Địa danh Thăng Long – Hà Nội, trong Đại Việt sửlý toàn thư giai đoạn Lý – Trần

1
LỜI NĨI ĐẦU

Thăng Long – Hà Nội, kinh đơ của nước Đại Việt từ xưa cho đến nay.
Đây khơng chỉ là địa danh của đất Việt mà nhân dân các nước trong khu vực và
trên thế giới đều biết đến mảnh đất ngàn năm văn hiến của ta. Nhắc tới Thăng
Long – Hà Nội, người ta nghĩ ngay đến một nền văn hố mang đậm đà bản sắc
dân tộc Việt – Hơn ai hết, chúng ta có quyền tự hào về thủ đơ của nước ta ngày
nay cũng như thành Thăng Long từ xa xưa.
Chúng ta đều biết Thăng Long – Hà Nội là trung tâm văn hố chính trị lớn
của nước ta. Khơng những thế nơi đây còn chứa đựng nhiều di tích lịch sử liên
quan đến q trình dựng nước và giữ nước của dân tộc ta, một mảnh đất có vơ
vàn các địa danh mà ít nhiều chúng ta đã được nhìn thấy. Tìm hiểu về địa danh
Thăng Long – Hà Nội là một q trình tìm hiểu lâu dài và giúp cho ta thấy được
những giá trị từ ngàn xưa. Điều này giúp cho chúng ta phần nào thấy được cái
đẹp của những giá trị văn hố của nước ta nói chung và Thăng Long – Hà Nội
nói riêng. Nghiên cứu về Thăng Long – Hà Nội đặc biệt là việc tìm hiểu những
địa danh của Thăng Long – Hà Nội đã được bắt đầu từ rất lâu. Đã có nhiều cơng
trình, nhiều bài viết của các học giả, các nhà nghiên cứu tìm hiểu về vấn đề này
song một lần nữa với sự ham học hỏi của thế hệ trẻ tơi xin được đến với vấn đề
này một lần nữa.
Lễ kỷ niệm 990 năm Thăng Long – Hà Nội đã trơi qua, để hướng tới lễ kỷ
niệm 1000 năm Thăng Long – Hà Nội tơi xin được phép một lần nữa đến với đề
tài này. Khi đến với đề tài này tơi khơng có tham vọng sẽ làm được một việc lớn
lao trong đề tài này nhưng đối với tơi thì đó là sự tập dượt của một sinh viên
khoa học xã hội. Biết rằng Thăng Long – Hà Nội là một đề tài hấp dẫn đặc biệt
với giới khoa học xã hội và đây là một đề tài rộng. Do đó trong khn khổ một
bài Niên luận và với sự hiểu biết, trình độ có hạn tơi xin phép được thu hẹp đề
tài hơn với mảng địa danh: Địa danh Thăng Long – Hà Nội. Trong Đại Việt Sử
ký tồn thư giai đoạn Lý Trần.
THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN

2
Bi vit ca tụi hu nh khụng mang ý ngha nghiờn cu song nú cú ý
ngha tp hp, thng kờ nhng a danh Thng Long H Ni trong ni b
i Vit s ký ton th. Bit rng trong trong quỏ trỡnh lm ti v Thng
Long H Ni, cú rt nhiu s trựng lp trong cỏch suy ngha cựng nh cỏch th
hin nhng suy ngh ca mỡnh. Do ú tụi cng nh nhng ngi khỏc cng nh
nhng ngi khỏc cng khú cú th trỏnh khi c vic ú nht l i vi tụi
khi cũn ang l sinh viờn. Hn ai ht khi õy l ln u tiờn n vi mng ti
v nhng a danh, danh lam, thng cnh ca Thng Long H Ni cho nờn tụi
rt mun cú c cỏi nhỡn tng th ca Th ụ nc ta xa v nay. Chỳng ta
u cm thy vinh d rng trong rt nhiu thnh ph ca nc ta cng nhu cỏc
nc khỏc trong khu vc v trờn th gii thỡ H Ni c t chc UNESCO bu
chn l Thnh ph vỡ Ho Bỡnh. iu ny cng thụi thỳc tụi n vi Thng Long
H Ni trong phn nhng a danh. Mt ln na tụi xin c nhc li do trong
khuụn kh ca mt bi tiu lun cng nh trỡnh ca ngi vit, tụi xin c
thu ngn ti: a danh Thng Long H Ni, trong i Vit s lý ton
th giai on Lý Trn.
Tụi hy vng rng Bi vit ny s ớt nhiu giỳp cho tụi rỳt ra c nhng
kinh nghim ca bn thõn trong vic tỡm tũi nhng vn mi l v giỳp tụi
hiu bit hn v Thng Long H Ni. Trong bi vit ny phn ln tụi d dng
phng phỏp thng kờ mụ t.

THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
3


I. Vi nột s lc v B i Vit S Ký Ton Th
i Vit S Ký Ton Th l mt b s ln, cú giỏ tr v c biờn son
qua nhiu i, gn lin vi tờn tui ca nhng nh s hc ni ting ngy xa
nh Lờ Vn Hu, Phan Phu Tiờn, Ngụ S Liờn, Phm Cụng Tr, Lờ Huy nm
1967 Nh xut bn Khoa hc xó hi cho xut Bn b sỏch gm 4 tp v sau ny
c tỏi bn nhiu ln cú sa cha.
i Vit s ký ton th l b s cú giỏ tr v nhiu mt, l mt di sn quý
bỏu ca nn vn húa dõn tc. i vi tng thi k lng danh, nú l c mt bn
anh hựng ca, cỏi gỡ cú liờn quan n nú, du l mt cõu, mt dũng ch t tay
nhõn vt vit ra ó sng hoc ó chng kin nhng gi phỳt huy hong m ta
c c hay c nghe u l ting núi thõn thit t ngn xa vng li lm
rung ng tõm hn ca chỳng ta bit bao
i vi nhng ngnh khoa hc xó hi c bit l khoa hc lch s thỡ i
Vit S Ký Ton Th cú th c coi l nhõn chng sng cho vic tỡm hiu
lch s.
B s c t c s u tiờn vi i Vit S Ký gm 30 quyn ca Lờ
Vn Hu, vit xong nm 1272. Nú c hon thnh v cụng b nm 1697, biờn
chộp lch s t bui u dng nc n 1675.
Nh vy ta thy B "i Vit S Ký Ton Th" c xõy dng trong
nhiu nm chc hn õy phi l mt cụng trỡnh mang hi th ca thi i.phn
ỏnh c tng i chớnh xỏc v y thc t ho hựng ca t nc. Trong
nhng nm xut Bn gn õy, "i Vit S Ký Ton Th" gm 4 tp.
-Tp I: Gm li xut bn KHXH, li gii thiu ca giỏo s Nguyn
Khỏnh Ton "i Vit S Ký Ton Th" gm Quyn Th, Ngoi K Quyn,
1-5, Bn K q1 q4

-Tp II: gm phn dch v chỳ gii Bn K Q5-Q13
- Tp III: gm phn dch v chỳ gii Bn K Q14 Q19
-Tp IV: õy l bn nguyờn vn ch Hỏn.
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
4
Nhận xét về tầm quan trọng của Bộ "Đại Việt Sử Ký Tồn Thư"có ý kiến
cho rằng : "Đại Việt Sử Ký Tồn Thư" là một di sản vơ giá của văn hố dân
tộc" (1)_______________________________________________
(1): Nguyễn Khánh Tồn- Đại Việt Sử Ký Tồn Thư Tập 1 trang 8 nhà
xuất bản khoa học xã hội - 1998
II. Địa danh Thăng Long – Hà Nội trong "Đại Việt Sử Ký Tồn Thư"
giai đoạn Nhà lý
1. Nhà Lý trong "Đại Việt Sử Ký Tồn Thư"
Như chúng ta đã biết, Q hương nhà lý là ở Châu cổ Pháp (1) bắt đầu từ
đời vua Thái Tổ Hồng Đế.
Kỷ nhà Lê được nói đến trong bộ "Đại Việt Sử Ký Tồn Thư" ở Tập 1
bắt đầu từ đời vua Thái Tổ Hồng Đế (trang 240) đến Chiêu Hồng (trang
339). Như vậy Triều Lý trong tập 2 "Đại Việt Sử Ký Tồn Thư" gồm 9 vua từ
Thái Tổ năm canh tuất [1010] (2) đến Chiêu Hồng năm Ất Dậu [1125] cộng
gồm 216 năm. 216 năm trong triều đại nhà Lý được nhắc đến trong 99 trang
sách.Đây quả là những sự kiện mang tính chất lịch sử của thời đại. Trong giai
đoạn nhà Lý ta thấy có biết bao những sự kiện được nói đến. Cũng trong giai
đoạn này ta thấy những địa danh Thăng Long – Hà Nội được nhắc tới nhiều lần.
Việc trình bày những vấn đề địa danh Thăng Long – Hà Nội tơi xin được trình
bày ở mục sau.

_______________________________________________________
(1) Cổ Pháp: Tên Châu, từ thời Đinh về trước gọi là Châu Cổ Lăm , Triều
Lê Đại Hành cho đến năm 995 vẫn còn gọi tên ấy.
Châu Cổ Pháp nay là một vùng đất thuộc huyện Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh.
THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
5
(2) õy l nhng ký hiu ý núi i ra nm dng lch ký hiu ny gp rt
nhiu ln trong bi niờn lun nờn tụi ch chỳ thớch mt ln ny.
III.2. a danh Thng Long H Ni giai on Nh Lý trong "i Vit
S Ký Ton Th"
phn trờn tụi ó trỡnh by c khỏi quỏt s lc v Nh Lý Trong "i
Vit S Ký Ton Th".n õy Tụi xin c a ra bng thng kờ v nhng a
danh c nhc ti trong "i Vit S Ký Ton Th" giai on nh Lý nh sau.
Bng 1: Bng thng kờ v a danh Thng Long H Ni
Trong "i Vit S Ký Ton Th" giai on Nh Lý
T
TấN TRIU I A DANH S KIN T
NG
S
GHI CH
Nm Thỏng Tờn
vua
Dũn
g
Tran
g
Canh Tut,[
Thun Thiờn]
nm th 1

[1010] thỏng 2
Thỏi
T
Hong

Thnh Hoa L
Thnh i La
iu Cn
Nguyờn
in Tp Hin
in Ging Vừ
Chựa Thng
Nghiờm
Chựa i Giỏo
Di Di chuyn
thnh

Xõy dng mi
Xõy dng mi
Xõy dng mi
Xõy dng mi
ỳc chuụng treo
chựa
7 3
12
28
28
29
38
24

241
241
241
241
241
241
242
2 Tõn Hi
[Thun Thiờn]
nm th 2
[1010] Thỏng
giờng
nt Cung i
Thanh
Chựa Vn Tu
in Hm
Quang
Xõy dng mi
Xõy dng mi
Xõy dng mi
3 33
34
35
242
242
242
3 Nhõm tý, [
Thun Thiờn]
nm th 3
[1012] thỏng

nt in Long An
in Long
Thu
Cung Long
Sa cha
Sa cha
Xõy mi
Vua xem ua
4 1
2
3
5
243
243
243
243
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
6
4 Đức
Điện Hàm
Quang
thuyền
4 Quý Sửu [
Thuận Thiên]
năm thứ 4
[1013] – Tháng
2
nt Điện Hàm
Quang
Vua xem thuyền 1 35 243

5 Giáp Dần
[Thuận Thiên]
năm thứ 5
[1014]– Tháng
giêng
nt Điện Sùng Đức
Chùa Vạn Tuế
Chùa Hưng
Thiên
Chùa Thắng
Nghiêm
Ban Trưởng
Lập Đàn Chay
Đúc Chuông
Đúc Chuông
4 11
15
17
20
244
244
244
244
6 Bính Thìn [
Thuận Thiên]
năm thứ 7 –
tháng 3
nt Chùa Thiên
Quang
Thiên Đức

Xây dựng mới
Xây dựng mới
2 2
2
245
245
7 Đinh Tỵ
[Thuận Thiên]
năm thứ 8
[1017] – tháng
3
nt Điện Càn
Nguyên
Sét đánh 1 28 245
8 Kỷ Mùi
[Thuận Thiên]
năm thứ 10
[1019]– Tháng
giêng
nt Lăng Thiên
Đức
Dựng Thái Miếu 1 6 246
9 Giáp Tý nt Chùa Chấn Làm Mới 1 7 247
THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN
7
[Thun
Thiờn]nm th
15[1024]-thỏng
2
Giỏo

10 Mu
Thỡn[Thun
Thiờn]nm th
19![1028]-
Thỏng 2
nt in Long An
Cung Long
c
in Cn
Nguyờn
Thnh i La
Chựa Thỏnh
Th
Chựa Vn Tu
Ph Thiờn c
Vua Bng H
Thỏi T dõng
chiu lờn ngụi
Thỏi t n
Dng Thỏi Miu
Dng Thỏi Miu
Xut hin du vt
l
Tỏng Tiờn
7 4
4
9
6
6
20

22
248
248
248
251
251
251
251
11 K T [Thiờn
Thnh nm th
2 [1029]
Thỏng 3
Thỏng 6
Thỏng 6
Thỏng 6
Thỏng 10
Thỏi
Tụng
Hong



Chựa Thng
Nghiờm
in Cn
Nguyờn
in Thiờn An
in Phng
Thiờn
Chựa Vn Tu

Xut hin du
ngi thõn
Rng hin
i tờn mi
Lm mi
Tri ma (thi
tit)
5 3
4
7
12
18


245
245
245
245
245
12 Canh
ng[Thiờn
Thnh nm th
2 [1029]
Thỏng 3
Thỏng 6
Thỏi
Tụng
Hong

Chựa Thng
Nghiờm
in Cn
Nguyờn
in Thiờn An


Xut hin du
ngi Thõn
Rng hin
i tờn mi
5

3
4
7
12


254
254
254
254
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
8
Thỏng 6
Thỏng 6
Thỏng 10

in Phng
Thiờn
Chựa Vn Tu
Lm mi
Tri ma (thi
tin)
18 254
12 Canh
Ng[Thiờn
Thnh] nm
th 3 [1030]
Thỏng 2
Thỏng 2
nt

in Thiờn
Khỏnh
in Trng
Xuõn


Lm mi
Trựng tu
2

22
23


254

254
13 Tõn Mựi
[Thiờn Thnh]
nm th
4[1031thỏng10
nt Cung Thỏi
Thanh
Ban Thng 1 9 255
21 Nhõn
Thỏn[Thiờn
Thnh]nm th
5 [1032]-T1
nt in Thiờn An Ban Thng 1 16 255
22 Quý Du[Thiờn
Thnh] nm
th 6[1033]
Thỏng 8
Thỏng9
nt

Cung Long
c
Chuụng Long
TM

Phong ụng
Cung Thỏi T
ỳc Chuụng
2

2
4


256
256
23 Giỏp Tut
[Thiờn Thnh]
nm th 2
[1035]
Thỏng 2
Thỏng 2
Thỏng
nt

in Thiờn
Khỏnh
Cu Thỏi Ho
Sụng Tụ Lch
Chựa Trựng


C mc trc
in
Dng mi
Dng cu qua
sụng


4

10
16
16

4


257
257
257

258
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
9
Tháng 2 Quang Đúc Chuông
24 Bính Tý[Thông
Thuỵ] năm thứ
3 [1036]
tháng 3
tháng 3
nt


Long Trì
Đại Nguyên


Mở hội

Khánh Thành
Tượng
2

17
17


258
25 Đinh Sửu
[Thông Thuỵ]
năm thứ 4
[1037]
nt Điện Hàm
Quang
Đền thờ Thánh
Vương
Vua xem đua
thuyền
Xây mới
2 1
5
259
259
26 Mậu Dần
[Thông Thuỵ]
năm thứ 5
[1038]
Tháng 8
Tháng 9

Tháng 10
nt


Điện Hàm
Quang
Chùa Đại
Thắng
Chùa Trùng
Quang



Vua xem đua
thuyền
Vết chân thần
xuất hiện
Dựng bia



3



26
27
28

259
259
259
27 Kỷ Mão
[Thông Thuỵ]
năm thứ 6
[1039]
tháng 10
nt

Miếu Thái Tổ


Xây dựng lại


1


19


261
28 Quý Mùi
[Minh Đạo]
năm thứ
2[1042]
Tháng 2
Tháng 5

nt

Điện Thiên
Khánh
Điện Trường
Xuân


Vua Ngự
Vua Ngự


2


33
12


263
263
THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN
10
29 Nhõm Thỡn
[Sựng Hng
Bo i] nm
th 4 [1052]
Thỏng 3
nt

Chuụng Long
Trỡ



ỳc mi



1




12



269
30 Bớnh Thõn
[Long Thu
Thỏi Bỡnh nm
th 3 [1056]
Thỏng 4

Thỏnh
Tụng
Hong

Chựa Sựng
Khỏnh



Lm mi



1



26



271
31 Canh Tý [
Chng Thỏnh
gia Khỏnh]
nm th 2
[1060]
Thỏng 8
nt

H Dõm m

Lm hnh cung
trong H


1


31


272
32 Nhan Du
[Chng
Thỏnh Gia
Khỏnh] nm
th 4 [1062]
Thỏng 2
nt


Gia Lõm



Dõng rựa 3 chõn



1

4



273
33 Giỏp Thỡn
[chng thỏnh
Gia Khỏnh]
nm th 6
[1064]
Thỏng 4



nt



in Thin
Khỏnh



Vua ng

1



20



273
34 K Du [Thiờn
Hung Bo
nt Thỏi Miu Dõng tự 1 7 275
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
11
Tng] Nm
th 2 [1069]
T6
35 Canh Tut
[Thn V] nm
th 2[1070]
Thỏng giờng
Thỏng Tỏm
nt in T Thn
Vn Miu
Tng Khng
T

Lm mi

Lm mi

3

3
13

16
16
275

275
275
37 Bớnh Thỡn
[Thỏi Ninh]
nm th 5
[1076]
Thỏng 4
Nhõn
Tụng
Hong





Quc T Giỏm



Chn ngi ti
vo

1



5



280
38 inh T [Anh
V Chiờu
Thng nm th
2] [1077]
Thỏng 2
nt in Thiờn An M hi 1 78 280
39 Mu Ng [Anh
V Chiờu
Thng] nm
th 3 [1078]
Thỏng giờng
nt Thnh i La Sa Li 1 15 280
40 Canh Thõn
[Anh V Chiu
Thng] nm
th 5 [1080]
Thỏng 2
nt Chựa Diờn

Hu
ỳc Chuụng 1 25 280
41 Quý Hi [Anh nt in T Thn Rng Vng bay 2 15 281
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN