Sự thất bại của hoạt động huy động vốn tín dụng nhà nước qua phát hành trái phiếu chính phủ năm 2009 và một số khuyến nghị chính sách Luận văn thạc sĩ

0
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
1
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM

CHƯƠNG TRÌNH GIẢNG DẠY KINH TẾ FULBRIGHT



HOÀNG THỊ THU HUYỀN

SỰ THẤT BẠI CỦA HOẠT ĐỘNG HUY ĐỘNG VỐN
TÍN DỤNG NHÀ NƯỚC QUA PHÁT HÀNH
TRÁI PHIẾU CHÍNH PHỦ NĂM 2009
VÀ MỘT SỐ KHUYẾN NGHỊ CHÍNH SÁCH


Chuyên Ngành: Chính sách công
Mã số: 603114



LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS.TRẦN THỊ QUẾ GIANG




TP. Hồ Chí Minh - năm 2010

i

0
LI CAM OAN




Tôi xin cam đoan lun vn này hoàn toàn do tôi thc hin. Các đon trích dn
và s liu s dng trong lun vn đu đc dn ngun và có đ chính xác cao nht
trong phm vi hiu bit ca tôi. Lun vn này không nht thit phn ánh quan đim
ca Trng i hc Kinh t thành ph H Chí Minh hay Chng trình ging dy
kinh t Fulbright.

TP.HCM, ngày tháng nm 2010
Tác gi


Hoàng Th Thu Huyn



ii
1
MC LC
LI CAM OAN i
MC LC ii
DANH MC CÁC T, NG VIT TT iv
DANH MC BNG v

DANH MC BIU vi
U
TÓM TT  TÀI vii
M U 1
U
1. Bi cnh và câu hi nghiên cu 1
2. Phm vi và phng pháp nghiên cu 3
3. Ý ngha và kt cu ca đ tài 4
PHN I. S CN THIT VÀ TÌNH HÌNH HUY NG VN TÍN DNG NHÀ
NC QUA PHÁT HÀNH TPCP  VIT NAM 5
1.1. Khái nim và vai trò ca TDNN
5
1.1.1. Khái nim TDNN 5
1.1.2. Vai trò ca TDNN 5
1.2. Hình thc huy đng vn TDNN qua phát hành TPCP 7
1.2.1. Khái nim TPCP 7
1.2.2. u, nhc đim ca hình thc huy đng vn TDNN qua phát hành
TPCP
7
1.3. Nhu cu huy đng vn TDNN qua phát hành TPCP  Vit Nam 8
1.4. Tình hình huy đng vn TDNN qua phát hành TPCP Vit Nam t nm
2000 đn nay
11
1.4.1. Giá tr TPCP phát hành qua các nm 11
1.4.2. C cu TPCP phát hành theo k hn 15
1.4.3. Các phng thc phát hành TPCP 16
1.4.4. Qui mô các đt phát hành TPCP 17


iii

1.4.5. i tng mua TPCP 18
PHN II. P HÂN TÍCH NHNG NGUYÊN NHÂN CHÍNH DN N S
THT BI CA CÁC T PHÁT HÀNH TPCP VIT NAM NM 2009 20
2.1. S tht bi ca hot đng huy đng vn TDNN qua phát hành TPCP nm
2009
20
2.2. Phân tích nhng nguyên nhân chính dn đn s tht bi ca các đt phát
hành TPCP nm 2009
22
2.2.1. Môi trng kinh t không thun li do tác đng ca khng hong kinh
t toàn cu và nhng yu t bt n kinh t v mô trong nc
22
2.2.2. Nguyên nhân trên th trng s cp 23
2.2.3. Nguyên nhân trên th trng th cp 35
2.2.3.1. Qui mô th trng 37
2.2.3.2. Hàng hóa TPCP trên th trng 38
2.2.3.3. NT tham gia th trng 39
2.2.3.4. C s h tng k thut phc v giao dch và thông tin th trng 42
PHN III. KHUYN NGH CHÍNH SÁCH 45
3.1. D b nhng bt cp ca công c LSCB hin nay
46
3.2. m bo c ch lãi sut TPCP linh hot, đc xác đnh da trên quan h
cung – cu v vn trên th trng
47
3.3. Phát trin hàng hóa cho th trng và tp trung phát hành TPCP theo lô
ln, hng đn hình thành đng cong lãi sut chun ca TPCP
48
3.4. Thu hút s tham gia đông đo ca NT, phát trin h thng nhà to lp
th trng
49

3.5. Phát trin c s h tng giao dch và công khai, minh bch hóa thông tin 50
KT LUN 52
TÀI LIU THAM KHO 55
PH LC 59


iv

2
DANH MC CÁC T, NG VIT TT


BTC : B Tài chính
CTCK : Công ty chng khoán
HNX : S Giao dch Chng khoán Hà Ni
KBNN : Kho bc Nhà nc
LSCB : Lãi sut c bn
NT : Nhà đu t
TNN : u t nc ngoài
NTNN : Nhà đu t nc ngoài
NHNN : Ngân hàng Nhà nc
NHTM : Ngân hàng thng mi
NSNN : Ngân sách Nhà nc
ODA : Vn h tr phát trin chính thc
TDNN : Tín dng Nhà nc
TPCP : Trái phiu Chính ph
TTCK : Th trng chng khoán
TTM : Th trng m
TTTP : Th trng trái phiu
TTTT : Th trng tin t

YTM : Li sut đn khi đáo hn



v
3
DANH MC BNG

Bng 1.1: Cân đi NSNN và ngun bù đp bi chi ca Vit Nam 2000 – 2010E 9
Bng 1.2: Giá tr TPCP phát hành giai đon 2000 – 3/2010 12
Bng 2.1: Chênh lch gia lãi sut yêu cu ca NT và lãi sut trn TPCP mt s
đt phát hành na đu nm 2009 25
Bng 2.2: Chênh lch lãi sut yêu cu ca NT và trn lãi sut TPCP các đt phát
hành cui nm 2009 27
Bng 2.3: Mt s ch tiêu kinh t Vit Nam giai đon 2006 - 2007 29
Bng 2.4: C cu và ICOR vn đu t xã hi giai đon 1995 – 2008 33
Bng 2.5: Giá tr TPCP niêm yt và giao dch giai đon 2000 - 2008 37



vi
4
DANH MC BIU
Biu 1.1: Giá tr TPCP phát hành theo mc đích s dng giai đon 2000 – 2006 10
Biu 1.2: Tc đ tng GDP và CPI giai đon 2001 – 2010 13
Biu 1.3: TPCP phát hành theo k hn giai đon 2000 – 2008 15
Biu 1.4: TPCP phát hành theo các phng thc giai đon 2000 – 2008 16
Biu 1.5: Qui mô các đt phát hành TPCP 18
Biu 1.6: T trng TPCP phát hành theo đi tng giai đon 2000 - 2008 19
Biu 2.1: Xu hng tng ca lãi sut liên ngân hàng nhng tháng cui nm 2009 26

Biu 2.2: Bin đng lãi sut trên th trng tin t nm 2009 26
Biu 2.3: Din bin li sut TPCP qua các tháng nm 2009 28
Biu 2.4: Qui mô th trng trái phiu mt s quc gia Châu Á (% GDP) 38
Biu 2.5: Tng giá tr giao dch TPCP ca NTNN trong nm 2009 41
Biu 2.6: T l giao dch TPCP ca NTNN và NT trong nc nm 2009 41




vii
5
TÓM TT  TÀI
Trái phiu chính ph (TPCP) là công c quan trng ca hu ht các quc gia,
đc bit là  các quc gia đang phát trin nhm huy đng vn bù đp thâm ht ngân
sách nhà nc (NSNN) và tài tr chi đu t phát trin.  nhng quc gia có th
trng tài chính phát trin, TPCP là hàng hóa ch cht trên th trng chng khoán
(TTCK), lãi sut TPCP đóng vai trò là lãi sut mang tính đnh hng trên th
trng. Vi đc tính ri ro thp, TPCP là loi hàng hóa quan trng trong vic xây
dng danh mc đu t hiu qu ca các nhà đu t (NT).
 Vit Nam, giai đon 2000 – 2008, phát hành TPCP là kênh huy đng vn
quan trng bù đp bi chi ngân sách và tài tr các d án đu t phát trin quc gia
trong lnh vc thy li, y t, giáo dc. Nm 2009, nhu cu huy đng vn qua phát
hành TPCP càng tng cao nhm bù đp s gia tng ca bi chi NSNN và đáp ng
nhu cu vn tài tr gói kích thích kinh t ca Chính ph. Tuy nhiên, hot đng huy
đng vn qua phát hành TPCP trong nm 2009 đã gp rt nhiu khó khn, hàng lot
đt phát hành TPCP không huy đng đc đng nào cho ngân sách và rt nhiu đt
phát hành TPCP không có NT nào tham gia.
Nghiên cu này s đi sâu tìm hiu nhng nguyên nhân chính dn đn s tht bi
ca hot đng huy đng vn tín dng Nhà nc (TDNN) qua phát hành TPCP 
Vit Nam trong nm 2009, t đó khuyn ngh mt s chính sách quan trng và có

tính kh thi nht nhm nâng cao kh nng huy đng vn TDNN qua phát hành
TPCP trong giai đon ti.
 tài nghiên cu gm ba phn. Trong phn mt, tác gi trình bày s lc khái
nim và vai trò ca TDNN, khái quát tình hình huy đng vn TDNN qua phát hành
TPCP ca Vit Nam trong giai đon t nm 2000 đn nay. Phn này cng chng


viii
minh nhu cu vn qua phát hành TPCP ca Vit Nam t nm 2000 đn nay, đc
bit là trong nm 2009 và c trong giai đon ti.
Trong phn hai, tác gi mô t s tht bi ca hot đng huy đng vn qua kênh
phát hành TPCP nm 2009 và phân tích các nguyên nhân chính dn đn tht bi ca
hot đng huy đng vn trong nm 2009. Nguyên nhân th nht là nm 2009 môi
trng kinh t không thun li do tác đng ca khng hong kinh t toàn cu và
nhng yu t bt n kinh t v mô trong nc; th hai,  th trng s cp (th
trng phát hành) trn lãi sut ca TPCP do BTC đa ra quá thp, không đt k
vng ca NT; và th ba đó là trên th trng th cp (th trng giao dch), tính
thanh khon ca TPCP  mc thp nên không hp dn đc NT.
Trên c s phân tích nhng nguyên nhân chính dn đn s tht bi ca hot
đng huy đng vn TDNN qua phát hành TPCP nm 2009  phn hai, trong phn
ba đ tài khuyn ngh mt s chính sách quan trng và có tính kh thi nht nhm ci
thin nhng bt cp, to điu kin thun li cho hot đng huy đng vn TDNN qua
phát hành TPCP trong giai đon ti. Theo tác gi, có hai nhóm gii pháp cn thc
hin ngay bao gm: Th nht là nhóm chính sách v lãi sut, đm bo c ch xác
đnh lãi sut TPCP linh hot, da vào cung – cu th trng trên c s đu thu
cnh tranh lãi sut. Vic d b nhng bt cp ca công c lãi sut c bn (LSCB)
đang tn ti hin nay là yu t quan trng đ công c này không to ra rào cn đi
vi lãi sut TPCP. Th hai, nhóm chính sách nhm nâng cao tính thanh khon ca
TPCP trên th trng th cp nh đa dng hóa sn phm, thu hút s tham gia đông
đo NT, thit lp h thng nhà to lp th trng, phát trin c s h tng giao

dch TPCP và minh bch hóa thông tin.

1



6
M U

16
1. Bi cnh và câu hi nghiên cu
Vit Nam là mt nn kinh t đang phát trin nên nhu cu v vn đ phc v đu
t phát trin, đc bit ngun vn dài hn đu t cho c s h tng là rt ln. T l
vn đu t toàn xã hi trên tng sn phm trong nc (GDP) ca Vit Nam nm
2009 lên đn 42,4% và bình quân ca c giai đon 1995 – 2009 là 30,7%/nm
1
.
Nhm đáp ng nhu cu vn cho đu t phát trin, Vit Nam đã đy mnh huy
đng vn c trong và ngoài nc, trong đó phát hành trái phiu Chính ph (TPCP)
là mt kênh quan trng. Theo thng kê ca B tài chính (BTC), trong giai đon
2000 – 2007, vn huy đng t phát hành TPCP bù đp khong 64% thâm ht
NSNN và tài tr các d án đu t trng đim quc gia trong lnh vc giao thông
thy li, đu t xây dng, kiên c hóa trng hc Giai đon 2005 – 2007, vi
nhng yu t thun li ca nn kinh t toàn cu, s phát trin n đnh ca nn kinh
t trong nc, khi lng vn huy đng qua phát hành TPCP ni đa tng cao, bình
quân đt 50.000 t đng/nm, tng đng khong 5% GDP. Ngoài ra, Vit Nam
cng đã thành công trong đt huy đng vn qua phát hành TPCP ln đu tiên ra th
trng quc t vào tháng 10/2005 vi khi lng 750 triu USD, li sut
7,125%/nm. Tuy nhiên, t gia nm 2008 đn nay, trc tác đng bt li ca cuc
khng hong tài chính toàn cu, cùng nhng yu t bt n kinh t v mô trong nc

1
Nguyn Phi Lân (2010), “Hng ti tng trng bn vng ti Vit Nam”, Tp chí Ngân hàng, s 6 tháng
3/2010, trang 1-9,[15]
.
2

và hn ht là nhng vn đ tn ti ca chính th trng chng khoán n này thì huy
đng vn qua phát hành TPCP có xu hng gim. c bit, trong nm 2009, các
đt phát hành TPCP liên tip tht bi. Theo thng kê, nm 2009 S Giao dch
Chng khoán Hà Ni (HNX) đã t chc 51 đt đu thu TPCP bng ni t vi tng
khi lng gi thu là 62.700 t đng nhng kt qu ch huy đng đc 2.578 t
đng, tc t l thành công ch đt 4,18%. áng nói hn là có rt nhiu phiên đu
thu không có NT nào tham gia. Do vy, vic tìm hiu nhng nguyên nhân dn
đn s tht bi liên tip ca các đt phát hành TPCP gn đây đang là mt yêu cu
cp thit nhm đa ra nhng khuyn ngh thit thc góp phn ci thin và nâng cao
kh nng thành công ca các đt phát hành TPCP trong thi gian ti. Vic khi
thông kênh huy đng vn t phát hành TPCP cng s góp phn quan trng thúc đy
s phát trin ca th trng trái phiu (TTTP) nói riêng và th trng tài chính Vit
Nam nói chung trong giai đon ti qua vic hình thành mt khi lng hàng hóa đa
dng trên th trng. c bit, tín phiu kho bc vi nhiu k hn tr thành mt
hàng hóa ch cht trên th trng m (TTM), to công c điu hành chính sách tin
t quc gia.  làm rõ ni dung trên, đ tài s tp trung gii quyt hai câu hi sau:
1. Nhng nguyên nhân chính nào làm cho các đt đu thu trái phiu Chính
ph Vit Nam trong nm 2009 liên tc tht bi?
2. Nhng gii pháp trng tâm nhm nâng cao kh nng huy đng vn tín dng
Nhà nc (TDNN) qua phát hành TPCP là gì?

3

17
2. Phm vi và phng pháp nghiên cu
 tài ch gii hn nghiên cu hình thc huy đng vn TDNN bng phát hành
TPCP, không nghiên cu các hình thc TDNN khác nh vay ODA hay vay n ngân
hàng. TPCP đc đ cp trên đây gm các loi trái phiu ngn, trung và dài hn do
Chính ph phát hành bng đng ni t (VND) và ngoi t (USD) trong giai đon t
nm 2000 đn nay, không nghiên cu các loi trái phiu do đa phng và trái phiu
do Chính ph bo lãnh phát hành.
 tr li các câu hi nghiên cu ca đ tài, tác gi s dng các phng pháp
lun chính là tng hp, thng kê mô t, phân tích, đi chiu so sánh. Trong phn
mt, phng pháp tng hp và thng kê mô t đc s dng chính đ khái quát v
nhu cu và tình hình huy đng TDNN qua phát hành TPCP  Vit Nam t nm
2000 đn nay.
Trong phn hai và ba, phng pháp thng kê mô t, phân tích qui np và din
dch, kt hp vi đi chiu so sánh đc s dng đ tr li câu hi nghiên cu th
nht: nhng nguyên nhân chính nào làm cho các đt đu thu TPCP Vit Nam trong
nm 2009 liên tc tht bi? C th, vic tng hp, mô t, đi chiu so sánh lãi sut
TPCP phát hành trong nm 2009 vi lãi sut đt thu ca NT, mt bng lãi sut
huy đng, cho vay trên th trng, li sut TPCP cùng k hn đang giao dch trên
th trng s làm rõ s bt cp ca lãi sut TPCP phát hành trên TTTP s cp trong
nm qua và vì vy đã không thu hút đc NT. Nhng khía cnh khác nh qui mô,
chng loi hàng hóa TPCP, c s h tng giao dch cng đc mô t, kt hp vi
đi chiu so sánh vi các quc gia ông Á cng nh TTTP M đ thy rõ nhng

4

hn ch ca TTTP th cp  Vit Nam hin nay khin tính thanh khon ca loi
chng khoán n này còn  mc rt thp. T nhng tng hp, phân tích, đi chiu và
so sánh c  th trng TPCP s cp và th cp, tác gi đ xut nhng khuyn ngh
chính sách có tính kh thi và thit thc nht nhm nâng cao kh nng huy đng vn

TDNN qua phát hành TPCP  Vit Nam giai đon ti.
18
3. Ý ngha và kt cu ca đ tài
Nh va đ cp trên đây, đ tài mang li cái nhìn khái quát v tình hình huy
đng TDNN qua hình thc phát hành TPCP  Vit Nam giai đon t 2000 đn nay.
Trong đó, đ tài đi sâu tìm hiu và phân tích nhng nguyên nhân chính dn đn s
tht bi ca hot đng huy đng vn qua phát hành TPCP trong nm 2009 va qua
đ t đó đ xut nhng khuyn ngh chính sách nhm nâng cao kh nng huy đng
vn TDNN qua phát hành TPCP  Vit Nam trong giai đon ti. Ngoài phn m
đu và kt lun, cu trúc ca đ tài bao gm ba phn chính. Phn mt trình bày khái
quát s cn thit và tình hình huy đng vn TDNN qua phát hành TPCP  Vit
Nam giai đon t nm 2000 đn nay. Phn hai mô t s tht bi ca hot đng huy
đng vn TDNN qua phát hành TPCP nm 2009, đánh giá và phân tích nhng
nguyên nhân chính dn đn s tht bi đó. Phn ba trình bày mt s khuyn ngh
chính sách giúp Vit Nam nâng cao kh nng huy đng vn TDNN qua phát hành
TPCP trong giai đon ti.

5

7
PHN I
8
S CN THIT VÀ TÌNH HÌNH HUY NG VN TÍN DNG
9
NHÀ NC QUA PHÁT HÀNH TPCP  VIT NAM

19
1.1. Khái nim và vai trò ca TDNN
31
1.1.1. Khái nim TDNN

TDNN là mt bin pháp huy đng ngun lc tài chính do Nhà nc thc hin
thông qua hình thc vay (trong và ngoài nc) và cho vay đu t phát trin kinh t.
TDNN xut hin nhm đáp ng yêu cu gii quyt tình trng thâm ht NSNN và
yêu cu phát trin kinh t do Nhà nc thc hin. (Trn Vn Giao (2009)
32
1.1.2. Vai trò ca TDNN
V mt lý thuyt, TDNN có bn vai trò quan trng (Trn Vn Giao (2009).
Th nht, TDNN giúp phân phi li các ngun lc tài chính ca xã hi thông
qua vic Chính ph thc hin huy đng các ngun vn t các t chc, cá nhân trong
và ngoài nc và cho các doanh nghip, t chc kinh doanh, h gia đình vay li
nhm tha mãn nhu cu đu t phát trin theo k hoch, đnh hng ca Nhà nc.
Th hai, TDNN góp phn bù đp thâm ht NSNN và lành mnh hóa nn tài
chính – tin t quc gia. Vic vay n ca Nhà nc là mt bin pháp tín dng quan
trng nhm bù đp thiu ht NSNN và b sung ngun vn đu t phát trin. Chính
ph có th thc hin huy đng vn t các thành phn kinh t trong nc cng nh
t các Chính ph, t chc, cá nhân  nc ngoài di các hình thc phát hành tín
phiu, trái phiu kho bc, chng ch đu t và các hip đnh vay n. C ch TDNN

6

ra đi giúp xóa b c ch phát hành tin đ bù đp thâm ht NSNN, là nn tng cho
vic lành mnh hóa khu vc tin t - ngân hàng, góp phn duy trì giá tr đng ni t
quc gia. TDNN ra đi còn giúp tách bch hot đng tín dng chính sách và tín
dng thng mi, có tác dng tích cc hn ch ri ro thanh khon cho các ngân
hàng thng mi (NHTM).
Th ba, TDNN góp phn điu chnh c cu kinh t, nâng cao hiu qu đu t.
Mc tiêu ca TDNN là thc hin chc nng điu tit v mô nn kinh t, gii quyt
nhng vn đ tn ti ca c ch th trng nh phân hóa giàu nghèo, hàng hóa
công Vì vy, TDNN tp trung vào các d án qua đó trc tip hoc gián tip
khuyn khích phát trin các ngành ngh, lnh vc theo đnh hng ca Nhà nc,

góp phn điu chnh c cu kinh t. Bên cnh đó, nu các c ch, chính sách qun
lý TDNN đc qui đnh cht ch s có tác đng tích cc trong vic phân b ngun
vn mt cách hiu qu cho hot đng đu t thuc trách nhim tài chính quc gia.
Th t, TDNN cung cp hàng hóa cho th trng tài chính, tham gia điu tit
tin t và kim ch lm phát hoc gim phát trong nn kinh t. Huy đng TDNN
thông qua phát hành TPCP k hn ngn, trung và dài hn s góp phn b sung, đa
dng hóa hàng hóa trên th trng tài chính. c bit, tín phiu kho bc đc phát
hành vi khi lng ln và thng xuyên tr thành hàng hóa ch lc tham gia TTM
- mt công c gián tip đ điu hành chính sách tin t quc gia. Tùy vào tình hình
kinh t  tng thi k nht đnh, NHNN s s dng TPCP vi các k hn thích hp
đ bm hoc rút tin ra khi lu thông nhm điu hòa, n đnh tin t và kim ch
lm phát hoc gim phát trong nn kinh t.

7

20
1.2. Hình thc huy đng vn TDNN qua phát hành TPCP
33
1.2.1. Khái nim TPCP
Theo Ngh đnh 141/2003/N-CP, ngày 20/11/2003 [18], “Trái phiu Chính
ph là mt loi chng khoán n, do Chính ph phát hành, có thi hn, có mnh giá,
có lãi, xác nhn ngha v tr n ca Chính ph đi vi ngi s hu trái phiu”.
Nh vy, TPCP là mt loi công c n mà Chính ph s dng đ huy đng vn
trong và ngoài nc. TPCP bao gm tín phiu kho bc, trái phiu kho bc, trái
phiu công trình trung ng, trái phiu đu t và trái phiu ngoi t. TPCP có th
đc phát hành di dng chng ch hoc bút toán ghi s.
34
1.2.2. u, nhc đim ca hình thc huy đng vn TDNN qua phát hành
TPCP
Huy đng vn TDNN có th đc thc hin qua các hình thc nh h tr phát

trin chính thc (ODA), vay n ngân hàng hay phát hành TPCP. Huy đng vn qua
phát hành TPCP là hình thc huy đng TDNN thông qua vic Chính ph phát hành
chng khoán n đ vay n trong và ngoài nc. u đim ca hình thc này là phm
vi huy đng vn rng vì Chính ph có th thc hin vic phát hành TPCP đ huy
đng vn  c th trng trong nc và quc t. Mt u đim na đó là phát hành
TPCP to điu kin vay n trung và dài hn cho Nhà nc trong khi ngi mua
TPCP không nht thit phi nm gi trái phiu cho đn khi đáo hn mà có th
chuyn nhng TPCP đ thu hi vn trên th trng th cp. TPCP đc phát hành
và giao dch trên th trng góp phn đa dng hóa hàng hóa trên th trng tài

8

chính, là công c quan trng đ thc hin chính sách tin t quc gia. Chính vì vy
hin nay phát hành TPCP đã tr thành hot đng thng xuyên  hu ht các nc,
k c nhng nc có thng d ngân sách. Tuy có nhiu u đim so vi các hình
thc TDNN khác nhng vay n bng hình thc phát hành TPCP s to ra n trong
tng lai, làm tng chi ngân sách quc gia nên khi lng vay n cng phi đc
tính toán và phi có k hoch tr n cùng vi lãi vay hp lý đ không gây nên mt
cân đi ln cho ngân sách và to ra nhng bt n cho nn kinh t quc gia.
21
1.3. Nhu cu huy đng vn TDNN qua phát hành TPCP  Vit Nam
 Vit Nam, phát hành TPCP đc s dng nh mt kênh quan trng nhm
huy đng vn bù đp thâm ht ngân sách và tài tr các d án đu t phát trin quc
gia. S liu thng kê bng 1.1 cho thy, cha k các khon chi ngoài ngân sách
đc thc hin thông qua các qu tài chính Nhà nc ngoài ngân sách, thâm ht
ngân sách ca Vit Nam sut giai đon 2000 – 2008 luôn  mc xp s 5%
GDP/nm. Nm 2009, vi vic đa ra gói kích thích kinh t qui mô 8 t USD ca
Chính ph (tng đng khong 10% GDP ca nm 2009) nhm ngn chn đà suy
gim và kích thích tng trng kinh t trc tác đng bt li ca khng khong kinh
t toàn cu đã đy mc thâm ht NSNN ca Vit Nam lên đn 6,9% GDP.

2
 bù
đp bi chi ngân sách ngày mt gia tng, Chính ph đy mnh thc hin vay n
trong và ngoài nc, trong đó ngun vay trong nc chim trên 70%.
3



2
c tính thâm ht NSNN nm 2010 ca Vit Nam s tip tc  mc cao, khong 6,2% GDP.
3
Theo s liu báo cáo mi nht ca y ban Kinh t và Tài chính - Ngân sách ca Quc hi, t l d n
Chính ph nm 2010 có th lên ti 44,6% GDP, tin gn sát vi mc an toàn theo khuyn cáo ca các t
chc quc t đi vi t l này đi vi các quc gia đang phát trin là di 50% GDP.

9

Bng 1.1: Cân đi NSNN và ngun bù đp bi chi ca Vit Nam 2000 – 2010E
Ngun bù đp bi chi NSNN
(t đng)
Nm
Bi chi NSNN
(t đng)
T l bi chi/GDP
(%)
Vay trong nc Vay ngoài nc
2000 18.212 4,12 15.370 2.842
2001 25.885 5,38 17.195 8.690
2002 24.348 4,54 18.382 5.966
2003 29.936 4,88 22.895 7.041

2004 34.703 4,85 27.450 7.253
2005 40.746 4,86 32.420 8.326
2006 48.500 4,98 36.000 12.500
2007 56.500 4,94 43.000 13.500
2008 66.200 4,48 51.200 15.000
2009 115.900 6,90 99.900 16.000
2010E 119.700 6,20 98.700 21.000
Ngun: Tng hp ca tác gi t s liu ca BTC,[36] và Tng cc Thng kê [39].
Theo s liu thng kê ca BTC, vn huy đng t phát hành TPCP giai đon
2000 – 2006 tài tr trên 64% thâm ht NSNN ca Vit Nam, chim 73% tng giá tr
TPCP phát hành giai đon này. Ngoài bù đp thâm ht NSNN, vn huy đng t
TPCP còn nhm tài tr các d án đu t phát trin kinh t theo đnh hng Nhà
nc (hch toán ngoài ngân sách). Trong giai đon 2000 – 2006, khong 20% vn
t phát hành TPCP dùng đ tài tr cho các d án đu t trng đim quc gia trong
các lnh vc giao thông thy li, đu t xây dng, nâng cp bnh vin tuyn huyn,
thc hin chng trình kiên c hóa trng hc (biu 1.1).
Vi qui mô thâm ht NSNN tip tc gia tng t 2007 đn nay, đc bit trong
nm 2009, trc nhu cu vn tài tr gói kích thích kinh t ca Chính ph thì áp lc
huy đng vn t kênh phát hành TPCP ca Vit Nam càng ln hn rt nhiu. C
th, theo s liu báo cáo t BTC, nhu cu vn TPCP trong nm 2009 lên đn

10

200.000 t đng
4
và nm 2010, theo c tính, nhu cu vn t TPCP là 114.000 t
đng, bao gm 56.000 t đng vn TPCP theo k hoch gii ngân đã đc Chính
ph phê duyt
5
và nhu cu thanh toán n vay TPCP đáo hn trong nm 2010 trên

50.000 t đng
6
. (Tham kho d n TPCP ni t Vit Nam vào thi đim cui nm
2008 ti ph lc 2).
Biu 1.1: Giá tr TPCP phát hành theo mc đích s dng giai đon 2000 – 2006
Huy đng vn bng TPCP theo mc đích s dng
(bình quân giai đon 2000 - 2006 (%))
Cho ngân sách
nhà nc;
72,9%
Cho giao thông
thy li; 16,7%
Cho công trình
Trung ng;
0,02%
Cho giáo dc;
3,0%
Cho Ngân hàng
Phát trin;
7,5%

Ngun: Tng hp ca tác gi t s liu công b ca B tài chính,[36].

Trong giai đon ti, đ bù đp thâm ht NSNN và đáp ng nhu cu vn phc v
đu t phát trin kinh t ngày càng cao ca Vit Nam thì hot đng huy đng vn


4
Nhu cu huy đng vn t TPCP nm 2009 khong 200.000 t đng, trong đó, KBNN là 126.000 t đng,
Ngân hàng Phát trin Vit Nam (VDB) 40.000 t đng, Ngân hàng Chính sách xã hi 10.000 t đng.

5
Trong 56.000 t đng vn TPCP đc duyt, vn cho các d án ngành giao thông vn ti là 28.000 t đng,
thy li 13.600 t đng, y t 5.600 t đng, di dân tái đnh c thy đin Sn La 1.500 t đng, giáo dc
6.500 t đng.
6
Tham kho ti trang
/>3-21527624.html, truy cp ngày 1/4/2010.

11

TDNN qua phát hành TPCP s tip tc đc đy mnh, nht là trong bi cnh
ngun vn h tr chính thc (ODA) s có xu hng gim dn khi Vit Nam đã tr
thành nc có thu nhp bình quân đu ngi trên 1.000 USD. Vic vay mn tm
thi t NHNN s tim n nhng ri ro gia tng lm phát trong nn kinh t nu
không đc kim soát hp lý, gây khó khn cho hot đng điu hành chính sách
tin t.
c bit, đy mnh huy đng vn cho ngân sách bng vic phát hành TPCP vi
nhiu k hn khác nhau cng s góp phn phát trin hàng hóa ca th trng tài
chính, qua đó góp phn quan trng vào s phát trin ca TTCK nói chung và TTTP
Vit Nam nói riêng. Ngoài ra, TPCP còn là công c đ các NHTM s dng nhm đa
dng hóa ri ro và đm bo tính thanh khon thông qua vic cm c, chit khu ti
NHNN hay trên th trng liên ngân hàng đ vay vn khi cn thit. c bit, tín
phiu kho bc hin là hàng hóa ch cht trên TTM, là công c quan trng giúp
NHNN điu tit cung – cu tin trong nn kinh t nhm kìm ch lm phát, n đnh
tin t.
22
1.4. Tình hình huy đng vn TDNN qua phát hành TPCP Vit Nam t
nm 2000 đn nay
35
1.4.1. Giá tr TPCP phát hành qua các nm

Trong thi gian qua, hot đng phát hành TPCP đã đt nhng kt qu nht đnh.
Khi lng và giá tr TPCP phát hành tng lên qua các nm, đc bit giai đon 2005
– 2007, giá tr TPCP phát hành tng rt mnh (bng 1.2).


12

Bng 1.2: Giá tr TPCP phát hành giai đon 2000 – 3/2010

Ngun: Tng hp và tính toán ca tác gi t s liu công b ca BTC,[36]
và Tng Cc Thng Kê [39].

Kt qu này đt đc là do trong giai đon này nn kinh t Vit Nam đt đc
nhng thành tu tng trng rt kh quan: kinh t v mô n đnh, tc đ tng trng
kinh t liên tc duy trì  mc trên 7%/nm (biu 1.2), vn đu t nc ngoài vào
Vit Nam liên tc tng cao, nm 2007 cng là nm Vit Nam chính thc tr thành
thành viên ca t chc thng mi th gii (WTO). Thêm vào đó, vic NHNN thc
hin chính sách gi n đnh lãi sut c bn trong mt khong thi gian dài
7
, Chính
ph tp trung đu thu TPCP v S Giao dch Chng khoán Hà Ni và ban hành qui


7
T 1/12/2005 đn 1/2008 lãi sut c bn đc NHNN duy trì n đnh  mc 8,25%.

13

ch phát hành TPCP theo lô ln t gia nm 2006 cng là nhng yu t góp phn
làm tng lng vn TPCP huy đng trong giai đon này.

Biu 1.2: Tc đ tng GDP và CPI giai đon 2001 – 2010
Tc đ tng GDP và CPI giai đon 2001 - 2010E
6,2
0,8
4,0
3,0
6,9
7,1
7,3
7,8
8,4
8,2 8,5
5,3
6,5
9,5
6,6
12,6
19,9
6,5
10,0
-
5,0
10,0
15,0
20,0
25,0
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010E
%/n
m
Tc đ tng GDP (%/nm) CPI (%/nm)

Ngun: Tp chí Ngân hàng s 4, tháng 2-2010,
[

]
2
Tháng 10/2005, đt phát hành TPCP ln đu tiên ca Vit Nam ra th trng
quc t đã thành công vi tng giá tr phát hành là 750 triu USD, thi hn 10 nm,
vi li sut 7,125%/nm. ây là mt bc đi quan trng giúp Vit Nam m rng
phm vi huy đng vn qua phát hành trái phiu ra th trng vn quc t, đng thi
cng giúp hình thành mt mc lãi sut tham chiu, làm c s xác đnh lãi sut trái
phiu phát hành ca các doanh nghip và đa phng Vit Nam huy đng vn trên
th trng quc t.
Tuy đt đc nhng thành công nht đnh nh va nêu trên nhng t gia nm
2008 đn nay, trc tác đng bt li ca cuc khng hong tài chính toàn cu,
nhng yu t bt n ca kinh t v mô trong nc và hn ht là nhng tn ti cha

14

đc ci thin ca chính th trng chng khoán n này đã làm cho giá tr TPCP
phát hành đc bng đng ni t st gim đáng k. Trong nm 2009, hàng lot các
đt phát hành đu không huy đng đc đng nào cho ngân sách.
Không thành công trong huy đng vn qua phát hành TPCP bng ni t nhng
TPCP phát hành bng ngoi t trong nm 2009 li đt đc kt qu khá tt. Theo
thng kê đn cui nm 2009, S Giao dch Chng khoán Hà Ni (HNX) đã t chc
7 phiên đu thu TPCP bng ngoi t, t l thành công đt 61,35% vi tng khi
lng vn huy đng đc 460,11 triu USD/750 triu USD gi thu. Vic Chính
ph đy mnh phát hành TPCP bng ngoi t trong nm 2009 va qua thc s cn
thit nhm thu hút vn ngoi t cho nn kinh t, b sung cho th trng mt loi
hàng hóa cht lng cao, đáp ng nhu cu đa dng hóa danh mc ca NT, phù

hp vi xu th m ca, hi nhp hin nay ca nn kinh t. Nu so vi phát hành
TPCP ra nc ngoài thì huy đng vn qua phát hành TPCP bng ngoi t trong
nc có chi phí lãi vay thp hn. C th li sut TPCP ngoi t phát hành trong
nc nm 2009 ch  khong 2,98% - 3%/nm đi vi k hn 1 nm; 3,6% -
3,9%/nm đi vi k hn 2 – 3 nm, trong khi đó TPCP k hn 10 nm ca Vit
Nam phát hành quc t trong tháng 1/2010 chu mc li sut lên đn 6,95%/nm.
Vic huy đng vn bng ngoi t thông qua phát hành TPCP trong nc còn góp
phn giúp các NHTM đc hng chênh lch lãi sut và không phi gi tin  nc
ngoài vi lãi sut thp. Tuy vy, vic phát hành TPCP bng ngoi t trong nc

15

cng cn đc tính toán, cân nhc hp lý đ tránh phát sinh ri ro t giá và tình
trng đô la hóa trong nn kinh t
8
.
36
1.4.2. C cu TPCP phát hành theo k hn
TPCP Vit Nam phát hành hin bao gm tín phiu kho bc (k hn di 1 nm)
và TPCP k hn t 2 – 15 nm. Ngoài tín phiu kho bc, TPCP k hn 5 nm và 2
nm thu hút đc nhiu s quan tâm ca NT (biu 1.3). S a thích trái phiu có
k hn tng đi ngn phn nào th hin s lo ngi ca NT trc s gia tng lm
phát và s bin đng ca lãi sut th trng. iu này càng th hin rõ hn trong
nm 2008 và 2009 khi hu nh các TPCP k hn trên 5 nm đu không thu hút
đc NT
9
.
Biu 1.3: TPCP phát hành theo k hn giai đon 2000 – 2008
C cu TPCP phát hành theo k hn
(bình quân giai đon 2000 - 2008) (%)

2 nm
15,1%
3 nm
3,2%
10 nm
8,3%
15 nm
0,3%
<1 nm
44,1%
7 nm
0,9%
5 nm
28,0%
Ngun: Tng hp ca tác gi t s liu công b ca BTC, [36].


8
Tham kho ti trang />an/126/3136575.epi, truy cp ngày 15/5/2010.
9
Trong nm 2009, TPCP phát hành thành công phn ln có k hn 2 nm và 3 nm. Không có TPCP nào k
hn trên 5 nm đc phát hành.

16

37
1.4.3. Các phng thc phát hành TPCP
TPCP Vit Nam hin nay đc phát hành qua bn kênh đó là: (1) bán l qua
KBNN, (2) đu thu qua NHNN, (3) đu thu qua TTCK và (4) bo lãnh phát hành.
Ngoài tín phiu kho bc đc đu thu qua NHNN thì TPCP hin nay đc phát

hành ch yu di hình thc đu thu qua TTCK và bo lãnh phát hành (biu 1.4).
Biu 1.4: TPCP phát hành theo các phng thc giai đon 2000 – 2008
Giá tr TPCP phát hành theo phng thc
giai đon 2000 - 2008 (t đng)
-
5.000
10.000
15.000
20.000
25.000
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
u thu qua NHNN u thu qua TTGDCK Bo lãnh phát hành
Bán l qua KBNN Bo him xã hi mua

Ngun: Tng hp ca tác gi t s liu công b ca B tài chính, [36].
S chuyn dch t kênh phát hành qua KBNN sang đu thu và bo lãnh phát
hành mang tính tích cc, to thun li cho s phát trin mnh m ca TTTP bi l
vic bán l TPCP qua KBNN mang nng tính phân b hành chính, cha xem TPCP
nh mt hàng hóa trên th trng. Kinh nghim t quá trình phát trin TTTP  các
quc gia trên th gii nh M, Anh, các th trng Châu Á đu cho thy TTCK