Bản chất cái đẹp trong “hình thái kinh tế - xã hội Cộng sản chủ nghĩa”

Website:

Email :

Tel : 0918.775.368
Bản chất cái đẹp trong “hình thái kinh tế - xã hội Cộng sản chủ nghĩa”
Cái đẹp là một phạm trù cơ bản, trung tâm của mỹ học. Nó không chỉ là
thước đo hoạt động của con người mà còn là cái chuẩn để chỉ phẩm chất con
ngưòi. C.Mác viết: “Súc vật chỉ nhào nặn vật chất theo thước đo và nhu cầu
giống loài của nó, còn con người thì có thể áp dụng thước đo thích dụng cho mọi
đối tượng, do đó con người cũng nhào nặn vật chất theo quy luật của cái đẹp”.
Như vậy, cái đẹp gắn bó với bản chất sáng tạo của con người, gắn với quá trình
hoàn thiện, hoàn mỹ của con người, gắn với sự tự sản sinh ra chính con người.
Xét về mặt lịch sử, từ xưa đến nay, quan niệm về cái đẹp được các nhà mỹ
học bàn luận rất nhiều, song chưa đi đến một quan điểm thống nhất. Các nhà mỹ
học đã xuất phát từ những cơ sở triết học khác nhau để định nghĩa về cái đẹp.
Đó là quan điểm duy vật hay duy tâm, trong đó còn thể hiện rõ quan điểm duy
vật biện chứng hay duy vật máy móc, duy tâm chủ quan hay duy tâm khách
quan.
Nếu như các nhà mỹ học Hy Lạp cổ đại giải thích cái đẹp trên quan điểm
vũ trụ luận, nghĩa là dựa vào những đặc tính tự nhiên của sự vật để vạch ra
những thuộc tính và những phẩm chất của cái đẹp thì các nhà mỹ học thời Trung
cổ phong kiến lại kéo cái đẹp lên chín tầng mây. Xuất phát từ triết học khắc kỷ
giả dối, từ sự phân chia thế giới thành cõi trần, cõi khổ, cõi tiên- cõi phật, họ
cho rằng cuộc đời không có cái đẹp. Từ đó, họ khuyên con người sớm tối cầu
kinh sám hối, rũ sạch bụi trần để khi chết đi sẽ được về nơi cực lạc. Đến thời
Phục hưng, con người đi tìm lại giá trị thực chất của cái đẹp- cái đẹp gắn liền
với cuộc sống thực tế. Đến thế kỉ XVII, cái đẹp gắn liền với việc đề cao nghĩa
vụ quốc gia nhưng khát vọng chân thành của con người vẫn không thể bị vùi
lấp.
Qua gần một thế kỷ hòa hoãn, giai cấp tư sản sau khi đã tích luỹ được đầy

đủ lực lượng liền quyết định làm cuộc cách mạng lật nhào ngôi vua giành quyền
thống trị. Xuất phát từ cuộc đấu tranh chống chế độ phong kiến chuyên chế, các
nhà mỹ học Khai sáng cũng tìm cách đối lập lại các quan niệm về cái đẹp của
1
Website:

Email :

Tel : 0918.775.368
thời Cổ Đại. Nếu các nhà mỹ học Cổ Đại không dám công khai thừa nhận cái
đẹp của tự nhiên thì các nhà mỹ học Khai sáng lại cho rằng vẻ đẹp trong sáng
đầy hòa điệu, hồn nhiên là vẻ đẹp lý tưởng của con người. Điđơrô viết: “Chỉ
những cái đẹp nào dựa trên sự liên hệ với những tạo vật của thiên nhiên thì mới
sống lâu”. Tuy vậy, họ vẫn chưa chỉ ra được bản chất duy nhất của cái đẹp ngay
trong các hình thái biểu hiện đa dạng của nó.
Bên cạnh đó, các nhà mỹ học Cổ Điển Đức( từ giữa thế kỷ XVII đến giữa
thế kỷ XIX), các hà mỹ học Dân chủ cách mạng Nga cùng một số dòng triết học
phương Đông cổ đại cũng đưa ra quan điểm về cái đẹp và bản chất của nó.
Kế thừa và phát triển những quan điểm trên, mỹ học Mác- Lênin đã đưa
ra quan điểm về cái đẹp và bản chất của nó. Mỹ học Mác- Lênin cho rằng cần
thiết phải khám phá cái đẹp một cách toàn diện từ các khía cạnh khác nhau như:
cái đẹp từ góc độ bản thể( khách quan)- chủ quan, cái đẹp trong tự nhiên và xã
hội, trong lịch sử cụ thể, trong sự vận dộng phát triển..vv..
Như vậy, cái đẹp là một hiện tượng thẩm mỹ vô cùng đa dạng, phức tạp.
Nó là lĩnh vực vừa có tính bản thể vừa có tính định hướng. Có tính bản thể là vì
đẹp có thể là một hiện tượng, sự vật hay một ý nghĩ, một hành vi, là tinh thần
hay vật chất…nó tồn tại như một chỉnh thể độc lập. Có tính dịnh hướng vì đẹp
còn là một chuẩn mực do con người xác định lý tưởng sống sao cho đạt tới
Chân- Thiện- Mỹ.
Đẹp là một lĩnh vực tinh thần, tình cảm. Đồng thời, nó còn là giá trị để

đánh giá thẩm dịnh bản thân con người. Đẹp vừa có tính khách quan, vừa có tính
chủ quan. Nó vừa được tạo thành bởi các kết cấu hài hoà- toàn vẹn tự thân, vừa
chiu sự đánh giá của chủ thể thẩm mỹ. Cái đẹp trong nghệ thuật là cái đẹp của
mọi cái đẹp( của cả tự nhiên lẫn xã hội), mà người nghệ sỹ đã kết tinh lại bằng
sáng tạo độc đáo của mình và đem nó cống hiến cho xã hội. Tiêu chí cơ bản để
đánh giá cái đẹp là Chân- Thiện - Mỹ, trong biểu hiện phong phú của nó qua
tính dân tộc, tính giai cấp và tính nhân loại.
Tóm lại, cái đẹp là phạm trù cơ bản và trung tâm của mỹ học dùng để chỉ
thực tại thẩm mỹ khách quan. Thực tại này chúng ta biết được nhờ hệ thống cảm
2
Website:

Email :

Tel : 0918.775.368
nhận phổ biến có tính xã hội sâu sắc. Dưới ánh sáng của lý tưởng thẩm mỹ chân
chính, hệ thống cảm nhận thẩm mỹ phản ánh lại thực tại đẹp. Đặc trưng ngôn
ngữ của sự phản ánh đó là hình tượng. Thành tựu cao nhất của sự phản ánh đó là
nghệ tuật. Cái đẹp bắt nguồn từ cái chân thật, cái tốt; nó tỏa chiếu bằng những
xung đột thẩm mỹ có sức cuốn hút, giúp cho con người định hướng đời sống
theo luật hoàn thiện, hoàn mỹ. Tác động của cái đẹp là một tác động có tính
thanh cao, hài hoà biện chứng, ở tự thân bên trong tâm hồn con người, bên trong
xã hội loài người.
Cái đẹp gắn với cuộc sống và hoạt động sáng tạo của con người, biểu hiện
ở nhiều khía cạnh, lĩnh vực tự nhiên và xã hội khác nhau. Bài viết này sẽ phân
tích, chứng minh bản chất cái đẹp trong hình thái kinh tế - xã hội Cộng sản chủ
nghĩa dựa trên sự đối sánh với các hình thái kinh tế xã hội trước đó.
Một trong những kết luận quan trọng được Mác rút ra từ quá trình nghiên
cứu về cái đẹp là tư tưởng cho rằng cái đẹp tất yếu nảy sinh trong tiến trình phát
triển của lịch sử. Quy luật của cái đẹp không nhất thành bất biến từ một hình

thức lao động, một hình thái xã hội nào. Cái đẹp có quy luật phổ biến từ thực
tiễn thẩm mỹ. Ở mỗi một hình thái kinh tế - xã hội, quy luật ấy có sự vận động
và biểu hiện khác nhau. Mác cho rằng: cái đẹp gắn liền với lao động, với năng
lực bản chất của con người. Vì thế, xã hội muốn phát huy cao độ cái đẹp trong
lao động sáng tạo của con người thì xã hội đó phải giải phóng được con người,
giải phóng xã hội, giải phóng dân tộc.
Trong hình thái Cộng sản chủ nghĩa, bản chất của cái đẹp thể hiện trên các
phương diện sau:
Trên lĩnh vực chính trị:
Trong hình thái kinh tế - xã hội tư bản chủ nghĩa, mâu thuẫn giai cấp, mâu
thuẫn dân tộc trở nên vô cùng gay gắt. Quyền lực kinh tế, chính trị thâu tóm
trong tay giai cấp tư sản. Nhân dân lao động mà tiêu biểu là giai cấp công nhân
và nông dân không có chính quyền trong tay và bị đàn áp, khủng bố nặng nề.
Trong một xã hội mà trong đó quyền tự do dân chủ, quyền hưởng thụ không
được phát huy thì không thể tồn tại cái đẹp đích thực và hạn chế sự phát triển,
3
Website:

Email :

Tel : 0918.775.368
mở rộng của cái đẹp. Vì vây, Mác cho rằng cơ sở kinh tế, chính trị, xã hội của
chế độ tư bản chủ nghĩa có ảnh hưởng rất tai hại với cái đẹp, đặc biệt là nghệ
thuật và chính cách mạng xã hội chủ nghĩa là cứu cánh cho nghệ thuật, cho cái
đẹp bằng cách cải tạo các mối quan hệ xã hội. Từ đó, cách mạng xã hội chủ
nghĩa tạo ra khả năng vô tận cho nền văn hóa nghệ thuật của nhân loại phát triển
tiến bộ không ngừng.
Cách mạng xã hội chủ nghĩa là cuộc cách mạng nhằm thay thế chế độ tư
bản chủ nghĩa lỗi thời bằng chế độ xã hội chủ nghĩa khi những điều kiện vật chất
và tinh thần cho sự thay đổi đó đã ở mức độ nhất định và khi tình thế cách mạng

đã hình thành. Cách mạng xã hội chủ nghĩa là một quá trình chuyển biến cách
mạng toàn diện, triệt để, lâu dài. Quá trình này bắt đầu từ khi giai cấp công nhân
thông qua chính đảng của nó là Đảng cộng sản lãnh đạo các tầng lớp nhân dân
lao động và các lực lượng tiến bộ dùng sức mạnh lật đổ ách thống tri của giai
cấp tư sản, giành chính quyền, thành lập chính quyền mới, cải tạo xã hội cũ, xây
dựng xã hội mới.
Giai cấp công nhân là giai cấp có sứ mệnh lịch sử trong việc thực hiện
cuộc cách mạng này. Đây là những người lao động trực tiếp hay gián tiếp vận
hành các công cụ sản xuất có tính chất công nghiệp ngày càng hiện đại và xã hội
hoá cao. Đây cũng là những người lao động không có tư liệu sản suất, phải bán
sức lao động cho nhà tư bản và bị nhà tư bản bóc lột về giá trị thặng dư. Giai cấp
công nhân là giai cấp đại diện cho sự tiến bộ về chính trị, kinh tế, văn hoá và
khoa học kĩ thuật nhưng lại là giai cấp bị bóc lột thậm tệ nhất. Sứ mệnh lịch sử
của giai cấp công nhân là xóa bỏ chế độ người bóc lột người, giải phóng giai cấp
công nhân, nhân dân lao động và toàn thể nhân loại khỏi mọi sự áp bức bóc lột
nghèo nàn, lạc hậu, xây dựng xã hội cộng sản chủ nghĩa. Lênin đã chỉ ra rằng:
sau khi giành được chính quyền, “giai cấp công nhân phải trở thành một dân
tộc” - tức là phải đại diện đấu tranh cho quyền lợi của mọi tầng lớp nhân dân lao
động trong xã hội và trên toàn thế giới.
Cách mạng xã hội chủ nghĩa thắng lợi, thành lập chế độ cộng sản chủ
nghĩa, chính quyền thuộc về tay nhân dan lao động. C.Mác đã chỉ ra rằng: trong
4
Website:

Email :

Tel : 0918.775.368
xã hội xã hội chủ nghĩa cái đẹp nói chung và nghệ thuật nói riêng mới phát triển
rực rỡ và đạt được sự phồn vinh nhất. Bởi xã hội đó không còn tình trạng người
bóc lột người và do vậy nó bảo đảm sự tự do cho các cá nhân trong mọi hoạt

động sáng tạo.
Khi nghiên cứu hình thái kinh tế xã hội cộng sản chủ nghĩa, Mác và
Ăngghen khẳng định: hình thái kinh tế xã hội cộng sản chủ nghĩa phát triển từ
thấp lên cao, từ giai đoạn xã hội chủ nghĩa lên giai đoạn cộng sản chủ nghĩa.
Giữa xã hội tư bản chủ nghĩa và xã hội xã hội chủ nghĩa có một thời kì quá độ từ
xã hội này sang xã hội kia. Vì thế, thời kì quá độ là thời kì cải biến cách mạng.
Một trong số những đặc trưng quan trọng nhất của Chủ nghĩa xã hội là:
đây là một chế độ giải phóng con người khỏi áp bức, bóc lột, thể hiện sự bình
đẳng xã hội, tạo điều kiện cho con người phát triển toàn diện. Mục tiêu cao nhất
của chủ nghĩa xã hội là giải phóng con người khỏi mọi áp bức bóc lột kinh tế và
nô dịch về tinh thần. Nhờ xóa bỏ chế độ tư hữu tư nhân về tư liệu sản xuất cơ
bản khi lực lượng sản xuất đã phát triển tới mức cho phép thể hiện được sự xoá
bỏ đó. Do vây, xóa bỏ đối kháng giai cấp, chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng
sản đã loại bỏ được tai họa lớn nhất của loài người. Đó là tình trạng người bóc
lột người, tình trạng nô dịch và áp bức dân tộc, thể hiện được công bằng, bình
đẳng xã hội, trước hết là bình đẳng về chính trị, xã hội cho con người. Chủ nghĩa
xã hội tạo ra sự bình dẳng giữa nam và nữ, thể hiện mối quan hệ bình đẳng hữu
nghị giữa các dân tộc. Trên cơ sở cải biến xã hội lịch sử về mặt chính trị, xã hội
xã hội chủ nghĩa tạo diều kiện cho sự phát triển tự do dân chủ của con người,
giải phóng các lực lượng xã hội.
Trên từng giai đoạn đi lên của nó, hình thái chủ nghĩa cộng sản đã tạo
điều kiện giải phóng con người và xã hội, đem lại sự bình đẳng và quyền lợi
chính đáng cho người lao động mà từ lâu đã bị tước đoạt. Nhờ thế, các hoạt
động lao động sáng tạo các sản phẩm thẩm mỹ của con người được thúc đẩy.
Công cụ thực hiện sự cải biến đó là Nhà nước xã hội chủ nghĩa. Đó là nhà nước
kiểu mới, thể hiện sâu sắc bản chất giai cấp công nhân - đại diện cho lợi ích,
quyền lực và ý chí của nhân dân lao động. Chức năng giai cấp của nhà nước vô
5
Website:

Email :

Tel : 0918.775.368
sản được thể hiện bằng cả việc thể hiện có hiệu quả công tác tổ chức, xây dựng
toàn diện xã hội mới, sử dụng những công cụ bạo lực đã có trong tay để đập tan
sự phản kháng của kẻ thù giai cấp chống lại công cuộc tổ chức xây dựng đó.
Như mọi loại hình dân chủ khác, dân chủ vô sản theo V.I. Lênin không
phải là chế độ dân chủ cho tất cả mọi người. Nó chỉ là dân chủ với quần chúng
nhân dân lao động và bị bóc lột. Dân chủ vô sản là chế độ dân chủ vì lợi ích đa
số: dân chủ trong chủ nghĩa xã hội bao quát trên tất cả các mặt của đời sống xã
hội. Dân chủ vô sản loại bỏ quyền dân chủ của tất cả các giai cấp là đối tượng
của chuyên chính vô sản, nó đưa quảng đại quần chúng nhân dân lên địa vị của
người chủ chân chính của xã hội. Như vậy, dân chủ vô sản là thứ dân chủ gấp
triệu lần dân chủ tư sản.
Với tư cách là đỉnh cao trong tiến bộ lịch sử tiến hoá của dân chủ, dân chủ
xã hội chủ nghĩa mà nội hàm cơ bản của nó là toàn bộ quyền lực thuộc về nhân
dân, nhân dân thực sự là người chủ trên tất cả các lĩnh vực đời sống xã hội. Nó
kết tinh trong mình toàn bộ giá trị dân chủ đạt được trong lịch sử và nảy sinh
những giá trị dân chủ về chất. Ở đây, dân chủ trở thành giá trị phổ biến của xã
hội, thâm nhập vào mọi quan hệ chính trị - xã hội, mọi lĩnh vực đời sống, bao
quát mọi góc độ trong sự tồn tại của con người mà định hướng cơ bản của nó là
“xóa bỏ giai cấp” (Lênin), tạo đầy đủ điều kiện cho sự giải phóng con người để
“sự phát triển tự do của mỗi người là điều kiện cho sự phát triển tự do của tất cả
mọi người” (C.Mác và Ăngghen) không còn chỉ là khẩu hiện. Tuy vậy, dân chủ
xã hội chủ nghĩa cũng kiên quyết đấu tranh chống lại những hành vi đi ngược lại
tiến trình phát triển của bản thân nó.
Trong giai đoạn đầu của hình thái kinh tế xã hội cộng sản chủ nghĩa, Nhà
nước xã hội chủ nghĩa phát huy vai trò tích cực của mình trong việc nắm chính
quyền, đem lai quyền dân chủ cho nhân dân và định hướng phát triển. Sau đó,
giai cấp và Nhà nước sẽ tiêu vong - Đấy chính là mục tiêu của chủ nghĩa cộng

sản.
Như vậy, trong chủ nghĩa cộng sản, lần đầu tiên trong lịch sử giai cấp sẽ
không còn tồn tại. cùng với đó, những mâu thuẫn, bóc lột giai cấp kìm hãm sự
6
Website:

Email :

Tel : 0918.775.368
phát triển của lao động sáng tạo, của cái mới, cái tiến bộ sẽ bị xoá bỏ. Con người
được tự do về chính trị dẫn đến sẽ tự do về tinh thần để tích cực tham gia sáng
tạo cái đẹp.
Trên lĩnh vực kinh tế:
Mác cho rằng: cái đẹp gắn liền với lao động, với năng lực bản chất của
con người. Trong một xã hội mà ở đó lao động bị tha hóa, cái đẹp sẽ không có
điều kiện để phát triển. Trong “ Bản thảo kinh tế - triết học năm 1844”, Mác
viết: “ Theo những quy luật mà kinh tế chính trị học đề ra thì sự tha hóa của
công nhân trong vật phẩm của mình biểu hiện như sau: Công nhân càng sản xuất
nhiều thì anh ta có thể tiêu dùng càng ít; anh ta tạo ra càng nhiều giá trị thì bản
thân anh ta càng bị mất giá trị, càng bị mất phẩm cách; sản phẩm của anh ta tạo
dáng càng đẹp thì anh ta càng què quặt ; vật do anh ta tạo ra càng văn minh thì
bản thân anh ta càng giống với người dã man…Lao động sản xuất ra những vật
phẩm kì diệu cho những người giàu, nhưng chính nó lại sản xuất ra sự bần cùng
hoá công nhân. Nó tạo ra lâu đài, nhưng cũng tạo ra cả những nhà ổ chuột cho
công nhân. Nó sáng tạo ra cái đẹp, nhưng cũng làm què quặt công nhân”.
Theo Mác, quy luật vận động cơ bản của cái đẹp phải gắn liền với lao
động tự do. Trước khi chủ nghĩa tư bản xuất hiện, trong các xã hội tiền tư bản,
mặc dầu năng suất lao động còn thấp, các cá nhân và xã hội chưa có sự phát
triển tự do và đầy đủ…nhưng ở những hình thái đó nền sản xuất xã hội đã lệ
thuộc vào lao động của con người như là mục đích. Bản thân người lao động là

chủ nhân của những điều kiện hiện thực của mình, cho nên lao động và sản
phẩm của lao động đã đem lại một sự thoả mãn thẩm mỹ nhất định cho họ. Như
vậy, nhờ sự tự do, dù ít nhiều còn mang tính chất cục bộ hoặc bị hạn chế về
phương diện lịch sử, chẳng hạn như còn ở trong trạng thái sản xuất thủ công, thì
những hứng thú, cảm giác của con người về cái đẹp vẫn xuất hiện, bởi vì nhân tố
lao động thể chất và lao động trí óc được kết hợp tự do. Theo Mác, cơ sở xã hội
để phát triển cái đẹp ở thời kỳ Cổ đại và Phục hưng là sự thống nhất bước đầu
giữa người lao động và điều kiện lao động. Và do vậy, có thể nói rằng, ở đâu có
7