiu qu không cao.
 . nhiu trng vì quá u t vào luyn hc sinh gii mà xem nh+ nhng môn hc
còn li d-n n tình trng hc sinh hc lch.
Ví d nh # trng THPT chuyên Lê Hng Phong TP.HCM ã tng có hc sinh t
gii quc gia nhng li rt kì thi tt nghip do quay bài.
 Còn n'ng v m't thành tích, cha chú trng n cht lng.
 Ny sinh mt s tiêu cc trong công tác coi thi, chm thi. Ví d nh # kì thi HSG
quc nm 2005 môn tin hc # t(nh Thái Bình có 7 bài thi ging nhau n tng chi tit.
1.5.3. Các kì thi hc sinh gi+i hóa hc 5 Vit Nam
1.5.3.1. Hc sinh gii hóa hc cp tnh, thành ph
c t chc rng rãi # hu ht các t(nh, thành trong nc. ây c)ng là kì thi nh*m
mc ích tuyn chn nhng hc sinh u tú, có nng khiu 'c bit v hóa hc ca t(nh,
thành  d thi hc sinh gii quc gia h*ng nm. Các t(nh thng t chc i tuyn
qua các kì thi t cp trng lên t(nh. . cp trng chn i tuyn do trng ra . .
cp t(nh, S# Giáo dc – ào to ra . Thng các trng chn s hc sinh gii môn
hóa, c)ng nh các môn khác t các lp u cp và bi d ng dn  chn la hc sinh
cho các kì thi hc sinh gii t(nh lp 10, 11,12. T(nh t chc thi toàn t(nh vi hai hình
thc: Mt là thi chung cho tt c các trng theo mt  chung  chn gii nht, nhì,
ba cá nhân và ng i. Hai là thi riêng cho các lp chuyên. Hu ht các t(nh chn thi
hc sinh gii quc gia ly trong các lp chuyên. Sau khi có i tuyn ca t(nh, S# Giáo
  

 
dc – ào to t chc bi d ng riêng cho i tuyn b*ng mt ch"ng trình t chn
nh*m nâng cao và m# rng kin thc chun b! thi quc gia.
1.5.3.2. Olympic hóa hc 30-4 khu vc phía Nam
Kì thi Olympic truyn thng 30-4 dành cho hc sinh lp 10 và 11 c t chc
h*ng nm theo sáng kin ca trng THPT chuyên Lê Hng Phong và S# Giáo dc –
ào to TP.HCM, bt u t nm 1995 (ln th I) n nay nm 2006 là ln th XII.
Kì thi c t chc nh*m mc ích:

 Phát hin và ng viên phong trào hc tp rèn luyn ca hc sinh nng khiu lp
10 và 11 các t(nh phía Nam chun b! i ng) d thi hc sinh gii quc gia hóa hc
h*ng nm.
 Trao i kinh nghim v bi d ng hc sinh gii hóa hc gia giáo viên các
trng có hc sinh tham gia d thi.
 To iu kin  các hc sinh gii hóa # các t(nh thành giao lu, làm quen vi
hình thc thi Olympic khu vc và trao i l-n nhau v kinh nghim hc tp hóa hc.
i tng d thi: hc sinh lp 10 và 11THPT, m/i i ti a 3 hc sinh/ khi.
Quy cách ra : m/i t(nh có i tuyn tham d s$  ngh! mt  thi gm 6 câu theo
ni dung cho trc, kèm theo là áp án và thang im chi tit cho tng câu.( 6 câu x 5
dim = 30 im).  thi chính thc s$ bao gm 4 n 6 câu hi rút t các  thi  c,,
trong ó luôn có 1 câu ca trng ng cai.
1.5.3.3. Hc sinh gii quc gia hóa hc
. nc ta, nm 1993, ln u tiên khoa Hóa hc trng i hc S phm Hà Ni 1
ng ra t chc kì thi hc sinh gii vi s tham gia ca nhiu t(nh, thành ph và t
nm 1994 h*ng nm B Giáo dc và ào to u t chc thi hc sinh gii toàn quc v
môn hóa hc. ây là kì thi v hóa hc có quy mô ln nht trên phm vi c nc. Mc
ích la chn nhng hc sinh có kh nng xut sc nht v hóa hc ng thi chun b!
i tuyn cho kì thi Olympic hóa hc quc t. Kì thi này cho dành riêng cho khi lp
12, tuy r*ng ni dung thi v-n dàn tri c ba khi và thêm mt s ni dung nâng cao
  

 
thuc ch"ng trình i hc. . mt s t(nh hc sinh khi lp 10 hay 11 c)ng có th
tham d kì thi này nu  kh nng, và ta gi ó là thi vt cp. Các hc sinh ot gii
có s im cao c triu tp vào i d tuyn Olympic hóa hc quc t ti Hà Ni.
Sau quá trình bi d ng, ôn luyn các hc sinh li tri qua mt kì thi tuyn chn na
và cui cùng chn la ra i tuyn chính thc thi Olympic hóa hc quc t gm 4
thành viên.
1.5.4. Olimpic hóa hc quc t IChO

Vài nét hình thành và phát trin thi Olympic hóa hc quc t[17,37,40]
“ Olympic” là mt t quc t thông dng, gn nh ng ngha vi “ thi tài”. Trc
công nguyên nm 776, mt cuôc hi tho thi tài k thut c t chc ti Olympic, n"i
có xây dng n th thn “Gt” thuc min nam Hi Lp. Trong thi gian t chc thi
tài, các thn thánh toàn Hi Lp u ngng chin. K0 thng c i vòng hoa kt b#i
các lá cây oliu, có l$ vì vy mà cành oliu t ó ã tng trng cho ý ngha Hòa Bình.
 k( nim sáng kin l!ch s, này ca nhân loi, ngày nay ngi ta gi các cuc ua tài
ln có tính cht toàn cu là Olympic ( thi, th thao v.v…). Olympic không ch( hn ch
trong thi tài th dc th thao mà còn thi tài trí tu. T c Hi Lp, ngoài thi tài v th lc
nh: chy, ném a, ua nga v.v…còn có thi tài v ngh thut, thi ca, sân khu, âm
nhc…
Olympic hóa hc u tiên phát sinh # ông Âu. Nhng nm 50 ca th k( 20, # các
nc ông Âu có các cuc thi hóa hc là mt hot ng ngoi khóa ca các hc sinh
trung hc, v sau phát trin thành cuc thi hóa hc toàn quc và gi là Olympic hóa
hc toàn quc. Ly Ba Lan làm ví d, ngi kh#i xng Olympic hóa hc là thy cô
giáo dy hóa hc ca trng n trung hc và mt hc sinh là ch t!ch hi hóa hc m
nhim mt hot ng ngoi khóa cho hc sinh ca trng này. Ngày 3 tháng 3 nm
1952 hai ngi (n) biên son ch"ng trình và quy ch Olympic hóa hc trình lên B
giáo dc và Vin khoa hc Ba Lan. Cùng mt lúc, khoa hóa trng i hc Vac-sa-va
cùng trình lên B Giáo dc kin ngh! t chc Olympic hóa hc, và tháng 6 nm 1954
  

 
trình lên các vn kin gm các bc thi c,, các  thi và các quy ch thi. Trong nm
hc 1953 – 1954, t chc thí im Olympic hóa hc, ngi t chc là các nhà nghiên
cu, ging dy có bn trng tham gia, kt qu thi rt m1 mãn.
Ngày 16 tháng 12 nm 1954 B giáo dc Ba Lan ng ra thành lp y ban Olympic
hóa hc, tip ó lp tip by y ban khu vc. Quá trình di%n bin này có th thy
Olympic hóa hc bt u là do dân gian kh#i xng và nhanh chóng c chính ph
coi trng và ng ra t chc hình thành. Hi hóa hc Ba Lan ngay t u ã có mt

hng thú khá mnh i vi Olympic hóa hc nhng không có nng lc m "ng.
Cuc thi Olympic hóa hc u tiên ca Ba Lan do B giáo dc và Vin khoa hc
Ba Lan ng t chc ti cung thanh niên Ba Lan.Các nc lân cn Ba Lan nh Tip
Khc và Hunggari c)ng có nhng hot ng ngoi khoá t"ng t cho hc sinh trung
hc.
Ngày 1968 ch t!ch Olympic hóa hc nc Tip Khc là giáo s J.Lauschmann g,i
công hàm cho hai t chc t"ng t ca Ba Lan và Hunggari kin ngh! t chc Olympic
hóa hc quc t ( International Chemistry Olympiad, vit tt là IChO). Cùng nm ó,
ngày 15 tháng 5, i biu ba nc nhóm hp trù b! Olympic hóa hc th gii ti thành
ph Moravska Ostrova Tip Khc. Ti hôi ngh! ã  ra 6 iu khon và quy tc chung
v thi Olympic hóa hc quc t.
T ngày 18 n 21 tháng 6 nm 1968, ba nc Ba Lan, Hunggari và Tip Khc,
m/i nc c, 6 hc sinh ( tng s 18 hc sinh) ti Praha và Bratislava – Tip Khc d
thi hóa hc. ó là kì thi Olympic hóa hc quc t ln th nht, IChO -1. T ó m# u
cho k( nguyên Olympic hóa hc quc t.
Olympic hóa hc quc t là kì thi dành cho các cá nhân, không phi kì thi tp th.
Kì thi ã thúc y tình bn và s hp tác gia các hc sinh, tht ch't mi liên h gia
các nhà khoa hc tr0 tui, to iu kin trao i kinh nghim giáo dc và khoa hc
gia các quc gia. Ban t chc ca kì thi là B Giáo dc ca nc ng cai.
  

 
IChO t lúc ra i ã c các nhà ging dy hóa hc và hc sinh trung hc th
gii yêu thích. T 1968 n nm nay ( tr 1971 do không có in nên không t chc)
u t chc m/i nm mt ln. Quy !nh tham d m/i nc gm 4 hc sinh và 2 hng
d-n viên. Olympic hóa hc th gii ln u tiên t chc ti mt nc Châu Á ó là
Trung Quc vào nm 1995.
Ln u tiên Vit Nam c, i tuyn tham d kì thi Olympic quc t v hóa hc là
vào nm 1996, ln th 28 ti Liên bang Nga. . các ln d thi chúng ta u t c
nhng kt qu áng phn kh#i. . các kì thi Olympic ln th 33 và 35 i tuyn Vit

Nam u có hc sinh t huy ch"ng vàng. ây là thành tích áng t hào ca hc sinh
Vit Nam trên trng quc t.
1.6.  THI HC SINH GII HÓA HC  VIT NAM VÀ QU2C T3
 tìm hiu 'c im các  thi hc sinh gii hóa hc trong nc và quc t, chúng
tôi ã tin hành phân tích các  thi và tham kho ý kin các thy cô sau ây: Thy Lê
Thanh Liêm, t tr#ng t hóa hóa trng THPT chuyên ban Ngô Quyn, Biên Hòa,
ng Nai, Thy Nguy%n Ngc Hng , ging viên khoa hóa trng i hc S phm
TP.HCM, Thy Nguy%n ng, giáo viên hóa trng THPT Lê ôn, TP.HCM; Cô
Huyn Ch"ng, t tr#ng t hóa trng THPT Lê Quý ôn, TP.HCM; Cô Trn Tuyt
Nhung, giáo viên hóa trng THPT chuyên L"ng Th Vinh, Biên Hòa, ng Nai; Cô
Nguy%n th! Ph"ng Dung, giáo viên hóa trng THPT L"ng Ngc Quyn, Thái
Nguyên.
1.6.1. 4c im  thi hc sinh gi+i hóa hc 5 Vit Nam
1.6.1.1.  thi hc sinh gii cp tnh, thành ph
a. Ni dung
• Hóa i c"ng
 Cu to nguyên t,, liên kt hóa hc; vn dng t v! trí suy cu to, tính cht và
ngc li, cu hình electron ca nguyên t,, ca ion, cu to ht nhân, s lai hóa, liên
  

 
kt σ, liên kt π, liên kt cho nhn, nng lng liên kt nh h#ng ti hiu ng nhit
ca phn ng.
 Phn ng oxi hóa kh,: !nh ngha, cách cân b*ng, cách nhn ra, vai trò tng cht
trong phn ng, chiu phn ng oxi hóa kh, trong dung d!ch.
 Nng  dung d!ch: C%, C
M
( phân t,, ion), quan h gia hai loi nng , vn
dng trong vic gii bài toán hóa hc.
 !nh lut Avogaro: gii bài tp # iu kin tiêu chun và iu kin thí nghim;

quan h gia th tích và áp sut ca cht khí trong mt bình kín; xác !nh công thc
ca các cht.
 Cân b*ng hóa hc và các vn dng quan trng.
 S in li, cht in li, cht in li, mnh, yu, trung bình ( in li α), tích s
tan và các vn dng quan trng, axit – baz" và các phn ng axit – baz" ( theo quan
nim mi), tính cht ca dung d!ch mui( s thu2 phân ca mui), ph"ng trình ion
y , thu gn; chiu ca phn ng trao i trong dung d!ch, phn ng ca dung d!ch
amoniac vi dung d!ch mui to phc, s in phân: hin tng, gii bài toán in
phân.
 Hiu ng nhit ca phn ng.
 Nhng nguyên lí khoa hc ca nn sn xut hóa hc.
• Hóa vô c"
 Kim loi, cu to, tính cht c" bn, i sâu vào mt s "n và hp cht ca kim
loi kim, nhôm, st, c'p oxi hóa kh, và dãy in hóa.
 Nguyên tc và các ph"ng pháp iu ch kim loi, các hp cht có kim loi.
• Hóa hu c"
 Tính cht hóa hc ca hirocacbon, ru, anehit, axit.
 Quy tc th, quy tc cng, phn ng tách, phn ng cng.
 Các ph"ng pháp iu ch, tng hp các cht hu c".
  

 
 Nhn bit các cht vô c", hu c".
 Tách các cht ra khi h/n hp.
 Các loi phn ng hóa hc: phân tích, hóa hp, th, thu2 phân, cháy, trùng hp,
trùng ngng, phn ng axit – baz", oxi hoá – kh,, este hóa,  hiro hóa, nitrô hóa…
 Lí thuyt hu c": thuyt cu to hóa hc, tên gi, c" ch phn ng th, cng, tách.
 Hiu ng I, C trong hp cht hu c", c" ch S
E
, A

E
, S
N
, A
M
và các yu t nh
h#ng: nh h#ng qua li gia các nguyên t, trong phân t,; ng &ng, ng phân.
• Nhng th thut dùng trong hóa hc, ph"ng pháp gii toán hóa hc
 Bt &ng thc, bt ph"ng trình.
 M trung bình, s nguyên t, C trung bình, s nguyên t, H trung bình.
 Ph"ng pháp ghép n s.
 Ph"ng pháp tách công thc.
 Ph"ng pháp gi thit tm.
 Ph"ng pháp tng gim khi lng.
 Ph"ng pháp bo toàn khi lng, bo toàn electron.
 Ph"ng pháp  th!…
b. Nhn xét
•  thi hc sinh gii các t(nh ã tp trung vào nhng kin thc c" bn và nhng
kin thc khó ca ch"ng trình.
• Tuy nhiên, các  cha tha áng v các vn  sau:
 Gn lin vi thc nghim còn ít và yu: # hu ht các  rt ít ho'c không có
nhng thí nghim, thc nghim.
 Còn ít ho'c không gn lin vi các vn  công ngh, môi trng, kinh t xã hi.
 . nhiu  còn quan tâm nhiu n gii toán.
  

 
• ây c)ng là nhng vn  cn gii quyt # vic ci tin ch"ng trình, ni dung,
ph"ng pháp dy hc c v lí thuyt, thí nghim, thc hành, u t xây dng c" s# vt
cht, tin ti có thi hc sinh gii thc hành, s, dng vi tính.

1.6.1.2.  thi Olympic hóa hc 30-4 khu vc phía Nam
a. Ni dung
Theo d tho ch"ng trình chuyên ca B Giáo dc và ào to
1. Lp 10
• Hoá i c"ng
 Nguyên t,: Cu to, ht nhân, ng v!, v nguyên t,, qui tc Klechkowski và qui
tc Hund.
 Liên kt hóa hc: Liên kt ion. Liên kt cng hóa tr!. Liên kt cho nhn. Liên kt
hiro. Lc hút Van der Waals (s" lc)
 Hoá hc lng t,: Khái nim v bn s lng t,. Obitan nguyên t, và phân t,.
Obitan lai hóa. Liên kt cng hóa tr! theo thuyt lng t,, liên kt σ và liên kt π.
 !nh lut tun hoàn.
 Phn ng hóa hc: !nh ngha. Hiu ng nhit ca phn ng. Phn ng thun
ngh!ch và di mc cân b*ng. Phn ng trao i ion. Phn ng oxi hóa kh,. H*ng s
cân b*ng, h*ng s in li,  in li.
 H/n hp: !nh ngha. Phân t, khi và t( khi ca mt h/n hp.
 Dung d!ch và nng : nng  %, mol/l. Pha, trn dung d!ch.
• Hóa vô c"
 Nhóm VII A: halogen và các hp cht quan trng.
2. Lp 11
Ngoài các ni dung ging nh lp 10, lp 11 còn có nhng ni dung sau:
• Hóa i c"ng
 Phn ng hóa hc:  pH, tích s tan.
  

 
• Hóa vô c"
 Kho sát các nhómVIIA, VIA, VA
• Hóa hu c"
 Phân tích các nguyên t !nh tính và !nh lng. Cu to hóa hc, thuyt c" hc

lng t, trong hirocacbon. Kho sát: ankan, anken, ankaien, ankin.
b. Nhn xét
  thi thng gm 4 n 6 câu. So vi  thi hc sinh gii quc gia thì  thi
Olympic 30 - 4 ngn và d% h"n.
 Ni dung ca các  thi bám sát ch"ng trình chuyên nên hc sinh thuc khi
chuyên có u th h"n.
1.6.1.3.  thi hc sinh gii quc gia
a. Ni dung
Tng hp các  thi hc sinh gii quc gia t nm 1993 n nm 2006
• Hóa i c"ng
 Cu to nguyên t,.
 Cu to phân t, và liên kt hóa hc.
 Nhit ng hóa hc.
 ng hóa hc.
 Dung d!ch và dung d!ch in li.
 Phn ng oxi hóa kh,.
 in hóa: Pin in, in phân
• Hóa vô c"
 Phn ng ca các cht vô c"
 Nhn bit các cht vô c"
 Tách cht và iu ch
• Hóa hu c"
  

 
 Hóa lp th cht hu c"
 Cu trúc và tính cht vt lí
 Phn ng hu c" và c" ch phn ng
 Xác !nh cu to hp cht hu c" ( t tính cht)
 Tng hp hu c" ( s" )

b. Nhn xét
  thi hc sinh gii quc gia có hai phn: i c"ng- vô c" và hu c". M/i phn
có 5 n 7 câu hi bao quát toàn b ni dung hóa hc ph thông và có thêm mt s ni
dung # i hc.
 Ni dung  thi hc sinh gii quc gia c nhiu giáo viên ánh giá là hay, khó,
phong phú, có th tuyn chn c hc sinh gii có nng lc v hóa hc.
 K t nm u tiên t chc là 1993 cho n nay, các  thi c ra vi mc 
ngày càng khó và gn ây có h"i hng ca kì thi Olympic hóa hc quc t.  làm tt
bài thi òi hi hc sinh phi có kin thc tht vng vàng, ng thi cn có t duy nhy
bén, linh hot, sáng to.
 Tuy nhiên, kì thi hc sinh gii quc gia v-n cha có phn thi thc hành. ây là
mt m't còn hn ch và hy vng trong mt t"ng lai không xa iu này s$ c khc
phc.
1.6.2.  thi hc sinh gi+i hóa hc quc t IChO
1.6.2.1. Ni dung
Tng hp các  thi hc sinh gii hóa hc quc t t nm 1996 n nm 2005
• Hóa i c"ng
 Phóng x và ht nhân
 Cu to phân t, và liên kt hóa hc
 Nhit ng hóa hc
 ng hóa hc
  

 
 Dung d!ch và dung d!ch in li
 Phn ng oxi hóa kh, và in hóa
 Tinh th
 Quang ph
• Hóa vô c"
 Phn ng ca các cht vô c"

 Phc cht vô c"
• Hóa hu c" và sinh hóa
 Hóa lp th
 Xác !nh cu trúc da vào tính cht ho'c quang ph
 Tng hp cht hu c"
1.6.2.2. Nhn xét
 Có c phn lí thuyt và thc hành nên có th ánh giá toàn din c v kin thc và
k nng thc hành ca hc sinh.
 Câu hi dng trc nghim chim t 30% - 70%.
 Câu hi t lun thng dài, trong ó trc ht là gii thiu l!ch s,, quá trình hình
thành hay 'c im vn  cn hi ho'c công dng, tính cht ca cht cn hi…Sau ó
là các câu hi v các khía cnh khác nhau ca cùng mt vn . Ví d nh khi cho mt
bài toán hu c" thì s$ là các câu hi v ng phân lp th, ng &ng, tính cht vt lí,
công thc cu to, danh pháp, tng hp…Nh vy có th kim tra bao quát toàn din
vn .
  thi mang tính thc t cao, gn vi nhng vn  khoa hc, công ngh, i
sng ( y hc, kho c hc, phóng x, môi trng, sinh hóa…).
 Nhng  thi nh th này u là kt qu các công trình nghiên cu có thc trên
th gii. Nó cho thy hóa hc gn g)i thit thc vi cuc sng. ng thi cung cp cho
hc sinh s hiu bit v các vn  khoa hc, công ngh và i sng trong có s óng
  

 
góp rt ln ca hóa hc. Dù hc sinh không làm c bài nhng c)ng thu c rt
nhiu tri thc.
 Kin thc trong các  thi rt rng và sâu. Có nhng vn  mà # nc ta ch( khi
lên i hc mi c hc nh phc cht vô c", quang ph.