So sánh bản chất của mỹ học thời kỳ Phục hưng và cổ đại Hi Lạp qua các vấn đề: quan niệm cái đẹp, mẫu người lý tưởng thời đại, bà chúa nghệ thuật thời đại

1
So sỏnh bn cht ca m hc thi k Phc hng v C i Hi Lp
qua cỏc vn : Quan nim v cỏi p; Mu ngi lý tng thi i; B
chỳa ngh thut thi i.

BI TH NHT:

M hc l khoa hc nghiờn cu i sng thm m bao gm khỏch th
thm m, ch th thm m v ngh thut. Trong ú cỏi p l phm trự c bn
v trung tõm, hỡnh tng l ting núi c trng, ngh thut l nh cao ca
nhng thnh tu sỏng to thm m, lý tng thm m l im ta ca sỏng to
v thng thc ngh thut.
Thuyt Tng sinh lc v sinh lc tha ca Tin s Khoa hc Vn
Khang ó lý gii ngun gc c bn ca ngh thut mt cỏch khoa hc nht, y
nht khi cho rng ngh thut xut hin khi con ngi ó t ti mt trỡnh
sỏng to trong lao ng bn b n mc ó to ra sinh lc tha, lm ny sinh nhu
cu sng thm m (sng p). Nh ó núi, cỏi p l phm trự c bn, trung tõm
ca m hc, do ú, vch ra bn cht ca cỏi p cng chớnh l ta ó nm bt
c bn cht ca m hc. T xa n nay, quan nim v cỏi p cha bao gi
c thng nht cỏc thi i vỡ cỏc nh m hc mi thi li xut phỏt t c
s trit hc khỏc nhau v cỏi p. Lch s m hc rt di, nhng cú l ch cn so
sỏnh hai thi k C i Hi Lp v Phc hng cng thy c phn no
nhng khỏc bit v bn cht m hc cỏc thi i.
Kinh t t bn hỡnh thnh v phỏt trin, xó hi ũi hi gii phúng con
ngi khi vũng kim to ca nh th Thiờn chỳa, ú l hai c s to ra cuc
cỏch mng vn hoỏ t tng nhm chun b cho cỏch mng t sn 1789. Cuc
cỏch mng vn hoỏ t tng ny c gi bng mt thut ng hnh ng
Phc hng (Renaisanse). Lỳc by gi ai núi khỏc Kinh thỏnh u b coi l t
o v b a lờn gin ho thiờu. Mun trỏnh iu ú ch cú cỏch l khụi phc
li mt nn vn húa rc r ó cú t thi C i, cng vi nhng phỏt trin khoa

hc mi cú th buc nh th thay i cỏch nhỡn v th gii v con ngi. Nh
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN

2
vậy, nền văn hố Phục hưng là sự khơi phục lại nền văn hố đã có từ xa xưa,
cách đó hơn hai thiên niên kỷ. Nhưng khơng chỉ là sự phục hồi, khoảng cách
thời gian và những điều kiện của thời đại đã giúp cho thời kỳ Phục hưng có
những bước tiến hơn hẳn so với thời kỳ Cổ đại, cụ thể là Cổ đại Hi Lạp. Lần
lượt so sánh các vấn đề sau ta sẽ thấy được bước tiến đó:

Quan niệm về cái đẹp:

Sự có mặt của đồ sắt vào thời Cổ đại là một phát kiến lớn lao, tạo cho con
người sức mạnh, đưa con người tới văn minh. Bước tiến của nghệ thuật so với
thời ngun thuỷ đó là các nhà nghệ thuật Hi Lạp Cổ đại đã phát hiện ra cá
nhân, tìm ra vẻ đẹp của con người, thần thánh hố con người, coi “con người là
thước đo của mn lồi” (Prơtagorat), con người là chuẩn mực của cái đẹp.
Thơng qua những thành tựu của nghệ thuật điêu khắc, hội hoạ, kiến trúc,
văn học, kịch...chúng ta có thể rút ra được những quan điểm về cái đẹp của
người Hi Lạp Cổ đại. Tư duy thẩm mỹ của họ là kiểu tư duy “Vũ trụ luận”,
nghĩa là kiểu tư duy gắn bó với sự quan sát các đặc tính của vật thể ngồi tự
nhiên. Do đó người Hi Lạp Cổ đại đúc kết về cái đẹp: Cái đẹp trước hết là sự hài
hồ, đăng đối, trật tự, sự phối hợp giữa số lượng và chất lượng, sự thuần khiết,
trong sáng, mực thước, tiến bộ, phát triển, hồn thiện...Tóm lại , cái đẹp ln
phải hướng tới Chân - Thiện - Mỹ. Quan điểm về cái đẹp ảnh hưởng tới chuẩn
mực của nghệ thuật. Do ảnh hưởng của tính mực thước (vừa độ), nhìn chung các
nghệ sĩ Hi Lạp ít làm những tác phẩm lớn q hoặc bé q. Tác phẩm nào cũng
chứa đựng cái đẹp hài hồ, trong sáng, thuần khiết, hướng tới sự hồn thiện con
người. Tính mực thước là một đặc tính nổi bật của cái đẹp Hi Lạp, phản ánh cái
đẹp của văn minh nơng nghiệp.

Nếu như Cổ đại Hi Lạp lấy “con người là thước đo của mn lồi”, con
người là chuẩn mực của cái đẹp mực thước, hồn thiện thì các nhà văn hố Phục
hưng đã tiến thêm một bước khi đề xuất chủ nghĩa nhân văn, lấy con người làm
THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN

3
trung tõm, bc l mt cỏch nhỡn mi v con ngi. Ni dung chớnh ca ch
ngha nhõn vn Phc hng gm:
1. Th gii do t nhiờn sinh ra, khụng phi do chỳa tri to nờn.
2. Con ngi l sn phm ca s phỏt trin t nhiờn ch khụng phi do chỳa
to ra t mu t, hay cỏi xng sn ct.
3. Cuc sng khụng phi l ni y i, m l ni con ngi cú th xõy dng
hnh phỳc ni trn th, khụng phi i ngy mai lờn thiờn ng.
4. Cuc i cha ng vụ vn cỏi p, m con ngi l trung tõm ca cỏi
p, vỡ th con ngi phi tr thnh i tng ca ngh thut.
Nh vy, Phc hng ó sỏng to ra mt quan nim mi m v cỏi p, ú
l, cỏi p ngay trong cuc i ny, con ngi cú quyn c hng cỏi p
ni trn th. Nn ngh thut Phc hng trc ht da trờn quan nim v cỏi p
hi ho, trong sỏng, y khỏt vng hng ti ngy mai tip thu t c i Hi
Lp, nhng cỏi p ca nú l hng ti cỏi p ngoi c, khụng tip thu cỏi p
mc thc ca Hi Lp C m phỏt trin cỏi p khng l, nú mun bc l cỏi
p vụ biờn ca con ngi cụng nghip thay th con ngi nụng nghip.

Mu ngi lý tng ca thi i:

Quan nim cỏi p kt hp vi lý tng xó hi ó ny sinh lý tng thm
m, ú l khỏt vng hng ti cỏi cao p nht, hon thin, ỏng mong mun,
cỏi tr thnh mu mc. Lý tng thm m phi gn bú vi hỡnh tng con ngi
p nht. Cú ba mu ngi c coi l lý tng m ngi Hi Lp C i mun
phn u noi theo l:

1. Ngi cụng dõn anh hựng
Xó hi Hi Lp l xó hi cụng dõn, ngi anh hựng cú kh nng bo v
thnh bang, cú tinh thn thng vừ l mu ngi c thanh niờn Hi Lp yờu
mn noi theo. Trong ngh thut cú cỏc tỏc phm tiờu biu th hin hỡnh tng
ny: N thn chin thng, Nhng chin binh anh hựng... Trong vn hc cú hỡnh
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN

4
tng Asin, Hecto cựng cỏc anh hựng khỏc bo v thnh Troa v c nhng anh
hựng ỏnh chim thnh Troa.
2. Nh hin trit cú ti
Khụng ch tụn trng sc mnh vừ ngh, h cũn phỏt hin ra v ỏnh giỏ
cao sc mnh trớ tu ca con ngi, vỡ th h v hỡnh, tc tng ca cỏc nh hin
trit nh Platon, Arixtụt, ờmụkrit..., h cũn sỏng to ra nhng nhõn vt mu trớ
nh Uylitx vi mu con nga g thnh Troa ni ting.
3. Nh quỏn quõn th thao
Ngi Hi Lp C i coi th thao l s hon thin nhõn loi, hon thin
bn thõn con ngi, vỡ th Nh quỏn quõn th thao cng l mu ngi lý
tng ca thi i. H ó tc rt nhiu tng p tụn vinh cỏc nh quỏn quõn
th thao nh tng Ngi nộm a ca Mirụn, tng Ngi nộm lao, Thiu n
ot gii thi chy... l nhng tng p, cú giỏ tr ngh thut.
T quan nim v cỏi p ca mỡnh, ngh thut Phc hng cng ó sỏng
to ra ba mu ngi lý tng, trong ú k tha hai mu ngi xut sc ca thi
C i l ngi cụng dõn anh hựng v nh hin trit cú ti (ngi cú trớ tu),
nhng thờm vo ú cỏi tớnh cỏch khng l ca thi i:
1. Ngi cụng dõn anh hựng cú tm vúc khng l
Cng l mu ngi cụng dõn anh hựng, nhng khỏc vi c i Hi Lp,
mu ngi cụng dõn anh hựng thi Phc hng l con ngi khng l v tm
vúc, v nng lc, sn sng i mt vi th thỏch. Tiờu biu cho hỡnh tng ny
l tỏc phm avit ca Mikenlng. Tng cao 5,5m mụ t avit (mt nhõn vt cú

tớnh cht thn thoi trong Kinh thỏnh) ang trong t th sn sng ún nhn
nhim v. Cỏi mi ca Mikenlng l ó to ra mt hỡnh tng rt ngi, mt
trang thanh niờn y sc sng v trỏch nhim trc cng ng. Bc tng th
hin khỏt vng v mt s sc mnh vụ biờn ca con ngi ng thi.
2. Hỡnh tng con ngi cú u úc khng l, cú ni tõm phong phỳ
Ngi ta ly s kin Cristoph Colombụ tỡm ra chõu M lm biu tng
thi Phc hng bi s kin ú ó thỳc y chõu u phỏt trin v Cristoph l
mt trong nhng ngi cú u úc khng l thi Phc hng, nh Leona
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN

5
Vanhxi (1452-1520), Mikenlănggiơ (1475-1564), Raphaen (1483-1520). Họ đều
là những con người khổng lồ về trí tuệ, về tài năng, khơng chỉ ở một phương
diện, mà trên nhiều lĩnh vực. Lêona đờ Vanhxi giỏi về giải phẫu, tốn, lý, hội
hoạ và điêu khắc. Chân dung tự hoạ của ơng biểu hiện một tư chất khơng bao
giờ chịu ngưng nghỉ trong sáng tạo.
Phục hưng còn phát hiện ra con người có nội tâm phong phú. Thời kỳ này
“cái Tơi” đã xuất hiện và đi vào nghệ thuật với nhiều chiều sâu bên trong. Các
tác phẩm nổi tiếng biểu hiện con người có nội tâm phong phú là Mơna Lida,
Bữa tiệc ly biệt - cả hai đều của Lêona đờ Vanhxi; Đức mẹ (ở nhà thờ Xichtin)
của Raphaen....
Điển hình là bức Mơna Lida được vẽ năm 1503, thể hiện chân dung một
phụ nữ Italia phúc hậu, đơi tay nuột nà, mắt nhìn hơi nghiêng về phía trái. Đặc
sắc của tác phẩm này là nụ cười mỉm, nhưng rất mung lung, huyền ảo, biểu hiện
một nội tâm cực kỳ phong phú nhưng cũng rất bí ẩn của con người thời đại.
3. Nhà thương gia tài năng
Đây là mẫu người xuất sắc thứ ba, là sáng tạo hồn tồn mới của thời
Phục hưng. Mỗi giai đoạn lịch sử lại cần có nhân vật thời đại của mình, đó là
con người có khả năng đáp ứng nhu cầu mới của cuộc sống. Thời đại bước vào
xã hội tư bản thì việc phát hiện ra vai trò của nhà doanh nghiệp tài năng là một

sự phù hợp cần thiết đối với một xã hội vận hành theo kinh tế thị trường.
Hình tượng này xuất hiện đầu tiên trong nghệ thuật là tác phẩm Thương
gia George Gisze của hoạ sĩ Hans Hobbein (1532). Nhân vật trong tác phẩm là
nhân vật có thật trong lịch sử, có ảnh hưởng lớn trong giới thương gia châu Âu.
Ơng được khắc hoạ là một người lém lỉnh, có cái nhìn liếc xéo về một bên như
thấu suốt mọi diễn biến của thương trường. Tính chất thương gia được khắc hoạ
đặc biệt ở đơi tay: tay phải cầm một đồng tiền vàng chỉ vào sổ “thanh tốn” ở
tay trái. Ngồi ra, đặc điểm của doanh gia còn thể hiện ở bộ đồ ơng mặc và
những vật dụng trong văn phòng ơng đang ngồi.
Nghệ thuật Phục hưng là một bước tiến lớn, song vẫn có những hạn chế
quan trọng: tuy lấy con người làm trung tâm, đã khắc hoạ được thế giới nội tâm
THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN