Địa danh Thăng Long – Hà Nội, trong Đại Việt sử ký toàn thư giai đoạn Lý – Trần

LỜI NÓI ĐẦU
Thăng Long – Hà Nội, kinh đô của nước Đại Việt từ xưa cho đến nay.
Đây không chỉ là địa danh của đất Việt mà nhân dân các nước trong khu vực và
trên thế giới đều biết đến mảnh đất ngàn năm văn hiến của ta. Nhắc tới Thăng
Long – Hà Nội, người ta nghĩ ngay đến một nền văn hoá mang đậm đà bản sắc
dân tộc Việt – Hơn ai hết, chúng ta có quyền tự hào về thủ đô của nước ta ngày
nay cũng như thành Thăng Long từ xa xưa.
Chúng ta đều biết Thăng Long – Hà Nội là trung tâm văn hoá chính trị lớn
của nước ta. Không những thế nơi đây còn chứa đựng nhiều di tích lịch sử liên
quan đến quá trình dựng nước và giữ nước của dân tộc ta, một mảnh đất có vô
vàn các địa danh mà ít nhiều chúng ta đã được nhìn thấy. Tìm hiểu về địa danh
Thăng Long – Hà Nội là một quá trình tìm hiểu lâu dài và giúp cho ta thấy được
những giá trị từ ngàn xưa. Điều này giúp cho chúng ta phần nào thấy được cái
đẹp của những giá trị văn hoá của nước ta nói chung và Thăng Long – Hà Nội
nói riêng. Nghiên cứu về Thăng Long – Hà Nội đặc biệt là việc tìm hiểu những
địa danh của Thăng Long – Hà Nội đã được bắt đầu từ rất lâu. Đã có nhiều công
trình, nhiều bài viết của các học giả, các nhà nghiên cứu tìm hiểu về vấn đề này
song một lần nữa với sự ham học hỏi của thế hệ trẻ tôi xin được đến với vấn đề
này một lần nữa.
Lễ kỷ niệm 990 năm Thăng Long – Hà Nội đã trôi qua, để hướng tới lễ kỷ
niệm 1000 năm Thăng Long – Hà Nội tôi xin được phép một lần nữa đến với đề
tài này. Khi đến với đề tài này tôi không có tham vọng sẽ làm được một việc lớn
lao trong đề tài này nhưng đối với tôi thì đó là sự tập dượt của một sinh viên
khoa học xã hội. Biết rằng Thăng Long – Hà Nội là một đề tài hấp dẫn đặc biệt
với giới khoa học xã hội và đây là một đề tài rộng. Do đó trong khuôn khổ một
bài Niên luận và với sự hiểu biết, trình độ có hạn tôi xin phép được thu hẹp đề
tài hơn với mảng địa danh: Địa danh Thăng Long – Hà Nội. Trong Đại Việt Sử
ký toàn thư giai đoạn Lý Trần.
Bài viết của tôi hầu như không mang ý nghĩa nghiên cứu song nó có ý
nghĩa tập hợp, thống kê những địa danh ở Thăng Long – Hà Nội trong nội bộ
1

“Đại Việt sử ký toàn thư”. Biết rằng trong trong quá trình làm đề tài về Thăng
Long – Hà Nội, có rất nhiều sự trùng lặp trong cách suy nghĩa cùng như cách thể
hiện những suy nghĩ của mình. Do đó tôi cũng như những người khác cũng như
những người khác cũng khó có thể tránh khỏi được việc đó nhất là đối với tôi
khi còn đang là sinh viên. Hơn ai hết khi đây là lần đầu tiên đến với mảng đề tài
về những địa danh, danh lam, thắng cảnh của Thăng Long – Hà Nội cho nên tôi
rất muốn có được cái nhìn tổng thể của Thủ đô nước ta xưa và nay. Chúng ta
đều cảm thấy vinh dự rằng trong rất nhiều thành phố của nước ta cũng nhu các
nước khác trong khu vực và trên thế giới thì Hà Nội được tổ chức UNESCO bầu
chọn là Thành phố vì Hoà Bình. Điều này càng thôi thúc tôi đến với Thăng Long
– Hà Nội trong phần những địa danh. Một lần nữa tôi xin được nhắc lại do trong
khuôn khổ của một bài tiểu luận cũng như trình độ của người viết, tôi xin được
thu ngọn đề tài: “Địa danh Thăng Long – Hà Nội, trong Đại Việt sử lý toàn thư
giai đoạn Lý – Trần”.
Tôi hy vọng rằng Bài viết này sẽ ít nhiều giúp cho tôi rút ra được những
kinh nghiệm của bản thân trong việc tìm tòi những vấn đề mới lạ và giúp tôi
hiểu biết hơn về Thăng Long – Hà Nội. Trong bài viết này phần lớn tôi dử dụng
phương pháp thống kê mô tả.
2
I. Vài nét sơ lược về Bộ “Đại Việt Sử Ký Toàn Thư”
“Đại Việt Sử Ký Toàn Thư” là một bộ sử lớn, có giá trị và được biên soạn
qua nhiều đời, gắn liền với tên tuổi của những nhà sử học nổi tiếng ngày xưa
như Lê Văn Hữu, Phan Phu Tiên, Ngô Sĩ Liên, Phạm Công Trứ, Lê Huy… năm
1967 Nhà xuất bản Khoa học xã hội cho xuất Bản bộ sách gồm 4 tập và sau này
được tái bản nhiều lần có sửa chữa.
Đại Việt sử ký toàn thư là bộ sử có giá trị về nhiều mặt, là một di sản quý
báu của nền văn hóa dân tộc. Đối với từng thời kỳ lừng danh, nó là cả một bản
anh hùng ca, cái gì có liên quan đến nó, dẫu là một câu, một dòng chữ tự tay
nhân vật viết ra đã sống hoặc đã chứng kiến những giờ phút huy hoàng mà ta
được đọc hay được nghe đều là tiếng nói thân thiết từ ngàn xưa vọng lại làm

rung động tâm hồn của chúng ta biết bao
Đối với những ngành khoa học xã hội đặc biệt là khoa học lịch sử thì “Đại
Việt Sử Ký Toàn Thư” có thể được coi là “nhân chứng sống” cho việc tìm hiểu
lịch sử.
Bộ sử được đặt cơ sở đầu tiên với “Đại Việt Sử Ký” gồm 30 quyển của Lê
Văn Hưu, viết xong năm 1272. Nó được hoàn thành và công bố năm 1697, biên
chép lịch sử từ buổi đầu dựng nước đến 1675.
Như vậy ta thấy Bộ "Đại Việt Sử Ký Toàn Thư" được xây dựng trong
nhiều năm chắc hẳn đây phải là một công trình mang hơi thở của thời đại.phản
ánh được tương đối chính xác và đầy đủ thực tế hào hùng của đất nước. Trong
những năm xuất Bản gần đây, "Đại Việt Sử Ký Toàn Thư" gồm 4 tập.
-Tập I: Gồm lời xuất bản KHXH, lời giới thiệu của giáo sư Nguyễn
Khánh Toàn… "Đại Việt Sử Ký Toàn Thư" gồm Quyển Thủ, Ngoại Kỹ Quyển,
1-5, Bản Kỷ q1 –q4
-Tập II: gồm phần dịch và chú giải Bản Kỷ Q5-Q13
- Tập III: gồm phần dịch và chú giải Bản Kỷ Q14 – Q19
-Tập IV: Đây là bản nguyên văn chữ Hán.
3
Nhận xét về tầm quan trọng của Bộ "Đại Việt Sử Ký Toàn Thư"có ý kiến
cho rằng : "Đại Việt Sử Ký Toàn Thư" là một di sản vô giá của văn hoá dân
tộc" (1)_______________________________________________
(1): Nguyễn Khánh Toàn- Đại Việt Sử Ký Toàn Thư Tập 1 trang 8 nhà
xuất bản khoa học xã hội - 1998
II. Địa danh Thăng Long – Hà Nội trong "Đại Việt Sử Ký Toàn Thư"
giai đoạn Nhà lý
1. Nhà Lý trong "Đại Việt Sử Ký Toàn Thư"
Như chúng ta đã biết, Quê hương nhà lý là ở Châu cổ Pháp (1) bắt đầu từ
đời vua Thái Tổ Hoàng Đế.
Kỷ nhà Lê được nói đến trong bộ "Đại Việt Sử Ký Toàn Thư" ở Tập 1
bắt đầu từ đời vua Thái Tổ Hoàng Đế (trang 240) đến Chiêu Hoàng (trang

339). Như vậy Triều Lý trong tập 2 "Đại Việt Sử Ký Toàn Thư" gồm 9 vua từ
Thái Tổ năm canh tuất [1010] (2) đến Chiêu Hoàng năm Ất Dậu [1125] cộng
gồm 216 năm. 216 năm trong triều đại nhà Lý được nhắc đến trong 99 trang
sách.Đây quả là những sự kiện mang tính chất lịch sử của thời đại. Trong giai
đoạn nhà Lý ta thấy có biết bao những sự kiện được nói đến. Cũng trong giai
đoạn này ta thấy những địa danh Thăng Long – Hà Nội được nhắc tới nhiều lần.
Việc trình bày những vấn đề địa danh Thăng Long – Hà Nội tôi xin được trình
bày ở mục sau.
_______________________________________________________
(1) Cổ Pháp: Tên Châu, từ thời Đinh về trước gọi là Châu Cổ Lăm , Triều
Lê Đại Hành cho đến năm 995 vẫn còn gọi tên ấy.
Châu Cổ Pháp nay là một vùng đất thuộc huyện Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh.
4
(2) Đây là những ký hiệu ý nói đổi ra năm dương lịch ký hiệu này gặp rất
nhiều lần trong bài niên luận nên tôi chỉ chú thích một lần này.
III.2. Địa danh Thăng Long – Hà Nội giai đoạn Nhà Lý trong "Đại Việt
Sử Ký Toàn Thư"
Ở phần trên tôi đã trình bày được khái quát sơ lược về Nhà Lý Trong "Đại
Việt Sử Ký Toàn Thư".Đến đây Tôi xin được đưa ra bảng thống kê về những địa
danh được nhắc tới trong "Đại Việt Sử Ký Toàn Thư" giai đoạn nhà Lý như sau.
Bảng 1: Bảng thống kê về địa danh Thăng Long – Hà Nội
Trong "Đại Việt Sử Ký Toàn Thư" giai đoạn Nhà Lý
T
T
TÊN TRIỀU ĐẠI ĐỊA DANH SỰ KIỆN TỔ
NG
GHI CHÚ
Năm – Tháng Tên
vua
Dòn

g
Trang
Canh Tuất,
[ Thuận Thiên]
năm thứ 1
[1010] tháng 2
Thái
Tổ
Hoàng
Đế
Thành Hoa Lư
Thành Đại La
Điệu Càn
Nguyên
Điện Tập Hiền
Điện Giảng Võ
Chùa Thắng
Nghiêm
Chùa Đại Giáo
Dời Di chuyển
thành
Xây dựng mới
Xây dựng mới
Xây dựng mới
Xây dựng mới
Đúc chuông treo
ở chùa
7 3
12
28

28
29
38
24
241
241
241
241
241
241
242
2 Tân Hợi
[Thuận Thiên]
năm thứ 2
[1010] –Tháng
giêng
nt Cung Đại
Thanh
Chùa Vạn Tuế
Điện Hàm
Quang
Xây dựng mới
Xây dựng mới
Xây dựng mới
3 33
34
35
242
242
242

3 Nhâm tý,
[ Thuận Thiên]
năm thứ 3
[1012] – tháng
4
nt Điện Long An
Điện Long
Thuỵ
Cung Long
Đức
Sửa chữa
Sửa chữa
Xây mới
Vua xem đua
thuyền
4 1
2
3
5
243
243
243
243
5
Điện Hàm
Quang
4 Quý Sửu
[ Thuận Thiên]
năm thứ 4
[1013] – Tháng

2
nt Điện Hàm
Quang
Vua xem thuyền 1 35 243
5 Giáp Dần
[Thuận Thiên]
năm thứ 5
[1014]– Tháng
giêng
nt Điện Sùng Đức
Chùa Vạn Tuế
Chùa Hưng
Thiên
Chùa Thắng
Nghiêm
Ban Trưởng
Lập Đàn Chay
Đúc Chuông
Đúc Chuông
4 11
15
17
20
244
244
244
244
6 Bính Thìn
[ Thuận Thiên]
năm thứ 7 –

tháng 3
nt Chùa Thiên
Quang
Thiên Đức
Xây dựng mới
Xây dựng mới
2 2
2
245
245
7 Đinh Tỵ
[Thuận Thiên]
năm thứ 8
[1017] – tháng
3
nt Điện Càn
Nguyên
Sét đánh 1 28 245
8 Kỷ Mùi
[Thuận Thiên]
năm thứ 10
[1019]– Tháng
giêng
nt Lăng Thiên
Đức
Dựng Thái Miếu 1 6 246
9 Giáp Tý
[Thuận
Thiên]năm thứ
15[1024]-tháng

2
nt Chùa Chấn
Giáo
Làm Mới 1 7 247
6
10 Mậu
Thìn[Thuận
Thiên]năm thứ
19!’[1028]-
Tháng 2
nt Điện Long An
Cung Long
Đức
Điện Càn
Nguyên
Thành Đại La
Chùa Thánh
Thọ
Chùa Vạn Tuế
Phủ Thiên Đức
Vua Băng Hà
Thái Tử dâng
chiếu lên ngôi
Thái tử đến
Dựng Thái Miếu
Dựng Thái Miếu
Xuất hiện dấu vết
lạ
Táng Tiên đế
7 4

4
9
6
6
20
22
248
248
248
251
251
251
251
11 Kỷ Tỵ [Thiên
Thành năm thứ
2 [1029]
Tháng 3
Tháng 6
Tháng 6
Tháng 6
Tháng 10
Thái
Tông
Hoàng
Đế
Chùa Thắng
Nghiêm
Điện Càn
Nguyên
Điện Thiên An

Điện Phụng
Thiên
Chùa Vạn Tuế
Xuất hiện dấu
người thân
Rồng hiện
Đổi tên mới
Làm mới
Trời mưa (thời
tiết)
5 3
4
7
12
18
245
245
245
245
245
12 Canh
ngọ[Thiên
Thành năm thứ
2 [1029]
Tháng 3
Tháng 6
Tháng 6
Tháng 6
Tháng 10
Thái

Tông
Hoàng
Đế
Chùa Thắng
Nghiêm
Điện Càn
Nguyên
Điện Thiên An
Điện Phụng
Thiên
Chùa Vạn Tuế
Xuất hiện dấu
người Thân
Rồng hiện
Đổi tên mới
Làm mới
Trời mưa (thời
tiến)
5
3
4
7
12
18
254
254
254
254
254
12 Canh

Ngọ[Thiên
nt 2
7
Thành] năm
thứ 3 [1030]
Tháng 2
Tháng 2
Điện Thiên
Khánh
Điện Trường
Xuân
Làm mới
Trùng tu
22
23
254
254
13 Tân Mùi
[Thiên Thành]
năm thứ
4[1031tháng10
nt Cung Thái
Thanh
Ban Thưởng 1 9 255
21 Nhân
Thán[Thiên
Thành]năm thứ
5 [1032]-T1
nt Điện Thiên An Ban Thưởng 1 16 255
22 Quý Dậu[Thiên

Thành] năm
thứ 6[1033]
Tháng 8
Tháng9
nt
Cung Long
Đức
Chuông Long
TM
Phong Đông
Cung Thái Tử
Đúc Chuông
2
2
4
256
256
23 Giáp Tuất
[Thiên Thành]
năm thứ 2
[1035]
Tháng 2
Tháng 2
Tháng
Tháng 2
nt
Điện Thiên
Khánh
Cầu Thái Hoà
Sông Tô Lịch

Chùa Trùng
Quang
Cỏ mọc trước
điện
Dựng mới
Dựng cầu qua
sông
Đúc Chuông
4 10
16
16
4
257
257
257
258
24 Bính Tý[Thông
Thuỵ] năm thứ
3 [1036]
tháng 3
tháng 3
nt
Long Trì
Đại Nguyên
Mở hội
Khánh Thành
Tượng
2
17
17

258
25 Đinh Sửu nt Điện Hàm Vua xem đua 2 1 259
8
[Thông Thuỵ]
năm thứ 4
[1037]
Quang
Đền thờ Thánh
Vương
thuyền
Xây mới
5 259
26 Mậu Dần
[Thông Thuỵ]
năm thứ 5
[1038]
Tháng 8
Tháng 9
Tháng 10
nt
Điện Hàm
Quang
Chùa Đại
Thắng
Chùa Trùng
Quang
Vua xem đua
thuyền
Vết chân thần
xuất hiện

Dựng bia
3 26
27
28
259
259
259
27 Kỷ Mão
[Thông Thuỵ]
năm thứ 6
[1039]
tháng 10
nt
Miếu Thái Tổ Xây dựng lại 1 19 261
28 Quý Mùi
[Minh Đạo]
năm thứ
2[1042]
Tháng 2
Tháng 5
nt
Điện Thiên
Khánh
Điện Trường
Xuân
Vua Ngự
Vua Ngự
2 33
12
263

263
29 Nhâm Thìn
[Sùng Hưng
Bảo Đại] năm
thứ 4 [1052]
Tháng 3
nt
Chuông Long
Trì
Đúc mới 1 12 269
30 Bính Thân
[Long Thuỵ
Thái Bình năm
thứ 3 [1056]
Thánh
Tông
Hoàng Chùa Sùng Làm mới 1 26 271
9
Tháng 4 Đế Khánh
31 Canh Tý
[ Chương
Thánh gia
Khánh] năm
thứ 2 [1060]
Tháng 8
nt
Hồ Dâm Đàm
Làm hành cung
trong Hồ 1 31 272
32 Nhan Dầu

[Chương
Thánh Gia
Khánh] năm
thứ 4 [1062]
Tháng 2
nt
Gia Lâm Dâng rùa 3 chân 1 4 273
33 Giáp Thìn
[chương thánh
Gia Khánh]
năm thứ 6
[1064]
Tháng 4
nt Điền Thiền
Khánh
Vua ngự 1 20 273
34 Kỷ Dậu [Thiên
Huống Bảo
Tượng] Năm
thứ 2 [1069]
T6
nt Thái Miếu Dâng tù 1 7 275
35 Canh Tuất
[Thần Vũ] năm
thứ 2[1070]
Tháng giêng
Tháng Tám
nt Điện Tử Thần
Văn Miếu
Tượng Khổng

Tử
Làm mới
Làm mới
3
3
13
16
16
275
275
275
37 Bính Thìn
[Thái Ninh]
năm thứ 5
Nhân
Tông
Hoàng
10