Hoàn thiện quy trình kiểm toán nội bộ tại các daonh nghiệp kinh doanh bảo hiểm nhân thọ Việt Nam

TR

B
NG

GIÁO D C VÀ ÀO T O
I H C KINH T TP H CHÍ MINH
-------

LÊ ÌNH PH

NG UN

HỒN THI N QUY TRÌNH KI M TỐN N I B
T I CÁC DOANH NGHI P KINH DOANH
B O HI M NHÂN TH VI T NAM
CHUYÊN NGÀNH : K TOÁN – KI M TOÁN
MÃ S
: 60.34.30

LU N V N TH C S KINH T
Ng

ih

ng d n khoa h c:

PGS. TS. TR N TH GIANG TÂN

Tp. H

CHÍ MINH - N m 2010


1

“HỒN

THI N QUY TRÌNH KI M TỐN N I B

T I CÁC

DOANH NGHI P KINH DOANH B O HI M NHÂN TH

T I

VI T NAM”
M CL C
PH N M
Ch

U................................................................................................................. 6
U

ng 1: T NG QUAN V

KI M TOÁN N I B

VÀ KI M TOÁN N I B

T I CÁC DOANH NGHI P KINH DOANH B O HI M NHÂN TH ..................... 9

1.1. T NG QUAN V KI M TOÁN N I B ................................................................ 9
1.1.1 L ch s ra
1.1.2

i và phát tri n ......................................................................................9

nh ngh a KTNB ..................................................................................................14

1.1.3 B n ch t c a KTNB ...............................................................................................15
1.1.4 Vai trò và d ch v c a KTNB ................................................................................16
1.1.5 Các tiêu chu n hành ngh KTNB ..........................................................................19
1.1.6 M i quan h gi a KTNB v i các b ph n khác trong doanh nghi p ....................21
1.1.7 H th ng chu n m c KTNB theo IIA ....................................................................23
1.1.8 Quy trình th c hi n d ch v
1.1.9 Ph

m b o.....................................................................24

ng pháp ki m toán..........................................................................................29

1.2. T NG QUAN V

DOANH NGHI P BHNT VÀ

C

I M KTNB TRONG

DOANH NGHI P BHNT................................................................................................ 31
1.2.1 T ng quan v doanh nghi p BHNT .......................................................................31

1.2.2

c i m KTNB trong doanh nghi p BHNT ........................................................33

1.3. KINH NGHI M T CH C KTNB T I TRUNG QU C VÀ CHÂU ÂU......... 34
1.3.1 Trung Qu c ............................................................................................................34
1.3.2 Châu Âu .................................................................................................................36
1.4. BÀI H C KINH NGHI M CHO VI T NAM...................................................... 37


2

1.4.1 V ch c n ng..........................................................................................................37
1.4.2 V tiêu chu n..........................................................................................................37
1.4.3 V h th ng chu n m c ki m toán.........................................................................38
1.4.4 Các quy
Ch

nh pháp lý..............................................................................................38

ng 2: TH C TR NG KI M TOÁN N I B T I CÁC DOANH NGHI P.... 39

KINH DOANH B O HI M NHÂN TH T I VI T NAM........................................ 39
2.1. L CH S

PHÁT TRI N C A KTNB T I VI T NAM ........................................39

2.2. CÁC QUY
2.3.

C

NH PHÁP LÝ LIÊN QUAN: ...........................................................42

I M C A HO T

NG KINH DOANH BHNT

NH H

NG

N

VI C T CH C TH C HI N KTNB ..........................................................................43
2.4. TH C TR NG VI C T

CH C KTNB T I M T S

DN KINH DOANH

BHNT T I VI T NAM..................................................................................................45
2.5.

ÁNH GIÁ CHUNG V TH C TR NG KTNB T I CÁC DN KINH DOANH

BHNT T I VI T NAM..................................................................................................48
Ch

ng 3: PH

NG H

NG VÀ GI I PHÁP HỒN THI N QUY TRÌNH

KI M TỐN N I B T I CÁC DN KINH DOANH BHNT T I VI T NAM........ 57
3.1. PH

NG H

NG HOÀN THI N........................................................................57

3.1.1 H i nh p qu c t ....................................................................................................57
3.1.2 Phù h p

c i m, i u ki n Vi t Nam .................................................................58

3.1.3 KTNB ph i giúp nâng cao giá tr t ng thêm cho DN ............................................59
3.2. GI I PHÁP HOÀN THI N.....................................................................................60
3.2.1 Hồn thi n mơi tr

ng pháp lý ..............................................................................60

3.2.2 Hình thành t ch c ngh nghi p ............................................................................63
3.2.3 Xác l p tiêu chu n, ch c n ng c a KTNB và KTVNB ........................................65
3.2.4 Xây d ng h th ng CMKTNB...............................................................................66
3.3. HOÀN THI N KTNB T I CÁC DN KINH DOANH BHNT ...............................67
3.3.1 Ch c n ng ..............................................................................................................67

3

3.3.2 Quy trình, ph

ng pháp ki m tốn ........................................................................68

3.4. CÁC BI N PHÁP GIÚP TH C HI N GI I PHÁP HỒN THI N QUY TRÌNH
KTNB T I CÁC DN BHNT ..........................................................................................74
3.4.1

i v i các c quan Nhà n

c..............................................................................74

3.4.2

i v i Doanh nghi p B o hi m Nhân th ............................................................76

PH L C 1....................................................................................................................... 79
CÁC CHU N M C KI M TOÁN N I B THEO IIA ............................................. 79
PH L C 2....................................................................................................................... 93
CÁC CHU N M C KI M TOÁN N I B TRUNG QU C..................................... 93
B NG CÂU H I KH O SÁT........................................................................................ 96
DANH SÁCH CÁC CÔNG TY TI N HÀNH KH O SÁT ....................................... 102
K T QU KH O SÁT ................................................................................................. 103
DANH M C TÀI LI U THAM KH O ...................................................................... 113


4

T
KTV

: Ki m toán viên

KTNB

VI T T T

: Ki m toán N i b

KTVNB : Ki m toán viên n i b
BKS

: Ban Ki m soát

KSNB

: Ki m soát n i b

H QT

:H i

ng Qu n tr

TG / G : T ng Giám

c / Giám

UBKT

: y ban Ki m toán

DN

c

: Doanh nghi p

TNN

:

ut n

c ngoài

VN

: Vi t Nam

KT L

: Ki m toán

DNNN

: Doanh nghi p nhà n

NHNN

: Ngân hàng Nhà n

NHTM

: Ngân hàng Th

NH

: Ngân hàng

TCTD

: T ch c Tín d ng

WTO

: T ch c Th

BHNT

: B o hi m Nhân th

BCTC

: Báo cáo Tài chính

CIA

: Ch ng ch Ki m toán viên N i b Hoa K

ACCA

: Ch ng ch c a Hi p h i K tốn cơng ch ng Anh

CPA

: Ch ng ch Ki m toán viên Vi t Nam

HTKS

: H th ng Ki m soát

cl p
c
c

ng m i

ng m i Th gi i

HTKSNB: H th ng Ki m soát N i b
KHKT

: K ho ch Ki m toán


5

BCKT

: Báo cáo Ki m toán

CM KTNB: Chu n m c Ki m toán N i b


6

PH N M
1. Lý do ch n
Ch tr

ng m r ng

U

tài:
ut n

c ngoài c a nhà n

h i nh ng bên c nh ó c ng ph i

i m t tr

c ta ã m ra cho các DN nhi u c

c nhi u thách th c. Do v y, trong quá

trình kinh doanh DN / nhà qu n lý ph i khơng ng ng phân tích, ánh giá nh ng r i ro
có th phát sinh và

a ra các bi n pháp qu n tr .

n ng c a KTNB hi n

i. KTNB là cánh tay

ây chính là m t trong nh ng ch c

c l c trong vi c ánh giá r i ro

nh ng nh n xét, ki n ngh h tr nhà qu n lý trong vi c ra quy t
Nh n th c

nh.

c t m quan tr ng c a KTNB trong b i c nh hi n nay,

l nh v c B o hi m Nhân th . Ng

i vi t ch n

a ra

c bi t là trong

tài “Hồn thi n quy trình Ki m toán

n i b t i các DN kinh doanh B o hi m Nhân th t i Vi t Nam” làm lu n v n cao
h c v i mong mu n góp ph n làm sáng t v m t lý lu n, th c tr ng

t

ó

xu t

các gi i pháp thích h p.
2. M c tiêu nghiên c u c a
-

Làm rõ lý lu n liên quan

tài

n KTNB và KTNB trong doanh nghi p BHNT.

ánh giá th c tr ng t ch c ho t

ng KTNB và quy trình KTNB t i các DN kinh

doanh BHNT t i VN.
xu t các gi i pháp hoàn thi n vi c t ch c KTNB và quy trình KTNB t i các

-

DN kinh doanh BHNT t i VN.
3.

-

it
it

ng và ph m vi nghiên c u c a

tài

ng nghiên c u là quy trình KTNB t i các Doanh nghi p kinh doanh BHNT

t i Vi t Nam
-

Ph m vi nghiên c u t p trung vào các DN BHNT hi n có t i Vi t Nam


7

4. Ph

ng pháp nghiên c u c a

Lu n v n k t h p các ph
th ng kê.

tài

ng pháp duy v t bi n ch ng, duy v t l ch s , ph

ng th i lu n v n úc k t th c ti n

t

ng pháp

ó xây d ng KTNB phù h p v i

Vi t Nam.
5. K t qu nghiên c u c a
tài ã

tài

a ra nh ng gi i pháp

DN kinh doanh BHNT t i Vi t Nam.

xây d ng và hoàn thi n quy trình KTNB t i các


8

L IC M

Trong quá trình th c hi n

N

tài, v i t cách là Gi ng viên H

Tr n Th Giang Tân ã t n tình h

ng d n và ã có nhi u óng góp ý ki n cho

tài. Qua ây, tôi xin trân tr ng g i l i c m n
ng

i ã t n tình h

ng d n, PGS. TS.

n PGS. TS. Tr n Th Giang Tân,

ng d n giúp tơi hồn thành lu n v n t t nghi p cao h c này.

Trong quá trình th c hi n

tài, tôi c ng ã nh n

c s giúp

v nh ng thơng

tin b ích c a các anh / ch Ki m toán viên N i b t i các Doanh nghi p kinh doanh
B o hi m Nhân th t i Vi t Nam ã tham v n, tr l i b ng câu h i cho q trình
nghiên c u. Qua ây, tơi xin chân thành c m n

n t t c các anh / ch

ã tham gia

tr l i b ng câu h i và tham v n, óng góp ý ki n; trong ó không th không nh c
ns

ng viên và ng h nhi t tình c a ch ng, anh Ngơ Quang Th ng.

Lu n v n nghiên c u trên

it

ng là quy trình Ki m tốn n i b t i các DN kinh

doanh BHNT t i VN. V i

c i m là phân tán, a d ng và ph c t p c a

nghiên c u cùng v i quy mô r t nh c a cu c i u tra; nên s
c

m c

nh t

nh. Do ó, có th có nh ng nh n

h p nên mong nh n s

óng góp c a Q Th y / Cơ, H i

it

ánh giá c ng ch

Tôi xin cam oan

ng ph n bi n và quý

Trân tr ng,
Lê ình Ph

c phát tri n v sau.

tài này là do tôi nghiên c u và th c hi n. Các d li u trong

tài là trung th c.

ng Uyên

t

nh, ánh giá ch a phù

c gi , nh t là các Anh / Ch làm công tác KTNB t i các DN kinh doanh BHNT
tài hoàn thi n h n và ti p t c

ng


9

Ch

ng 1:

T NG QUAN V KI M TOÁN N I B

VÀ KI M TOÁN N I B

T I CÁC

DOANH NGHI P KINH DOANH B O HI M NHÂN TH
1.1. T NG QUAN V KI M TOÁN N I B
1.1.1 L ch s ra
KTNB ã ra

i và phát tri n

i, phát tri n cùng v i s phát tri n c a n n kinh t . KTNB ã chuy n

d ch t vai trò truy n th ng là ki m tra v tài chính, k tốn sang các ho t
tính ch t t v n và giúp qu n tr r i ro. S ra

i, phát tri n này

ng mang

c th hi n qua các

giai o n sau:

a. Giai o n s khai
Các nhà s h c tin r ng, cách ây 4000 n m tr
i và

c Công nguyên (TrCN), k toán ã ra

c s d ng b i các nhà bn và Chính ph

kho n thu, chi và nh ng v n

v thu . K ti p,

vùng C n ông

theo dõi các

Trung Qu c trong nh ng n m 1122-

256 Tr CN, k toán c ng ã xu t hi n nh m ghi chép các tài s n, công n . Cùng v i s
xu t hi n k tốn, các ch h i bn c ng nh các Chính ph lo l ng các nhân viên và
các quan ch c do thi u n ng l c hay không trung th c
hay tham nh ng. Do v y, ã yêu c u có m t ng
khác và ó là ti n

a

n vi c sai sót, bi n th

i ki m tra l i các ghi chép c a ng

c a KTNB. Ngay c trong Kinh Thánh (

c p

i

n th i k gi a

n m 1800 TrCN và n m 95 sau CN) c ng lý gi i ch c n ng c b n c a KTNB là
ki m sốt s trung th c: ''...vì thơng th

ng n u nhân viên có c h i

n c p thì h có

th t n d ng l i th này''.
H th ng k toán ã ra

i t nhi u n m tr

c công nguyên nh m theo dõi, ghi chép l i

các giao d ch mua bán hay các quá trình s n xu t. Th nh ng, k tốn ch tr thành m t
mơn khoa h c th c s khi nguyên t c ghi s kép ra
vào kho ng n m 1494 ã giúp ph n nh

y

khách hàng và trình bày tình hình tài chính c a

i. H th ng ghi s kép xu t hi n

các giao d ch gi a các nhà cung c p và
n v . Sau ó, KTNB c ng ra

i vào


10

nh ng n m

u c a th k 15. Các KTV, làm vi c cho Vua ho c th

ng nhân, có trách

nhi m phát hi n, ng n ch n hành vi tr m c p, gian l n và m t s sai ph m khác nh
ghi chép không k p th i, chính xác các nghi p v . Vì th , tr ng tâm cơng vi c KTNB
trong th i k

u là nh ng v n

v tài chính và k tốn.

Cùng v i s phát tri n n n kinh t , kh i l
ph c t p, ng

i ch s h u / ng

n ng chuyên môn c n thi t

ng các giao d ch ngày càng gia t ng và

i qu n lý khơng th

có th xem xét và t ng h p thông tin, hay ki m tra t ng

giao d ch; cho nên c n ph i có m t b ph n làm vi c
nh m
ra

áp ng nh ng yêu c u v k

c l p và khách quan ki m tra

m b o phát hi n và x lý k p th i các r i ro x y ra.

ó chính là ti n

c as

i KTNB mang tính chuyên nghi p.
b. Giai o n hình thành

Cùng v i s phát tri n n n kinh t , KTNB ngày càng tr thành yêu c u c p thi t
v i ng

i qu n lý, s l

i

ng KTVNB ngày càng t ng cao.

KTNB hình thành r t s m t i các qu c gia phát tri n nh Pháp, Anh, Úc, Hoa K ,...
Sau Th chi n th nh t cùng s t ng tr
các BCTC c ng nh ho t
các quy
khi ra

nh

ng kinh doanh, nhi u sai sót, gian l n trong

ng kinh doanh xu t hi n. Các KTVNB nh n th y c n có

giúp nâng cao tính hi u qu và hi u l c c a ho t

i cho mãi

n nh ng n m

d a ch y u vào k thu t ki m toán

u c a th p niên 1940, khi hành ngh , KTVNB
c l p.

Vì v y, vào n m 1941 H c vi n Ki m toán viên n i b (IIA)
York b i m t nhóm nh ng ng
trong cơng vi c m c dù h

c thành l p

New

i hành ngh KTNB. Nhóm này có nhi u i m chung

ang làm vi c trong các DN và l nh v c khác nhau. H cho

r ng vi c áp d ng các k thu t KT L vào KTNB là ch a
trao

ng. Tuy nhiên, t

và c n thi t ph i có s

i và chia s ki n th c l n nhau c ng nh cho r ng ngh nghi p KTNB c n ph i

cl p

i v i m i ho t

ng khác c a m t doanh nghi p. Vì v y, nhi u cơng trình

nghiên c u ã xu t hi n. Các tài li u

u tiên liên quan

n lý thuy t và th c hành

11

KTNB

c xu t b n vào n m 1941. N m 1943 t p chí

u tiên trong l nh v c này

c ng ã xu t hi n t i Hoa K .
Sau khi thành l p vào 1941,

n n m 1947, IIA ã công b b n Tuyên b Trách nhi m

(A Statement of Responsibilities)

i v i KTNB. B n tuyên b ti p t c s a

i vào các

n m 1957, 1971, 1990, .v.v..
B n Tuyên b nêu trên yêu c u KTNB có trách nhi m xem xét các v n
và tài chính, hay nh ng v n

liên quan

n ho t

ng c a doanh nghi p và c n ph i

t chúng trong úng hoàn c nh. N m 1957, B n Tuyên b này

sang các v n
-

v k toán

c m r ng áng k

qu n lý, ch ng h n nh :

Xem xét và ki m tra tính úng

n,

y

, áng tin c y c a thơng tin k tốn,

tài chính;
-

Xác

nh m c

tn th c a các ho t

ng so v i các quy

nh ã ban hành,

k ho ch và quy trình;
-

ánh giá hi u qu trong vi c s d ng tài s n; xác

nh tính h p lý c a các d

li u k toán và d li u khác c a DN;
-

Th m

nh tính hi u qu các b ph n trong th c hi n trách nhi m

N m 1974, H c vi n Ki m toán viên n i b (IIA) b t
viên n i b (CIA). Ch ng ch này yêu c u ng
t k t qu c a cu c thi v i b n ch

c giao.

u c p ch ng ch Ki m tốn

i d thi ph i có kinh nghi m và ph i

ó là: Quy trình KTNB; K n ng KTNB; qu n

lý, ki m soát và Cơng ngh thơng tin và Mơi tr

ng Ki m tốn.

M t s ki n nâng cao t m quan tr ng c a KTNB là t i Hoa K , vào n m 1977, có s ra
ic a

o lu t liên bang v ch ng tham nh ng

n

c ngoài (FCPA_Foreign Corrupt

Practices Act). Các i u kho n c a FCPA bao g m hai m ng chính: ch ng tham nh ng
và th c hi n minh b ch thông tin, s sách, tài li u. Theo ó, FCPA nghiêm c m các
công dân và doanh nghi p Hoa K g i ý, chào m i, h a h n ho c bi u t ng b t k các
tài s n nào có giá tr cho quan ch c,

ng phái n

c ngoài, nh m giành

c ho c duy


12

trì m t l i ích nào ó.

it

ng i u ch nh c a FCPA không ch bao g m cơng dân và

doanh nghi p Hoa K mà cịn c nh ng cá nhân l u trú có th xanh, c ng nh b t k

công ty nào ho t

ng theo lu t pháp Hoa K ho c có

a i m kinh doanh chính n m

Hoa K .
Nh v y, t i Hoa K , KTNB không ch ra

i do yêu c u c a nhà qu n tr mà còn do

yêu c u c a Lu t pháp nh m nâng cao tính minh b ch c a các báo cáo, t o môi tr
c nh tranh lành m nh và yên tâm cho các nhà
Chu n m c KTNB c a IIA ban hành

ng

ut .

u tiên vào n m 1978, ó là chu n m c v th c

hành ngh nghi p c a KTNB.
c. Giai o n phát tri n
n 1990, IIA ti p t c công b m t tuyên b

y

h n v ph m vi c a KTNB. Ngồi

vi c ki m tra thơng tin tài chính, KTNB cịn ki m tra và ánh giá tính

y

và h u

hi u c a h th ng KSNB trong th c hi n m c tiêu và trong quan h v i nh ng chính
sách ã xây d ng. Ngoài ra, KTNB ph i

a ra nh ng ki n ngh

l c, c i ti n các th t c, phát hi n nh ng khi m khuy t

c i ti n các ngu n

ki n ngh các bi n pháp kh c

ph c, ....
N m 1992, IIA ban hành h

ng d n v h th ng ki n th c chung cho th c hành

KTNB. Có 334 k n ng trong 20 l nh v c liên quan
viên n i b ;
o

n vi c hành ngh c a ki m toán

c s p x p theo t m quan tr ng: kh n ng suy lu n, giao ti p, ki m toán,

c, kh n ng t ch c, ki n th c xã h i, ánh giá gian l n, s d ng máy tính, k

tốn tài chính, thu th p d li u, k tốn qu n tr , qu n tr , lu t, tài chính, thu , ph
pháp nghiên c u
n n m 1998,
n

nh l

ng, ti p th , th ng kê, kinh t và kinh doanh qu c t .

o lu t FCPA m r ng áp d ng c v i công ty n

c ngồi có hành vi tham nh ng khi kinh doanh

Hoa K .

c ngoài, cá nhân

o lu t

c xem nh

là ph n ng c a Chính ph v các sai ph m c a các công ty ang ngày càng t ng.
lu t

c thông qua

ng

ng n ch n vi c l p các qu

t ch c duy trì h th ng ki m soát n i b

y

en

h il .

o

o lu t yêu c u các

, hoàn ch nh và ph n ánh chính xác


13

các giao d ch tài chính. T yêu c u c a

o lu t này, vai trò c a KTNB ngày càng nâng

cao. Bên c nh các ch c n ng nêu trên, KTNB cịn có vai trị quan tr ng trong vi c
ki m tra và ánh giá tính h u hi u c a HTKSNB.
d. Giai o n hi n

i

Sau hàng lo t các v bê b i v tài chính t i nh ng cơng ty hàng

u nh Enron, Tyco

International, WorldCom; IIA nh n m nh: "KTNB, H QT, ban giám
ki m tốn
ph i có

c và b ph n

c l p là n n t ng c a m t c ch qu n tr DN hi u qu h n ang b t bu c
các DN". Các CMKTNB c a IIA ã và ang

cs a

i

ph n ánh vai

trị c a KTNB trong cơng cu c c i t qu n tr DN. Ngày 30/7/2002 Qu c h i Hoa K
ban hành Lu t Sarbanes-Oxley hay còn có tên khác là Public Company Accounting
Reform and Investor Protection Act” (t m d ch là Lu t B o v Nhà
ch

k tốn

u t và s a

i

Cơng ty C ph n), g i t t là SOX ho c SarbOx.

IIA là m t trong nh ng t ch c tiên phong và có uy tín nh t trên th gi i trong vi c
nh h

ng và

t ra khuôn kh cho ho t

ng KTNB. IIA so n th o và ban hành các

chu n m c v KTNB và liên t c c p nh t các chu n m c này nh là m t thông l t t
nh t v KTNB. T t c nh ng KTVNB là thành viên c a IIA bu c ph i tuân th các
chu n m c và quy
Theo

nh v KTNB c a IIA.

o lu t SOX, y ban giao d ch ch ng khốn u c u nhà qu n lý cơng ty c

ph n niêm y t ph i có trách nhi m cao h n v
nên ã d n

tin c y c a các BCTC

n s m r ng vai trị và trách nhi m c a KTNB. T

c cơng b ,

ó, cơng vi c c a

KTNB bao g m c vi c phân tích và ánh giá h th ng KSNB, c ng nh ki m tra các

thông tin k tốn gi a k và nh ng thơng tin khác không

c xem xét b i KTV L

khi th c hi n ki m toán BCTC n m. Nh v y, vai trò c a KTNB ngày càng

cm

r ng và nâng cao nh m giúp hồn thi n các chính sách và th t c ki m sốt

iv i

tồn b ho t

ng c a

n v . Các nhà qu n lý nh n th y r ng các báo cáo v hi u qu

c a các ho t

ng, báo cáo v vi c s d ng và b o v tài s n, báo cáo v s d ng h u


14

hi u và hi u qu các ngu n l c và hoàn thành các m c tiêu c a các ch
ho t

ng c ng c n ph i áng tin c y

m r ng sang vi c chú tr ng vào
s quan tâm sang các ho t

làm c s

ra quy t

ng trình hay

nh. Do v y, KTNB

tin c y c a các báo cáo này. KTNB hi n

ng mang tính ch t t v n và

a ra các

ih

ng

m b o mang

tính khách quan cho các c p qu n lý.
Tóm l i, cùng v i ti n trình phát tri n và xu t phát t yêu c u qu n lý, KTNB có s
chuy n h

ng m nh m t ch c n ng ki m toán BCTC, sang ki m tốn tính tn th ,

ki m tốn ho t

ng và th c hi n các ch c n ng t v n nh m

a ra các ánh giá mang

tính khách quan.
1.1.2

nh ngh a KTNB

nh ngh a v KTNB thay

i cùng v i s thay

KTNB. Nh ph n l ch s ra
vi c ch ki m tra chi ti t
vi c ki m tra c p

i v nh n th c, v ch c n ng c a

i và phát tri n c a KTNB cho th y, ch c n ng KTNB t

c p

th p m t kh i l

cao ph c v cho chi n l

ng l n các nghi p v tài chính sang

c qu n tr r i ro. Nói cách khác, s phát

tri n nhanh chóng c a n n kinh t kéo theo s phát tri n c a h th ng qu n tr doanh
nghi p; do v y vai trò c a KTNB c ng có nh ng s thay

i nh t

nh

phù h p yêu

c u c a nhà qu n lý.
nh ngh a m i nh t c a IIA v KTNB là: “Ho t
c l p và khách quan,

ng

m b o và t v n mang tính

c thi t l p nh m t ng thêm giá tr và c i thi n cho các ho t

ng c a t ch c. KTNB giúp hoàn thành m c tiêu thơng qua vi c
c n có h th ng và k c

ng nh m ánh giá và c i thi n tính h u hi u trong vi c qu n

lý r i ro, ki m soát và các quá trình qu n tr ”. S thay
KTNB theo

a ra m t cách ti p

nh ngh a c a IIA qua các n m có th

i c b n trong vai trị c a

c khái qt hóa nh sau:


15

nh ngh a n m 1947
“KTNB là ho t
ánh giá

nh ngh a n m 1981

ng “KTNB là m t ch c “KTNB là ho t

c l p trong n ng

m t t ch c v công tác

ánh giá

công tác khác c a t
ó.

KTNB

Ho t

ó. Ho t

mang tính

m

c l p và khách quan,

ánh giá và

ki m tra các ho t

ng

v n mang tính

c thi t l p nh m t ng

ng thêm giá tr và c i thi n

ng kinh doanh c a t ch c cho các ho t

c xem nh là

các d ch v

c l p b o và t

c thi t l p trong m t

k toán, tài chính và các t ch c

ch c

nh ngh a n m 1999

ng c a t

ng KTNB ch c. KTNB giúp hồn

c xem nh

là m t thành m c tiêu thơng qua

b o v tài s n và h tr

d ch v h tr cho chính ti p c n có h th ng nh m

cho Ban Giám

t ch c ó”.

c”.

ánh giá và c i thi n tính
h u hi u trong vi c qu n lý
r i ro, ki m sốt và các q
trình qu n tr ”.

1.1.3 B n ch t c a KTNB
Theo các chu n m c hành ngh c a IIA thì: “KTNB là ch c n ng
trong m t t ch c
nh ng ho t

ki m tra, ánh giá các ho t

ng c a mình nh m

t

ng và

c l p, n m bên

xu t nh ng c i ti n

c m c tiêu c a t ng

iv i

n v h tr các ho t

ng chính c a m t t ch c”.
Nh v y có th th y, b n ch t c a KTNB là m t b ph n c l p trong n v , có ch c
n ng ki m tra, ánh giá và
xu t nh ng c i ti n nh m t
c m c tiêu chung c a
n v . KTNB góp ph n h tr cho các nhà qu n lý các c p
h th c hi n qu n lý

hi u qu h n. KTNB xem xét tính h u hi u c a HTKSNB, m b o r ng h th ng có
th giúp ng n ng a m i r i ro, gian l n có th x y ra giúp nhà qu n lý.


16

1.1.4 Vai trò và d ch v c a KTNB
a. Vai trò c a KTNB
Vai trò c a KTNB th hi n qua vi c góp ph n qu n lý r i ro, hồn thi n ki m sốt n i
b và quy trình qu n tr :
Qu n lý r i ro: ho t

ng KTNB tr giúp t ch c thông qua vi c nh n d ng và ánh

giá nh ng r i ro ã

-

c phát hi n và góp ph n c i thi n vi c qu n lý r i ro và h

th ng ki m soát. KTNB s giám sát và ánh giá s h u hi u c a h th ng qu n lý
r i ro trong t ch c;

ng th i ánh giá nh ng r i ro ã

l u ý v r i ro có th x y ra trong quá trình ho t
-

c phát hi n;

a ra các

ng c a t ch c.

Giám sát nh m hoàn thi n KSNB: KTNB giúp hoàn thi n h th ng KSNB thông
qua ánh giá s h u hi u và hi u qu
KTVNB s ki m tra và ánh giá s
soát

m i ho t

xu t các bi n pháp c i ti n. Mu n v y,
y

và tính h u hi u c a ho t

ng ki m

ng trong t ch c. Vi c ánh giá d a trên c s xem xét r i ro;

soát xét l i các ho t

ng và ch

ng trình

xác

hi n xem có phù h p v i nh ng m c tiêu ã

nh rõ ph m vi và k t qu th c
c thi t l p và

a ra các khuy n

ngh phù h p.
-

Quy trình qu n tr : KTVNB ph i ánh giá và

xu t nh ng ki n ngh

quy trình này nh : nghiên c u và ánh giá các m c tiêu, ch
qu n tr xem có phù h p và

c th c hi n

y

, úng

c i thi n

ng trình và ho t

ng

n khơng. Trên c s

ó,

a ra các ki n ngh ho c t v n cho c p qu n lý và các bên liên quan c i thi n quy
trình qu n tr c a t ch c.
b. D ch v c a KTNB
Theo quan i m hi n

i, các ho t

ng c a KTNB

c xem nh các d ch v mà b

ph n này cung c p cho t ch c, bao g m hai lo i là d ch v
D ch v
D ch v

m b o và d ch v t v n.

mb o

m b o là vi c KTVNB ki m tra và ánh giá m t cách khách quan v các

b ng ch ng

a ra ý ki n ho c k t lu n

c l p v m t quá trình, ho c m t h th ng


17

ho c m t v n

nào ó. N i dung và ph m v c a d ch v

nh, thông th
-

ng các d ch v này bao g m các ho t

m b o do KTVNB xác

ng sau:

Ki m toán tài chính: là d ch v truy n th ng c a KTNB,
s ra

i c a KTNB. Tuy nhiên, theo xu h

c hình thành cùng v i

ng phát tri n, d ch v này ã có s ti n

hóa áng k so v i mơ hình xác nh n truy n th ng. K t h p trong d ch v này, ph n
l n bao g m c ki m tốn tính tn th v ph
-

Ki m tốn ho t

ng di n tài chính.

ng: c ng là d ch v truy n th ng c a KTNB. Vi c l a ch n ph m

vi cho d ch v này, theo các ch c n ng hi n nay c a KTNB, xu t phát t quá trình
ánh giá r i ro và có l u ý

n ngu n l c h n ch s d ng cho KTNB.

i v i H QT ho c BKS, d ch v này cung c p cho h m t s
Trong nhi u t ch c, thông qua d ch v này, KTV còn
ánh giá ch t l
nh ng ki n ngh

ng c a KSNB.

iv i

it

ng

m b o v KSNB.

a ra ý ki n v s

y

ho c

c ki m toán, KTV s

a ra

s a ch a nh ng y u kém ã phát hi n sao cho ho t

ng hi u qu

h n.
-

Ki m toán theo yêu c u c p bách: d ch v này ang có xu h
c u c a các nhà qu n lý cao c p. Khác v i ho t
tính ch t

nh k , d ch v này th

h p mà nhà qu n lý ã nh n bi t

ng

ng t ng lên do nhu

ng ki m toán truy n th ng mang

c KTVNB th c hi n trong nh ng tr

cv n

hi u nguyên nhân và tìm ki m gi i pháp. V n

ng

r c r i x y ra trong t ch c, ang tìm
k p th i, úng h n là i u r t quan

tr ng trong d ch v này nên vi c l p k ho ch ki m toán ph i chú tr ng

n yêu c u

này c a nhà qu n lý. S thành công c a d ch v này ph thu c vào s hi u bi t
chính xác nh ng gì mà nhà qu n lý mu n và khi nào h mu n th c hi n nó. N i
dung tr ng tâm c a d ch v này là i u tra v hành vi gian l n c a nhân viên, nh ng
c ng có th bao g m c vi c ánh giá v HTKS ho c qu n lý.
D ch v t v n
Công vi c t v n c a KTVNB ngày càng tr nên quan tr ng và tr thành m t lo i d ch
v th hai bên c nh d ch v b o

m trong th i gian g n ây. Trong d ch v này, KTV


18

a ra các ý ki n t v n ho c tr giúp trong vi c thi t k quy trình, hu n luy n nhân
viên,... theo ch

ng trình c a mình ho c yêu c u c a các b ph n khác trong

Tuy nhiên, khi th c hi n d ch v t v n, KTVNB c n
và không

ánh giá: th
v nh ng ho t

ng

c k t h p v i d ch v

ng bao g m:

m b o, vì t vi c ki m tra và ánh giá

ng c a t ch c trong quá kh , hi n t i, ho c t

a ra nh ng thơng tin

giúp nhà qu n lý có các quy t

giá vi c thi t k các ho t
-

c tính khách quan

c ch u trách nhi m thay cho các nhà qu n lý.

Qua th c ti n v nhu c u c a các t ch c, d ch v này th
-

mb o

ng lai; KTVNB s

nh thích h p nh

ánh

ng ki m soát,....

Tr giúp cho nhà qu n lý: giúp nhà qu n lý ki m tra m t ho t
ti n ho t

ng b t k nh m c i

ng ó. Lúc này, KTVNB khơng xét ốn hay ánh giá ho t

ng c a t

ch c, ch t v n cho nhà qu n lý

nh n bi t các th m nh và nh ng c h i

hi n c i ti n nh xây d ng chi n l

c cho t ch c,....

Ch n ch nh các v n

t n t i: KTV thay m t cho b ph n

ch nh l i nh ng v n

-

nv.

ã

c xác

ct v n

th c

ch n

nh. Tuy nhiên, d ch v này t o ra nh ng tranh

lu n v tính khách quan c a KTV khi h s tham gia ki m tốn cho chính b ph n
ó trong t

ng lai.

S phân chia các lo i d ch v trên ch mang tính t
d ch v cho t ch c, KTVNB th

ng

i. Trên th c t , khi cung c p

ng k t h p gi a nh ng d ch v này, nh có th th c

hi n cùng lúc nhi u lo i công vi c trong d ch v

m b o, ho c nhi u lo i công vi c

trong d ch v t v n, ho c có th c nh ng cơng vi c thu c d ch v

mb ok th p

v i nh ng công vi c thu c d ch v t v n.
Ho t

ng c a KTNB h tr cho vi c qu n tr doanh nghi p và không b gi i h n

b t

k ph m vi nào trong công ty. KTNB giúp phát hi n nh ng y u kém c a h th ng qu n
lý nh m

a ra nh ng cách th c ng n ch n các r i ro ti m n mà doanh nghi p có th

g p ph i c t bên trong và ngồi cơng ty. Các cơng ty có t ch c KTNB s làm t ng
ni m tin c a các c

ông, các nhà

u t ,... vào h th ng qu n tr c a t ch c; báo cáo


19

c a doanh nghi p h có m c

trung th c và h p lý cao, kh n ng gian l n th p và

hi u qu kinh doanh cao h n so v i các doanh nghi p không t ch c b ph n KTNB.
Các hình th c ki m toán khác nhau

c s d ng

t

c nh ng m c tiêu c th .

ó có th là:
-

Ki m toán gian l n: cu c i u tra gian l n xem có s chi m d ng tài s n, thay
và b sót thơng tin ho c th c hi n các hành vi b t h p pháp, ây

i

c xem là s c

tình.
-

Ki m tốn ho t
xác

ng: vi c xem xét m t cách h th ng và ánh giá m t t ch c

nh xem nó có ho t

ng h u hi u và hi u qu hay khơng? s d ng ngu n l c

có thích h p khơng? Nh ng cu c ki m tốn có th
b n ch t và m c tiêu c a ho t
-

ng

Ki m toán tuân th : nh m xác
nh

c thay

i

phù h p v i

c xem xét.

nh xem các giao d ch có tuân theo các quy

i u l cơng ty, chính sách, th t c hay pháp lu t.

nh

c i m c a ki m toán

tuân th là có / khơng có các khía c nh c a s

ánh giá.

i v i m i quá trình giao

d ch ki m tra, ki m toán cu i cùng ph i quy t

nh li u nó có phù h p v i quy lu t

hay khơng?
-

Ki m tốn tài chính: là vi c ki m tra k ho ch tài chính và quy trình báo cáo, vi c
ti n hành các ho t

ng tài chính,

chu n b các BCTC. Bao g m s

tin c y, tính có th c c a giao d ch tài chính và
ánh giá v HTKSNB liên quan

n các ch c

n ng tài chính.
Các ho t

ng c a KTNB th

H QT/ UBKT quy t

ng

nh theo ch

c nêu c th t i

i u l c a KTNB và / ho c do

ng trình ki m tốn hàng n m. Kinh nghi m cho

th y l nh v c ch y u c a KTNB là ki m toán ho t

ng và tuân th .

1.1.5 Các tiêu chu n hành ngh KTNB
Theo chu n m c IIA, KTVNB c n ph i th a mãn các yêu c u sau:
Yêu c u v tính

c l p, khách quan:


20

-

V trí c a b ph n KTNB trong t ch c ph i phù h p
c l p, khách quan

-

cho phép h có

hồn thành nhi m v c a mình.

KTVNB ph i khách quan trong khi th c hi n ki m toán, th hi n qua thái
th n

cs

tinh

c l p trong quá trình th c hi n ki m toán và th c hi n cu c ki m tốn m t

cách trung th c, khơng

vào tình hu ng khơng có kh n ng th c hi n m t cách

khách quan.
Yêu c u v nghi p v :
i v i b ph n KTNB:
-

Ph i

m b o r ng b ph n KTNB thành th o nghi p v . Ph i có

c ki n th c,

k n ng và k lu t c n thi t.
-

Ph i

m b o r ng k t qu công vi c ki m toán ph i

c ki m tra b i ng

i có

trách nhi m.
i v i KTVNB:
-

Ph i tuân th các quy

nh c a chu n m c

o

c ngh nghi p.

-

Có ki n th c, k n ng và k lu t c n thi t khi th c hi n ki m toán.

-

Khéo léo ng x ti p xúc v i m i ng

i và trao

-

Không ng ng h c t p trau d i trình

nghi p v .

-

Có thái

i thơng tin có hi u qu .

th n tr ng ngh nghi p úng m c khi th c hi n ki m toán.
Yêu c u v ph m vi c a KTNB:

-

Ki m tra tính trung th c c a thơng tin tài chính, thơng tin nghi p v và các ph
ti n s d ng

xác

ng

nh, ánh giá, phân lo i và báo cáo thơng tin ó.

-

Ki m tra s h u hi u c a HTKSNB.

-

Ki m tra nh ng ph

-

Ki m tra tính ti t ki m và hi u qu s d ng các ngu n l c.

-

ng ti n b o v tài s n, c ng nh s hi n h u c a các tài s n.

m b o có s nh t quán gi a các m c tiêu và m c ích c a các ch
chi n l

c ã
Yêu c u

ra.
i v i cơng vi c ki m tốn:

ng trình v i


21

-

KTVNB ph i l p k ho ch cho m i cu c ki m toán.

-

KTVNB ph i thu th p, phân tích, gi i thích thơng tin và tài li u liên quan

nk t

qu ki m toán.
-

KTVNB ph i báo cáo k t qu công vi c c a mình và th c hi n theo dõi sau ki m
toán.
Yêu c u

-

i v i ng

i qu n lý b ph n KTNB:

i u l KTNB trong ó ghi rõ m c ích, quy n h n và trách nhi m c a ng

i ph

trách b ph n KTNB.
-

L p các k ho ch th c hi n các nhi m v c a KTNB.

-

Xây d ng ch

-

Ph i h p v i các nhân viên trong b ph n và KT L.

-

L p và duy trì ch

ng trình tuy n ch n và k ho ch ào t o c a t ng b ph n.

ng trình

m b o ch t l

ng

ánh giá các nghi p v c a b

ph n KTNB.
1.1.6 M i quan h gi a KTNB v i các b ph n khác trong doanh nghi p
Nh Ban Giám

c, H QT, Ki m toán viên

a. M i Quan h v i BG , H i

KTNB là m t b ph n

c l p, y ban Ki m toán, nhân viên.

ng qu n tr và y ban ki m toán

c l p, tách bi t v i các ho t

doanh nghi p; không tham gia vào vi c i u hành, ra quy t

ng qu n lý hàng ngày c a
nh trong t t c các tr

h p. B ph n KTNB tr c thu c tr c ti p Ban TG , h tr BG
ng c a mình

giúp BG

a ra nh ng quy t

ng

thơng qua các ho t

nh thích h p.

H QT là b ph n ch u trách nhi m cu i cùng v hi u qu c a h th ng KSNB c a DN.
Do v y, ho t

ng hi u qu c a b ph n KTNB óng m t vai trị quan tr ng trong vi c

h tr H QT th c hi n trách nhi m c a mình. Khi phát hi n sai ph m nghiêm tr ng,
ho c phát hi n sai ph m c a thành viên Ban TG , KTNB có quy n báo cáo cho H QT
và UBKT.


22

H th ng qu n tr doanh nghi p phát tri n ngày càng nhanh chóng ã kh ng
nhi m c a H QT trong vi c

nh trách

m b o tính h u hi u c a h th ng KSNB t i DN mình.

Chính s phát tri n này ã nêu b t vai trò quan tr ng c a KTNB trong vi c h tr
H QT duy trì s giám sát

y

v KSNB và ó là m t ph n không th tách r i c a

qu n tr doanh nghi p.
Vai trị chính c a KTNB là h tr H QT và / ho c UBKT th c hi n trách nhi m c a
mình thơng qua:
ánh giá các r i ro ti m tàng và tính h u hi u c a KSNB c a doanh nghi p;

-

Phân tích có h th ng các chu trình ki m sốt;

-

Xem xét tính h u hi u c a vi c s d ng, b o v tài s n;

-

Thu th p hay phát hi n các thông tin gian l n và b t th

-

Xem xét tính tuân th theo quy

-

Phát hi n các nghi p v b t th

-

Xem xét v hi u qu ho t

-

Ki n ngh v tính hi u qu và h u hi u c a vi c s d ng các ngu n l c;

-

nh v t ng th và t ng v n

c th ;

ng;

ng và tài chính;

ánh giá kh n ng hoàn thành chi n l

Khi phát hi n các b t th

ng;

c và m c tiêu.

ng, KTNB báo cáo ch y u và tr c ti p cho H QT và

UBKT h n là các nhà qu n lý c p cao.
C c u t ch c và h th ng báo cáo nên
tính

c l p, khách quan, nh t quán.

c t ch c phù h p giúp KTNB phát huy

i u này có th

t

c b ng cách k t h p xây

d ng m t h th ng báo cáo rõ ràng cho H QT / UBKT v i m t c c u t ch c cho

phép KTNB ho t
Ng

i

ng

c a BG .

ng

c l p v i các ch c n ng khác trong t ch c.

u c a KTNB có th g p riêng H QT / UBKT mà khơng có s hi n di n
i u này s c ng c s

c l p và tính ch t tr c ti p c a các m i quan h

báo cáo.
H QT / UBKT ph i có quy n l c cu i cùng
tốn hàng n m và t t c nh ng thay

il n

xem xét và phê duy t k ho ch ki m
n k ho ch.


23

H th ng báo cáo c n t o i u ki n thu n ti n và tr c ti p

i tho i v i Giám

c i u

hành, nhóm i u c p cao và BG .
b. Quan h v i Ki m tốn
KTNB có th ph i h p và trao

cl p
i thông tin v i ki m tốn

H nên thơng báo cho nhau v nh ng v n
ti p c n nhi m v và m c

tin c y

c l p c a doanh nghi p.

cùng quan tâm, không phân bi t cách th c
t trên công vi c; góp ph n th c hi n trách

nhi m c a m i bên nh m mang l i hi u qu t t nh t cho doanh nghi p.
c. Quan h v i nhân viên
M t s nguyên t c c n tuân th trong m i quan h v i nhân viên:
-

Không quá thân thi n v i nhân viên các b ph n khác trong cơng ty, khơng bàn v
it

ng ki m tốn

b t kì âu, k c v i nh ng KTV cùng phòng nh ng không

tr c ti p tham gia. B o m t là nguyên t c mà KTVNB bu c ph i tuân theo, k c
v i ng
-

i thân trong gia ình.

Ln duy trì tính

c l p c a b ph n KTNB; th n tr ng, khôn khéo khi quan h

v i m i c p nhân viên c a tồn cơng ty.
1.1.7 H th ng chu n m c KTNB theo IIA
IIA là hi p h i ki m toán n i b c a Hoa k . IIA ã ban hành h th ng chu n m c
ki m tốn n i b trong ó bao g m:
a. Các chu n m c chung
G m 16 chu n m c h

ng d n chung v các nguyên t c ngh nghi p KTNB. Trong ó

nêu rõ m c ích, quy n h n và trách nhi m c a KTVNB, c ng nh nh ng mong
c a doanh nghi p
c a ho t

i v i ng

i KTVNB; cùng các yêu c u nh m

m b o ch t l

i
ng

ng KTNB.

b. Các chu n m c th c hành
Bao g m 30 chu n m c h

ng d n c th

t ch c thông qua vi c ki m soát t ng ho t

ho t

ng KTNB giúp gia t ng giá tr c a

ng c th c a b ph n này. T vi c xây


24

d ng ch

ng trình ho t

ng cho KTNB hàng n m, phù h p v i m c tiêu c a t ch c;

các quá trình giám sát ch t l
t ch c có th g p ph i;
hành

ng ho t

ng ki m toán nh m gi m thi u các r i ro mà

n vi c thông báo nh ng k t lu n, ki n ngh và các k ho ch

ng,....

H th ng chu n m c IIA

c trình bày trong Ph l c 1.

1.1.8 Quy trình th c hi n d ch v

mb o

a. Chu n b ki m toán
Giai o n chu n b ki m tốn là b
tốn.
ra ti n

c cơng vi c

ây là cơng vi c có ý ngh a quy t
v pháp lý, ph

nh ch t l

ng ti n, con ng

h p s giúp cho ki m toán viên xác

ng ki m toán. Giai o n này t o

i cho cu c ki m tốn. Chu n b t t và thích

nh

c các v n

ý, nh ng b ph n có th có r i ro, nh ng v n
hồn t t cơng vi c

u tiên c a t ch c công tác ki m

c n

tr ng tâm c n t p trung chú
c nh n bi t,

tránh sai sót và

c nhanh chóng.

Cu c ki m tốn có thành cơng hay khơng, vi c th c hi n ki m tốn có thu n l i hay

không ph thu c r t nhi u vào công tác l p k ho ch ki m tốn.
k ho ch ki m tốn có ch t l

ng thì KTNB s ph i nh n di n ho t

DN cùng r i ro có liên quan,

ng th i ánh giá m c

Trong ó, KTNB nên l u ý vi c thay
DN s có tác

ng

xây d ng

ng ch ch t c a

tr ng y u c a các r i ro.

i các i u ki n kinh doanh và ho t

n cách th c ánh giá r i ro. T

DN, n m b t vi c v n hành c a b t k b ph n nào trong DN
ng và thơng tin liên quan

có th

ng c a

ó, KTNB có th n m v n

t i trong qu n tr DN. KTNB ph i hi u m t cách th u áo v m c ích chi n l

ho t

cm t

t n
cc a

th c hi n phân tích

a ra m t k ho ch ki m tốn t

ng

i

hồn thi n.
Giai o n này c ng giúp cho KTV s d ng các tr lý m t cách có hi u qu , ph i h p
n ý gi a nh ng tài li u c a các chuyên gia ho c c a các KTV khác.
it

ng ki m toán

c xác

nh b ng cách: