1
AN TOÀN V SINH LAO NG TRONG NGÀNH LIÊN QUAN N HÓA CHT.
Chng I - nh hng ca hóa cht
Ni dung:
- Tác hi ca hóa cht i vi sc khe con ngi
+ S c hi ca hoá cht
+ Tác hi ca hoá cht i vi c th ngi
- Nhng nguy c cháy n:
+ Cháy
+ N
I/ Tác hi ca hóa cht i vi sc khe con ngi
Trong nhng nm gn ây, vn c quan tâm ngày càng nhiu là nh hng ca hóa cht n sc khe
con ngi, c bit là ngi lao ng.
Nhiu hóa cht ã tng c coi là an toàn nhng nay ã c xác nh là có liên quan n bnh tt, t mn
nga nh n suy yu sc khe lâu dài và ung th. Do vy cn thit phi quan tâm ti tt c các hóa cht.
Chng này s gii thích hóa cht nh hng n sc khe con ngi nh th nào; cách nhn bit nhng
nguy c tim n, trên c s ó ra các bin pháp phòng chng phù hp bo v bn thân và nhng
ngi xung quanh; ng thi c!ng ch" ra các bc cn tin hành gim thiu các nguy c ó.
1. S c hi ca hóa cht
Các yu t quyt nh mc c hi ca hóa cht, bao g m c tính, c tính vt lí ca hóa cht, trng thái
tip xúc, ng xâm nhp vào c th và tính m#n cm ca cá nhân và tác hi tng hp ca các yu t này.
1.1- ng xâm nhp ca hóa cht vào c th con ngi
Hóa cht có th i vào c th con ngi theo 3 ng:
- $ng hô hp: khi hít th các hóa cht di dng khí, hi hay b%i.
- Hp th% qua da: khi hóa cht dây dính vào da.
- $ng tiêu hóa: do n, ung phi thc n hoc s& d%ng nhng d%ng c% n ã b nhi'm hóa cht.
a - Qua ng hô hp H thng hô hp bao g m ng hô hp trên (m!i, m m, h(ng); ng th (khí
qun, ph qun, cung phi) và vùng trao i khí (ph nang), ni ô xy t không khí vào máu và ioxit cacbon
t máu khuych tán vào không khí. (hình 1)
2
Hình 1: Không khí vào phi ti tn ph nang, ni ó xy ra s trao i gia oxy (O2) và cacbonic (CO2)
$i vi ngi lao ng trong công nghip, hít th là ng vào thông thng và nguy him nht nht. Vi
din tích b mt phi 90m2 mt ngi ln khe mnh; trong ó có 70 m2 là din tích tip xúc ca ph nang;
ngoài ra còn có mt mng li mao mch vi din tích 140 m2, dòng máu qua phi nhanh và nhiu to iu
kin d' dàng cho s hp thu qua ph nang vào mao mch ca các cht có trong không khí; và bình thng
mt ngi lao ng hít khong 8,5m3 không khí trong mt ca làm vic 8 gi. Vì vy, h thng hô hp thc s
là ng vào thun tin cho hóa cht.
Trong khi th, không khí có l#n hóa cht vào m!i hoc m m, qua h(ng, khí qun và cui cùng ti vùng trao
i khí, ti ó hóa cht l)ng (ng li hoc khuch tán qua thành mch vào máu.
Mt hóa cht khi l(t vào ng hô hp s kích thích màng nhy ca ng hô hp trên và ph qun- ây là
du hiu cho bit s hin din ca hóa cht. Sau ó, chúng s xâm nhp sâu vào phi gây tn thng phi
hoc lu hành trong máu.
Mc thâm nhp ca các ht b%i vào c th ph% thuc vào kích thc ht và tính tan ca chúng. Ch" nhng
ht nh (ng kính nh hn 1/7000 mm) mi ti c vùng trao i khí. Nhng ht b%i này s l)ng (ng
ó hoc khuch tán vào máu tùy theo tan ca hóa cht. Nhng ht b%i không hòa tan gn nh c loi
tr bi b phn làm sch ca phi. Nhng ht b%i ln hn s c lông m!i gi li hoc l)ng (ng d(c theo
khí, ph qun, cui cùng chúng s c chuyn ti h(ng và nut, ho, hay khc ra ngoài.
Hình 2: Hình nh bên trái cho bit khi bình dung dch ty nhn m thì hi c thoát ra. Hình nh bên phi
cho bit khi y kín bình s gim nguy tip xúc vi hi c.
Ghi nh:
Phi c bit chú ý các hóa cht dng hi, khói, b%i hoc khí bi chúng có th vào c th d' dàng qua
ng hô hp.
Câu hi tho lun:
1- Lp danh sách các hóa cht ni bn ang làm vic có th xâm nhp vào c th qua ng hô hp.
2- Mô t các bin pháp phòng i vi các hóa cht này mà c s ca bn ang áp d%ng.
b- Hp th hóa cht qua da
Mt trong nhng ng xâm nhp ca hóa cht vào c th là qua da. $ dày ca da cùng vi s m hôi
và t chc m* lp di da có tác d%ng nh mt hàng rào bo v chng li vic hóa cht xâm nhp vào c
th và gây các tn thng cho da.
Hóa cht dây dính trên da có th có các phn ng sau:
3
- Phn ng vi b mt ca da gây viêm da x phát;
- Xâm nhp qua da, kt hp vi t chc protein gây cm ng da.
- Xâm nhp qua da vào máu.
Nhng hóa cht có dung môi thm qua da hoc cht d' tan trong m* [1] (nh các dung môi hu c và phê
nol) d' dàng thâm nhp vào c th qua da. Nhng hóa cht này có th thm vào qun áo làm vic mà ngi
lao ng không bit. $iu kin làm vic nóng làm các l+ chân lông da m rng hn c!ng to iu kin cho
các hóa cht thâm nhp qua da nhanh hn. Khi da b tn thng do các vt xc hoc các bnh v da thì
nguy c b hóa cht thâm nhp vào c th qua da s tng lên.
Câu hi tho lun
1-Lp danh sách nhng hóa cht ni bn làm vic có th hp th% qua da.
2- Mô t các bin pháp phòng tránh s tip xúc ca da vi các hóa cht này mà c s ca bn ang áp d%ng.
c- Qua ng tiêu hóa
Do bt cn cht c dính trên môi, m m r i vô tình nut phi hoc n, ung, hút thuc trong khi bàn tay
dính hóa cht hoc dùng thc n và ung b nhi'm hóa cht là nhng nguyên nhân ch yu hóa cht
xâm nhp vào c th qua ng tiêu hóa (Hình 3).
[1] Các cht càng d' tan trong m* thì c tính cho h thn kinh càng cao. $ hòa tan trong m* c biu th
b,ng h s Owerton Mayer là t- s gia hòa tan ca mt cht trong m* so vi nc. Ví d% benzen có h
s 300 c hn ru etylic có h s là 2,5.
Hình 3: Tht nguy him khi n, ung hoc hút thuc ni làm vic có s& d%ng hóa cht. Thc n, ung có
th b nhi'm bn do tay bn hoc do hi hóa cht.
Ngoài ra, có mt s ht b%i t ng th l(t vào h(ng và sau ó theo nc b(t vào ng tiêu hóa.
H tiêu hóa bao g m thc qun, d dày, rut non và rut già. S hp th% thc n và các cht khác (g m c
hóa cht nguy him) ban u xy ra rut non.
Thông thng hóa cht hp th% qua ng tiêu hóa ít hn so vi 2 ng trên, hn na tính c s gim khi
qua ng tiêu hóa do tác ng ca dch d dày và dch t%y.
* Ghi nh:
Nu bn n hoc ung ti ni làm vic, bn có th a hóa cht nguy him vào c th qua h tiêu hóa bi
hóa cht có th nhi'm vào thc n hoc d%ng c% n nh bát, .a...
Câu hi tho lun
1- Lp danh sách nhng hóa cht ni bn làm vic có th xâm nhp vào c th qua h tiêu hóa.
4
2- Lit kê mt vài bin pháp n gin có th làm tránh nut phi hóa cht?
1.2- Loi hóa cht tip xúc
$c tính lý, hóa ca hóa cht quyt nh kh nng xâm nhp ca nó vào c th con ngi, ch/ng hn: các
hóa cht d' bay hi s có kh nng to ra trong không khí ti ni làm vic mt n ng cao; các cht càng d'
hòa tan trong dch th, m* và nc thì càng c...
Do các phn ng lý hóa ca cht c vi các h thng c quan tng ng mà có s phân b c bit cho
tng cht:
+ Hóa cht có tính in ly nh chì, bary, tp trung trong xng, bc vàng trong da hoc l)ng (ng trong
gan, thn di dng phc cht.
+ Các cht không in ly loi dung môi hu c tan trong m* tp trung trong các t chc giu m* nh h thn
kinh.
+ Các cht không in ly và không hòa tan trong các cht béo kh nng thm vào các t chc ca c th kém
hn và ph% thuc vào kích thc phân t& và n ng cht c.
Thông thng khi hóa cht vào c th tham gia các phn ng sinh hóa hay là quá trình bin i sinh h(c: oxy
hóa, kh& oxy, thy phân, liên hp. Quá trình này có th xy ra nhiu b phn và mô trong ó gan có vai trò
c bit quan tr(ng. Quá trình này thng c hiu là quá trình phá v* cu trúc hóa h(c và gii c, song có
th s to ra sn phm ph% hay các cht mi có hi hn các cht ban u.
Tùy thuc vào tính cht lý, hóa, sinh mà mt s hóa cht nguy him s c ào thi ra ngoài:
+ Qua rut : ch yu là các kim loi nng.
+ Qua mt: Mt s cht c c chuyn hóa r i liên hp sunfo hoc glucuronic r i ào thi qua mt.
+ Qua hi th có th ào thi mt s ln cht c di dng khí hi.
+ Cht c có th còn c ào thi qua da, sa m.
$ng ào thi cht c rt có giá tr trong vic chn oán và iu tr nhi'm c ngh nghip.
Mt s hi, khí c có mùi làm cho ta phát hin thy có chúng ngay c khi n ng n,m di mc cho phép
ca tiêu chun v sinh. Nhng sau mt thi gian ng)n, mt s s mt mùi khin ta không cm nhn c na
và d' dàng b nhi'm c (ví d% H2S). Mt s hi, khí c không có mùi và li không gây tác ng kích thích
vi ng hô hp. $ây là loi rt nguy him, bi l ta không th phát hin c b,ng trc giác ngay c khi
chúng vt quá tiêu chun v sinh cho phép.
1.3- Nng và thi gian tip xúc
V nguyên t)c, tác hi ca hóa cht i vi c th ph% thuc vào lng hóa cht ã hp thu. Trong trng
hp hp thu qua ng hô hp, lng hp thu ph% thuc chính vào n ng ca hóa cht trong không khí và
thi gian tip xúc. Thông thng, khi tip xúc trong thi gian ng)n nhng vi n ng hóa cht cao có th gây
ra nhng nh hng cp tính (nhi'm c cp), trong khi ó tip xúc trong thi gian dài nhng vi n ng
thp s xy ra hai xu hng: hoc là c th chu ng c, hoc là hóa cht c tích lu0 vi khi lng
ln hn, li nh hng mãn tính.
1.4- nh hng kt hp ca các hóa cht
Hot ng ngh nghip thng không ch" tip xúc vi mt loi hóa cht. Hu nh cùng mt lúc, ngi lao
ng phi tip xúc vi hai hoc nhiu hóa cht khác nhau. nh hng kt hp khi tip xúc vi nhiu hóa cht
thng thiu thông tin. Mt khác, khi xâm nhp vào c th gia hai hay nhiu hóa cht có th kt hp vi
nhau to ra mt cht mi vi nhng c tính khác h/n và s có hi ti sc khe hn tác hi ca tng hóa
cht thành phn (c!ng có th là tác hi s gim [1]). Ch/ng hn nh khi hít phi tetra clorua cacbon (CCl4)
trong mt thi gian ng)n s không b nhi'm c nhng khi ã ung dù ch" mt lng nh ru etylic
(C2H5OH) thì s b ng c mnh có th s d#n ti t& vong.
5
Dù th nào i na c!ng nên tránh hoc gim ti mc thp nht vic tip xúc vi nhiu loi hóa cht ti ni
làm vic (Hình 4).
Hình 4: Tác hi kt hp ca hai hóa cht có th còn ln hn tng tác hi ca tng hóa cht thành phn.
* Ghi nh:
Tránh tip xúc cùng lúc vi nhiu hóa cht hóa cht. S kt hp gia các hóa
1.5- Tính mn cm ca ngi tip xúc
Có s khác nhau ln trong phn ng ca m+i ngi khi tip xúc vi hóa cht. Tip xúc vi cùng mt lng
trong cùng mt thi gian mt vài ngi b nh hng trm tr(ng, mt vài ngi b nh hng nh, có th có
mt s ngi nhìn bên ngoài không thy có biu hin gì.
Phn ng ca tng cá th ph% thuc vào la tui, gii tính và tình trng sc khe... Thí d%: tr1 em nhy cm
hn ngi ln; bào thai thng rt nhy cm vi hóa cht... Do ó vi m+i nguy c tim n, cn xác nh các
bin pháp cn tr(ng khác nhau vi các i tng c% th.
Câu hi tho lun
1. Ti ni bn ang làm vic, có nhóm ngi lao ng hoc ngi lao ng nào phi tip xúc vi nhiu loi
hóa cht trong cùng mt thi gian không? Nu có th hãy lit kê (di dng ngh, công vic)
2. Lp danh sách các hóa cht ã c s& d%ng.
3. Ni bn làm vic có nhng nhóm ngi lao ng nào c bit m#n cm vi hóa cht?
1.6- Các yu t làm tng nguy c ngi lao ng b nhim c
- Vi khí hu:
+Nhit cao: làm tng kh nng bay hi ca cht c, tng tun hoàn, hô hp do ó làm tng kh nng hp
thu cht c.
+ $ m không khí tng: làm tng s phân gii ca mt s hóa cht vi nc, tng kh nng tích khí li
niêm mc, làm gim thi c b,ng m hôi, do ó c!ng làm tng nguy c b nhi'm c.
- Lao ng th lc quá sc làm tng tun hoàn, hô hp và tng mc nhi'm c.
- Ch dinh d*ng không hoc không cân i làm gim sc kháng ca c th...
2. Tác hi ca hóa cht i vi c th con ngui
6
Nh ã gii thích trên, nhng nh hng ca hóa cht có th là cp tính hoc mãn tính tùy thuc vào n ng
và thi gian tip xúc. Hóa cht c!ng gây ra nhng phn ng khác nhau do kiu và dng tip xúc khác
nhau. Theo tính cht tác ng ca hóa cht trên c th con ngi có th phân loi theo các nhóm sau ây[2]:
- Kích thích gây khó chu.
- Gây d ng.
- Gây ngt.
- Gây mê và gây tê.
- Tác ng n h thng các c quan chc nng.
- Gây ung th.
- H bào thai.
- nh hng n các th h tng lai (t bin gien).
- Bnh b%i phi.
2.1- Kích thích
Tác ng kích thích ca hóa cht ây có ngh.a là làm cho tình trng phn c th tip xúc vi hóa cht b
xu i. Các phn ca c th thng b tác ng này là da, m)t và ng hô hp.
a- Kích thích i vi da
Khi mt hóa cht tip xúc vi da, có th chúng s làm bin i các lp bo v khin cho da b khô, xù xì và
xót. Tình trng này c g(i là viêm da (hình 5). Có rt nhiu hóa cht gây viêm da.
Hình 5: Nhi'm hóa cht gây viêm da
b- Kích thích i vi m)t
Hóa cht nhi'm vào m)t có th gây tác ng t khó chu nh, tm thi ti thng tt lâu dài. Mc thng
tt ph% thuc vào lng, c tính ca hóa cht và c các bin pháp cp cu. Các cht gây kích thích i vi
m)t thng là: axít, kim và các dung môi (hình 6).
7
Hình 6: Nhiu hóa cht có th gây kích thích i vi m)t
c- Kích thích i vi ng hô hp
Các cht hòa tan nh: amoniac, fomandehit, sunfur, axít và kim dng mù sng, khí hoc hi khi tip xúc
vi ng hô hp trên (m!i và h(ng) s gây ra cm giác bng rát; chúng c hp thu vì s m t ca
ng m!i h(ng. C g)ng tránh hít phi hi hóa cht khi làm vic, c bit khi dùng các d%ng c% nh bình
phun, xt (hình 7). Mt vài cht kích thích nh sunfua ioxít, Clo và b%i than... tác ng d(c theo ng th
gây ra viêm ph qun, ôi khi gây tn thng trm tr(ng ng th và mô phi.
Các hóa cht ít tan trong nc s xâm nhp vào vùng trao i khí. Các cht này ít xut hin ni làm vic
song nhng tn thng mà chúng gây ra i vi ngi lao ng thì rt nghiêm tr(ng. Phn ng ca hóa cht
vi mô phi gây ra phù phi (dch trong phi) và có th xut hin ngay lp tc hoc sau vài gi. Triu chng
b)t u vi vic rt khó chu trong phi, tip theo là ho, khó th, xanh tím và khc nhiu m. Các hóa cht
này thng là: $ioxít nit, ozon, photgen...
Hình 7: Khi phun xì cn chú ý tránh hít phi hi c
Câu hi tho lun:
1. Mô t cách nhn bit mt hóa cht gây kích thích ni bn làm vic?
2. Cách dán nhãn chính xác mt hóa cht gây kích thích?
2.2- D ng
D ng có th xy ra khi c th tip xúc trc tip vi hóa cht. Ngi lao ng khi mi tip xúc có th không b
d ng, nhng nu tip xúc thng xuyên, ngay c vi lng nh thì c th thng s phn ng và da hoc
ng hô hp s b d ng.
a- D ng da