Sử dụng kênh hình hiệu quả trong dạy học lịch sử

Website:

Email :

Tel (: 0918.775.368
Lời cảm ơn
Để hoàn thành bài báo cáo này, chúng tôi đã nhận được sự giúp đỡ rất lớn
của ban quản lý thông tin thư viện: Khoa sư phạm – ĐHQGHN, ĐHKHXH&NV,
thư viện Quốc Gia Việt Nam… Đặc biệt người viết xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc
tới sự hướng dẫn của TS. Tôn Quang Cường – giảng viên chính của khoa Sư
phạm – ĐHQGHN.
Nhưng do thời gian và năng lực có hạn, bài báo cáo khó tránh khỏi thiếu
xót. Vì vậy, rất mong nhận được sự nhiệt tình đóng góp của thầy cô và bạn bè.
Xin trân trọng cảm ơn!
Mục lục
Trang
Đặt vấn đề 1
1. Thực tế dạy học lịch sử hiện nay ở trường phổ thông 1
2. Kênh hình trong dạy học lịch sử 4
2.1. Khái niệm kênh hình trong dạy học lịch sử 4
2.2. Vai trò của việc sử dụng kênh hình trong dạy học lịch sử 4
2.2.1. Vai trò của thị giác trong việc tiếp nhận thông tin 5
2.2.2. Một số phương tiện, công cụ dạy học qua kênh hình phổ biến
hiện nay
8
3. Sử dụng kênh hình hiệu quả trong dạy học lịch sử 8
3.1. Sử dụng kênh hình trong khi nghe giảng trên lớp, tiếp thu kiến
thức mới
9
3.2. Sử dụng kênh hình trong luyện tập, củng cố kiến thức 10
3.3. Sử dụng kênh hình trong kiểm tra đánh giá kết qua học tập 11

3.4. Sử dụng kênh hình trong việc rèn kỹ năng thực hành cho học
sinh
12
4. Kết luận và khuyến nghị 14
Phụ lục 17
Tài liệu tham khảo 19
2
Báo cáo khoa học
NÂNG CAO HIỆU QUẢ DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG PHỔ
THÔNG THÔNG QUA KÊNH HÌNH
Bùi Thị Giang – Lê Thị Hiếu
Lớp: QH-2004-S-LS
E-mail:
Đặt vấn đề
Xuất phát từ việc các sự kiện, hoàn cảnh lịch sử (trong trường hợp này
chính là các nội dung dạy học lịch sử) không bao giờ tái diễn hoặc lặp lại và
nhận thức lịch sử không thể thực hiện bởi con đường quan sát trực tiếp, nên việc
tạo biểu tượng là một yêu cầu, nhiệm vụ quan trọng trong dạy học lịch sử nói
chung và ở trường phổ thông nói riêng.
Theo lý luận dạy học hiện nay, về mặt lí thuyết, người học tiếp nhận các
thông tin tri thức (nội dung dạy học) một cách đồng thời qua tất cả các giác quan
(trong trường hợp tối ưu!), trong đó thị giác và thính giác là 2 cơ quan được huy
động nhiều nhất. Quá trình thu nhận thông tin, tập hợp và xử lí chúng để tạo nên
những biểu tượng lịch sử (hình ảnh về quá khứ) được thực hiện thông qua những
hình ảnh, đồ vật, mẫu vật, bản đồ... và lời nói của giáo viên.
Như vậy vấn đề đặt ra ở đây là làm thế nào để người giáo viên có thể giúp
học sinh xây dựng được biểu tượng lịch sử một cách hiệu quả nhất?
1. Thực tế dạy học lịch sử hiện nay ở nhà trường PT
Theo quan điểm của một số người thì "Văn, sử, triết" là bất phân. Điều đó
cũng có một phần đúng bởi giữa chúng có mối liên hệ mật thiết với nhau. Nhưng

ta không thể "Đánh đồng" chúng với nhau, coi chúng là một được. Đặc biệt,
thông qua cách nhìn nhận "liên ngành" này, chúng ta càng phải phân biệt rõ đặc
thù của mỗi môn khoa học để có cách học tập hiệu quả nhất, nhất là môn lịch sử.
Có thể nói khi xuất hiện xã hội loài người thì cũng bắt đầu có lịch sử.
Nhưng sử học chỉ trở thành môn khoa học lịch sử khi nó được khái quát thành
3
những khái niệm, định nghĩa tương đối chính xác phục vụ cho sự phát triển của
xã hội loài người. Môn khoa học lịch sử ra đời và phát triển với những đặc thù
riêng biệt mà không lẫn với bất cứ một môn khoa học nào khác.
Môn lịch sử thuộc về ngành khoa học xã hội và nhân văn. Đây là một
môn khoa học có tính giáo dục cao về đạo đức qua những tấm gương của các
anh hùng, danh nhân..., lòng yêu thương con người, niềm tự hào về truyền thống
quê hương đất nước. Kiến thức lịch sử không chỉ giúp cho học sinh có biểu
tượng đầy đủ vÒ quá khứ mà còn làm cho người đang sống có ý thức về xã hội,
suy nghĩ, cảm thụ những gì đã xẩy ra trong ngày qua để có trách nhiệm với hiện
tại và mai sau. Do vậy, lịch sử của nhân loại nói chung và của mỗi đất nước nói
riêng không thể thiếu được trong quá trình hoàn thiện nhân cách của con người.
Nó có ý nghĩa quan trọng đối với việc xây dựng và phát triển nền văn hoá Việt
Nam tiên tiÕn, đậm đà bản sắc dân tộc.
Nhưng không phải muốn dựng lại lịch sử, hiểu được lịch sử làm được
ngay. Lịch sử là quá khứ đã qua, không bao giờ tái diễn hoặc lặp lại nguyên vẹn.
Chúng ta có thể thấy các nhà khoa học tự nhiên ( toán, lý, hoá) lặp đi lặp lại
hàng trăm lần một thí nghiệm nhưng lịch sử chỉ là một, duy nhất là một. Người
ta chỉ phần nào căn cứ trên những tư liệu lịch sử để xây dựng, hình thành những
biểu tượng lịch sử.
Biểu tượng lịch sử là hình ảnh chân thực về hiện thực quá khứ khách quan
được phản ánh trong cơ quan nhận thức của học sinh với những nét khái quát
nhất, điển hình nhất. Như vậy nội dung của sự kiện lịch sử được học sinh nhận
thức thông qua việc tạo nên hình ảnh về quá khứ bằng những hoạt động của giác
quan: thị giác tạo nên hình ảnh trực quan, thính giác đem lại những hình ảnh về

quá khứ thông qua lời giảng của giáo viên.
Từ lý do ấy, theo quan điểm chúng tôi, trong dạy học lịch sử nếu giáo
viên không sử dụng kênh hình, thiếu hình ảnh biểu tượng trong trình bày kiến
thức thì học sinh khó có thể hình dung sự kiện lịch sử của quá khứ. Vai trò của
kênh chữ không thể thay thế hoàn toàn kênh hình được. Kênh hình trong dạy
học lịch sử sẽ cụ thể hoá những kiến thức, nội dung của kênh chữ. Nó làm
4
phong phú, sinh động, sâu sắc nội dung kiến thức chứa đựng trong kênh chữ.
Có sự tham gia của kênh hình qua những biểu tượng lịch sử sẽ giúp cho
tần suất quá trình giao lưu, tương tác sư phạm giữa giáo viên và học sinh tăng
lên rất nhiều. Các em sẽ hào hứng, chủ động tham gia vào bài học qua sự hướng
dẫn, khuyến khích có trọng điểm của giáo viên. Hiệu quả của chất lượng dạy -
học tất yếu sẽ tỷ lệ thuận với chiều hướng tích cực ấy.
Mặt khác, có thể nhận thấy hiện nay phần lớn học sinh phổ thông học tập
một cách thụ động, có tâm lý đối phó, coi nhẹ một số môn không nằm trong
chương trình thi tốt nghiệp, đặc biệt là môn lịch sử! Chính những yếu tố này
cũng đã tác động không nhỏ đến các dạy và học lịch sử hiện nay.
Theo số liệu của thầy Trần Văn Lưu (Giáo viên trung học Sư phạm Thanh
Hóa) : “Qua điều tra khảo sát ở 18 trường thuộc các vùng miền xuôi gọi là có
điều kiện và cơ sở vật chất, trong đó có nhiều trường điểm cấp huyện và tỉnh,
chúng tôi hết sức ngạc nhiên về sự trống vắng của trang thiết bị dạy học, ngay cả
bản đồ hay tranh lịch sử cũng không có. Vậy là thầy trò chỉ đánh vật quanh cuốn
SGK vốn đã sơ lược lại viết chưa mấy hấp dẫn…”( Báo Hà Nội xưa và nay, số
248/ 2005, bài "Những ý kiến chân thành và có trách nhiệm về việc dạy học lịch
sử hiện nay", trang 18).
Theo số liệu của thạc sỹ Trần Văn Cường (Giáo viên trường CĐSP Hưng
Yên) đã tiến hàng điều tra cơ bản 53 giáo viên ở 27 trường phổ thông trung học
thuộc các tỉnh Hưng Yên, Hải Dương, Quảng Nam.,các thành phố : Hà Nội, Đà
Nẵng và học sinh của 4 trường phổ thông trung học ở Hà Nội, Hưng Yên, Đà
Nẵng.Kêt quả cho thấy : " 86% giáo viên vẫn tiến hành những phương pháp dạy

học truyền thống (Giáo viên giảng giải, học sinh ghi chép ); 81.13% giáo viên
thường sử dụng cách "thông báo" sự kiện khi giảng dạy ; 67,7% học sinh được
hỏi không hứng thu với việc học tập lịch sử." ( Báo nghiên cứu giáo dục số
6/1999, trang 21)
Thực tế ngay trong môi trường Đại học chúng tôi đang học, việc sử dung
kênh hình trong dạy học lịch sử cũng không được dặc biệt chú trọng. Nhiều giờ
học lịch sử chúng tôi đã phải học " chay" : không bản đồ, không hiện vật lịch
5
sử, không sa bàn...làm cho chúng tôi thực sự khó khăn trong việc tiếp nhận và
hiểu một cách sâu sắc nhất những kiến thức lịch sử đó.
Là một sinh viên Sư phạm, thấu hiểu được vai trò của việc vận dụng
Kênh hình trong dạy học lịch sử có tác dộng đến nhận thức kịch sử như thế nào,
chúng tôi mạnh dạn nghiên cứu đề tài : "Nâng cao hiệu quả DHLS ở trường phổ
thông thông qua kênh hình (§DTQ).
2. Kênh hình trong dạy học lịch sử
2.1. Khái niệm kênh hình trong dạy học lịch sử (DHLS )
Nhiều tác giả ®ã nghiên cứu và đưa ra khái niệm Kênh hình trong DHLS
ở nhiều góc độ khác nhau. Nhưng theo quan điểm của chúng tôi thì khái niệm về
Kênh hình được hiểu như sau :
Kênh hình (§DTQ) trong dạy học lịch sử chính là các đồ dùng trực quan:
tạo hình, qui ước, những số liệu, dữ liệu, dữ kiện, …có tác dụng tạo hiệu quả
giúp học sinh lĩnh hội kiến thức một cách tốt nhất.
VD : Bản đồ, tranh ảnh, di vật khảo cổ, sa bàn…
2.2. Vai trò của việc sử dụng kênh hình trong DHLS
Tạo biểu tượng là điều kiện để biết lịch sử trên cơ sở khôi phục đúng quá
khứ như nó tồn tại và là cơ sở quan trọng để hình thành khái niệm. Việc tạo biểu
tượng lịch sử cho học sinh lại gặp không ít khó khăn phức tạp, do các em không
thể trực quan quan sát sinh động được sự kiện đã xẩy ra, mà luôn nhìn thấy
những gì dang xẩy ra trong thực tế, nên dễ rơi vào sai lầm của việc “Hiện đại
hóa lịch sử”, tức là đem hình ảnh, hiểu biết của người đời nay gán cho sự kiện,

nhân vật lịch sử.
Hiện đại hóa lịch sử là một khía cạnh của xuyên tạc lịch sử. Việc khắc
phục sai lầm về hiện đại hóa lịch sử của học sinh đòi hỏi phải cung cấp tài liệu-
sự kiện chính xác, vừa sức tiếp thu, có hình ảnh cụ thể. Có nhiều phương tiện,
phương thức tạo biểu tượng cho học sinh, trong đó §DTQ có vị trí đặc biệt .
Như vậy, kênh hình trong dạy học lịch sử có nhiệm vụ chủ yếu là cụ thể
hóa những kiến thức, nội dung của kênh chữ. Nó làm phong phú sinh động, sâu
sắc thêm nội dung kiến thức chứa đựng trong kênh chữ. Đồng thời trong quá
6
trình dạy học, phương tiện trực quan là một trong nguồn cung cấp kiến thức
quan trọng và có tác dụng tạo nên hình ảnh giúp học sinh lĩnh hội kiến thức một
cách dễ dàng và bền vững.
2.2.1. Vai trò của thị giác trong việc tiếp nhận thông tin
Đối với mỗi con người, các giác quan: Thị giác-mắt, thính giác-tai, khứu
giác-mũi, vị giác-lưỡi, xúc giác-da có một vai trò đặc biệt quan trọng. Bởi vì các
giác quan là một trong ba thành phần cấu trúc của bộ máy nhận biết của con
người (các giác quan, nơron thần kinh, não)tiếp nhận thông tin (tri thức) từ bên
ngoài chủ yếu được thông qua chúng và đưa về não theo cơ chế hoạt động gồm
4 giai đoạn:
Các giác quan tiếp nhận kích thích thông tin
Nơron và các tua nhánh chuyển thành xung thần kinh
Xung thần kinh qua vùng Limbic
Kết cấu lại thông tin và nẩy sinh kiến thức mới trong não người
VD: Khi giáo viên cho học sinh quan sát một di vật khảo cổ (Rìu đá), tức
là giáo viên đã kích thích vào vùng giác quan của học sinh(đặc biệt là thị giác và
xúc giác) gây sự chú ý của chúng. Các giác quan tiếp nhận kích thích qua dây
thần kinh, hình thành các xung thần kinh theo đường dẫn truyền của dây thần
kinh hướng tâm truyền đến hệ thông trung ương thần kinh là não bộ. Não bộ tiếp
nhận kích thích, xử lý và kết cấu lại thông tin. Từ đó sẽ nẩy sinh kiến thức mới
trong não người, bắt đàu hình thành những khái niệm đơn giản nhất và sau đó

những hiểu biết đầu tiên này theo dây thần kinh ly tâm để các giác quan có phản
ứng nhanh nhất với sự vật đó.
Tuy nhiên, không phải mọi giác quan đều được tiếp nhận thông tin giống
nhau, mà giữa chúng só sự khác biệt rõ ràng về chức năng, vai trò, cách thức
tiếp nhận.
Các giác
quan
Việc tiếp nhận thông tin(tri thức) Tỉ lệ %
-Thị giác Màu sắc, kích cỡ, hình thức, khoảng cách… 83%
7
-Thính giác
-Khứu giác
-Vị giác
-Xúc giác
Âm thanh, khoảng cách,…
Mùi
Vị
Nhiệt độ, trọng lượng, hình thức, cảm giác
vận động, cảm giác bên trong của các chuyển
động cơ thể…
11%
3.5%
1%
1.5%
Vậy ở cùng một kích thích(§DTQ) mà giáo viên đưa ra, thị giác là giác
quan đầu tiên giúp học sinh tiếp nhận thông tin ngay từ ban đầu. Chúng ta thấy
§DTQ gây được sự chú ý của học sinh, tạo hứng thú ngay từ đầu giúp cho chúng
đón nhận tri thức. Do đó thị giác có vai trò đặc biệt quan trọng, nó chiếm tới
83% trong việc tiếp nhận tri thức của con người. Vì thế nhấn mạnh vai trò của
kênh hình(§DTQ) đến hiệu quả việc dạy và học lịch sử là một hướng đi đúng

đắn tất yếu trong mối quan hệ tương tác sư phạm giữa giáo viên-học sinh.
Như vậy, có thể kết luận rằng kênh hình(§DTQ) trong dạy học lịch sử
mang lại hiệu quả rất cao so với một số kênh tiếp nhận khác. Từ đó cũng có thể
suy ra rằng, việc tăng cường sử dụng các phương pháp và phương tiện định
hướng vào kích tích thị giác của người học sẽ mang lại hiệu quả cao hơn trong
DHLS (xem bảng ).
8