Sổ tay sơ cấp cứu

1
MỤC LỤC
Lời cảm ơn 2
Lời giới thiệu 5
Sơ cấp cứu là gì? 7
1. Hãy tự bảo vệ bản thân và mọi người 8
2. Bộ dụng cụ sơ cấp cứu y tế tại nhà. 10
3. Sơ cấp cứu bằng hà hơi thổi ngạt. 11
4. Phương pháp hồi sức ép tim ngoài
lồng ngực 15
5. Chảy máu 16
6. Bỏng 18
7. Gãy xương. 21
8. Sốc 25
9. Mất nước 26
10. Rắn cắn 29
11. Bệnh lao và việc khám bác sĩ. 31
Tầm quan trọng của việc đi khám
thường xuyên 33
2
LỜI CẢM ƠN
Cuốn sổ tay “Sơ cấp cứu” được biên soạn
nhằm mục đích phổ biến rộng rãi những kiến thức
cơ bản về sơ cấp cứu tới cộng đồng tại hai bản
Chiềng Chung và Chiềng Khoang, thị trấn Tuần
Giáo, huyện Tuần Giáo, tỉnh Điện Biên.
Thay mặt Trung tâm Phát triển Nông thôn
Bền vững (SRD), là đơn vị điều phối việc biên
soạn cuốn sách, chúng tôi xin gửi lời cảm ơn tới:
• Ban quản lý Dự án VM035 huyện Tuần
Giáo, tỉnh Điện Biên đã hợp tác chặt chẽ để cuốn

sách có được sự hỗ trợ kỹ thuật và thu thập thông
tin ở mức cao nhất;
• Người dân địa phương tham gia vào các
cuộc tham vấn cộng đồng tại hai bản Chiềng
Chung và bản Chiềng Khoang đã cung cấp thông
tin để hoàn thiện cuốn cẩm nang này;
3
• Bà Stephanie Higgs, tác giả xây dựng cuốn
sổ tay này với sự góp ý, chỉnh sửa và dịch cuốn
sổ tay này từ tiếng Anh sang tiếng Việt của Ông
Nguyễn Văn Nhuận - Cán bộ Chương trình SRD;
• Ông Lò Văn Nhân - Trưởng phòng Y tế
huyện Tuần Giáo, Ông Nguyễn Xuân Bình - Phó
Giám đốc Trung tâm Y tế huyện Tuần Giáo, và
Ông Lò Văn Hồng - Trưởng trạm Y tế thị trấn Tuần
Giáo đã dành thời gian cung cấp những thông tin
và ý kiến phản hồi vô cùng quan trọng trong việc
xây dựng cuốn sổ tay này;
• Bà Christian McCuaig vì đã dành thời gian
quý giá trong việc thiết kế các hình ảnh trong
cuốn sổ tay này;
• Bà Phạm Thị Bích Ngọc - Trưởng phòng
Biến đổi Khí hậu SRD và Bà Nguyễn Thị Phương
Nga - Cán bộ Chương trình SRD đã góp ý, phản
biện để giúp các nội dung trong cuốn sách cô
đọng, thân thiện hơn với người đọc.
4
Cuối cùng, chúng tôi xin được gửi lời cảm ơn
trân trọng tới tổ chức Caritas Australia, cơ quan
tài trợ của dự án.

Mặc dù đã có rất nhiều cố gắng trong việc
xây dựng cuốn sổ tay này, chúng tôi vẫn không
thể tránh khỏi những thiếu sót trong quá trình
biên soạn. Rất mong nhận được các ý kiến đóng
góp của các chuyên gia về sơ cấp cứu để tiếp tục
bổ sung và hoàn thiện cuốn sổ tay này.
Kính thư.
Giám đốc Trung tâm
Phát triển Nông thôn Bền vững (SRD)
Vũ Thị Bích Hợp
5
LỜI GIỚI THIỆU
Cuốn Sổ tay Sơ cấp cứu là một phần trong
số những hoạt động của Dự án VM035 “Hỗ trợ
cộng đồng dân tộc Thái thích ứng với những
thay đổi ở vùng ven đô” tại hai bản Chiềng
Chung và Chiềng Khoang, thị trấn Tuần Giáo,
huyện Tuần Giáo, tỉnh Điện Biên được thực hiện
từ tháng 7/2011 đến tháng 6/2013. Với các hoạt
động khác nhau, đa dạng về phương pháp tập
huấn, hỗ trợ phát triển sinh kế, hướng dẫn và
chăm sóc cải thiện điều kiện sống của người
Thái tại địa phương về nước sạch và vệ sinh môi
trường, xây dựng và bồi đắp các kỹ năng sống,
chăm sóc người có HIV/AIDS, dự án đã tiến hành
hàng loạt các hoạt động tập huấn kỹ năng sinh kế
khác nhau, hỗ trợ nâng cấp cơ sở hạ tầng thông
qua việc xây dựng công trình nước sinh hoạt bản,
xây dựng nhà tiêu hợp vệ sinh, nâng cấp đường
6

liên thôn, và xây dựng hai nhà văn hóa cộng đồng
bản. Cuộc sống của người Thái hai bản Chiềng
Chung và Chiềng Khoang đã được cải thiện và
thay đổi một cách tích cực.
Nội dung sổ tay được xây dựng với sự tham
vấn của những người tham gia từ hai bản Chiềng
Chung và Chiềng Khoang, Phòng Y tế huyện,
Trung tâm Y tế huyện Tuần Giáo, và Trạm Y tế thị
trấn Tuần Giáo. Mục đích của cuốn sổ tay này là
giới thiệu cho người dân địa phương các thông tin
về sơ cấp cứu, phòng ngừa tai nạn và làm cách
nào để xử lý các trường hợp cấp cứu khẩn cấp nhỏ
có thể xử lý khả thi tại hộ gia đình và cộng đồng.
Xin trân trọng giới thiệu cùng bạn đọc./.
Stephanie Higgs Nguyễn Văn Nhuận
Trung tâm Phát triển Nông thôn Bền vững (SRD)
7
Sơ cấp cứu là gì?
Sơ cấp cứu là những trợ giúp hay chữa trị
ngay lúc ban đầu cho nạn nhân bị bất cứ chấn
thương, sự cố hay bị một căn bệnh đột ngột nào
đó trước khi có xe cấp cứu, bác sĩ, hoặc người có
chuyên môn đến chữa trị.
Việc sơ cấp cứu đó là vô cùng cần thiết bởi
vì thời gian chờ đợi bác sĩ hay những người cấp
cứu đến có thể khiến nạn nhân lâm vào tình trạng
nguy hiểm hay không thể cứu được nữa cho dù
được đưa đến bệnh viện.
8
1. Hãy tự bảo vệ bạn và mọi người

Giảm sự lây truyền của bệnh tật khi đau ốm
bằng cách:
• Đối với phương pháp sơ cấp cứu hà hơi
thổi ngạt (Tiếp xúc giữa miệng người sơ cứu và
miệng nạn nhân): hãy sử dụng một miếng chắn
làm bằng tấm vải hoặc giấy bóng plastic che lên
miệng nạn nhân để đảm bảo không có sự tiếp
xúc giữa người sơ cấp cứu và nạn nhân.
• Đừng để ho và hắt hơi tùy tiện, hãy ho và
hắt hơi vào khuỷu tay của bạn sau đó rửa tay của
bạn khi có thể.
• Đừng chạm vào máu của nạn nhân (khi
giúp họ hãy cầm vật làm bằng gỗ hoặc bằng
nhựa để tránh tiếp xúc trực tiếp).
• Đừng để bất kỳ vật gì không sạch hoặc
không hợp vệ sinh lên vết thương hở (vết cắt hay
vết bỏng).
9
• Hãy thường xuyên rửa tay bằng nước ấm
và xà phòng (đặc biệt là khi bạn bị ốm hoặc ai đó
trong nhà bạn bị ốm).
10
2. Bộ dụng cụ sơ cấp cứu tại nhà
Một số đồ dùng sơ cấp cứu bạn nên có:
• Dụng cụ làm bằng plastic để làm các
tấm chắn.
• Găng tay.
• Gạc, vải sạch.
• Kéo và băng y tế (băng không thấm nước).
• Đường, muối, nước sạch (nước đóng chai).

• Gậy hoặc que nẹp chắc chắn.
• Xà phòng.
Việc chuẩn bị cho trường hợp khẩn cấp là
rất quan trọng bởi vì bạn có thể giảm thiểu rủi ro
xảy ra.
11
3. Sơ cấp cứu bằng hà hơi thổi ngạt
Hà hơi thổi ngạt được dùng khi nạn nhân bị
ngừng thở.
Các nguyên nhân thông thường làm ngừng
thở là:
○ Có một vật tắc trong họng.
○ Lưỡi hoặc đờm đặc chẹn lấy họng của
người bất tỉnh.
○ Bị đuối nước, tắc thở vì khói hoặc ngộ độc.
○ Bị đánh mạnh vào đầu hay ngực.
○ Một cơn đau tim.
Một người khi đã ngừng thở chỉ sống thêm
được 04 phút, vì vậy hãy:
1. Nhanh chóng lấy vật mắc trong miệng
hoặc họng nạn nhân ra. Kéo lưỡi ra phía trước,
nếu có đờm vướng trong họng, gắng lấy đờm ra
thật nhanh.
2. Đặt người bị nạn nằm ngửa mặt lên, lật ngửa
đầu về phía lưng, kéo hàm người bị nạn ra trước.
12
3. Lấy ngón tay bóp chặt hai lỗ mũi người bị
nạn, mở rộng miệng người bị nạn, đặt vải hoặc
tấm plastic vào miệng bệnh nhân, rồi áp sát
miệng bạn vào miệng người bị nạn và thổi mạnh

vào phổi làm ngực người bị nạn phồng lên. Nghỉ
để cho không khí dồn trở lại rồi lại thổi tiếp. Một
phút thực hiện 15 lần. Với trẻ sơ sinh, thổi nhẹ
nhàng hơn với 25 lần mỗi phút.
Hãy tiếp tục hà hơi thổi ngạt cho đến khi
người bị nạn tự thở được hoặc khi chắc chắn
người bị nạn đã chết. Đôi khi phải tiếp tục làm
như vậy hàng giờ hoặc lâu hơn nữa.
13
4. Phương pháp hồi sức ép tim ngoài lồng ngực
• Lưu thông, tuần hoàn, thở.
• Áp dụng với những người ngừng thở.
1. Hãy đảm bảo chắc chắn rằng họ không
ngủ - hãy kiểm tra trạng thái và ý thức của họ.
2. Bắt đầu ép tim ngoài lồng ngực.
a) Ép tim 30 lần với độ sâu 5 cm ở người lớn,
tập trung ở giữa ngực, giữa núm vú.
b) Ép tim 30 lần với độ sâu bằng 1/3 độ sâu
ngực của đứa trẻ, tập trung ở giữa ngực, giữa núm
vú đối với trẻ em.
c) Đặt một bàn tay lên một bàn tay khác
(lòng bàn tay của một bàn tay đặt trên đầu của
bàn tay khác), có thể xen kẽ các ngón tay của
bạn hoặc giữ cổ tay của bàn tay dưới (bằng bàn
tay trên và ép xuống một cách nhanh chóng và
mạnh mẽ trên ngực bằng cách sử dụng lòng bàn
tay của bạn như là điểm áp lực).
3. Hãy đảm bảo nạn nhân có một đường thở
thẳng (nghiêng đầu và nâng cằm).
14

4. Sơ cấp cứu bằng cách hà hơi thổi ngạt
a) Hãy đảm bảo bạn có một vật để che chắn
(vật che chắn bằng giấy bóng hoặc băng gạc/tấm
vải) trước khi bạn tiếp xúc với nạn nhân nếu bạn
không có vật để che chắn, thì bạn không nên tiến
hành bằng phương pháp hà hơi thổi ngạt.
b) Đặt tấm che chắn lên miệng của nạn nhân.
c) Bóp chặt mũi.
d) Che miệng nạn nhân bằng một tấm chắn
ở giữa miệng để tránh tiếp xúc với miệng của bạn.
e) 2 hơi thở chậm.
1. Lặp lại từ bước 2 đến bước 4 cho đến khi
có được sự giúp đỡ y tế hoặc nạn nhân tỉnh táo
và thở được.
15
2. Nếu nạn nhân bị nôn, vần nạn nhân
nghiêng về một phía
a) Gập đầu gối nạn nhân gần phía người sơ
cấp cứu lên và nhấc một cánh tay nạn nhân lên
và vần nạn nhân ra phía xa bạn.
b) Sử dụng túi bóng để nạn nhân nôn vào.
c) Nếu nạn nhân ngừng nôn mửa nhưng vẫn
không thở, thì vần nạn nhân trở về vị trí sơ cấp
cứu ban đầu và tiếp tục làm từ bước 2 đến bước 4.
d) Nếu nạn nhân ngừng nôn và đang thở,
đặt nạn nhân ở vị trí sơ cấp cứu ban đầu và ở bên
cạnh nạn nhân.
16
5. Chảy máu
Nếu bạn chảy máu thì đừng chạm vào máu

của người khác, luôn luôn sử dụng găng tay hoặc
một vật che chắn bằng plastic.
• Nếu họ có thể tự sơ cấp cứu được, hãy để
họ tự rửa vết thương và tự băng bó vết thương.
1. Rửa vết thương bằng nước ấm và xà phòng.
a) Bạn muốn chắc chắn rằng không có các
hạt bụi nhỏ nào trong vết thương, thì hãy sử dụng
bất cứ cái gì có thể làm cho vết thương không bị
dính vết bẩn.
b) Nếu có một vật gì đó lớn ở trong vết thương
hoặc một vật gì đó vẫn bị mắc kẹt ở trong vết da
(dao, kim loại, que gỗ nhỏ, v.v…) ĐỪNG LẤY VẬT
ĐÓ RA, hãy băng xung quanh vết thương và tìm
kiếm sự chăm sóc y tế ngay lập tức.
1. Băng bó vết thương bằng băng gạc sạch
và buộc chặt để cầm máu.
2. Để cầm máu hãy nhớ thư giãn, và làm
chậm nhịp tim đập, nâng cao (nâng cao vết
17
thương cao hơn tim nếu có thể), băng bó trực tiếp
vết thương bằng băng gạc.
3. Nếu vết thương chảy máu qua các băng,
thì hãy quấn thêm băng gạc ở trên.
4. Nếu bạn không thể tiếp cận được với các
vật liệu cần thiết để xử lý vết thương, hãy thực
hiện từ bước 3 đến bước 4 ngay lập tức với bất kỳ
vật liệu băng bó nào sẵn có, sau đó thực hiện từ
bước 1 đến bước 4 ngay khi có được các vật liệu
thích hợp để sơ cứu.
18

6. Bỏng (phỏng)
Phần lớn các vết bỏng có thể đề phòng
được, đặc biệt chú ý với trẻ em như sau:
• Không nên để trẻ em đến gần lửa, thùng vôi.
• Để đèn và điện ngoài tầm tay của trẻ.
• Không để trẻ em tiếp xúc với xăng dầu.
• Không cho trẻ rót nước sôi vào phích.
Nguyên tắc: Không chạm vào vết thương
của nạn nhân, hãy luôn sử dụng găng tay hoặc
một vật nào đó che chắn.
Nếu người bị bỏng có khả năng rửa vết
thương, hãy để họ tự rửa và băng bó vết thương.
1. Rửa sạch hoặc ngâm trong nước hoặc
băng bó vết thương bằng nước mát và sạch nếu
bạn muốn làm mát da và ngăn chặn vết thương
tiếp tục tái diễn.
2. Quấn lỏng vết thương bằng một băng vô
trùng (không phải băng có lông tơ, không phải
băng có thể dính vào vết thương).
19
3. Không sử dụng thuốc mỡ, trứng, kem,
dầu, bơ hay bất cứ vật gì băng lên vết thương.
4. Đừng bóc lớp da bỏng rộp.
Bỏng độ 1: Không gây rộp da, chỉ thấy da đỏ
và rát. Cần ngâm nước lạnh sạch ngay tức khắc.
Bỏng độ 2: Có rộp da. Nếu chỗ rộp không
bị vỡ, không được chọc thủng vì sẽ dễ bị nhiễm
trùng và lâu khỏi. Nếu chỗ rộp tự vỡ, rửa nhẹ bằng
xà phòng và nước đun sôi để nguội, có thể bôi ít
thuốc mỡ kháng sinh và băng gạc sạch. Nếu vết

bỏng lớn cần chuyển nạn nhân tới bệnh viện.
Bỏng độ 3: Bỏng sâu phá hủy da và trơ thịt,
cần làm theo các bước từ 1-4 và đưa ngay nạn
nhân đến bệnh viện.
Bỏng nặng nên cho người bị nạn uống nhiều
nước, đắp nước muối loãng vào vết thương (sử
dụng nước muối sinh lý 9%).
Bỏng quanh các khớp: Cần đặt những
miếng đệm bằng gạc trên có phết (bôi) va-dơ-lin
ở giữa các bề mặt bị bỏng để tránh chúng dính lại
20
với nhau khi khỏi. Các khớp phải được kéo thẳng
hoàn toàn nhiều lần mỗi ngày trong thời gian bình
phục, tránh tạo sẹo cứng làm giới hạn cử động.
5. Nếu có bất cứ hiện tượng nào xảy ra sau
đây thì hãy đến ngay cơ sở y tế để được cứu chữa:
a) Vết thương lớn hơn lòng bàn tay của bạn.
b) Xuất hiện vết bỏng cháy đen (trông giống
như than củi).
c) Xuất hiện da khô và màu trắng, hoặc
d) Nạn nhân bị sốc, khó thở, có biểu hiện
mất dịch nặng.
21
7. Gãy xương
Khi một cái xương bị gãy thì điều quan trọng
nhất là giữ cho xương gãy ở tư thế bất động
để tránh khỏi thương tổn thêm phần mềm, tổn
thương các mạch máu hoặc tăng mức độ nặng nề
di lệch của hai đầu xương đã gãy. Vì vậy, việc cố
định xương và cầm máu là rất quan trọng.

Thông thường khi bị gãy, hai đầu xương sẽ
chệch nhau làm chỗ gãy bị phồng lên, chi bị gãy
rút ngắn lại do cơ bị co. Trước khi nẹp, bó thì cần
nắn lại để xương ở tư thế bình thường, hai đầu
xương thẳng.
Gãy xương kín là hiện tượng gãy xương mà
chỗ gãy bầm tím, biến dạn, không cử động được,
ấn nhẹ vào rất đau và đau ở chính chỗ gãy, có thể
sờ thấy một số xương vụn lạo xạo ở dưới.
Gãy xương hở: là hiện tượng xương bị gãy
và có lỗ thông từ ổ gãy ra bên ngoài; có nguy cơ
mất máu và nhiểm trùng lớn, cần rửa vết thương
và chỗ xương hở thật kỹ bằng nước đun sôi, băng
22
bó cầm máu trước rồi mới cố định lại như gãy
xương kín. Không được đẩy đầu xương gãy vào
trong vết thương cho đến khi vết thương và xương
đã được tuyệt đối sạch sẽ.
• Cố định xương gãy bằng cách:
○ Sử dụng que nẹp (miếng gỗ cứng, plastic
cứng, vv…).
○ Đảm bảo cố định bên trên và bên dưới vết
gãy xương.
• Nếu da bị bỏng hãy băng bó vết thương.
• Nếu vết thương chảy máu hãy băng bó
vết thương.
• Hãy đến cơ sở y tế ngay lập tức để đảm
bảo xương có thể được cố định đúng vị trí.
23
Sau khi băng, nẹp, một số tư thế yêu cầu

phải như sau:
- Gãy xương đùi, cẳng chân: để nằm thẳng
,
bàn chân cần vuông góc với cẳng chân (như
hình vẽ).
- Gãy xương tay: để cánh tay khép chặt
nách, cẳng tay thẳng góc với cánh tay.
- Gãy xương cột sống: nằm sấp.
- Gãy xương sườn: ngồi và băng chặt ngực,
cánh tay gập thẳng góc ra phía trước.
24
Sau khi cố định xong mới chuyển nạn nhân
đi, và chú ý một số điểm sau:
- Hết sức cẩn thận nâng người bị nạn lên,
không để cong người ở bất cứ chỗ nào.
- Một người khác đặt cáng vào vị trí phẳng.
- Cẩn thận đặt người bị nạn lên cáng.
- Nếu có bị thương hoặc gẫy,cần đặt các túi
cát hoặc quần áo cuốn chặt ở hai bên đầu để
tránh di động.
25
8. Sốc (hoảng sợ)
Nạn nhân thường bị sốc sau chấn thương
(gãy xương hoặc rạn nứt xương, ngã từ trên cao,
tai nạn giao thông, gần chết đuối, v.v…).
1. Nói chuyện với nạn nhân, cố gắng làm
cho nạn nhân bình tĩnh và trấn an họ, hãy giữ họ
nói chuyện với bạn (giữ cho họ tỉnh táo).
2. Đảm bảo nạn nhân hít thở bình thường.
a) Thở cùng với nạn nhân, mặt đối mặt, hít

thở từ từ và thông qua mũi và qua miệng.
3. Giữ nạn nhân ấm và ở một vị trí thoải mái
(thường ngồi xuống, dựa vào một vật gì đó, và đầu
gối gập lên hoặc để chân của họ chổng lên cao).
Việc điều trị hoảng sợ là rất quan trọng do
hoảng sợ và bị sốc thường diễn ra đối với cơ thể
sau chấn thương có thể gây ra nhiều thiệt hại về
thể chất hoặc làm cho nạn nhân bị mất ý thức.