Sự mâu thuẫn về nhận thức và cách thức giải quyết những mâu thuẩn này của nhà đầu tư Luận văn thạc sĩ

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T TP.HCM





T Trí Cng


T TÂM LÝ HC HÀNH VI N TH TRNG CHNG KHOÁN

S MÂU THUN V NHN THC VÀ
CÁCH THC GII QUYT NHNG MÂU
THUN NÀY CA NHÀ U T





LUN VN THC S KINH T




TP. H Chí Minh – Nm 2010


B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T TP.HCM

T Trí Cng


T TÂM LÝ HC HÀNH VI N TH TRNG CHNG KHOÁN

S MÂU THUN V NHN THC VÀ
CÁCH THC GII QUYT NHNG MÂU
THUN NÀY CA NHÀ U T



Chuyên ngành: Kinh t tài chính – Ngân hàng
Mã s: 60.31.12



LUN VN THC S KINH T


NGI HNG DN KHOA HC
GS.TS TRN NGC TH



TP. H Chí Minh – Nm 2010
LI CAM OAN

Tôi xin cam đoan Lun Vn Thc S Kinh t : “T tâm lý hc hành vi đn th
trng chng khoán – S mâu thun v nhn thc và cách thc gii quyt nhng
mâu thun này ca nhà đu t” là kt qu nghiên cu ca riêng tôi.
Các s liu trình bày trong lun vn phn ánh đy đ và chính xác các kt qu
thu thp đc trong quá trình kho sát ca đ tài.



Tp. H Chí Minh, ngày 27 tháng 10 nm 2010
Tác gi lun vn





T Trí Cng
LI CM N


Tôi xin chân thành cm n GS.TS Trn Ngc Th sut thi gian qua đã tn
tình hng dn tôi hoàn thành lun vn này.
Xin chân thành cm n gia đình và các bn hc cùng lp đã ht lòng giúp đ
tôi trong sut quá trình hc tp.

Tp. H Chí Minh, ngày 27 tháng 10 nm 2010
T Trí Cng

MC LC

PHN M U 1
1. Tính cp thit ca đ tài nghiên cu 1
2. S lc các lý thuyt nn tng ca hiu ng phân b tài khon 2
2.1. Lý thuyt v ri ro 2
2.2. Lý thuyt ác cm vi hi tic 3
2.3. Lý thuyt mâu thun v nhn thc 4
3. Hn ch ca các nghiên cu trc đây 5
4. Mc tiêu nghiên cu ca đ tài 6
5. Phm vi nghiên cu ca đ tài 6
6. Phng pháp nghiên cu 6
7. B cc ca đ tài nghiên cu 7
CHNG 1: TNG QUAN CÁC LÝ THUYT NN TNG, CÁC GI
THUYT NGHIÊN CU VÀ C S LÝ LUN 8
1.1. Tng quan các lý thuyt nn tng 8
1.1.1. Các nghiên cu v hiu ng phân b tài khon 8
1.1.2. Mâu thun v nhn thc và chin lc ng phó 14
1.1.3. Gii tính và s thích v ri ro ca nhà đu t 17
1.1.4. Kt lun v các lý thuyt nn tng ca đ tài nghiên cu 18
1.2. Các gi thuyt nghiên cu và c s lý lun 18
1.2.1. Các gi thuyt nghiên cu ca đ tài 19
1.2.1.1. Gi thuyt nghiên cu 1 19
1.2.1.2. Gi thuyt nghiên cu 2 19
1.2.1.3. Gi thuyt nghiên cu 3 20
1.2.1.4. Gi thuyt nghiên cu 4 20
1.2.2. C s l ý lun 21
CHNG 2 : PHNG PHÁP KIM NH VÀ PHÂN TÍCH D LIU 23
2.1. Phng pháp kim đnh gi thuyt 23
2.2. Các ni dung kho sát chính 25
2.2.1. Ch s lc quan ca nhà đu t 25
2.2.2. Phân tích chin lc ng phó vi s mâu thun v nhn thc và hiu

ng phân b tài khon 26
2.2.2.1. Phân tích chin lc ng phó vi s mâu thun v nhn thc 26
2.2.2.2. Phân tích biu hin ca hiu ng phân b tài khon 28
2.2.2.3. ng c ni ti ca hiu ng phân b tài khon 29
CHNG 3 : PHÂN TÍCH KT QU NGHIÊN CU VÀ NHN XÉT 31
3.1. Quy mô, đc đim và s phân b mu kho sát 31
3.2. Phân tích s mâu thun v nhn thc và hiu ng phân b tài khon 32
3.2.1. Chin lc ng phó vi s mâu thun v nhn thc 32
3.2.2. Cách thc ng phó vi s mâu thun v nhn thc và chin lc dng
l 37
3.3. Phân tích hiu ng phân b tài khon 39
3.3.1. Biu hin ca hiu ng phân b tài khon 39
3.3.2. Các yu t ni ti dn đn hiu ng phân b tài khon 45
3.4. Phân tích mi quan h gia chin lc ng phó vi s mâu thun v nhn
thc, hiu ng phân b tài khon và kt qu đu t sinh li 50
3.5. Phân tích s mâu thun v nhn thc, hiu ng phân b tài khon và ch s
lc quan ca nhà đu t 53
3.5.1. Kim đnh ch s cá nhân 53
3.5.2. Kim đnh ch s kinh t 55
3.5.3. Ch s lc quan ca nhà đu t 57
3.6. Mi quan h gia gii tính và chin lc ng phó vi s mâu thun v nhn
thc và hiu ng phân b tài khon 58
KT LUN 61
TÀI LIU THAM KHO 64
BNG CÂU HI IU TRA Ý KIN 66
DANH MC CÁC BNG BIU,  TH VÀ HÌNH V
1. BNG BIU
Bng 3.1: Quy mô, đc đim và s phân b mu kho sát 32
Bng 3.2: Phn ng ca nhà đu t trong trng hp c phiu gim giá sau khi
mua vào 34

Bng 3.3: Kim đnh t l v chin lc ng phó vi s mâu thun ca nhn
thc 35
Bng 3.4: Tng hp chin lc ng phó vi s mâu thun v nhn thc theo
gii tính, nhóm tui, trình đ hc vn và kinh nghim ca nhà
đu t 36
Bng 3.5: Kim đnh t l đt đim dng l ca hai nhóm nhà đu t - gi
nguyên hay điu chnh hành vi giao dch 38
Bng 3.6: Phn ng ca nhà đu t trong trng hp c phiu tng giá sau khi
mua vào 39
Bng 3.7: Biu hin ca hiu ng phân b tài khon 40
Bng 3.8: Biu hin ca hiu ng phân b tài khon theo gii tính, nhóm tui,
trình đ hc vn và kinh nghim đu t 42
Bng 3.9: Kim đnh s nh hng ca gii tính, nhóm tui, trình đ hc vn và
kinh nghim đu t đi vi s biu hin ca hiu ng phân b tài
khon 43
Bng 3.10: Phân loi nhà đu t theo chin lc ng phó vi s mâu thun v
nhn thc và hiu ng phân b tài khon 45
Bng 3.11: Tính hp lý ca hiu ng phân b tài khon 47
Bng 3.12: Kim đnh t l ca hai nhóm nhà đu t có hiu ng phân b tài
khon hp lý và bt hp lý 50
Bng 3.13: Chin lc ng phó vi s mâu thun v nhn thc và kt qu đu t
sinh li 51
Bng 3.14: Hiu ng phân b tài khon và kt qu đu t sinh li 53
Bng 3.15: Kim đnh ch s cá nhân ca các nhóm nhà đu t 54
Bng 3.16: Kim đnh ch s kinh t ca các nhóm nhà đu t 56
Bng 3.17: Ch s lc quan ca các nhóm nhà đu t 58
Bng 3.18: Kim đnh t l phn trm theo gii tính ca nhà đu t trong chin
lc ng phó vi s mâu thun v nhn thc và hiu ng phân b tài
khon 59
2.  TH

 th 3.1: T l phn trm hai chin lc ng phó vi s mâu thun v
nhn thc 35
 th 3.2: T l phn trm không đt đim dng l ca hai chin lc ng phó
vi s mâu thun v nhn thc 38
 th 3.3: T l phn trm nhà đu t có biu hin ca hiu ng phân b tài
khon 41
 th 3.4: T l phn trm nhà đu t chp nhn điu chnh hành vi giao dch
theo gii tính ca nhà đu t 59
 th 3.5: T l phn trm nhà đu t có hiu ng phân b tài khon theo gii
tính ca nhà đu t 60
3. HÌNH V
Hình 3.1: Chin lc ng phó vi s mâu thun v nhn thc ca nhà đu t 33


1
PHN M U
1. Tính cp thit ca đ tài nghiên cu
Mc dù đã tri qua gn mt thp k phát trin, th trng chng khoán Vit
Nam, vi vai trò là kênh huy đng vn hiu qu ca nn kinh t, vn đc nhìn
nhn nh mt th trng mi ni và s khai; sn phm giao dch nghèo nàn và nhà
đu t không có nhiu la chn đi vi các công c đu t, đc bit là nhà đu t cá
nhân. c đim d nhn bit nht ca mt th trng s khai đó là luôn mang đm
màu sc tâm lý, mt mt vì mi ngi luôn có tâm lý cho rng đây là ni kim li
nhanh và d dàng nht mà không phi mt nhiu sc lao đng và mt khác là do các
thành phn tham gia hot đng trong th trng này cha thc s đc trang b đy
đ nhng kin thc cn thit, phc v các hot đng giao dch ca h. Vi mt th
trng nh vy, qu tht ngi ta không th đn thun da vào lý thuyt th trng
hiu qu đ lý gii mt s hin tng “bt thng” nhng rt quan trng và thng
hay xy ra trên th trng chng khoán, vì mt khi hành vi ca con ngi b chi
phi hoàn toàn bi yu t tâm lý thì yu t hp lý trong chính con ngi y đã b

đánh mt, trong khi lý thuyt th trng hiu qu đc xây dng trên gi đnh cho
rng mi ngi tham gia trong th trng đu là con ngi hp lý, luôn hành s có
lý trí. Vn đ  đây không phi là lý thuyt th trng hiu qu ngày càng tr nên
không hiu qu mà là các đi tng đc lý thuyt này áp dng đã không đt đn
mc đ “hoàn thin” nh lý thuyt này đ ra; vì vy, lý thuyt th trng hiu qu
dng nh đã tr nên “lc hu” hay ít nht là đã đánh mt tính bao quát ca nó
trong vic gii thích nhng hin tng “bt thng” ca th trng tài chính.
S kin nhà tâm lý hc Kahneman đc trao gii Nobel kinh t vào nm 2002
và là nhà tâm lý hc đu tiên nhn đc gii thng cao quý này đã chính thc ghi
nhn tm quan trng ca lý thuyt tài chính hành vi trong vic nghiên cu và gii
thích nhng hin tng “bt thng” trên th trng chng khoán mà lý thuyt th
trng hiu qu không th đa ra mt li gii mang tính thuyt phc. Và t đó tr
đi, tuy còn non tr nhng các ch đ nghiên cu trong lnh vc này không ngng

2
đc m rng, phát trin, và bt k mt yu t nào có th giúp lý gii nhng hin
tng “bt thng” ca th trng đu là ch đ nghiên cu ca lnh vc này,
chng hn nh s t tin thái quá (over confidence), hiu ng phân b tài khon
(disposition effect), thiên lch do tình hung đin hình (represetation basis) cùng
mt s hin tng thiên lch v tâm lý hay hành vi khác đu đc các nhà nghiên
cu trong lnh vc này quan tâm và khai thác mt cách trit đ nhm tìm li gii
cho các hin tng “bt hp lý” này. Tuy nhiên, trong s tt c các yu t va nêu
trên, hiu ng phân b tài khon, phát trin t lý thuyt trin vng ca Kahneman
và Tversky, luôn nhn đc s quan tâm nhiu nht.
V c bn, hiu ng phân b tài khon là mt hin tng trong đó nhà đu t
thng nhanh chóng bán ra (bán non) các khon đu t đang sinh li nhng li c
nm gi các khon đu t b thua l; ngha là, khi đi mt vi s thua l do c phiu
gim giá, nhà đu t thng thy nui tic nu buc phi bán ra chúng nhm gim
bt mt phn thit hi, và ngc li trong xu th tng giá, h li rt sn lòng và vi
vàng bán ra c phiu nhm hin thc hóa li nhun. Kt qu là, hiu ng phân b

tài khon s làm cho nhà đu t thua l nhiu hn nhng li thu li ít hn so vi
nhng gì h xng đáng đc hng.
2. S lc các lý thuyt nn tng ca hiu ng phân b tài khon
Thông qua vic tng hp mt s các công trình nghiên cu tiêu biu cng nh
nhng quan đim ch đo đc đúc kt t các đ tài nghiên cu này, có th khái
quát mt s lý thuyt giúp gii thích hin tng “k l” ca hiu ng phân b tài
khon nh sau:
2.1. Lý thuyt v ri ro
im ni bt nht ca lý thuyt trin vng là đã xây dng nên mt khung phân
tích nhm tìm hiu s thích v ri ro ca con ngi, và phát hin quan trng nht
ca lý thuyt này đó là trc vin cnh đc mt li ích nào đó, con ngi có
khuynh hng s ri ro và luôn mong mun nhanh chóng hin thc hóa li ích đó
đ tránh ri ro ca s bin đng, nhng con ngi s có khuynh hng liu lnh hay
mo him nu phi đi mt vi s mt mát vì con ngi vn ác cm vi điu này và

3
do đó s c nm gi c phiu khi chúng rt giá vi hy vng c phiu s tng giá tr
li, chính s thiên lch này vô hinh trung đã làm tng ri ro ca nhà đu t.
2.2. Lý thuyt ác cm vi hi tic
Lý thuyt trin vng đc đ cp  trên đã phn nào mô t s thích v ri ro
ca nhà đu t trc hai vin cnh khác nhau: đc li hay mt mát, nhng nu
xem xét t góc đ ni ti ca vn đ thì s thay đi s thích v ri ro ca nhà đu t
tht cht là biu hin ca mt kt qu ch không phi là nguyên nhân ca hành
đng. Nu đó ch là mt kt qu thì đng sau s thay đi y phi tn ti mt vài yu
t ni ti mang tính quyt đnh, và nhng yu t đó chính là s ác cm vi hi tic
và s mâu thun v nhn thc. Hi tic là s xung đt bên trong tâm trí do có s
thiên lch gia quá trình phát trin ca s vic so vi nhn đnh hay k vng ban
đu và dn đn các kt qu bt li, ny sinh cm giác hi tic. Con ngi thng có
khuynh hng cm nhn ni đau ca s hi tic khi phm sai lm, dù là sai lm
nh, và đó là cm giác ân hn v các quyt đnh đã dn đn nhng kt qu ti t.

Cm giác này có th nh hng đn vic ra quyt đnh ca chúng ta vì đ tránh ni
đau ca s hi tic, ngi ta có th thay đi hành vi ca h theo nhng cách thc
mà trong vài trng hp đc xem là bt hp lý. C gng né tránh vic đi mt vi
nhng xung đt ni tâm luôn là bn nng sinh tn ca con ngi; do đó, đng trc
vin cnh b thua l, nu nhà đu t bán ra c phiu, hin thc hóa khon thua l
ca mình, thì h phi ngay lp tc đi mt vi vic tha nhn sai lm trc đó ca
mình và cm nhn ni đau ca s hi tic. Ngc li, nu tip tc nm gi c phiu,
nhà đu t chng nhng không phi đi mt vi ni đau trên mà còn có c hi thu
đc li nhun khi c phiu tng giá tr li và quan trng hn c là chng minh
quyt đnh mua vào ban đu là chính xác và đúng đn. ng trc la chn “phi
hi tic ngay lp tc” và “vn còn c hi  phía trc”, nhà đu t s tr nên liu
lnh hay mo him khi b thua l. Tng t nh vy, nu vin cnh đc li đã chc
chn và nhà đu t ngay lp tc hin thc hóa khon li đó thì hành đng này s
chng minh quyt đnh đu t ban đu ca h là chính xác; ngc li, nu tip tc
nm gi c phiu và “chng may” c phiu rt giá thì nhà đu t li phi cm thy

4
hi tic vì đã không cht li kp thi. Khi so sánh gia hai kh nng “có c hi t
khng đnh mình ngay lp tc” và “có th phi hi tic sau này”, nhà đu t s tr
nên bo th và không thích mo him.
2.3. Lý thuyt mâu thun v nhn thc
Khác vi lý thuyt ác cm vi hi tic, lý thuyt này ch yu đi sâu nghiên
cu hành vi ca nhà đu t khi đi mt vi thua l. Mâu thun v nhn thc là mt
dng xung đt ni tâm khi có s trái ngc nhau gia kt qu phát trin ca s vic
và nhn đnh hay nim tin ban đu ca chúng ta. Ni đau ca s hi tic chính là
mt dng xung đt ca ni tâm do s mâu thun v nhn thc gây ra. Nhà tâm lý
hc xã hi Leon Festinger đã ch ra rng con ngi luôn có khuynh hng hành
đng đ gim bt s mâu thun v nhn thc mt cách bt hp lý nh tránh né vic
tip nhn các thông tin mi hoc khuch trng các lý l sai lm nhm duy trì nim
tin ca h. Vn dng lý thuyt này vào lnh vc tài chính hành vi và đng thi kt

hp vi lý thuyt v chin lc ng phó (coping theory) trong tâm lý hc, có th
thy rng khi xut hin s mâu thun v nhn thc nhà đu t thng la chn mt
trong các cách thc ng phó nh sau: (1) kiên trì vi các quyt đnh ban đu cng
nh tính chính xác và tính hp lý ca nhng quyt đnh đó; chng hn, nhà đu t
có th cho rng c phiu gim giá là do th trng tm thi hot đng không hiu
qa và c phiu s nhanh chóng tng giá tr li. (2) thng thn tha nhn sai lm
trc đó ca mình và có bin pháp khc phc nhm làm gim bt mt phn thit
hi, chng hn nh nhanh chóng bán ra đ gim bt thua l. (3) né tránh vic đánh
giá li mc đ phù hp gia nhn đnh ban đu và thc ti, cng nh không có bt
k mt hành đng ng phó nào. T ba cách thc ng phó nêu trên có th thy rng
cách th nht, kiên trì vi quyt đnh ban đu, và cách th ba, né tránh và không
làm gì c, đu có cùng mt biu hin nh nhau nhng li có s khác bit rõ rt v
đng c bên trong ca nhng hành đng này. Cách thc th nht da trên s k
vng v tng lai, là s thng nht gia nim tin và hành đng; cách thc th ba là
do tâm lý né tránh, mt dng ca thiên lch hành vi. Vì vy, trong trng hp quan
sát thy có s xut hin ca hiu ng phân b tài khon  các nhà đu t trên th

5
trng chng khoán, chúng ta không th nhn đnh mt cách vi vàng rng toàn b
các nhà đu t có du hiu ca hiu ng này đu là s biu hin ca thiên lch hành
vi hay mt s bt hp lý nào đó, mà rt có th trong s đó có mt t l nht đnh các
nhà đu t hành đng mt cách hp lý, không có s mâu thun v nhn thc.
3. Hn ch ca các nghiên cu trc đây
Hin tng nhà đu t bán nhanh c phiu đang sinh li và trì hoãn bán ra các
c phiu đang thua l đã tr thành mt hin tng rt ph bin và đã đc chng
minh là có nh hng đáng k đn kt qu đu t sinh li, và đây đc xem nh là
mt dng thiên lch v hành vi. Tuy nhiên, trong trng hp các quyt đnh mua
vào, tip tc nm gi và bán ra c phiu ca nhà đu t da trên c s tính toán và
k vng hp lý thì không th nhm ln nhng quyt đnh này nh mt dng ca
thiên lch hành vi, và mc dù nhiu nghiên cu trc đây đu đã chng minh s tn

ti ca hiu ng phân b tài khon, nhng các nghiên cu này cha đi sâu tìm hiu
và tin hành phân loi hai dng đng c khác nhau ca cùng mt hành đng. Nói
mt cách đn gin, các nghiên cu trc đây đã “quy kt” toàn b hiu ng phân b
tài khon quan sát đc trên th trng chng khoán cho cùng mt đng c nh
nhau. Nguyên nhân này là do các phng pháp nghiên cu trc đây đu ch tp
trung vào vic quan sát các s liu giao dch ca nhà đu t đc thu thp t công
ty chng khoán, và hn ch ln nht ca phng pháp phân tích này chính là, khi
quan sát mt tài khon giao dch đang lâm và tình trng thua l nhng ch tài khon
(nhà đu t) li không thc hin bt k giao dch nào nhm gim bt mt phn thit
hi ca mình thì không có c s đ kt lun hành đng “không làm gì c” ca nhà
đu t là mt bin pháp trn tránh thc t hay là s suy tính hp lý v xu hng ca
th trng trong tng lai. Nói mt cách đn gin, phn ln các đ tài nghiên cu
trong thi gian qua ch yu ch tp trung vào vic quan sát và sau đó là mô t li các
dng thiên lch hành vi ca th trng, tc là ch phn ánh nhng biu hin hay “cái
b ngoài” ca hành vi, còn phn “ni hàm bên trong” ca nhng thiên lch này vn
cha đc làm sáng t. Ch khi đi sâu tìm hiu các yu t tâm lý ni ti ca nhà đu
t, chúng ta mi có th có kt lun c th và chính xác v vn đ này.

6
4. Mc tiêu nghiên cu ca đ tài
im ni bt ca đ tài nghiên cu này là góp phn gim bt mt s mt hn
ch nêu trên thông qua mt phng pháp tip cn hoàn toàn khác: phng pháp
kho sát bng bng câu hi điu tra. Cách tip cn này s giúp chúng ta đi sâu tìm
hiu nhng xung đt do mâu thun v nhn thc gây ra và chin lc ng phó nhm
gii quyt nhng xung đt ni tâm ca nhà đu t. Mc đích chính ca đ tài nghiên
cu này là góp phn giúp chúng ta hiu rõ hn cách thc loi b nhng mâu thun
v nhn thc ca nhà đu t vì đây là mt trong nhng yu t có nh hng đáng k
đn kt qu đu t ca h. Xa hn na, đ tài nghiên cu này s tin hành xem xét
trong tt c các nhà đu t “hành đng có v bt hp lý”, có biu hin ca hiu ng
phân b tài khon, có bao nhiêu nhà đu t trong s này tht s có biu hin thiên

lch v hành vi? và có bao nhiêu ngi sn sàng tha nhn sai lm, chp nhn điu
chnh hành vi ca mình? Và tip đn là kho sát nh hng ca s khác bit v gii
tính đi vi vic gii quyt nhng mâu thun nêu trên, cng nh s nh hng ca
các gii pháp này đi vi kt qu đu t.
Tt c các vn đ nêu trên s ln lt đc làm sáng t trong đ tài nghiên cu
này.
5. Phm vi nghiên cu ca đ tài
Phm vi nghiên cu ca đ tài này tp trung vào nhà đu t chng khoán cá
nhân, ch yu là nhà đu t c phiu, trên đa bàn thành ph H Chí Minh và không
phân bit gii tính. Các đi tng nghiên cu đc chn la ngu nhiên nhm đm
bo tính khách quan ca mu kho sát.
6. Phng pháp nghiên cu
Phng pháp nghiên cu đc áp dng trong đ tài này là phng pháp đnh
lng và đnh tính. Thông qua hình thc phát bng câu hi điu tra, hai phng
pháp nghiên cu này đc s dng đ tính toán giá tr ca các s liu thu thp đc
và thc hin mt s phép toán thng kê nhm cng c thêm tính chính xác ca các
kt qu đt đc. Cu trúc ca bng câu hi điu tra tp trung ch yu vào các khía
cnh tâm lý và cách thc phn ng ca nhà đu t trc nhng xung đt ni tâm.

7
Phng pháp tip cn t “con ngi bên trong” ca nhà đu t giúp khc phc đc
các mt hn ch ca các phng pháp ch da trên vic quan sát lch s giao dch
ca nhà đu t. ng thi, kt qa ca các công trình nghiên cu liên quan cng
đc chúng tôi tng hp mt cách có chn lc, làm c s khoa hc cho đ tài
nghiên cu này.
7. B cc ca đ tài nghiên cu
 tài nghiên cu này gm ba chng và đc trình bày theo th t ca các
chng nh sau:
Chng 1: Tng quan các lý thuyt nn tng, các gi thuyt nghiên cu và c
s lý lun

Chng 2: Phng pháp kim đnh và phân tích d liu
Chng 3: Phân tích kt qu nghiên cu và nhn xét



8
CHNG 1
TNG QUAN CÁC LÝ THUYT NN TNG, CÁC
GI THUYT NGHIÊN CU VÀ C S LÝ LUN
1.1. Tng quan các lý thuyt nn tng
Trong khi hiu ng phân b tài khon là mt trong nhng ch đ cc k quan
trng ca lý thuyt tài chính hành vi, lý thuyt mâu thun v nhn thc đc đánh
giá nh là lý thuyt trung tâm ca ngành tâm lý hc xã hi và là c s ca nhiu
công trình nghiên cu v đng c ni ti ca con ngi. Vì vy, vic tng bc tìm
hiu các lý thuyt này  mc đ sâu hn, cng nh nhng công trình khoa hc liên
quan, s cung cp cho chúng ta mt cái nhìn khái quát hn v nhng vn đ cn
đc làm sáng t trong đ tài nghiên cu này và đng thi là c s lý lun, xây
dng nên các gi thuyt nghiên cu.
1.1.1. Các nghiên cu v hiu ng phân b tài khon
Lý thuyt trin vng (Prospect theory) ca Kahmeman và Tversky (1979) đã
ch ra rng s thích v ri ro ca con ngi là rt khác nhau khi h phi đi mt vi
các tình th sinh li hoc thua l khác nhau; c th là, đng trc vin cnh thu
đc mt li ích nào đó, con ngi s tr nên bo th và có khuynh hng s ri ro
và vì vy khi c phiu mà nhà đu t đang nm gi tng giá cao hn so vi giá mua
ban đu (mc giá tham chiu hay đim tham chiu) thì nhà đu t thng bán
nhanh c phiu nhm hin thc hóa li nhun. Ngc li, khi ri vào mt tình th
có kh nng b mt mát, con ngi s tr nên liu lnh, sn sàng chp nhn ri ro và
c nm gi nhng c phiu đang thua l. Hành đng này cho thy s thích v ri ro
ca con ngi thay đi tùy thuc vào tình th mà h phi đi mt. Trên c s ca lý
thuyt trin vng, hai nhà nghiên cu này đã ch ra rng c s ra quyt đnh ca con

ngi trong rt nhiu trng hp không da trên kt qu mà quyt đnh đó mang li,
mà là t nhng suy tng vô cn c ca chúng ta. Nhng suy tng này rt có th
không da trên bt k mt c s nào c nhng li nh hng đn vic ra quyt đnh,
9
và t đó dn đn nhng quyt đnh “bt hp lý”. Thí nghim sau đây s giúp chúng
ta hiu rõ hn v vn đ này: mt nhà đu t có c hi mua mt trong hai c phiu
A hay B nh sau: c phiu A to ra mt khon li nhun là 10.000 đng vi xác
sut là 50%; li nhun ca c phiu B ch là 4.500 đng nhng xác sut là 100%.
Li nhun k vng ca c phiu A là 50%*10.000 + 50%*0 = 5.000 đng và ca c
phiu B là 100%*4.500 = 4.500 đng. Nu xét t góc đ giá tr k vng thì rõ ràng
nhà đu t nên đu t vào c phiu A, nhng kt qu kho sát cho thy phn ln
nhà đu t chn mua c phiu B, có mc sinh li thp hn và đng thi ít ri ro hn.
Trong trng hp này các đi tng kho sát đã không ra quyt đnh da trên c s
giá tr k vng ca lý thuyt xác sut. Thí nghim th hai đó là, nhà đu t có hai
la chn: hoc là chc chn b mt 10.000 đng hoc là mt 20.000 đng vi xác
sut 50%. Trong trng hp này, phn ln nhà đu t la chn phng án th hai,
chp nhn kh nng b mt 20.000 đng vi hi vng không mt gì c vì xác sut
không b mt đng nào là 50%. Nghiên cu ca Kahmeman và Tversky đã ch ra
nguyên nhân vì sao phn ln nhà đu t không la chn các phng án có giá tr k
vng cao hn ch yu là do quá trình ra quyt đnh ca con ngi đã b chi phi bi
nhng “cm giác ch quan” ca chính h, vì mi ngi đu da trên mt s các
quy tc, quy phm, thói quen và nhn thc ca riêng mình v th gii khách quan
đ t đó xây dng cho riêng mình các “mô hình chun” v t duy và ra quyt đnh.
Các mô hình này s đc s dng lp đi lp li mi khi cn ra quyt đnh. Do b nh
hng bi các yu t tâm lý, chúng ta thng la chn nhng phng án mang li
cho mình cm giác thích thú nht v mt tâm lý hn là kt qu thc t có đc t
nhng qu yt đnh đó.
Mt khám phá khác không kém phn quan trng đó là vi cùng mt đi lng
giá tr tuyt đi nh nhau, con ngi s cm thy tht vng nhiu hn khi đánh mt
phn giá tr đó so vi nim vui sng có đc khi nhn đc cùng mt đi lng

giá tr nh nhau; ngha là, cùng mt khon li l nh nhau, con ngi s cm thy
đau kh hn khi b thua l so vi nim hnh phúc h có đc món li này.
10

Công trình nghiên cu ca Kahmeman và Tversky đã nêu bt mt hin tng
rt “l thng” trong gii đu t; đó là, nhà đu t thng bán nhanh các c phiu
đang tng giá và c gi li nhng c phiu b thua l vi hy vng chúng s tng giá
tr li. Shefrin và Statman (1985) đã gi khuynh hng này ca nhà đu t là hiu
ng phân b tài khon (Disposition Effect), và hin tng này hàm ý rng quyt
đnh mua bán chng khoán ca nhà đu t không phi da trên s phán đoán ca h
v xu hng giá trong tng lai vi đim tham chiu là giá chng khoán hin ti,
mà da trên giá mua vào trc đó làm đim tham chiu đ ra quyt đnh.
Nm 1998, Odean đã s dng 10,000 tài khon giao dch chng khoán tin
hành phân tích và kim chng hiu ng này; kt qu nghiên cu mt ln na khng
đnh khuynh hng bán nhanh các c phiu đang sinh li và c gi li nhng c
phiu đang thua l ca nhà đu t. T mt hng tip cn khác, Kaustia (2004) đã
quan sát quá trình IPO ca mt s doanh nghip, vì là ln đu phát hành c phiu ra
công chúng nên giá chào bán khi đim là nh nhau đi vi tt c nhà đu t, tc là
nhà đu t có cùng mt mc giá mua vào. Kt qu nghiên cu cho thy sau giai
đon IPO nu c phiu đc giao dch  mc giá thp hn lúc IPO, thì khi lng
giao dch trong thi gian đó s tng đi thp; ngc li, nu giá c phiu tng cao
hn lúc ban đu, s có s bùng n v khi lng giao dch. iu này có ngha là
mt khi đã tng giá, nhà đu t s ngay lp tc bán ra c phiu và kt qu là làm
tng khi lng giao dch; ngc li, trong trng hp b thua l, nhà đu t s c
gi li c phiu, qua đó làm gim khi lng giao dch. Hiu ng phân b tài khon
không ch xut hin  nhà đu t cá nhân, mà ngay c các t chc đu t chuyên
nghip cng có hin tng thiên lch này. Nm 2000, Coval và Shumway đã quan
sát các giao dch đc thc hin ti s giao dch chng khoán Chicago và nhn thy
rng ngay c các nhà to lp th trng (market makers) cng có khuynh hng c
gi li các khon đu t thua l. Cùng nm đó, Locke và Mann đã phân tích các

hot đng giao dch trên th trng hp đng k hn và quyn chn; kt qu cho
thy các giao dch viên thng c nm gi các hp đng thua l lâu hn so vi các
hp đng sinh li. iu đáng chú ý hn c là nhân viên giao dch đt thành tích cao
11

nht thng nm gi các hp đng thua l trong thi gian ngn nht; trong khi đó,
các giao dch viên kém nht thì ngc li.
Các nghiên cu thc nghim ti th trng chng khoán ài Loan trong hai
nm 2004 và 2005 cho thy hiu ng phân b tài khon rt ph bin  nhà đu t
chng khoán ài Loan, đc bit là các nhà đu t n. S thiên lch ca hiu ng
này càng gia tng thì kt qu thua l càng nng n. Khi phân tích quá trình giao dch
các loi chng ch qu, ngi ta cng nhn thy có các hin tng tng t nh vy,
tc là nhà đu t có khuynh hng bán sm các chng ch qu đang sinh li và
luôn gi li nhng chng ch qu đang thua l. Trong khi đó, nu tip tc gi li
các chng ch qu đang sinh li thì tng li nhun thu đc s kh quan hn; Do đó,
hiu ng phân b tài khon s gây ra nhng nh hng bt li đn kt qu đu t.
Các nghiên cu ti th trng chng khoán Trung Quc cng đa ra các kt lun
tng t nh vy. Ngoài ra, các nghiên cu này còn cho thy s tng giá tr li ca
các c phiu đang thua l mang đn ít li nhun cho nhà đu t hn là tm thi trì
hoãn quyt đnh bán ra các c phiu đang tng giá, đ chúng tip tc sinh li cho
nhà đu t.
T kt qu ca các nghiên cu trên, chúng ta có th kt lun mt cách khái
quát nh sau: hiu ng phân b tài khon xy ra ph bin  hu ht các th trng
chng khoán, dù đó là th trng đã có hàng trm nm lch s hay là các th trng
mi ni nh ài Loan và Trung Quc đi lc, và vn đ đt ra là vì sao li xut hin
nhng hin tng thiên lch nh vây. Vào nm 1985, Shefrin và Statman đã vn
dng bn lý thuyt ra quyt đnh nh sau nhm tìm hiu bn cht ca hin tng bt
thng này:
1. Lý thuyt trin vng (Prospect theory), lý thuyt này cho rng trong điu
kin không chc chn, nhà đu t s ra quyt đnh da trên hàm s giá tr có đ th

hình ch S. Trc vin cnh có đc mt li ích nào đó, đ th hàm s giá tr ca
nhà đu t có dng hình lõm; tc là, s tng thêm v đ hu dng khi gia tng thêm
mt đn v li ích thp hn đ hu dng ca đn v li ích trc đó mang li.
Ngc li, trc kh nng b thua l, đ th hàm s giá tr ca nhà đu t có dng
12

hình li, và điu này cho thy mc đ gim thiu v đ hu dng khi gia tng thêm
mt đn v thua l nh hn mc đ suy gim v đ hu dng ca đn v thua l
trc đó gây ra.  th ca hàm s này cho thy nhà đu t thng không a thích
ri ro trong trng hp chc chn có đc mt li ích nào đó, nhng h sn sàng
liu lnh hay mo him trc kh nng b thua l. Vì vy, nhà đu t sn sàng bán
nhanh c phiu đang tng giá đ thu li và chp nhn tip tc nm gi các c phiu
đang thua l đ ch đn khi chúng tng giá tr li.
2. Lý thuyt tài khon o (Mental accounting), nghiên cu ca Thaler vào nm
1985 cho thy rng cá nhân mi chúng ta có nhng cách thc đánh giá rt khác
nhau đi vi các khon đu t, cng nh là các khon chi tiêu tài chính ca riêng
mình. iu này ng ý rng chúng ta có nhng “đim tham chiu” khác nhau cho
tng trng hp khác nhau và s da trên c s này đ ra các quyt đnh liên quan
đn khía cnh tài chính, và trong trng hp này, “đim tham chiu” chính là các
“tài khon o” đã đc chúng ta thit lp sn t trc. Khác vi các tài khon trên
s sách k toán, “tài khon o” ch tn ti trong tâm trí ca chúng ta, và nhng tài
khon này s giúp chúng ta gii thích nguyên nhân ca các quyt đnh v tài chính
ca mình. S hình thành ca “tài khon o” chính là vic phân loi s tin chúng ta
có đc thành các “tài khon” khác nhau da trên ngun gc, cách thc d tr và
chi tiêu, và gán cho các tài khon này nhng giá tr trng s khác nhau nhng không
quan tâm đn s nh hng qua li ca các tài khon này nh trong các nghip v
k toán thông thng. Ví d, nhiu ngi thng hay tách bit ngân sách chi tiêu
ca gia đình thành hai tài khon khác nhau: “thc phm hàng ngày” và “các món
n đc sn trong nhà hàng vào ngày cui tun”. Các khon chi cho thc phm hàng
ngày rút ra t tài khon th nht, và các khon chi tiêu vào ngày cui tun thuc tài

khon th hai. Mi ngi thng có xu hng tit kim trong các chi tiêu thng
ngày đ tng kh nng tiêu dùng trong nhng ngày l đc bit; vì vy, chúng ta
thng hay chn mua các món n bình thng, không đt tin, vào các ngày trong
tun, nhng li sn sàng gi các món n ngon và đt tin khi đi n  nhà hàng. Nu
hành x theo cách ngc li thì s tit kim đc nhiu tin hn, vì n  nhà hàng
13

bao gi cng tn kém hn nhiu vi cùng mt món n khi chúng ta n  nhà. Vn
đ  đây chính là do chúng ta đã tách ngân sách chi tiêu ca mình thành hai tài
khon riêng bit, và không ra quyt đnh da trên vic xem xét tng hp hai tài
khon này nhm ti đa hóa li ích. Trong quá trình đu t, nhà đu t thng có
khuynh hng sp xp danh mc đu t ca mình vào hai tài khon o khác nhau:
“tài khon li” và “tài khon l”; h s nhanh chóng bán ra các c phiu đang sinh
li nhm hin thc hóa “tài khon li” và c gi li các c phiu đang thua l đ trì
hoãn vic kt chuyn vào “tài khon l” do con ngi vn ác cm vi s thua l. S
hình thành ca các tài khon o đã nh hng mnh m đn quá trình t duy và ra
quyt đnh ca nhà đu t.
3. Lý thuyt ác cm vi hi tic (Regret aversion), bn cht ca con ngi là
luôn tìm mi cách đ chng minh tính chính xác và hp lý trong các quyt đnh ca
mình, đng thi ác cm vi s hi tic; vì vy, quyt đnh bán ra khi c phiu đang
gim giá cng đng ngha vi vic nhà đu t phi thng thn tha nhn quyt đnh
đu t ban đu ca mình là sai lm và phi gánh chu ni đau tinh thn. iu ti t
hn đó là nu l bán ra  mc giá thp, sau này c phiu tng giá tr li và cao hn
giá mua ban đu thì nhà đu t s cm thy hi tic hn na. Vì vy, quyt đnh
“khôn ngoan nht” trong trng hp này là tip tc nm gi c phiu và tm thi
trì hoãn các khon thua l. Ngc li, nu c phiu tng giá sau khi mua vào, nhà
đu t thng nhanh chóng bán ra đ “nm chc” phn li và qua đó th hin s
sáng sut ca mình trong các quyt đnh đu t trc đó.
4. T kim soát bn thân (Self – Control), kh nng t kim soát bn thân giúp
nhà đu t luôn nhanh chóng hin thc hóa các khon đu t sinh li và né tránh

tình trng b thua l. Tuy nhiên, đây ch là phn ng ca xúc cm và không da trên
bt k mt c s t duy hp lý nào c; thc t cho thy, mt khi b thua l quá mc
thì nhà đu t vn s hin thc hóa các khon đu t thua l ca mình.
Trong tt c bn lý thuyt va trình bày  trên, ch có lý thuyt trin vng là
phân tích hành vi ca nhà đu t theo s thích v ri ro ca h, các lý thuyt còn li
đu liên quan đn s mâu thun v nhn thc, chng hn nh s hình thành tài
14

khon o, quyt đnh tip tc trì hoãn các khon đu t thua l nhm loi b nhng
xung đt ni tâm, ác cm vi s hi tic. V kh nng t kim soát bn thân, tht
cht là mt c ch ra quyt đnh bt hp lý vì nhà đu t bán ra các c phiu đang
sinh li không phi da trên nhn đnh cho rng c phiu đó s gim giá trong
tng lai mà ch yu nhm tránh khi phi hi tic sau này khi c phiu rt giá tr
li. Quyt đnh này chng qua là mt chin lc đ phòng s xut hin ca mâu
thun v nhn thc khi c phiu rt giá tr li mà cha kp bán ra trc đó. Vì vy,
vào nm 2001, khi Zuchel ln đu tiên đ cp đn hiu ng phân b tài khon nh
“mt phng thc” nhm loi b s mâu thun trong nhn thc ca nhiu nhà đu
t, v c bn vn đ này đã đc Shefrin và Statman tho lun trong nghiên cu ca
mình vào nm 1985.
1.1.2. Mâu thun v nhn thc và chin lc ng phó
Lý thuyt v s mâu thun trong nhn thc (Congitive Dissonansce Theory)
ln đu tiên đc nhà tâm lý xã hi Leon Festinger đ xut vào nm 1957, và lý
thuyt này đã ch ra rng con ngi vn rt nhy cm vi các xung đt v nhn thc.
Nhng xung đt này có th gây ra cm giác bt an trong tâm trí ca chúng ta; vì vy,
con ngi thng tìm mi cách có th đ loi b hay gim đn mc thp nht
nhng xung đt này. Công vic này thng đc thc hin thông qua mt trong hai
hng gii quyt nh sau: tip tc duy trì hoc tìm cách thay đi hin trng, tc là
kiên đnh vi nhng gì mình cho là đúng hoc thng thn tha nhn sai lm ca
mình. Nu thuc trng hp th nht, đi tng đó s luôn cho rng nhn đnh và
quyt đnh ca mình luôn chính xác và sáng sut, và s xung đt là do sai lm ca

ngi khác hoc hoàn cnh gây ra. Chng hn, trong trng hp gim giá sau khi
mua vào c phiu, nhà đu t vn tin rng quyt đnh ca mình là hoàn toàn chính
xác và vn đ ch là do th trng tm thi hot đng không hiu qu, sm hay
mun c phiu s tng giá tr li. Còn nu thuc trng hp th hai, các đi tng
này sn sàng tha nhn nhng suy đoán và quyt đnh trc đó ca mình là hoàn
toàn sai lm và có bin pháp điu chnh ngay lp tc nhm làm gim nh hng tiêu
cc ca nhng sai lm trc đó; chng hn, khi quan sát thy c phiêu không tng
15

giá mà còn có du hiu gim giá thì nhà đu t lp tc bán ra, dù phi chp nhn
mt phn thua l.
C hai phng pháp trên đu giúp loi b nhng xung đt do mâu thun v
nhn thc gây ra. Ngoài ra, còn có mt bin pháp th ba, “bin pháp né tránh”, đó
là c gng tránh né thc ti bng cách không đánh giá li nhng gì mình đã làm là
đúng hoc sai và cng không mun phi chu sc ép ln na nu các bin pháp sa
sai (nu có) li dn đn nhng sai lm khác, nghiêm trng hn; vì vy, tt nht là
nên có thái đ né tránh.
Nm 1959, Festinger và Garlsmith đã tin hành mt cuc kho sát nhm kim
chng nhn đnh ca h v kh nng sn sàng thay đi nhn đnh hay nim tin ban
đu ca con ngi đ loi b s mâu thun v nhn thc khi ngi ta không th
thay đi hin thc khách quan. Cuc nghiên cu đã phân chia các đi tng kho
sát thành hai nhóm riêng bit, và sau đó giao cho mi đi tng ca c hai nhóm
mt công vic nhàm chán và yêu cu mi đi tng này phi hoàn thành công vic
đó và c gng miêu t tính hp dn ca công vic cho mt đi tng khác. im
khác bit duy nht đó là các thành viên trong nhóm th nht đc tr công 20$, còn
nhóm th hai là 1$ đ thc hin công vic này, và sau cùng là yêu câu mi đi
tng đc kho sát t đánh giá mc đ hp dn ca công vic nhàm chán đó.
Ngay t lúc đu, Festinger và Carlsmith đã cho rng các đi tng đc tr công 1$
s cm thy công vic này hp dn đi vi h hn là nhng ngi đc tr bng
20$, vì các đi tng ch nhn đc 1$ s ngh rng mình rt ngu xun và không

thành tht khi phi nói di (t nhàm chán miêu t thành thú v) ngi khác ch đ có
đc 1$. S mâu thun v nhn thc bt đu xut hin và làm cho h cm thy bt
an; đ gii quyt nhng xung đt này, h ngh rng mình cn phi thay đi cái nhìn
ban đu v công vic đc giao và c gng thuyt phc mình rng công vic đó tht
thú v và hp dn. Kt qu nghiên cu phn ánh đúng nh mong đi ca hai nhà
nghiên cu: các đi tng ch nhn đc 1$ cm thy thích thú vi công vic này
hn là nhóm khác, và điu này đã chng minh gi thuyt ca Festinger v kh nng
16

con ngi sn sàng thay đi nim tin ban đu ca mình ch nhm loi b nhng
xung đt do mâu thun v nhn thc gây ra.
Thc t cho thy gn hàng chc nm qua, lý thuyt v chin lc ng phó (gi
tt là chin lc ng phó) vi s mâu thun v nhn thc đã tr nên rt ph bin và
đt đc nhiu kt qu nghiên cu rt quan trng. V c bn, lý thuyt này là s
đúc kt các kt qu nghiên cu v t duy và cách thc phn ng ca con ngi
trc các áp lc bên trong hoc bên ngoài gây ra (Folkman và Lazarus, 1980;
Lazrus và Folkman, 1984). Theo trng phái phân tích tinh thn, chin lc ng
phó đc xem nh là mt phn ng tim thc ca các bnh nhân tâm thn trc
nhng xung đt ni ti (Freud, 1946; Haan, 1969, 1977; Menninger, 1963; Vaillant,
1977). Cui thp niên 70, các nghiên cu này đc tin hành vi ngi bình thng,
không mc bnh tâm thn, nhm tìm hiu cách thc gii quyt áp lc ca con ngi
(Lazarus và Launier, 1978), trong đó đc bit chú trng đn mi quan h gia nhn
thc và cm xúc (Horwitz,1976; Simon, 1967) và cách thc chúng ta x lý thông tin
di áp lc cao (Horowitz, 1976; Janis và Mann, 1977; Leventhal et al, 1980).
Chin lc ng phó ch yu nhm cung cp mt phng thc gii quyt áp
lc và các xung đt ni ti, qua đó làm gim ni đau tâm lý ca mi cá th. V c
bn, chin lc đc chia làm hai loi: Chin lc tp trung gii quyt tn gc vn
đ và Chin lc tp trung ci thin nhng xung đt v mt cm xúc. Cách thc th
nht đòi hi phi có s chun b k càng và có k hoch hành đng rõ ràng; cách
th hai đn gin ch là tìm kim ch da ca cm xúc nh nh ru bia và các cht

gây nghin khác đ trn tránh thc t (Folkman và Lazarus, 1980).
Khi áp dng các lý thuyt nêu trên vào vic nghiên cu s mâu thun v nhn
ca nhà đu t thì thy rng trong trng hp c phiu gim giá sau khi mua vào,
nhà đu t phi đi mt vi ni đau kh do nhng quyt đnh sai lm ca mình gây
ra. Và đ gii quyt nhng xung đt này, duy trì lòng t trng và làm gim nhng
nh hng tiêu cu v mt cm xúc, nhà đu t có th s dng/la chn nhiu chin
lc ng phó khác nhau. Trong đ tài nghiên cu này, cách thc loi b nhng
xung đt do mâu thun v nhn thc gây ra có th bao gm các bin pháp nh sau:
17

tip tc nm gi c phiu, mua thêm vào hoc bán ht c phiu và chp nhn thua
l.  tài nghiên cu này s tp trung tìm hiu xem có bao nhiêu nhà đu t la
chn cách thc gii quyt tn gc vn đ, cng nh là có bao nhiêu nhà đu t thà
chp nhn trn tránh thc ti, tip tc trì hoãn sai lm ca mình.
1.1.3. Gii tính và s thích v ri ro ca nhà đu t
Trong mt lp hc tâm lý hc vào nm 1994, Lundeberg đã chn ra 70 hc
viên nam và 181 hc viên n đ tin hành kho sát s t tin ca h; kt qu nghiên
cu cho thy gii tính có mi quan h rõ rt vi mc đ t tin ca các đi tng
đc kho sát. Nm 1996, Bejtelsmit, Vickie và Alexandra Bernasek đã tng hp t
nhiu ngun tài liu nghiên cu khác nhau có liên quan đn khía cnh gii tính và
kt qu nghiên cu cho thy nam gii có khuynh hng nm gi nhiu khon đu
t mo him trong danh mc đu t ca mình hn là n gii. Nm 1995, Kimball
và Shapiro tin hành kho sát các đi tng  đ tui t 51 – 61, kt qu cuc kho
sát cho thy, nam gii có kh nng chu đng ri ro hn so vi n gii.
S dng các s liu thu thp đc t giai đon 1989 – 1998 vi các đi tng
kho sát thuc nhóm tui t 18 – 62, Jianakoplos và Bernasek đã phát hin ra rng
n gii cha lp gia đình thng nm gi các khon đu t có tính ri ro thp hn
nam gii cha lp gia đnh và n gii đã có gia đình. Nghiên cu ca Volpe, Kotel
và Chen (2002) v nng lc ca 530 nhà đu t cho thy, nhà đu t có trình t sau
đi hc tr lên có nng lc đu t cao hn so vi nhng ngi có trình đ thp hn,

và đng thi nam gii có nhiu kin thc đu t hn n gii. Embrey và Fox (1997)
đã s dng s liu thu thp đc ca nm 1995 v danh mc đu t chng khoán và
bt đng sn ca các nhà đu t đc thân nhm kho sát mi quan h gia gii tính
và vic la chn các danh mc đu t có mc đ ri ro khác nhau, và kt qu
nghiên cu cho thy nhà đu t n ít đu t vào nhng tài sn có tính ri ro cao nh
là nam gii. Barber và Odean (2001) đã nghiên cu thông tin giao dch ca nhiu
nhà đu t cá nhân và đã phát hin ra rng tc đ quay vòng c phiu ca nhà đu
t nam thng cao hn so vi nhà đu t n; vic thng xuyên tham gia giao dch
đã làm cho t sut sinh li hàng nm ca nhà đu t nam gim đi 2,65%, nhiu hn