An toàn vệ sinh lao động trong ngành liên quan đến hoá chất

1
AN TOÀN V SINH LAO NG TRONG NGÀNH LIÊN QUAN N HÓA CHT.
Chng I - nh hng ca hóa cht
Ni dung:
- Tác hi ca hóa cht i vi sc khe con ngi
+ S c hi ca hoá cht
+ Tác hi ca hoá cht i vi c th ngi
- Nhng nguy c cháy n:
+ Cháy
+ N
I/ Tác hi ca hóa cht i vi sc khe con ngi
Trong nhng nm gn ây, vn  c quan tâm ngày càng nhiu là nh hng ca hóa cht n sc khe
con ngi, c bit là ngi lao ng.
Nhiu hóa cht ã tng c coi là an toàn nhng nay ã c xác nh là có liên quan n bnh tt, t mn
nga nh n suy yu sc khe lâu dài và ung th. Do vy cn thit phi quan tâm ti tt c các hóa cht.
Chng này s gii thích hóa cht nh hng n sc khe con ngi nh th nào; cách nhn bit nhng
nguy c tim n, trên c s ó  ra các bin pháp phòng chng phù hp  bo v bn thân và nhng
ngi xung quanh;  ng thi c!ng ch" ra các bc cn tin hành  gim thiu các nguy c ó.
1. S c hi ca hóa cht
Các yu t quyt nh mc  c hi ca hóa cht, bao g m c tính, c tính vt lí ca hóa cht, trng thái
tip xúc, ng xâm nhp vào c th và tính m#n cm ca cá nhân và tác hi tng hp ca các yu t này.
1.1- ng xâm nhp ca hóa cht vào c th con ngi
Hóa cht có th i vào c th con ngi theo 3 ng:
- $ng hô hp: khi hít th các hóa cht di dng khí, hi hay b%i.
- Hp th% qua da: khi hóa cht dây dính vào da.
- $ng tiêu hóa: do n, ung phi thc n hoc s& d%ng nhng d%ng c% n ã b nhi'm hóa cht.
a - Qua ng hô hp H thng hô hp bao g m ng hô hp trên (m!i, m m, h(ng); ng th (khí
qun, ph qun, cung phi) và vùng trao i khí (ph nang), ni ô xy t không khí vào máu và ioxit cacbon
t máu khuych tán vào không khí. (hình 1)

2
Hình 1: Không khí vào phi ti tn ph nang, ni ó xy ra s trao i gia oxy (O2) và cacbonic (CO2)
$i vi ngi lao ng trong công nghip, hít th là ng vào thông thng và nguy him nht nht. Vi
din tích b mt phi 90m2  mt ngi ln khe mnh; trong ó có 70 m2 là din tích tip xúc ca ph nang;
ngoài ra còn có mt mng li mao mch vi din tích 140 m2, dòng máu qua phi nhanh và nhiu to iu
kin d' dàng cho s hp thu qua ph nang vào mao mch ca các cht có trong không khí; và bình thng
mt ngi lao ng hít khong 8,5m3 không khí trong mt ca làm vic 8 gi. Vì vy, h thng hô hp thc s
là ng vào thun tin cho hóa cht.
Trong khi th, không khí có l#n hóa cht vào m!i hoc m m, qua h(ng, khí qun và cui cùng ti vùng trao
i khí, ti ó hóa cht l)ng (ng li hoc khuch tán qua thành mch vào máu.
Mt hóa cht khi l(t vào ng hô hp s kích thích màng nhy ca ng hô hp trên và ph qun- ây là
du hiu cho bit s hin din ca hóa cht. Sau ó, chúng s xâm nhp sâu vào phi gây tn thng phi
hoc lu hành trong máu.
Mc  thâm nhp ca các ht b%i vào c th ph% thuc vào kích thc ht và tính tan ca chúng. Ch" nhng
ht nh (ng kính nh hn 1/7000 mm) mi ti c vùng trao i khí. Nhng ht b%i này s l)ng (ng 
ó hoc khuch tán vào máu tùy theo  tan ca hóa cht. Nhng ht b%i không hòa tan gn nh c loi
tr bi b phn làm sch ca phi. Nhng ht b%i ln hn s c lông m!i gi li hoc l)ng (ng d(c theo
khí, ph qun, cui cùng chúng s c chuyn ti h(ng và nut, ho, hay khc ra ngoài.

Hình 2: Hình nh bên trái cho bit khi bình dung dch ty nhn  m thì hi c thoát ra. Hình nh bên phi
cho bit khi y kín bình s gim nguy tip xúc vi hi c.
Ghi nh:
Phi c bit chú ý các hóa cht  dng hi, khói, b%i hoc khí bi chúng có th vào c th d' dàng qua
ng hô hp.
Câu hi tho lun:
1- Lp danh sách các hóa cht  ni bn ang làm vic có th xâm nhp vào c th qua ng hô hp.
2- Mô t các bin pháp  phòng i vi các hóa cht này mà c s ca bn ang áp d%ng.
b- Hp th hóa cht qua da
Mt trong nhng ng xâm nhp ca hóa cht vào c th là qua da. $ dày ca da cùng vi s  m hôi

và t chc m*  lp di da có tác d%ng nh mt hàng rào bo v chng li vic hóa cht xâm nhp vào c
th và gây các tn thng cho da.
Hóa cht dây dính trên da có th có các phn ng sau:

3
- Phn ng vi b mt ca da gây viêm da x phát;
- Xâm nhp qua da, kt hp vi t chc protein gây cm ng da.
- Xâm nhp qua da vào máu.
Nhng hóa cht có dung môi thm qua da hoc cht d' tan trong m* [1] (nh các dung môi hu c và phê
nol) d' dàng thâm nhp vào c th qua da. Nhng hóa cht này có th thm vào qun áo làm vic mà ngi
lao ng không bit. $iu kin làm vic nóng làm các l+ chân lông  da m rng hn c!ng to iu kin cho
các hóa cht thâm nhp qua da nhanh hn. Khi da b tn thng do các vt xc hoc các bnh v da thì
nguy c b hóa cht thâm nhp vào c th qua da s tng lên.
Câu hi tho lun
1-Lp danh sách nhng hóa cht  ni bn làm vic có th hp th% qua da.
2- Mô t các bin pháp phòng tránh s tip xúc ca da vi các hóa cht này mà c s ca bn ang áp d%ng.
c- Qua ng tiêu hóa
Do bt cn  cht c dính trên môi, m m r i vô tình nut phi hoc n, ung, hút thuc trong khi bàn tay
dính hóa cht hoc dùng thc n và  ung b nhi'm hóa cht là nhng nguyên nhân ch yu  hóa cht
xâm nhp vào c th qua ng tiêu hóa (Hình 3).
[1] Các cht càng d' tan trong m* thì c tính cho h thn kinh càng cao. $ hòa tan trong m* c biu th
b,ng h s Owerton Mayer là t- s gia  hòa tan ca mt cht trong m* so vi nc. Ví d% benzen có h
s 300 c hn ru etylic có h s là 2,5.

Hình 3: Tht nguy him khi n, ung hoc hút thuc  ni làm vic có s& d%ng hóa cht. Thc n,  ung có
th b nhi'm bn do tay bn hoc do hi hóa cht.
Ngoài ra, có mt s ht b%i t ng th l(t vào h(ng và sau ó theo nc b(t vào ng tiêu hóa.
H tiêu hóa bao g m thc qun, d dày, rut non và rut già. S hp th% thc n và các cht khác (g m c
hóa cht nguy him) ban u xy ra  rut non.
Thông thng hóa cht hp th% qua ng tiêu hóa ít hn so vi 2 ng trên, hn na tính c s gim khi

qua ng tiêu hóa do tác ng ca dch d dày và dch t%y.
* Ghi nh:
Nu bn n hoc ung ti ni làm vic, bn có th a hóa cht nguy him vào c th qua h tiêu hóa bi
hóa cht có th nhi'm vào thc n hoc d%ng c% n nh bát, .a...
Câu hi tho lun
1- Lp danh sách nhng hóa cht  ni bn làm vic có th xâm nhp vào c th qua h tiêu hóa.

4
2- Lit kê mt vài bin pháp n gin có th làm  tránh nut phi hóa cht?
1.2- Loi hóa cht tip xúc
$c tính lý, hóa ca hóa cht quyt nh kh nng xâm nhp ca nó vào c th con ngi, ch/ng hn: các
hóa cht d' bay hi s có kh nng to ra trong không khí ti ni làm vic mt n ng  cao; các cht càng d'
hòa tan trong dch th, m* và nc thì càng c...
Do các phn ng lý hóa ca cht c vi các h thng c quan tng ng mà có s phân b c bit cho
tng cht:
+ Hóa cht có tính in ly nh chì, bary, tp trung trong xng, bc vàng  trong da hoc l)ng (ng trong
gan, thn di dng phc cht.
+ Các cht không in ly loi dung môi hu c tan trong m* tp trung trong các t chc giu m* nh h thn
kinh.
+ Các cht không in ly và không hòa tan trong các cht béo kh nng thm vào các t chc ca c th kém
hn và ph% thuc vào kích thc phân t& và n ng  cht c.
Thông thng khi hóa cht vào c th tham gia các phn ng sinh hóa hay là quá trình bin i sinh h(c: oxy
hóa, kh& oxy, thy phân, liên hp. Quá trình này có th xy ra  nhiu b phn và mô trong ó gan có vai trò
c bit quan tr(ng. Quá trình này thng c hiu là quá trình phá v* cu trúc hóa h(c và gii c, song có
th s to ra sn phm ph% hay các cht mi có hi hn các cht ban u.
Tùy thuc vào tính cht lý, hóa, sinh mà mt s hóa cht nguy him s c ào thi ra ngoài:
+ Qua rut : ch yu là các kim loi nng.
+ Qua mt: Mt s cht c c chuyn hóa r i liên hp sunfo hoc glucuronic r i ào thi qua mt.
+ Qua hi th có th ào thi mt s ln cht c di dng khí hi.
+ Cht c có th còn c ào thi qua da, sa m.

$ng ào thi cht c rt có giá tr trong vic chn oán và iu tr nhi'm c ngh nghip.
Mt s hi, khí c có mùi làm cho ta phát hin thy có chúng ngay c khi n ng  n,m di mc cho phép
ca tiêu chun v sinh. Nhng sau mt thi gian ng)n, mt s s mt mùi khin ta không cm nhn c na
và d' dàng b nhi'm c (ví d% H2S). Mt s hi, khí c không có mùi và li không gây tác ng kích thích
vi ng hô hp. $ây là loi rt nguy him, bi l ta không th phát hin c b,ng trc giác ngay c khi
chúng vt quá tiêu chun v sinh cho phép.
1.3- Nng  và thi gian tip xúc
V nguyên t)c, tác hi ca hóa cht i vi c th ph% thuc vào lng hóa cht ã hp thu. Trong trng
hp hp thu qua ng hô hp, lng hp thu ph% thuc chính vào n ng  ca hóa cht trong không khí và
thi gian tip xúc. Thông thng, khi tip xúc trong thi gian ng)n nhng vi n ng  hóa cht cao có th gây
ra nhng nh hng cp tính (nhi'm c cp), trong khi ó tip xúc trong thi gian dài nhng vi n ng 
thp s xy ra hai xu hng: hoc là c th chu ng c, hoc là hóa cht c tích lu0 vi khi lng
ln hn,  li nh hng mãn tính.
1.4- nh hng kt hp ca các hóa cht
Hot ng ngh nghip thng không ch" tip xúc vi mt loi hóa cht. Hu nh cùng mt lúc, ngi lao
ng phi tip xúc vi hai hoc nhiu hóa cht khác nhau. nh hng kt hp khi tip xúc vi nhiu hóa cht
thng thiu thông tin. Mt khác, khi xâm nhp vào c th gia hai hay nhiu hóa cht có th kt hp vi
nhau to ra mt cht mi vi nhng c tính khác h/n và s có hi ti sc khe hn tác hi ca tng hóa
cht thành phn (c!ng có th là tác hi s gim [1]). Ch/ng hn nh khi hít phi tetra clorua cacbon (CCl4)
trong mt thi gian ng)n s không b nhi'm c nhng khi ã ung dù ch" mt lng nh ru etylic
(C2H5OH) thì s b ng c mnh có th s d#n ti t& vong.

5
Dù th nào i na c!ng nên tránh hoc gim ti mc thp nht vic tip xúc vi nhiu loi hóa cht ti ni
làm vic (Hình 4).

Hình 4: Tác hi kt hp ca hai hóa cht có th còn ln hn tng tác hi ca tng hóa cht thành phn.
* Ghi nh:
Tránh tip xúc cùng lúc vi nhiu hóa cht hóa cht. S kt hp gia các hóa
1.5- Tính mn cm ca ngi tip xúc

Có s khác nhau ln trong phn ng ca m+i ngi khi tip xúc vi hóa cht. Tip xúc vi cùng mt lng
trong cùng mt thi gian mt vài ngi b nh hng trm tr(ng, mt vài ngi b nh hng nh, có th có
mt s ngi nhìn bên ngoài không thy có biu hin gì.
Phn ng ca tng cá th ph% thuc vào la tui, gii tính và tình trng sc khe... Thí d%: tr1 em nhy cm
hn ngi ln; bào thai thng rt nhy cm vi hóa cht... Do ó vi m+i nguy c tim n, cn xác nh các
bin pháp cn tr(ng khác nhau vi các i tng c% th.
Câu hi tho lun
1. Ti ni bn ang làm vic, có nhóm ngi lao ng hoc ngi lao ng nào phi tip xúc vi nhiu loi
hóa cht trong cùng mt thi gian không? Nu có th hãy lit kê (di dng ngh, công vic)
2. Lp danh sách các hóa cht ã c s& d%ng.
3. Ni bn làm vic có nhng nhóm ngi lao ng nào c bit m#n cm vi hóa cht?
1.6- Các yu t làm tng nguy c ngi lao ng b nhim c
- Vi khí hu:
+Nhit  cao: làm tng kh nng bay hi ca cht c, tng tun hoàn, hô hp do ó làm tng kh nng hp
thu cht c.
+ $ m không khí tng: làm tng s phân gii ca mt s hóa cht vi nc, tng kh nng tích khí li 
niêm mc, làm gim thi c b,ng m hôi, do ó c!ng làm tng nguy c b nhi'm c.
- Lao ng th lc quá sc làm tng tun hoàn, hô hp và tng mc  nhi'm c.
- Ch  dinh d*ng không  hoc không cân i làm gim sc  kháng ca c th...
2. Tác hi ca hóa cht i vi c th con ngui

6
Nh ã gii thích  trên, nhng nh hng ca hóa cht có th là cp tính hoc mãn tính tùy thuc vào n ng
 và thi gian tip xúc. Hóa cht c!ng gây ra nhng phn ng khác nhau do kiu và dng tip xúc khác
nhau. Theo tính cht tác ng ca hóa cht trên c th con ngi có th phân loi theo các nhóm sau ây[2]:
- Kích thích gây khó chu.
- Gây d ng.
- Gây ngt.
- Gây mê và gây tê.
- Tác ng n h thng các c quan chc nng.

- Gây ung th.
- H bào thai.
- nh hng n các th h tng lai (t bin gien).
- Bnh b%i phi.
2.1- Kích thích
Tác ng kích thích ca hóa cht  ây có ngh.a là làm cho tình trng phn c th tip xúc vi hóa cht b
xu i. Các phn ca c th thng b tác ng này là da, m)t và ng hô hp.
a- Kích thích i vi da
Khi mt hóa cht tip xúc vi da, có th chúng s làm bin i các lp bo v khin cho da b khô, xù xì và
xót. Tình trng này c g(i là viêm da (hình 5). Có rt nhiu hóa cht gây viêm da.

Hình 5: Nhi'm hóa cht gây viêm da
b- Kích thích i vi m)t
Hóa cht nhi'm vào m)t có th gây tác ng t khó chu nh, tm thi ti thng tt lâu dài. Mc  thng
tt ph% thuc vào lng, c tính ca hóa cht và c các bin pháp cp cu. Các cht gây kích thích i vi
m)t thng là: axít, kim và các dung môi (hình 6).

7

Hình 6: Nhiu hóa cht có th gây kích thích i vi m)t
c- Kích thích i vi ng hô hp
Các cht hòa tan nh: amoniac, fomandehit, sunfur, axít và kim  dng mù sng, khí hoc hi khi tip xúc
vi ng hô hp trên (m!i và h(ng) s gây ra cm giác bng rát; chúng c hp thu vì s m t ca
ng m!i h(ng. C g)ng tránh hít phi hi hóa cht khi làm vic, c bit khi dùng các d%ng c% nh bình
phun, xt (hình 7). Mt vài cht kích thích nh sunfua ioxít, Clo và b%i than... tác ng d(c theo ng th
gây ra viêm ph qun, ôi khi gây tn thng trm tr(ng ng th và mô phi.
Các hóa cht ít tan trong nc s xâm nhp vào vùng trao i khí. Các cht này ít xut hin  ni làm vic
song nhng tn thng mà chúng gây ra i vi ngi lao ng thì rt nghiêm tr(ng. Phn ng ca hóa cht
vi mô phi gây ra phù phi (dch trong phi) và có th xut hin ngay lp tc hoc sau vài gi. Triu chng
b)t u vi vic rt khó chu trong phi, tip theo là ho, khó th, xanh tím và khc nhiu m. Các hóa cht

này thng là: $ioxít nit, ozon, photgen...

Hình 7: Khi phun xì cn chú ý tránh hít phi hi c
Câu hi tho lun:
1. Mô t cách nhn bit mt hóa cht gây kích thích  ni bn làm vic?
2. Cách dán nhãn chính xác mt hóa cht gây kích thích?
2.2- D ng
D ng có th xy ra khi c th tip xúc trc tip vi hóa cht. Ngi lao ng khi mi tip xúc có th không b
d ng, nhng nu tip xúc thng xuyên, ngay c vi lng nh thì c th thng s phn ng và da hoc
ng hô hp s b d ng.
a- D ng da