Quyền sở hữu trí tuệ và phát triển công nghệ trong ngành công nghệ thông tin Việt Nam

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T TP. HCM







BÙI HUY BÌNH








QUYN S HU TRÍ TU VÀ PHÁT TRIN CÔNG NGH
TRONG NGÀNH CÔNG NGH THÔNG TIN VIT NAM

LUN VN THC S KINH T














TP. H Chí Minh - Nm 2010

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T TP. HCM


CHNG TRÌNH GING DY KINH T FULBRIGHT






BÙI HUY BÌNH

QUYN S HU TRÍ TU VÀ PHÁT TRIN CÔNG NGH
TRONG NGÀNH CÔNG NGH THÔNG TIN VIT NAM




Chuyên ngành: Chính sách công
Mã s:
603114



LUN VN THC S KINH T



NGI HNG DN KHOA HC:
GS.TS. Dwight Perkins
Th.S inh V Trang Ngân

TP. H Chí Minh - Nm 2010


i

LI CAM OAN

Tôi xin cam đoan lun vn này hoàn toàn do tôi thc hin. Các đon trích dn và s
liu s dng trong lun vn đu đc dn ngun và có đ chính xác cao nht trong
phm vi hiu bit ca tôi. Lun vn này không nht thit phn ánh quan đim ca
Trng i hc Kinh t thành ph H Chí Minh hay Chng trình ging dy kinh
t Fulbright.

TP.HCM, ngày 12 tháng 7 nm 2010
Tác gi



Bùi Huy Bình

ii


Tóm tt
Qua nghiên cu thc t mi lin h gia chính sách bo v quyn s hu trí
tu (SHTT) và chuyn giao công ngh trong ngành công ngh thông tin (CNTT)
Vit Nam, tác gi nhn thy chính sách cha có vai trò tht s quan trng đi vi
chuyn giao công ngh. Phân tích cho thy, mc dù vi mt chính sách đm bo
quyn SHTT yu, nhng công ngh vn chuyn giao theo c hai kênh trc tip và

gián tip. Chính sách bo v quyn SHTT có
nh hng thun li cho vic chuyn
giao công ngh ti kênh gián tip nhng không có nh hng quan trng đn vic
chuyn giao công ngh ti kênh trc tip, có nh hng tiêu cc đn vic chuyn
giao quyn s dng sáng ch. Cng thông qua nghiên cu cho thy nhng nh
hng quan trng hn chính sách bo v quyn SHTT đi vi vic chuyn giao
công ngh ngành CNTT Vit Nam theo kênh trc ti
p là lao đng, h tng đi vi
thu hút đu t trc tip nc ngoài (FDI); đào to nhân lc vi vic gia công phn
mm; và nâng cao doanh s sn phm đi vi các đi tác sn xut thit b gc
(OEM).
T phân tích trên, tác gi đ xut gi nguyên chính sách bo v quyn SHTT
trong ngn hn, đng thi tng cng thu hút đu FDI công ngh cao bng chính
sách u đ
ãi c s h tng và đào to nhân lc; thúc đy hp đng gia công phn
mm vi vic đào to nhân lc đúng yêu cu; gia tng doanh s lp ráp sn phm
phn cng thông qua h tr thit b CNTT cho các mc tiêu phát trin ca quc gia.
T đó, chính s phát trin công ngh trong ngành CNTT s to ra mt c ch t đy
mnh hiu qu
 thc thi ca chính sách bo v quyn SHTT dn ti mt h thng
bo v quyn SHTT vi mc đích bo v thành qu sáng to ca doanh nghip, ng
h cho vic chuyn giao công ngh trong dài hn.
T khóa: quyn s hu trí tu, chuyn giao công ngh, công ngh thông tin.

iii

MC LC

Chng 1 - TNG QUAN 1

1.1. Bi cnh chính sách 1
1.2. Mc tiêu, đi tng và phm vi nghiên cu 2
1.3. Câu hi nghiên cu 4
1.4. Phng pháp nghiên cu 4
1.5. B cc đ tài 6

Chng 2 - KHUNG PHÂN TÍCH 7
2.1. Các nghiên cu trc 7
2.2. Ba giai đon chuyn giao trong qu đo công ngh 8
2.3. Các hình thc chuyn giao công ngh 9
2.4. Vai trò ca chính sách SHTT đi vi chuyn giao công ngh 10

Chng 3 - VAI TRÒ CA CHÍNH SÁCH S HU TRÍ TU TRONG
QUÁ TRÌNH THÚC Y CHUYN GIAO CÔNG NGH NGÀNH
CÔNG NGH THÔNG TIN VIT NAM 12

3.1. Chính sách bo v quyn SHTT ti Vit Nam 12
3.1.1. Chính sách bo h sáng ch ti Vit Nam 14
3.1.2. Thc trng s liu sáng ch 16
3.1.3. Thc trng chuyn giao quyn s dng đi tng SHTT 17
3.1.4. Thc trng vic thc thi quyn SHTT ti Vit Nam 19
3.2. nh v kh nng công ngh ca ngành CNTT Vit Nam 21
3.2.1. T
ng quan v ngành CNTT Vit Nam 21
3.2.2. Thc trng chuyn giao công ngh theo kênh trc tip 23
3.2.3. Thc trng chuyn giao công ngh theo kênh gián tip 26
3.2.4. Phát trin công ngh 27

iv
3.3. Vai trò ca chính sách bo v quyn SHTT đi vi quá trình chuyn giao

công ngh ngành CNTT Vit Nam 30
3.3.1. Kênh chuyn giao công ngh trc tip 30
3.3.2. Kênh chuyn giao công ngh gián tip 32

Chng 4 -  XUT CHÍNH SÁCH BO V QUYN S HU TRÍ
TU NHM THÚC Y QUÁ TRÌNH CHUYN GIAO CÔNG NGH
TRONG NGÀNH CÔNG NGH THÔNG TIN 34

4.1. Chính sách bo v quyn SHTT vi hai đim mnh cùng hng ti mc tiêu
tng cng chuyn giao công ngh trong ngn hn 34
4.2. S hi thúc ca nn kinh t dn đng cho hiu qa thc thi quyn SHTT
tng dn 35
4.3. Hiu qu thc thi quyn SHTT cao to ra mt chính sách bo v quyn
SHTT tt 37

KT LUN 38
TÀI LIU THAM KHO 40
Ph lc 1. Danh mc các thut ng chuyên môn 43
Ph lc 2. o lng quyn SHTT 45
Ph lc 3. Mô t các kênh chuyn giao công ngh 46
Ph lc 4. S đn yêu cu bo h sáng ch đã np t nm 1990 - 2007 47
Ph lc 5. S bng bo h sáng ch đã cp t nm 1990 - 2007 48
Ph lc 6. S đn yêu cu bo h gi
i pháp hu ích đã np t nm 1990 – 2007 49
Ph lc 7. S bng bo h gii pháp hu ích đã cp t nm 1990 - 2007 50


v

DANH MC CÁC T VIT TT

ASEAN Hip hi các quc gia ông Nam Á
BSA Liên minh phn mm doanh nghip
CNTT Công ngh thông tin
FDI u t trc tip nc ngoài
HCA Hi tin hc thành ph H Chí Minh
IDC Công ty d liu quc t (International Data Corporation)
KCN Khu công nghip
OEM Sn xut thit b gc
PCT Hip c sáng ch
R&D Nghiên cu và phát trin
SHTT S hu trí tu
TRIP Hip đinh v các khía cnh thng mi liên quan đn quyn s
h
u trí tu
UPOV Hip đnh quc t v bo v ging cây trng mi
USPTO C quan qun lý sáng ch và nhãn hiu Hoa K
WEF Din đàn kinh t th gii
WIPO T chc SHTT th gii
WTO T chc thng mi th gii


vi

DANH MC HÌNH

Hình 2.1 - Các hình thc tip nhn công ngh …
.
10
Hình 3.1- S đ các đi tng và c quan bo h quyn SHTT ti Vit Nam .

.
13
Hình 3.2 - S lng hp đng chuyn giao quyn s dng đi tng SHTT
đng ký và đng b gia Vit Nam và Nc ngoài giai đon 1997 – 2002
.
18
Hình 3.3 - S lng đi tng SHTT đng ký và đng b gia Vit Nam và
Nc ngoài giai đon 1997 – 2002
.
18
Hình 3.4 - T l vi phm bn quyn phn mm
.
20
Hình 3.5 – Mc đ bo đm quyn SHTT các nc
.
20
Hình 3.4 – Th phn th trng CNTT toàn cu
.
22





1

Chng 1
TNG QUAN
1. Gii thiu
1.1. Bi cnh chính sách

Quyn SHTT ngày càng tr lên quan trng trong phát trin kinh t. Trong dài
hn, nh hng quan trng ca chính sách quyn SHTT là bo v các thành qu
sáng to, to ra tin b công ngh phc v phát trin kinh t. Trong ngn hn, chính
sách bo v quyn SHTT có th đóng vai trò cân bng trong thúc đy sáng to hoc
sao chép các tài sn trí tu. Quyn SHTT đc bo v rt cao ti nhng nc phát
tri
n nhng thng không đc coi trng ti nhng nc đang phát trin. Tình
trng vi phm quyn SHTT din ra ti nhng nc đang phát trin ph bin hn các
nc phát trin.
Ti Vit Nam, chính sách bo v các đi tng và phm vi quyn SHTT
ngày càng đc hoàn thin. T chính sách bo h trong phm vi quc gia đã tng
bc thay đi phù hp vi các quy đnh quc t. Quy
n SHTT ngày nay không ch
đc bo v phm vi trong nc mà có mi liên h toàn cu. Các đi tng SHTT
đc m rng t s hu công nghip, bn quyn tác gi đn ging cây trng mi.
Hin nay, chính sách bo h đc đánh giá là đy đ và phù hp vi thông l quc
t. Bng chng là chính sách SHTT ca Vit Nam hin nay đã đc các quc gia
thành viên WTO chp nhn trong quá trình đàm phán.
Tuy nhiên, vn đ thc thi quyn SHTT vn còn rt yu. Theo báo cáo công
ngh thông tin toàn cu nm 2009 ca Din đàn kinh t th gii (WDF), ch s bo
v quyn SHTT ti Vit Nam đng th 93/133 quc gia, ch cao hn Philippines và

2
thp hn các quc gia ông Nam Á phát trin
1
còn li. Vi phm bn quyn phn
mm theo đánh giá ca BSA và IDC hin vn  mc 85%, cao nht so vi các quc
gia ông Nam Á, cao hn c Trung Quc, mc dù các công ty nc ngoài luôn coi
Trung Quc là quc gia vi phm bn quyn cao.
Thc thi quyn SHTT nh hng đn s phát trin công ngh. Bo v quyn

SHTT yu to điu kin cho vic hc hi, sao chép công ngh t nh
ng nc phát
trin. Vic sao chép là khá d dàng vi nhng công ngh có mc đ phc tp thp.
Các doanh nghip Vit Nam đã và đang tip cn và hp th đc nhiu công ngh
đn gin, tuy nhiên, công ngh cao mi ch phát trin ti khu vc FDI. Trong bi
cnh đó, nghiên cu xem xét vai trò ca quyn SHTT nh hng đn qua trình phát
trin công ngh tai Vit Nam.
1.2. Mc tiêu, đi tng và ph
m vi nghiên cu
Nghiên cu này phân tích vai trò ca chính sách bo v quyn SHTT đn quá
trình chuyn giao công ngh t nc phát trin vào Vit Nam trong lnh vc CNTT.
T nhng phân tích c th đó, nghiên cu đ xut chính sách bo v quyn SHTT
nhm thúc đy quá trình chuyn giao công ngh.
Trong nhng ngành công nghip phát trin ti Vit Nam, chúng tôi la chn
ngành công nghip CNTT làm đi tng phân tích vì ba lý do. Th nht, s phát
trin mnh m v
công ngh ca ngành CNTT là tin đ tt cho vic chuyn giao
công ngh vào Vit Nam. Trên th gii, ngành CNTT đc đu t cho R&D ln; s
lng đn và bng sáng ch tng trng nhanh và chim t trng cao to ra s phát
trin mnh m v công ngh. Các sn phm và dch v CNTT liên tc đc đu t
nghiên cu, gn lin vi đó là các quyn SHTT nh sáng ch/gi
i pháp hu ích,
kiu dáng công nghip, thit k, b trí mch tích hp, bn quyn tác gi đc bo

1
Nhóm các nc so sánh là các quc gia phát trin ti ông Nam Á bao gm Singapore, Thái Lan,
Indonesia, Malaysia, Philippines.

3
h

2
. Chi đu t cho nghiên cu và phát trin (R&D) cho ngành máy tính và thit b
đin t chim t trng ln nht trong các ngành, nm 2007 chim 25% tng R&D
toàn cu (Kim Loan, 2009). Trong s 20 công ty có chi R&D hàng đu th gii, có
6 công ty thuc lnh vc CNTT, chim 28,6% tng s chi R&D ca 20 công ty toàn
cu (Kim Loan, 2009). S đn yêu cu cp bng sáng ch giai đon 2001-2006, ch
tính riêng lnh vc công ngh máy tính (computer technology) cao nht trong các
lnh vc chim hn 20% trong nhóm k
 thut đin và gn 7% trong tng s đn và
có xu hng tng dn.
Th hai, tc đ tng trng ca ngành CNTT ti Vit Nam nhanh cho thy
nhu cu cn thit phi tip nhn công ngh đ phát trin sn xut trong nc cao.
Tc đ tng trng bình quân giai đon 2002 - 2007 khong 25%, trong đó, ngành
công nghip phn cng đt 17,6%/nm, ngành công nghip phn mm và d
ch v
đt 35%/nm (HCA, 2007). Doanh s toàn ngành nm 2007 đt 3.758 triu USD,
trong đó, ngành công nghip phn cng chim gn 80%. S tng trng mnh kéo
theo vic ra đi hàng lot nhà máy sn xut trong và ngoài các khu công nghip.
Th ba, mc đ sn sàng ng dng CNTT ca c ba khu vc: chính ph,
doanh nghip và t nhân đu rt kh quan. Theo đánh giá ca din đàn kinh t th
gii (WEF) ti báo cáo ngành CNTT toàn c
u, trong nhng nm qua, ch s sn
sàng ng dng CNTT ti Vit Nam không ngng ci thin. Nm 2009, v trí cao
nht là khu vc chính ph (24/134 quc gia), th 2 là khu vc t nhân đt 43/134
quc gia và cui cùng là khu vc doanh nghip đt 52/134 quc gia. Các ch s đó
đã to nên ch s tng hp v mc đ sn sàng ng dng CNTT nm 2009 đã đt
37/134 quc gia. Ch s
 này đa Vit Nam vt qua c Thái Lan, Indonesia,
Philippines, đng sau n , Trung Quc và Malaysia.

2
Theo quy đnh ca WIPO, b trí mch tích hp đc bo h nh kiu dáng hoc sáng ch, bn quyn phn
mm bo h nh sáng ch.

4
Do đó, khi xem xét vai trò tác đng ca quyn SHTT đn chuyn giao công
ngh, vi mt ngành có s phát trin mnh m v công ngh nh ngành CNTT là
mt điu kin tt cho nghiên cu.
i tng nghiên cu là chính sách bo v quyn SHTT bao gm chính sách
bo h sáng ch, chính sách chuyn giao quyn s dng đi tng SHTT
3
và chính
sách thc thi quyn SHTT đi vi các đi tng SHTT. Các đi tng SHTT lun
vn này xem xét gm sáng ch/gii pháp hu ích, kiu dáng công nghip, thit k
b trí mch tích hp bán dn và bn quyn phn mm, trong đó tp trung chính vào
sáng ch. “Sáng ch là gii pháp k thut di dng sn phm hoc quy trình nhm
gii quyt mt vn đ xác đnh bng vic 
ng dng các quy lut t nhiên”
4
. Chuyn
giao công ngh là vic các doanh nghip trong nc nm đc quy trình công ngh
đ sn xut ra mt sn phm mi. Công ngh đó có th đc chuyn giao trc tip
t các đi tác nc ngoài hoc gián tip do các doanh nghip trong nc sao chép,
sáng to ra.
1.3. Câu hi nghiên cu
Vi mc tiêu đó, nghiên cu này hng vào tr li câu hi rng, liu chính
sách bo v quyn SHTT hin t
i  Vit Nam có vai trò khuyn khích s chuyn
giao công ngh t các nc phát trin vào Vit Nam trong lnh vc CNTT hay
không? Nu có thì s khuyn khích đó đang đc din ra nh th nào, và nu

không, ti sao? T đó, vic thc thi chính sách bo v quyn SHTT trong ngành
CNTT  Vit Nam nên có nhng ci thin gì nhm thúc đy chuyn giao công ngh
và khuyn khích sáng to trong dài hn?
1.4. Phng pháp nghiên cu

3
Nguyên vn ting anh là t “licence”, trong các vn bn lut trc đây thng dùng t li-xng, trong Lut
SHTT hin nay s dng t “chuyn giao quyn s dng”.
4
iu 5, Lut SHTT

5
 tr các câu hi trên, nghiên cu này s dng phng pháp đnh tính kt
hp vi phân tích thng kê mô t. Qua đó, tác gi k vng s có đc cái nhìn toàn
din và chi tit hn v các mt ca chính sách, nhm mô t bi cnh kinh t, xã hi
và th ch mà chính sách bo v quyn SHTT đang đc vn hành ti Vit Nam.
Nghiên cu này không s dng phng pháp đnh lng đ phân tích vai trò c
a
chính sách SHTT trong chuyn giao công ngh ca ngành CNTT Vit Nam vì hai lý
do sau:
Mt là, trong các nghiên cu v chính sách bo v quyn SHTT, vn đ quan
trng nht là đo lng. Quyn SHTT là không d dàng đo lng cng không hin
nhiên nh hng lên giá c (Maskus, 2000a). Mt lot các nghiên cu s dng
phng pháp kinh t lng vi d liu mc đ quc gia thng s dng ch s GP
đ đo lng m
c đ bo v ca chính sách quyn SHTT ti mi nc. Ch s GP do
Ginarte và Park (1997) xây dng t ch s RR (Xem thêm ph lc 2 v cách đo
lng các ch s). im mnh ca ch s GP so vi ch s RR là đánh giá đc mc
đ bo v ca chính sách quyn SHTT bao quát hn nhng Maskus (2000a) cho
rng khó có th đnh lng ht tt c các chính sách.

Hai là, hi
n trng s liu thng kê ngành CNTT Vit Nam còn cha thng
nht. Theo s liu ca Tng cc Thng kê, ngành CNTT cha đc thng kê riêng.
S liu thng kê
5
phn cng nm trong ngành công nghip ch bin, ch to; phn
mm và dch v CNTT nm trong ngành thông tin và truyn thông. Trc đó
6
,
ngành phn mm còn cha đc đ cp nh mt mc riêng. S liu thng kê toàn
ngành có th đc thng kê theo báo cáo ngành dc
7
hoc đc tng hp theo đánh
giá ca các t chc nc ngoài nh Ngân hàng th gii, Liên minh vin thông quc
t, Din đàn kinh t th gii… Do đó, các s liu trong các báo cáo trong nc và
nc ngoài, gia các t chc trong nc còn nhiu đim cha đng nht.

5
Theo Quyt đnh s 10/2007/Q-TTg ngày 23/01/2007 ca Th tng CP v vic ban hành H thng
Ngành kinh t Quc dân.
6
Theo Ngh đnh s 75/CP ngày 27/10/1993 ca Th tng Chính Ph.
7
Trc nm 2002 là B Khoa hc và Công ngh, sau đó là B Bu chính Vin Thông nay là B Thông tin
và Truyn thông và cp S tng đng ti các tnh, thành ph.

6
1.5. B cc đ tài
B cc đ tài gm 4 chng: sau chng 1 v tng quan các vn đ nghiên
cu; chng 2 đim li các nghiên cu trc và đa ra khung phân tích; chng 3

xem xét thc trng chính sách SHTT ti Vit Nam và phân tích vai trò ca chính
sách đi vi quá trình chuyn giao công ngh; chng 4 đ xut chính sách SHTT
đm bo cân bng li ích gia hai kênh tip nhn công ngh và kt lun.

7
Chng 2
KHUNG PHÂN TÍCH
2. Khung phân tích
2.1. Các nghiên cu trc
Nhiu nghiên cu v SHTT toàn cu ng h tng cng s bo v quyn
SHTT. Vai trò ca quyn SHTT đi vi tin b công ngh đc các nhà nghiên cu
kinh t theo trng phái lý thuyt tng trng ni sinh đánh giá cao. Lý thuyt tng
trng ni sinh xem tin b công ngh là mt bin s quan trng. Nhng s liu
thng kê l
ch s cho thy nhng gi ý v mi quan h đng bin gia tng trng
kinh t, R&D và SHTT (Idris, 2005). Yang và Maskus (2008) đ xut bo v quyn
SHTT mnh đ thúc đy chuyn giao công ngh. Các nghiên cu theo dòng quan
đim này cho thy quyn SHTT thúc đy thng mi toàn cu, đng thi cng là
cht xúc tác cho tng trng FDI.
Tuy nhiên, mt s nghiên cu khác lp lun rng cn gim bt m
c đ bo
v quyn SHTT ti các nc đang phát trin đ tip cn và sao chép công ngh
trong giai đon đu ca quá trình phát trin. Maskus (2000b) cho rng quyn SHTT
yu trong giai đon đu s giúp hc hi công ngh, nhng trong dài hn quyn
SHTT cn bo v cht đ thúc đy sáng to. Chen và Puttianum (2004) đ xut mc
đ bo h quyn SHTT lúc đu gim dn r
i sau tng dn. Quyn SHTT mnh hay
yu tùy thuc mc đ phát trin ca quc gia. Mansfield (1994) cho thy quyn
SHTT gim ch tác đng đn FDI trong vic liên doanh, các công ty t M vn đu
t d án 100% vn nc ngoài và vn đu t thuc lnh vc phân phi.

Ti Hàn Quc, Giáo s Linsu Kim đã đóng góp rt nhiu nghiên cu v mi
quan h gia phát trin công ngh và quy
n SHTT. T nhng nghiên cu trong ni
b ngành công nghip đn mc đ quc gia, cho thy vn đ chính sách bo v

8
quyn SHTT yu hay mnh nhm khuyn khích chuyn giao công ngh ph thuc
vào mc đ phc tp ca công ngh và trình đ công ngh.
Trong lun vn này, nhm xem xét vai trò ca chính sách bo v quyn
SHTT trong khuyn khích chuyn giao công ngh, tác gi áp dng khung lý thuyt
da trên các nghiên cu ca Linsu Kim v qu đo phát trin công ngh và chuyn
giao công ngh t nhng nc phát trin vào nhng nc đang phát tri
n, mi liên
h gia chuyn giao công ngh và quyn SHTT, nghiên cu ca Maskus (2000b) v
chi phí chuyn giao công ngh.
 xem xét nh hng ca chính sách bo v quyn SHTT đn quá trình
chuyn giao công ngh, trc ht tác gi đim li lý thuyt v qu đo chuyn giao
công ngh và các kênh chuyn giao công ngh.
2.2. Ba giai đon chuyn giao trong qu đo công ngh
Nhng nghiên cu ca Linsu Kim (2003) đ xut các giai
đon phát trin ca
công ngh theo qu đo công ngh đ các nc đang phát trin bt kp các nc
phát trin. Ti nhng nc phát trin, theo Utterback và Abernathy (t Kim, 2003),
qu đo công ngh ca mt sn phm tri qua ba trng thái đc tác gi gi là trng
thái d bin đi (fluid), trng thái chuyn tip (transition) và trng thái chi tit
(specific). Qu đo công ngh ti các nc đang phát tri
n đc Linsu Kim (1980)
nghiên cu trong ngành đin t Hàn Quc và đa ra mô hình ba giai đon: tip nhn
công ngh (acquisition), hp th công ngh (assimilation) và ci tin công ngh
(improvement).

• Tip nhn công ngh (acquisition):  giai đon đu ca công nghip hóa, các
nc đang phát trin tip nhn các công ngh c bn t nhng nc công
nghip phát trin. Các doanh nghip ni đa phát trin quy trình sn xu
t
thông qua vic tip nhn công ngh trn gói bao gm dây truyn sn xut,
sn phm, bí quyt công ngh, nhân công k thut và các phn khác liên

9
quan. Giai đon này s sn xut ra nhng sn phm hoàn toàn ging nhng
sn phm ca các công ty nc ngoài đã sn xut.
• Hp th công ngh (assimilation): Sau khi tip nhn thành công công ngh,
công ngh sn xut và to dáng sn phm nhanh chóng lan truyn trong
nc. Công ngh mi tip tc đc du nhp. S cnh tranh gia các doanh
nghip trong nc đ tip cn nhng công ngh
đó s khuyn khích nhng
n lc k thut ni đa trong vic hp th và làm ch công ngh đ sn xut
nhng sn phm có đôi chút khác bit.
• Ci tin công ngh (improvement): Trong mt nn kinh t m, vic làm ch
công ngh thành công s thúc đy doanh nghip xut khu các sn phm ch
lc. Trong n lc đó, s k
t hp cùng nng lc tng cng ca khoa hc và
nhân lc k thut trong nc s dn dn ci tin các công ngh c bn. im
nhn ca giai đon này là sao chép nguyên trng, chính xác và “m khóa”
đc công ngh.
2.3. Các hình thc chuyn giao công ngh
Theo Linsu Kim, có bn kênh có th tip nhn công ngh (Kim, 1997), đc
mô t trong hình 2.1. S phân chia này da vào cách tip nhn trc tip hoc gián
ti
p, có th trng hay không có th trng. Tip nhn chính thc là khi ngi s
hu công ngh qun lý đc quá trình lan ta công ngh ca mình và thu đc chi

phí nghiên cu. Ngc li, tip nhn công ngh phi chính thc khi ngi s hu
công ngh không qun lý đc quá trình lan ta công ngh và không thu đc chi
phí nghiên cu. Tip nhn công ngh có th trng là khi giao dch đc thc hin
trên nguyên tc hp đng có bên mua và bên bán, có thng l
ng v chi phí. Tip
nhn công ngh không có th trng là chuyn giao công ngh không có hp đng
cam kt. Công ngh có th ngu nhiên đi kèm theo giao dch khác mà không phi
tr chi phí tip nhn công ngh. Ph lc 3 mô t các kênh tip nhn công ngh mt
cách chi tit.

10

Hình 2.1 - Các hình thc tip nhn công ngh
Ngun: Linsu Kim, 2003 [29]
Quá trình chuyn giao công ngh chu tác đng bi kh nng hp th công
ngh ca các doanh nghip trong lnh vc công ngh đó (Cohen và Levinthal, 1990;
Kim, 1998 t Kim, 2003). Kh nng hp th công ngh là nhng gì có đc thông
qua quá trình hc hi công ngh. Kh nng hp th công ngh ph thuc vào hai
nhân t quan trng là kin thc nn và mc đ n
lc. Kin thc nn là kh nng,
trình đ hc vn ca mi cá nhân trong t chc. Mc đ n lc là phn nng lc các
cá nhân trong t chc b ra đ cùng gii quyt vn đ.
Vic chuyn giao công ngh có th là khó hay d tùy thuc vào đ phc tp
ca công ngh và cách tip nhn (Maskus, 2000b). Ví d nh vic sao chép mt
phn mm là khá đ
n gin, nhng vic nm đc phn mm đó có cu trúc th nào
li khó khn hn. Sao chép hình dáng bên ngoài sn phm là đn gin, nhng nm
đc công ngh bên trong là rt khó khn. Nhng sn phm công ngh phc tp
nh vic sn xut bn mch, chíp máy tính là rt khó sao chép.
2.4. Vai trò ca chính sách SHTT đi vi chuyn giao công ngh

Quyn SHTT có nh hng quan trng đn chi phí chuy
n giao công ngh
(Maskus, 2000b). Theo Teece (trong Maskus, 2000b) dù công ngh đc chuyn
giao theo cách nào cng phi tn chi phí. Chi phí có th không đáng k nh trong
Có th
trng
Không có
th trng
Trc tip Gián tip
u t trc tip,
li-xng công ngh,
c vn k thut
Quan sát, tham quan
thng mi, thông tin
k thut
Sn phm thng mi,
tiêu chun k thut
H tr k thut bi
ngi mua, nhà cung
cp

11
trng hp sao chép phn mm đn rt nhiu đi vi vic mua chuyn giao quyn
s dng đi tng SHTT sn xut các sn phm công ngh cao. Xét trên góc đ tip
nhn công ngh không trc tip, quyn SHTT mnh s ngn chn kh nng sao
chép nguyên trng sn phm (nh đi vi phn mm máy tính) và làm tng chi phí
mô phng công ngh hoc k thut ng
c. Xét trên góc đ tip nhn công ngh
gián tip, quyn SHTT mnh s làm gim chi phí chuyn giao ca ch công ngh
bi hai lý do: mt là do quyn SHTT đc bo đm s to ra mt hiu ng m rng

th trng nghiên cu; hai là quyn SHTT mnh to điu kin thun li cho giao
dch công ngh và to ra nhng hp đng chuyn giao rõ ràng hn.
Do đó, quyn SHTT
đóng vai trò cân bng trong thúc đy sáng to và hn
ch sao chép, nh hng đn tip nhn ch đng hoc b đng. Khi quyn s hu trí
tu ti mt quc gia đc bo đm mnh, chuyn giao công ngh theo hng chính
thc nhiu hn, các hãng trong nc cng sn sàng đu t chi phí đ tip nhn công
ngh mi, đu t chi phí nghiên cu đ làm ch và c
i tin công ngh. Nhng khi
đó, các sn phm sn xut theo công ngh nc ngoài có xu hng đc quyn nhiu
hn, tng giá và làm gim thng d xã hi và thng d tiêu dùng. ng thi, các
hãng trong nc do có môi trng cnh tranh mnh s đu t cho nghiên cu nhiu
hn, to ra nhng sn phm phù hp hn s tác đng tng hiu qu đu t và tng
th
ng d xã hi (Chen và Puttianum, 2005). Ngc li, khi quyn s hu trí tu yu,
xu hng chuyn giao công ngh theo hng b đng tng, đc bit là sao chép
nguyên trng. Xu hng này trong ngn hn s làm gim giá thành sn phm (do
gim chi phí chuyn giao công ngh), tng thng d xã hi và thng d tiêu dùng.
Nhng trong dài hn s không có tác dng khuyn khích các hãng trong nc đu
t chi phí cho nghiên cu và quá trình phát trin công ngh ch d
ng li  giai đon
chuyn giao mà khó chuyn qua giai đon làm ch và ci tin.
Khung phân tích trên s đc s dng làm c s lý thuyt cho nhng phân tích
trong chng 3 nhm xem xét vai trò ca chính sách bo v quyn SHTT trong thúc
đy chuyn giao công ngh trong ngành CNTT t các nc phát trin vào Vit Nam.

12

Chng 3
VAI TRÒ CA CHÍNH SÁCH S HU TRÍ TU

TRONG QUÁ TRÌNH THÚC Y CHUYN GIAO
CÔNG NGH NGÀNH CÔNG NGH THÔNG TIN
VIT NAM
3.
3.1. Chính sách bo v quyn SHTT ti Vit Nam
Chính sách bo v thành qu sáng to đc Vit Nam ý thc t rt sm. T
nn kinh t k hoch hóa bao cp, sáng kin ci tin k thut, hp lý hóa sn xut và
sáng ch đã đc công nhn và trao thng nhm khuyn khích sáng to trong lao
đng sn xut. Tri qua quá trình phát trin, các thành qu sáng to ngày càng đc
m
rng phm vi và đi tng bo h đc quyn vi chính sách khuyn khích da
trên li ích v vt cht ngày càng cao. Hin nay, vn bn cao nht là Lut SHTT
quy đnh các đi tng SHTT hin nay đc bo h chia làm ba mng chính. Các
đi tng s hu công nghip gm có sáng ch/gii pháp hu ích, kiu dáng công
nghip, nhãn hiu hàng hóa, thit k b trí mch tích hp, ch dn đa lý, bí m
t kinh
doanh và tên thng mi. Các đi tng bo h bn quyn gm có phn mm, các
tác phm vn hc, ngh thut, âm nhc
. Ging cây trng mi cng là đi tng
đc bo h quyn SHTT. S m rng đa dng các đi tng SHTT cho phép các
sáng to đc bo h d dàng di nhiu hình thc khác nhau (xem s đ 3.1 các
đi tng và c quan b
o h quyn SHTT ti Vit Nam trang sau).
Chính sách thc thi quyn SHTT đc phân công cho các c quan chuyên
ngành gm Toà án, Thanh tra, Qun lý th trng, Hi quan, Công an, U ban nhân

13
dân các cp. Tòa án chu trách nhim x lý hình s. Thanh tra chuyên ngành chu
trách nhim kim tra, giám sát, x lý vi phm theo thm quyn khi có yêu cu trong
lnh vc đi tng SHTT pháp lut quy đnh. C quan qun lý th trng chu trách

nhim kim tra, x pht hành chính đi vi hàng hóa vi phm quyn SHTT lu
thông trên th trng. C quan hi quan chu trách nhim kim tra, x pht hành
chính hàng hóa vi phm quyn SHTT trong lnh vc ngoi th
ng. Công an chu
trách nhim phi hp khi có yêu cu, trc tip x lý ti phm vi phm pháp lut
SHTT. y ban nhân dân các cp cng có quyn s pht vi phm hành chính theo
thm quyn.
Hình 3.1. S đ các đi tng và c quan bo h quyn SHTT ti Vit Nam

C
quan
bo h

Các
đi
tng
SHTT
đc
bo h
B Khoa hc
và Công ngh
B Vn hóa
Th thao, Du lch
Chính ph
Cc S hu trí tu Cc Bn quyn tác gi
Sáng ch
Kiu dáng công nghip
Nhãn hiu hàng hóa
Ch dn đa lý
Bí mt kinh doanh

Tên thng mi
B trí mch tích hp
Tác phm vn hc,
ngh thut, khoa hc
(bao gm chng
trình
p
hn mm
)
Cuc biu din, bn
ghi âm, ghi hình,
chng trình phát
són
g
, tín hiu v tinh
Ging cây trng
và vt liu nhân
ging
B Nông nghip và
Phát trin nông thôn
Vn phòng bo h
ging cây trng mi

14
3.1.1. Chính sách bo h sáng ch ti Vit Nam
Mt h thng bng đc quyn sáng ch mnh và s thc thi phù hp là điu
kin tiên quyt cho chuyn giao công ngh (Idris, 2005). Sáng to  mc đ cao
nht đc bo v sáng ch di hai hình thc: sáng ch sn phm và ci tin quy
trình (đc gi là gii pháp hu ích). Gii pháp hu ích thng thích hp hn v
i

nhng ci tin trong dây truyn sn xut. Tuy nhiên, các quy đnh v bo h sáng
ch là rt nghiêm ngt và cn tr mt s thành qu sáng to  mc đ thp đc cp
bng đc quyn sáng ch. Ví d nh sáng to v hình thc sn phm, v b trí mch
tích hp s rt khó đáp ng đc trình đ sáng to và tính m
i đ bo v thành sáng
ch.  mt mc đ yêu cu thp hn, các sáng to này đc bo h di dng bng
đc quyn kiu dáng công nghip hoc thit k b trí mch tích hp.
Chính sách bo h sáng ch t khi ra đi đn nay đã có nhiu thay đi,
nhng cha thy tác đng làm thay đi s lng đn sáng ch ca ngi Vi
t và
cha đ c s kt lun nh hng đn s lng đn sáng ch t ngi nc ngoài
np ti Cc SHTT. im quan trng đu tiên ca chính sách bo h sáng ch là thi
gian bo h. Thi gian bo h là mt đc đim quan trng ca h thng sáng ch
nhm khuyn khích bo h. Thi gian bo h
 thp s khuyn khích công ngh
khuch tán vì khi ht thi gian bo h, công ngh có th đc s dng min phí.
Thi gian bo h càng tng s càng khuyn khích nghiên cu phát trin và np đn
bo h sáng ch/gii pháp hu ích vì các thành qu sáng to đc có thi gian bo
dài hn nên có xác sut thu li nhun ln hn. Tuy nhiên, thi gian bo h tng là
mt khó khn h
n cho vic khuch tán công ngh do ch s hu đc có thi gian
đc quyn dài hn. Nm 1993, khi ngh đnh 63/CP ra đi đã nâng thi gian bo h
sáng ch t 15 nm lên 20 nm, gii pháp hu ích có thi hn bo h 15 nm S
thay đi này bt ngun t áp lc hi nhp quc t và đ phù hp vi các yêu cu khi
Vit Nam mun tham gia vào hip c qu
c t. Chính sách này đã không có tác
đng tng s đn sáng ch cng nh gii pháp hu ích ca ngi Vit. Bng chng
là s đn sáng ch và gii pháp hu ích không nhng tng mà ngc li còn gim.

15

n sáng ch t ngi nc ngoài t 1993 đn 1997 đã có giai đon tng trng
cao nhng li tng trng t trc thi đim có chính sách nên khó có th kt lun
đó là kt qu ca chính sách (xem s liu chi tit ti ph lc 3 và ph lc 5).
Nguyên nhân có l xut phát t nn tng nghiên cu. Trong mt tình trng
đu t cho R&D không nhiu, công ngh đang 
nhng giai đon đu vi mc đích
to ra nhng sn phm tng t thì phn ng ca ngi np đn sáng ch Vit Nam
trc thông tin thay đi chính sách không mnh cng là điu d hiu.
Thay đi th hai là yêu cu tính mi. u tiên sáng ch đc bo h vi
nhng yêu cu rt s khai và tính mi ch hn ch trong nn kinh t
 quc dân. Gii
pháp hu ích đc gi là sáng kin, hp lý hóa sn xut. Tuy nhiên, sáng ch đc
bo v ch yêu cu tính mi trong nn kinh t trong nc là không phù hp vi các
hip c quc t và không đc các quc gia khác công nhn. Cho đn nm 1990,
sau khi nn kinh t m ca, khái nim v sáng ch đc đnh ngha v sáng ch
đc rõ ràng hn và phù hp hn: sáng ch ph
i có tính mi so vi trình đ k thut
th gii
8
. Tuy nhiên, s thay đi này là nhng giai đon khi đu ca h thng sáng
ch nên s liu cc thp cha phn ánh đc thay đi ca chính sách.
Nm 2005, Lut SHTT ra đi do yêu cu hi nhp WTO, hai đi tng sáng
ch và gii pháp hu ích đc gi chung là sáng ch và có hai hình thc cp vn
bng: bng đc quyn sáng ch và bng đc quyn gii pháp hu ích. i
m khác
nhau duy nht là bng sáng ch yêu cu có trình đ sáng to trong khi bng gii
pháp hu ích không yêu cu
9
. S phân bit bo h sáng ch thành hai đi tng
sáng ch và gii pháp hu ích nhm gia tng s lng sáng ch ci tin quy trình

đc bo h di dng gii pháp hu ích, không đòi hi tính sáng to và tính mi
cao. iu này nhm mc đích khuyn khích sáng to trong nc  trình đ cha

8
iu 10, iu l v sáng kin, ci tin k thut, hp lý hóa sn xut và sáng ch ban hành kèm theo Ngh
đnh s 31/CP ngày 23/1/1981 đc sa đi, b sung theo Ngh đnh 84/HBT ngày 20/3/1990: “Sáng ch là
gii pháp k thut mi so vi trình đ k thut th gii, có tính sáng to và có kh nng áp dng trong các
lnh vc kinh t - xã hi”

9
iu 58, Lut SHTT nm 2005.

16
cao. Tuy nhiên, s khuyn khích này cng không nhìn thy rõ ràng qua đn gii
pháp hu ích ca ngi Vit không tng cao nh k vng. Nguyên nhân ct lõi có
l vn do mc đ đu t R&D cho nghiên cu ti Vit Nam thp.
3.1.2. Thc trng s liu sáng ch
Sáng ch ca ngi Vit Nam rt ít. S liu thng kê v sáng ch ca ngi
Vit chim t l r
t nh trong tng s sáng ch: S đn sáng ch ch chim 9%; S
bng sáng ch ch chim cha đy 5% (s liu chi tit ti ph lc 4, 5). Mi nm ch
có vài chc bng sáng ch đc cp cho ngi Vit Nam, nm cao nht cng cha
đt 50 bng sáng ch. Nu theo thng kê ca WIPO, s sáng ch bao gm c b trí
mch tích h
p bán dn và phn mm thuc lnh vc máy tính chim 7% tng s thì
lnh vc CNTT Vit Nam mi nm cha có ni mt bng sáng ch. Trong c nm
2008 Vit Nam không có mt bng sáng ch nào đc cp bi USPTO
10
. Trong khi
đó các nc trong khu vc đu có s sáng ch cao: ài Loan đt 279,25 bng/triu

dân, Hàn Quc đt 155,97 bng/triu. Các nc ông Nam Á cng có s liu sáng
ch tt hn Vit Nam nhiu nh: Malaysia 5,36 bng/triu dân, Thái Lan 0,34
bng/triu dân.
S liu v gii pháp hu ích cho thy ngi Vit chim u th hn. S đn
sáng ch t công dân Vit Nam chim g
n 60% tng s và s bng gii pháp hu
ích chim hn 60% tng s. Tuy nhiên tng s đn gii pháp hu ích ch bng 9,7%
s đn sáng ch, tng s bng gii pháp hu ích cng ch tng đng 9% s bng
sáng ch. S liu thng kê giai đon t nm 1900 đn 2007, ch có 4 nm gn đây
s đn và s bng sáng ch
 ca công dân Vit Nam đt trên 100, còn li ch dng 
mc hai con s. Tc đ tng trng trung bình 15%, tuy nhiên tc đ tng trng
không đu, có nhng nm tng trng gn gp đôi và có nhiu nm li gim (s liu
chi tit ti ph lc 6).

10
C quan qun lý sáng ch và nhãn hiu Hoa K, ngun s liu ca WEF.

17
Tng s bng sáng ch và gii pháp hu ích cp ra ch đt khong 35% tng
s đn. Nu tính đ tr trung bình ca vic cp vn bng là khong 2 nm (cn c
vào thi gian công b đn 18 tháng), thì s vn bng đc cp so vi s đn trc
đó 2 nm có t l khác bit ln. Có nhng nm t l này lên đn hn 80%, nh
ng có
nhng nm t l này ch đt 20%, thm chí di 20%. Mt trong nhng lý do là mc
đ chc chn ca đn yêu cu cp vn bng là rt không đng đu. Tuy nhiên, cng
không loi tr kh nng quá ti ca c quan cp vn bng đã làm chm quá trình
cp vn bng trong mt s thi đim nht đnh (s liu chi ti
t ti ph lc 7).
Phn ng ca ngi np đn vi vic thay đi chính sách nh kéo dài thi

gian bo h, tng chi phí np đn cng không nhìn thy qua s liu thng kê đn
sáng ch. Trong các mc v thay đi thi gian bo h, tng chi phí np đn, s đn
sáng ch và gii pháp hu ích đu không có s tng trng đt bin. i
m này cho
thy chính sách bo h sáng ch dng nh b áp lc ca cng đng quc t nên
buc phi thay đi nhiu hn là s ch đng ca chính sách nhm khuyn khích
trc tip đn tng trng s đn, khuyn khích gián tip đn chuyn giao công ngh
theo kênh chính thc.
3.1.3. Thc trng chuyn giao quyn s dng đi tng SHTT
S li
u thng kê chuyn giao quyn s dng đi tng SHTT ti Vit Nam
cho thy có s chuyn dch ca công ngh t nc ngoài vào Vit Nam nhng rt
thp th hin qua s lng hp đng và s đi tng chuyn giao quyn s dng
công ngh. Chuyn giao quyn s dng đi tng SHTT đc thng kê theo ba loi
hp đng tùy vào các bên tham gia giao dch: gi
a nc ngoài và nc ngoài; gia
nc ngoài và Vit Nam; gia Vit Nam và Vit Nam. S lng đn cng nh hp
đng đã đc đng b đu cho thy khi lng giao dch gia Vit Nam và nc
ngoài chim u th c v s hp đng và s đi tng chuyn giao. Tuy nhiên, s
lng hp đng nm cao nht cng ch đt g
n mt trm hp đng cho toàn b các
ngành công nghip. S phát trin mnh m ca ngành CNTT thông tin gn đây mc