Mua bán hàng hóa qua sở giao dịch hàng hóa

Cùng với sự phát triển của nền kinh tế thị trường thì hoạt động mua bán
hàng hóa ngày càng đa dạng. Đối tượng của mua bán hàng hóa rất rộng, nó không
chỉ là những mặt hàng sẵn có, hiện hữu mà có thể là các mặt hàng sẽ có trong
tương lai. Hàng hóa tương lai có thể hiểu là những hàng hóa chưa có tại vào thời
điểm mua bán nhưng nó sẽ có vào một thời điểm trong tương lai. Việc mua bán
hàng hóa tương lai này được pháp luật quy định chặt chẽ và có một số điểm khác
so với mua bán hàng hóa thông thường. Ví dụ một số hàng hóa tương lai phải được
mua bán qua Sở giao dịch hàng hóa. Để hiểu rõ hơn về vấn đề này chúng ta sẽ
cùng đi phân tích khái niệm và đặc điểm của hợp đồng mua bán hàng hóa qua Sở
giao dich hàng hóa.
Khoản 1 Điều 63 Luật thương mại năm 2005 quy định: “Mua bán hàng hóa
qua sở giao dịch hàng hóa được hiểu là hoạt động thương mại theo đó các bên thỏa
thuận thực hiện việc mua bán một lượng nhất định của một loại hàng hóa nhất định
qua sở giao dịch hàng hóa theo những tiêu chuẩn của sở giao dịch hàng hóa với giá
được thỏa thuận tại thời điểm giao kết hợp đồng và thời gian giao hàng được xác
định tại một thời điểm trong tương lai”.
Chính phủ quy định chi tiết về hoạt động mua bán hàng hóa qua sở giao dịch
hàng hóa.
Các quan hệ mua bán hàng hóa qua Sở giao dịch được thực hiện thông qua
hình thức pháp lí là hợp đồng mua bán. Hợp đồng mua bán hàng hóa qua Sở giao
dịch có bản chất của hợp đồng mua bán hàng hóa nói chung nhưng được quy định
chặt chẽ hơn với các điều khoản bắt buộc về điều kiện giao sau và biện pháp bảo
đảm, phù hợp với đối tượng của hợp đồng là hàng hóa tương lai. Tuy nhiên hợp
đồng mua bán hàng hóa qua Sở giao dịch hàng hóa chỉ là một bộ phận của hợp
đồng mua bán hàng hóa tương lai.
Hàng hóa tương lai có thể là các hàng hóa thông thường như gạo, cà phê,
vàng, bạc…; cũng có thể là các công cụ tài chính như chỉ số chứng khoán, tỷ giá
hối đoái, lãi suất… Tuy nhiên hàng hóa là các công cụ tài chính này không áp dụng
các quy định của mua bán hàng hóa trong Luật thương mại. Các hàng hóa tương lai
như gạo, cà phê… là những mặt hàng đã được tiêu chuẩn hóa về chất lượng, số
lượng. Sau khi được thiết lập chính những hàng hóa này được mua đi bán lại tại Sở

giao dịch hàng hóa. Việc tiêu chuẩn hóa các mặt hàng hóa này nhằm giao dịch
hàng hóa nhanh chóng, thuận tiện mà vẫn tuân thủ pháp luật. Các điều khoản được
tiêu chuẩn hóa bao gồm tên hàng, chất lượng, số lượng hàng hóa, thời gian giao
hàng, địa điểm giao hàng…
Theo Điều 64 Luật thương mại năm 2005 thì hợp đồng mua bán hàng hóa
qua sở giao dịch hàng hóa bao gồm hợp đồng kì hạn và hợp đồng quyền chọn. Hợp
đồng kì hạn là thỏa thuận, theo đó bên bán cam kết giao và bên mua cam kết nhận
hàng hóa tại một thời điểm trong tương lai theo hợp đồng. Ví dụ: Công ty A kí kết
hợp đồng kỳ hạn 5 tháng mua của anh Ba 20 tấn café với giá là 50 triệu đồng. Như
vậy, công ty A được coi là người mua, anh Ba được là người bán trong hợp đồng kỳ
hạn. Sau 5 tháng anh Ba có trách nhiệm phải bán cho công ty A 20 tấn café với giá
là 50 triệu đồng và công ty A có trách nhiệm mua 20 tấn café cũng với giá 50 triệu
đồng cho dù vào thời điểm giao hàng thì giá café có tăng lên hoặc giảm xuống thì
nó cũng không ảnh hưởn đến hợp đồng đã kí kết giữa công ty A và anh Ba. Hợp
đồng về quyền chọn mua hoặc quyền chọn bán là thỏa thuận, theo đó bên mua
quyền có quyền được mua hoặc quyền được bán một hàng hóa xác định với mức
giá định trước (gọi là giá giao kết) và phải trả một khoản tiền nhất định để mua
quyền này (gọi là tiền mua quyền). Bên mua quyền có quyền chọn thực hiện hoặc
không thực hiện việc mua hoặc bán hàng hóa đó.
Hợp đồng mua bán hàng hóa qua sở giao dịch (hợp đồng mua bán hàng hóa
tương lai) là một dạng cụ thể của hợp đồng mua bán hàng hóa, chính vì vậy nó
mang các đặc điểm của hợp đồng mua bán hàng hóa như:
- Về chủ thể: hợp đồng mua bán hàng hóa qua sở giao dịch được thiết lập bởi
các thương nhân.
- Hình thức của hợp đồng: Hợp đồng mua bán hàng hóa qua sở giao dịch được
thực hiện thông qua hình thức bằng văn bản mẫu, được cơ quan nhà nước duyệt và
các bên chấp nhận đưa vào giao dịch tại sở giao dịch tại sở giao dịch.
- Đối tượng của hợp đồng mua bán hàng hóa qua Sở giao dịch là hàng hóa., cụ
thể đó là hàng hóa tương lai.
- Về nội dung: hợp đồng mua bán hàng hóa qua sở giao dịch thể hiện quyền

và nghĩa vụ của các bên trong quan hệ mua bán hàng hóa.
Ngoài những đặc điểm trên thì hợp đồng mua bán hàng hóa qua sở giao dịch
hàng hóa còn có những đặc điểm riêng sau đây:
- Thứ nhất, hợp đồng mua bán hàng hóa qua sở giao dịch hàng hóa là một hợp
đồng song vụ, các bên cam kết thực hiện nghĩa vụ của mình nhưng các nghĩa vu đó
được thực hiện tại một thời điểm trong tương lai. Trong hợp đồng kì hạn, bên bán
phải có nghĩa vụ giao một khối lượng hàng háo xác định cho bên mua và có quyền
nhận tiền vào một thời điểm trong tương lai ở một giá thỏa thuận trước; bên mua
có nghĩa vụ thanh toán tiền theo như thỏa thuận trong hợp đồng và có quyền nhận
hàng cũng vào một thơi điểm trong tương lai. Trong hợp đồng quyền chọn, bên
mua quyền được mua hoặc quyền được bán hàng hóa có nghĩa vụ trả một khoản
tiền nhất định và có quyền chọn mu hoặc chọn bán hàng hóa tại thời điểm trong
tương lai theo thỏa thuận; bên bán quyền có quyền nhận tiền và phải thực hiện
nghĩa vụ mà mình cam kết với nhau. Như vậy, rõ ràng hai bên trong hoạt động đều
bị ràng buộc bởi các quyền và nghĩa vụ nhất định, quyền của bên này là nghĩa vụ
tương ứng của bên kia và ngược lại, nghĩa vụ của bên này cũng chính là quyền của
bên kia. Xét ví dụ trên, ta thấy rằng, hợp đồng mua café là hợp đồng song vụ, anh
Ba có nghĩa vụ bán cho công ty A 20 tấn café, vào đúng thời gian là sau 6 tháng kể
từ khi giao kết hợp đồng, đúng chất lượng, số lượng café, đồng thời anh Ba có
quyền nhận số tiền 50 triệu đồng từ việc bán café. Còn công ty A có quyền nhận số
café đó và có trách nhiệm trao tiền cho anh Ba…
- Thứ hai, đối tượng của hợp đồng mua bán hàng hóa qua sở giao dịch hàng
hóa là hàng hóa tương lai, tức là hàng hóa chưa có tại thời điểm các bên tiến hành
giao kết hợp đồng mua bán. Đối với các loại hàng hoá này, thông thường là những
hàng hóa có lượng cung cầu lớn và thường xuyên biến động. Ví dụ, A và B kí hợp
đồng mua gạo vào tháng 6/2010 nhưng mãi đến tháng 9/2010 anh B mới gặt lúa và
bán gạo cho anh A. Như vậy, tại vào thời điểm mua bán gạo thì số gạo chưa có,
mãi đến tháng 9/2010 là mùa gặt thì số gạo đó mới hiện hữu.
- Thứ ba, Hợp đồng mua bán hàng hóa qua sở giao dịch hàng hóa được giao
kết và thực hiện thông qua Sở giao dịch hàng hóa. Sở giao dịch hàng hóa là chủ thể

của trung tâm mua bán hàng hóa tương lai, là chủ thể tổ chức và điều hành hoạt
đọng mua bán hàng hóa. Hoạt động mua bán hàng hóa qua sở giao dịch được thực
hiện một cách chuyên nghiệp với những đòi hỏi cao về trình độ chuyên môn
nghiệp vụ. Việc tiêu chuẩn hóa các điuề khoản chủ yếu trong hợp đồng mua bán
qua sở giao dịch giúp cho việc giao kết hợp đồng được thuận lợi và đảm bảo an
toàn về mặt pháp lí, hạn chế rủi roc ho các chủ thể tham gia mua bán hàng hóa qua
sở giao dịch. Việc mua bán qua Sở giao dịch hàng hóa giúp các nhà đầu tư có điều
kiện dễ dàng và thuận lợi để lựa chọn đối tác của mình. Cơ chế giám sát trong sở
giao dịch hàng hóa là điều kiện quan trọng để đảm bảo hợp đồng được thực hiện có
hiệu quả. Trong Sở giao dịch còn có thể xuất hiện nhiều chủ thể làm trung gian cho
việc giao kết và thực hiện hợp đồng mua bán hàng hóa tương lai, như phòng thanh
toán bù trừ, người môi giới của các bên mua bán hàng hóa… Trong trường hợp nhà
đầu tư thực hiện giao dịch thanh toán bù trừ thì phòng thanh toán bù trừ sẽ cân đối,
bù trừ vào tài khoản của các nhà đầu tư;còn trong trường hợp các bên thi hành giao
kết hợp đồng thì phòng thanh toán sẽ là cầu nối, yêu cầu bên bán và bên mua giao
nhận hàng tại kho hoặc nơi do sở giao dịch quy định.
Trên đây là khái niệm và một số đặc điểm của hoạt động mua bán hàng hóa
qua sở giao dịch hàng hóa.
Ngày nay, cùng với sự phát triển của nền kinh tế thị trường thì hoạt động
mua bán hàng hóa qua Sở giao dịch hàng hóa ngày được quan tâm và đóng vai trò
quan trọng. Chính vì vây các quy định của pháp luật cần được ban hành phù hợp để
tạo một hành lang pháp lí cần thiết nhằm nâng cao hiệu quả của hoạt động mua bán
hàng hóa này.
DANH MUC TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Trường Đại học Luật hà Nội, Giáo trình Luật thương mại (tập 2), Nxb.
CAND, Hà Nội, 2009.
2. Nguyễn Thị Dung (chủ biên), pháp luật về hợp động trong thương mại và
đàu tư – Những vãn đề pháp lí cơ bản, Nxb. CTQG, Hà Nội, 2008.
3. Nguyễn Thị Dung (chủ biên), Đoàn Trung Kiên, Vũ Phương Đông, Trần
Quỳnh Anh, Nguyễn Như Chính, Hỏi và đáp luật thương mại, Nxb. Chính trị

- hành chính, 2011.
4. Luật thương mại năm 2005