Giáo trình mô đun phòng trừ dịch hại ong

1
BӜ NÔNG NGHIӊP VÀ PHÁT TRIӆN NÔNG THÔN







GIÁO TRÌNH MÔ ĈUN
PHÒNG TRӮ DӎCH HҤI ONG
MÃ SӔ: 05
NGHӄ: NUÔI ONG MҰT
Trình ÿӝ: Sѫ cҩp nghӅ



Hà nӝi: 2012

2

TUYÊN BӔ BҦN QUYӄN:
Tài liӋu này thuӝc loҥi sách giáo trình nên các nguӗn thông tin có thӇ ÿѭӧc
phép dùng nguyên bҧn hoһc trích dùng cho các mөc ÿích vӅ ÿào tҥo và tham
khҧo.
Mӑi mөc ÿích khác mang tính lӋch lҥc hoһc sӱ dөng vӟi mөc ÿích kinh
doanh thiӃu lành mҥnh sӁ bӏ nghiêm cҩm.
MÃ TÀI LIӊU: MĈ 05

3

LӠI GIӞI THIӊU
Phát triӇn chѭѫng trình dҥy nghӅ trình ÿӝ sѫ cҩp nhҵm ÿáp ӭng nhu cҫu
ÿào tҥo nghӅ nông nghiӋp cho lao ÿӝng nông thôn giai ÿoҥn 2009 – 2015 cӫa
Bӝ Nông nghiӋp và Phát triӇn nông thôn, là nhu cҫu cҩp thiӃt cӫa các cѫ sӣ ÿào
tҥo nghӅ. Ĉӕi tѭӧng ngѭӡi hӑc là lao ÿӝng nông thôn, ÿa dҥng vӅ tuәi tác, trình
ÿӝ văn hoá và kinh nghiӋm sҧn xuҩt. Vì vұy, chѭѫng trình dҥy nghӅ cҫn kӃt
hӧp mӝt cách khoa hӑc giӳa viӋc cung cҩp nhӳng kiӃn thӭc
lý thuyӃt vӟi kӻ
năng, thái ÿӝ nghӅ nghiӋp. Trong ÿó, chú trӑng phѭѫng pháp ÿào tҥo nhҵm xây
dӵng năng lӵc và các kӻ năng thӵc hiӋn công viӋc cӫa nghӅ theo phѭѫng châm
ÿào tҥo dӵa trên năng lӵc thӵc hiӋn.
Sau khi tiӃn hành hӝi thҧo DACUM dѭӟi sӵ hѭӟng dүn cӫa các tѭ vҩn
trong và ngoài nѭӟc cùng vӟi sӵ tham
gia cӫa các chӫ trang trҥi, công ty và các
nhà nuôi ong, chúng tôi ÿã xây dӵng sѫ ÿӗ DACUM, thӵc hiӋn bѭӟc phân tích
nghӅ và soҥn thҧo chѭѫng trình ÿào tҥo nghӅ nuôi ong mұt cҩp ÿӝ công nhân
lành nghӅ. Chѭѫng trình ÿѭӧc kӃt cҩu thành 6 mô ÿun và sҳp xӃp theo trұt tӵ lô
gíc nhҵm cung cҩp nhӳng kiӃn thӭc và kӻ năng tӯ cѫ bҧn ÿӃn chuyê
n sâu vӅ
nuôi ong mұt.
Chѭѫng trình ÿào tҥo nghӅ “Nuôi ong m̵t” cùng vӟi bӝ giáo trình ÿѭӧc
biên soҥn ÿã tích hӧp nhӳng kiӃn thӭc, kӻ năng cҫn có cӫa nghӅ, ÿã cұp nhұt
nhӳng tiӃn bӝ cӫa khoa hӑc kӻ thuұt và thӵc tӃ nuôi ong mұt tҥi các ÿӏa phѭѫng
trong cҧ nѭӟc, do ÿó có thӇ coi là cҭm nang cho ngѭӡi ÿã, ÿang và sӁ nuôi ong
mұt.

Bӝ giáo trình gӗm
6 quyӇn:
1) Giáo trình mô ÿun Tìm hiӇu ÿһc ÿiӇm sinh hӑc cӫa ong mұt
2) Giáo trình mô ÿun Chuҭn bӏ giӕng, dөng cө nuôi ong
3) Giáo trình mô ÿun nuôi ong trong thùng hiӋn ÿҥi
4) Giáo trình mô ÿun Nhân ÿàn ong
5) Giáo trình mô ÿun Phòng trӯ dӏch hҥi ong
6) Giáo trình mô ÿun Thu hoҥch, sѫ chӃ, bҧo quҧn và tiêu thө sҧn phҭm
ĈӇ hoàn thiӋn bӝ giáo trình này chúng tôi ÿã nhұn ÿѭӧc sӵ chӍ ÿҥo, hѭӟng
dүn cӫa Vө Tә chӭc cán bӝ – Bӝ Nông nghiӋp và PTNT; Tәng cөc dҥy nghӅ -
Bӝ Lao ÿӝng -
Thѭѫng binh và Xã hӝi. Sӵ hӧp tác, giúp ÿӥ cӫa trung tâm
nghiên cӭu và phát triӇn ong . Ĉӗng thӡi chúng tôi cNJng nhұn ÿѭӧc các ý kiӃn
ÿóng góp cӫa các nhà khoa hӑc, cán bӝ kӻ thuұt cӫa các ViӋn, Trѭӡng, cѫ sӣ
nuôi ong, Ban Giám HiӋu và các thҫy cô giáo Trѭӡng Cao ÿҷng Nông nghiӋp
và phát triӇn nông thôn Bҳc Bӝ. C
húng tôi xin ÿѭӧc gӱi lӡi cҧm ѫn ÿӃn Vө Tә
chӭc cán bӝ – Bӝ Nông nghiӋp và PTNT, Tәng cөc dҥy nghӅ, Ban lãnh ÿҥo các
ViӋn, Trѭӡng, các cѫ sӣ sҧn xuҩt, các nhà khoa hӑc, các cán bӝ kӻ thuұt, các

4
thҫy cô giáo ÿã tham gia ÿóng góp nhiӅu ý kiӃn quý báu, tҥo ÿiӅu kiӋn thuұn lӧi
ÿӇ hoàn thành bӝ giáo trình này.
Giáo trình “Phòng trӯ dӏch hҥi ong” giӟi thiӋu cho hӑc viên: BiӃt ÿѭӧc các
loài sâu, bӋnh thѭӡng gây hҥi trên ÿàn ong mұt. Tӯ ÿó nhұn biӃt ÿѭӧc triӋu chӭng
gây hҥi và ÿѭa ra ÿѭӧc phѭѫng pháp phòng chӕng chúng sao chi hiӋu quҧ và an toàn
môi trѭӡng.
Trong quá trình biên soҥn chҳc chҳn không tránh khӓi nhӳng sai sót,
chúng tôi mong nhұn ÿѭӧc nhiӅu ý kiӃn ÿóng góp cӫa các nhà k
hoa hӑc, các

cán bӝ kӻ thuұt, các ÿӗng nghiӋp ÿӇ giáo trình hoàn thiӋn hѫn.
Xin chân thành cҧm ѫn!
Tham gia biên soҥn
1. Phҥm Thanh Hҧi: Chӫ biên
2. Ĉào Hѭѫng Lan
3. Bùi Thӏ ĈiӇm
4. Phùng Hӳu Chính
5. Trҫn Ngӑc Trѭӡng
6. NguyӉn Linh
7. Phùng Trung HiӃu

5

MӨC LӨC

Bài 1: BӊNH HҤI ONG 6

1. Các loҥi bӋnh thѭӡng gһp 7
1.1. BӋnh thӕi ҩu trùng Châu Âu (Europeanfoulbrood) 7
1.2. BӋnh thӕi ҩu trùng túi (Sacbrood) 13
1.3. BӋnh Ӎa chҧy (Nosema) 16
2. Hӝi chӭng ngӝ ÿӝc 17
2.1. Ngӝ ÿӝc thuӕc hóa hӑc 17
2.2. Ngӝ ÿӝc thӵc vұt có mұt phҩn ÿӝc 21
Bài 2: SÂU HҤI ONG 23
1. Các loài ký sinh cӫa ong 23
1.1. Ve ký sinh hay chí lӟn (Varroa jacobsoni) 23
1.2. Ve ký sinh hay chí nhӓ (Tropilaelaps clareae) 24
1.3. Ve Neocypholaelaps indica Evans 25
2. Sâu ăn sáp (sâu phá bánh tә) 25
Bài 3: CÁC CÔN TRÙNG VÀ MӜT SӔ ĈӎCH HҤI ONG 30
1. Các loài sâu, bӋnh khác hҥi ong mұt 30
1.2. KiӃn 30
1.2. Ong bò vӁ 32
1.3. Chuӗn chuӗn 33
1.4. Ngài ÿҫu lâu 35

1.5. Ruӗi ký sinh (Senotainia sp) 36
2. Mӝt sӕ ÿӏch hҥi ong khác 37
2.1. Chim ăn ong 37
2.2. Cóc, nhái 38
2.3. Mӝt sӕ kҿ thù hҥi ong khác 39


6

MÔ ĈUN: PHÒNG TRӮ DӎCH HҤI ONG
Mã mô ÿun: MĈ 05
Giӟi thiӋu mô ÿun:
- Mô ÿun Phòng trӯ dӏch hҥi ong mұt giúp cho hӑc viên nhân biӃt ÿѭӧc
triӋu chӭng cuãng nhѭ tác hҥi cӫa tӯng loҥi sâu bӋnh hҥi cө thӇ, tӯ ÿó ÿѭa ra
cách phòng chӕng chúng mӝt cách an toàn và hiӋu quҧ, không làm ҧnh hѭӣng
ÿӃn ÿàn ong cNJng nhѭ chҩt lѭӧng mұt, sáp
BÀI 1: BӊNH HҤI ONG
Mã b
ài: MĈ05 – 01
Mͭc tiêu:

- Mô tҧ ÿѭӧc triӋu chӭng các bӋnh hҥi chính trên ong;
- Xác ÿӏnh ÿѭӧc thӡi ÿiӇm bӋnh thѭӡng xuҩt hiӋn;
- Thӵc hiӋn ÿѭӧc các biӋn pháp phòng trӏ bӋnh nhҵm hҥn chӃ tác hҥi cӫa
bӋnh;
- Không lҥm dөng thuӕc kháng sinh trong viӋc phòng trӯ bӋnh hҥi.

A. Nӝi dung
- Giӕng nhѭ các ÿӝng vұt khác ong mұt cNJng dӉ dàng mҳc mӝt sӕ bӋnh
và

bӏ nhiӅu ÿӏch hҥi, ÿӝng vұt khác tҩn công. BӋnh tұt, ÿӏch hҥi ӣ mӭc ÿӝ nhҽ
làm cho ÿàn ong suy yӃu, giҧm sӕ quân, giҧm năng suҩt mұt. Ӣ mӭc ÿӝ nһng
thì làm cho ÿàn ong bӏ chӃt hoһc bӓ tә bӕc bay gây thiӋt hҥi kinh tӃ rҩt lӟn.
- Trѭӟc ÿây, ÿӕi vӟi ong A.cerana thì ÿӏch
hҥi nhѭ ong bò vӁ, kiӃn,
chim, sâu ăn sáp là kҿ thù chӫ yӃu gây thiӋt hҥi cho ong. Nhѭng trong nhӳng
thұp kӹ gҫn ÿây do viӋc du nhұp loài ong châu Âu (A.mellifera) vào châu Á
nhiӅu loҥi bӋnh nhѭ thӕi ҩu trùng châu Âu ҩu trùng túi, bӋnh Ӎa chҧy
Nosema ÿã xuҩt hiӋn. Ĉһc biӋt là do nuôi ong di chuyӇn ÿѭӡng dài, bӋnh
càng lây lan nhanh chóng. Ӣ nѭӟc ta hiӋn nay các bӋnh ҩu trùng túi, thӕi ҩu
trùng châu Âu là nhӳng bӋnh gây thiӋt hҥi rҩt lӟn cho nghӅ nuôi ong, còn các

bӋnh thӕi ҩu trùng Châu Mӻ, ҩu trùng vôi, ҩu trùng hoá ÿá chѭa thҩy có. Phát

7
hiӋn và phòng trӯ kӏp thӡi nhӳng bӋnh trên là mӝt trong các yӃu tӕ quyӃt ÿӏnh
hiӋu quҧ kinh tӃ cӫa ngành nuôi ong.
Bҧng 1: Các loҥi bӋnh thѭӡng gһp phә biӃn ÿӕi vӟi ong mұt
STT Tên bӋnh Tác nhân gây bӋnh
Mӭc ÿӝ nhiӉm
bӋnh
01 BӋnh thӕi ҩu trùng
Châu Âu
(Europeanfoulbrood)
Do liên cҫu khuҭn có
tên là Melissococcus
pluton gây ra.
++
02 BӋnh thӕi ҩu trùng túi
(Sacbrood)

Do virut và ông ÿһt tên
là Morator aetatulae
Holmes
++
03 BӋnh Ӎa chҧy loài nguyên sinh ÿӝng
vұt có tên là Nosema
apis gây ra.
++
04 Ngӝ ÿӝc thuӕc hóa hӑc Do thuӕc bҧo vӋ thӵc
vұt gây nên.
+
1. Các loҥi bӋnh thѭӡng gһp
1.1. BӋnh thӕi ҩu trùng Châu Âu (Europeanfoulbrood)
BӋnh thӕi ҩu trùng châu Âu do White tìm ra lҫn ÿҫu ӣ châu Âu vào
năm1912. HiӋn nay bӋnh có mһt ӣ khҳc nѫi, cҧ nhӳng vùng nuôi ong châu
Âu A.mellifera và nhӳng vùng nuôi ong Apis cerana. Ngѭӡi ta còn gӑi bӋnh
thӕi ҩu trùng châu Âu là bӋnh thӕi ҩu trùng mӣ nҳp hay thӕi ҩu trùng tuәi nhӓ
vì bӋnh thѭӡng gây chӃt các ҩu trùng ӣ tuәi 3 - 4 ngày. Trong mӝt sӕ trѭӡng
hӧp ҩu trùng chӃt bӏ c
hua nên còn gӑi là thӕi ҩu trùng chua hay thӕi ҩu trùng
dҩm.
Ӣ các ÿàn ong bӏ bӋnh, năng suҩt mұt giҧm tӯ 20 - 80%. Ong nӝi hay
bӓ tә bӕc bay sau khi quay mұt, kiӇm tra, hoһc ÿo thay ÿәi thӡi tiӃt tӯ mѭa
lҥnh chuyӇn sang nҳng ҩm. Theo bác sƭ thú y Mai Anh (1983) bӋnh thӕi ҩu

8
trùng châu Âu có ӣ ViӋt Nam tӯ năm 1969 do nhұp ong tӯ ngoài vào không
qua kiӇm dӏch, và tӯ năm 1969 ÿӃn nay bӋnh thӕi ҩu trùng châu Âu xuҩt hiӋn
ӣ tҩt cҧ các nѫi nuôi ong nӝi.
1.1.1. Tác nhân gây bӋnh

Theo Poltrep (1977), Bailey (l981) tác nhân chính gây bӋnh thӕi ҩu
trùng châu Âu là do mӝt loҥi liên cҫu khuҭn có tên là Melissococcus pluton
trѭӟc kia gӑi là Streptococcus pluton, còn các vi khuҭn nhѭ Bacillus alvei,
Streptococcus apis ÿӅu là các vi khuҭn thӭ phát.
Vi khuҭn M.pluton hình cҫu, hai ÿҫu kéo dài thành hình ngӑn giáo,
kích thѭӟc 0,7 - 1,5u liên cҫu khuҭn bҳt màu gram dѭѫng (+), nó có thӇ ÿӭng
mӝt mình hoһc
thành cһp. Sӭc chӕng chӏu cӫa vi khuҭn khá cao, trong bánh tә
nó tӗn tҥi ÿѭӧc 12 tháng, ӣ nhiӋt ÿӝ trong phòng nó tӗn tҥi 17 tháng, nó bӏ diӋt
sau khi phѫi nҳng 3 giӡ.
*1.1.2.TriӋu chӭng ҩu trùng bӏ bӋnh
Khi bӏ bӋnh nhҽ thҩy ҩu trùng khô, thay ÿәi tѭ thӃ nҵm, ҩu trùng không
nҵm cong ӣ tѭ thӃ bình thѭӡng, mҩt màu bóng. Ӣ nhӳng ÿàn ÿông quâ
n, ҩu
trùng bӋnh không nhìn thҩy.
Khi ÿàn ong bӏ bӋnh nһng, hoһc ÿã bӏ lâu, ong thѭa quân không dӑn
sҥch ÿѭӧc các ҩu trùng bӋnh, các ҩu trùng mӟi chӃt có màu trҳng bӋch, sau
ngҧ thành màu vàng nhҥt, vàng sүm rӗi nâu ÿұm, xác chӃt thӕi rӳa tөt xuӕng
ÿáy lӛ tә, sau này khô ÿi nhѭ mӝt cái vҧy có thӇ dùng panh lҩy ra mӝt cách dӉ
dàng. Ҩu trùng mӟi chӃt không có mùi, sau có mùi chua nhѭ dҩm.
Khi có Bacillus a
lvei cùng gây bӋnh, ҩu trùng chӃt ӣ tuәi lӟn hѫn,
thѭӡng là 4 - 5 ngày tuәi, ÿôi khi chӃt cҧ ҩu trùng bҳt ÿҫu vít nҳp và có mùi
thӏt thӕi.

9

Hình: 1.1. BӋnh thӕi ҩu trùng Châu Âu trên ҩu trùng (European foulbrood)
1.1.3. TriӋu chӭng trên bánh tә
Trѭӡng hӧp bӏ bӋnh nhҽ, ӣ khu vӵc nhӝng vít nҳp nhiӅu, có lӛ chӛ vài

lӛ tә không vít nҳp mà có ҩu trùng tuәi nhӓ, hoһc trӭng là do ong thӧ dӑn các
ҩu trùng chӃt ÿi, chúa ÿã ÿҿ lҥi vào các lӛ tә ÿó. Khi ÿàn ong bӏ bӋnh nһng, ít
có hoһc không có nhӝng vít nҳp, nhҩc cҫu lên kiӇm t
ra thҩy ong xào xҥc, chҥy
tөt xuӕng vách thùng hoһc phía dѭӟi bánh tә ong thӧ có màu ÿen bóng do ҩu
trùng bӏ chӃt nên không có ong non kӃ tiӃp.
BӋnh lây tӯ ÿàn ong này sang ÿàn ong khác do ong ăn cѭӟp, ong ÿi làm
vào nhҫm tә lҩy mұt phҩn cùng mӝt chӛ vӟi ÿàn bӋnh, do di chuyӇn ong, bӋnh
tӯ vùng này lây lan sang vùng khác . . .

Hình: 1.2. BӋnh thӕi ҩu trùng Châu Âu trên bánh tә (European foulbrood)

10
1.1.4. BiӋn pháp phòng trӯ
Khi phát hiӋn thҩy ÿàn ong bӏ bӋnh có thӇ sӱ dөng mӝt trong hai
phѭѫng pháp, cho ăn thuӕc kháng sinh cùng vӟi xirô ÿѭӡng hoһc phun thuӕc
kháng sinh lên bánh tә, phun lên cѫ thӇ con ong cӫa ÿàn bӏ bӋnh.
Cách 1: cho ong ăn xiro ÿѭӡng pha thuӕc
Cho ăn thuӕc kháng sinh cùng vӟi xirô ÿѭӡng có tӹ lӋ 1 ÿѭӡng 1 nѭӟc,
cho ăn 3 tӕi liӅn, mӛi tӕi l0ml/1 cҫu. Ví dө ÿàn 3 cҫu cho ăn 300ml xirô
ÿѭӡng pha
thuӕc kháng sinh và ÿàn 5 cҫu cho ăn 500ml xirô ÿѭӡng pha thuӕc
kháng sinh (cho ăn làm nhiӅu lҫn trong 1 tӕi).
Có thӇ dùng mӝt trong nhӳng thuӕc kháng sinh sau:
- Erythomyxin 0,4 - 0,5g pha trong 1 lít xirô ÿѭӡng.
- Kanamyxin 0,4 - 0,5g pha trong 1 lít xirô ÿѭӡng.
- Streptomyxin 0,4 - 0,5g pha trong 1 lít xirô ÿѭӡng
-(Erytromyxin phҧi hoà tan trong 1-2 ml cӗn trѭӟc khi hoà vào xirô
ÿѭӡng).
- Cloramphenicol 0,4 - 0,5g pha trong 1 lít xirô ÿѭӡng.

- Hӛn hӧp Streptomyxin 1g + Penixilin 1g pha vào 3 lít xirô ÿѭӡng, cho
30 cҫu ăn.
Các loҥi thuӕc kháng sinh trên hoà cùng vӟi nѭӟc sôi ÿӇ nguӝi, sau ÿó
ÿә v ӟi ÿѭӡng rӗi khoҳng cho tan ÿӅu, cho ăn 3 tӕi liӅn, sau mӝt tuҫn kiӇm t
ra
thҩy chѭa khӓi thì cho ăn tiӃp. ĈiӅu quan trӑng là ÿӇ cho ong ăn hӃt nѭӟc
ÿѭӡng pha thuӕc thì mӟi khӓi ÿѭӧc bӋnh, vì vұy trѭӟc khi cho ăn cҫn loҥi bӟt
cҫu bӏ bӋnh nһng, cҫu thѭa quân ÿӇ ong bám trên các cҫu còn lҥi, ÿông quân
mӟi ăn hӃt, hôm sau cҫn phҧi kiӇm tra sӟm, nӃu ong ăn không hӃt phҧi cҩt
máng xirô ÿѭӡng ÿi ÿӇ ÿӅ phòng ong ӣ ÿàn khoҿ ÿӃn ăn cѭӟp và
bӋnh sӁ lây
lan. Cҫn kӃt hӧp viӋc cho ăn thuӕc kháng sinh vӟi viӋc thay chúa ÿҿ ÿàn bӋnh
bҵng mNJ chúa tҥo tӯ ÿàn không bӋnh thì hiӋu quҧ ÿiӅu trӏ sӁ cao hѫn nhiӅu.
+ Các bѭӟc tiӃn hành nhѭ sau:

11
Bѭӟc 1: Chuҭn bӏ dөng cө pha chӃ
thuӕc và xiro ÿѭӡng

Hình: 1.3.Máng dùng cho ong ăn

Bѭӟc 2: Chuҭn bӏ
thuӕc và nѭӟc sôi,
ÿѭӡng ÿӇ pha chӃ
+ +
Ĉѭӡng + nѭӟc sôi + Thuӕc

Bѭӟc 3: Pha ÿúng
tӹ lӋ, sau ÿó tiӃn
hành cho ong ăn

+ +
Ĉѭӡng (1kg) + nѭӟc sôi (1 lít) + Thuӕc
Streptomyxin (0,5g)

Bѭӟc 4: Cho ong ăn dung dӏch có
thuӕc

Hình: 1.4. Ong ăn dung dӏch thuӕc

Cách 2: Phun thuӕc lên bánh tә
Trѭӡng hӧp sҳp vào vө mұt, hoһc quay mұt 1 - 2 vòng mӝt sӕ ÿàn bӏ

12
bӋnh, nӃu cho ong ăn xirô ÿѭӡng - thuӕc, dѭ lѭӧng thuӕc kháng sinh sӁ còn
trong mұt ong, làm cho phҭm chҩt mұt giҧm, không có lӧi cho ngѭӡi dùng.
NhiӅu trѭӡng hӧp khi có nguӗn mұt tӵ nhiên rӝ, ong sӁ không ăn xirô
ÿѭӡng - thuӕc, chúng ta có thӇ sӱ dөng biӋn pháp phun thuӕc kháng sinh lên
bánh tә ong và cҧ cѫ thӇ ong cNJng có tác dөng khӓi bӋnh.
Cách pha chӃ mӝt trong các loҥi thuӕc kháng sinh trên hoà vӟi nѭӟc sôi
ÿӇ nguӝi,
hoһc nѭӟc ÿѭӡng loãng vӟi tӹ lӋ cao gҩp ÿôi so vӟi biӋn pháp cho
ăn. Ví dө: thuӕc Kanamyxin cho ăn 0,5g/lít xirô, khi phun thuӕc thì pha lg/ lít.
Dùng bình phun có hҥt nhӓ ÿӅu nӃu giӑt to có thӇ làm chӃt ҩu trùng, ÿàn ong
mҩt әn ÿӏnh. Khi phun thuӕc, nhҳc cҫu lên phun mӝt cách nhҽ nhàng cho phӫ
mӝt lӟp bөi nѭӟc thuӕc lên mình ong và bánh tә là ÿѭӧc. Cách mӝt ngày phun
mӝt lҫn, sau khi phun 2 - 3 lҫn là có thӇ khӓi bӋnh. Tránh phun quá nhiӅu,
mҥnh ta
y ong có thӇ bӕc bay.
Bѭӟc 1: Chuҭn bӏ
dөng cө phun thuӕc,

nѭӟc sôi ÿӇ nguӝi,
thuӕc
+
Nѭӟc sôi ÿӇ nguӝi Thuӕc Bình phun

Bѭӟc 2: TiӃn hành nhҩc cҫu ong lên
và phun thuӕc cho ÿàn ong

Hình:1.5. Nhҩc cҫu ong lên và phun
ÿӅu lên toàn bӝ mình và cҫu ong


13
1.2. BӋnh thӕi ҩu trùng túi (Sacbrood)
BӋnh ҩu trùng túi do vi rút gây nên.
Ĉӕi vӟi ong châu Á Apis cerana, bӋnh xuҩt hiӋn thành dӏch lҫn ÿҫu tiên
ӣ Trung Quӕc vào năm 1972 và tiêu diӋt rҩt nhiӅu ÿàn ong. Ӣ Thái Lan bӋnh
xuҩt hiӋn vào năm 1976, 60 ÿàn ong cӫa trҥi thӵc nghiӋm Doipeu bӏ chӃt toàn
bӝ.
Năm 1981 Bailey ÿã phân lұp ÿѭӧc chӫng virut gây bӋnh trong ong
Apis cerana ӣ Thái Lan có các ÿһc tính sinh hoá, sinh lý khác vӟi chӫng virut
sacbrood gây bӋnh trên ong A.mellifera nên ông ÿһt tên là virut Thái (Thái -
sacbrood).

Năm 1974, dӏch bӋnh sacbrood ÿã bùng nә ӣ nѭӟc ta do nhұp mӝt sӕ
ÿàn ong cao sҧn cӫa ViӋn ong Bҳc Kinh vào ÿӏa bàn Hà Nӝi.
1.2.1.Tác nhân gây bӋnh
Năm 1917, nhà bác hӑc Mӻ White ÿã xác ÿӏnh ÿѭӧc tác nhân gây bӋnh
ҩu trùng túi là mӝt loҥi virut và ông ÿһt tên là Morator aetatulae Holmes.
Khҧ năng gây nhiӉm cӫa virut gây bӋnh ҩu trùng túi rҩt lӟn. Theo

Borchert (1966) mӝt ҩu trùng chӃt có thӇ lây nhiӉm cho 3000 ҩu trùng lành,
nhѭng theo Bailey ( 1981 ) chҩt lӓng trong ҩu trùng chӃt bӣi bӋnh ҩu trùng túi

có chӭa lѭӧng virut có thӇ gây nhiӉm cho toàn bӝ ҩu trùng ong thӧ cӫa 1000
ÿàn khoҿ.
Sӭc chӕng chӏu cӫa virut không cao, nó mҩt khҧ năng gây bӋnh khi ÿun
ӣ nhiӋt ÿӝ 59
0
C trong 10 phút. Ӣ nhiӋt ÿӝ trong phòng, virut có khҧ năng tӗn
tҥi 3 tuҫn. Ӣ các vҧy ҩu trùng bӋnh chӃt khô, virut giҧm và mҩt khҧ năng gây
bӋnh.
Trong ÿàn ong, bӋnh lan truyӅn là do ong thӧ khi dӑn vӋ sinh tә chúng
ăn hoһc gҳp bӓ các ҩu trùng bӋnh vӭt ra khӓi tә, hàm và chân, lông dính virut,
ÿӃn khi cho các ҩu trùng khoҿ ăn, bӋnh sӁ lây lan. BӋnh truyӅn tӯ ÿàn này
sang ÿàn khác là do ong ăn cѭӟp mұt, vào nhҫm tә, lҩy chung nguӗn thӭc ăn,
ÿһc biӋt là
chung nguӗn phҩn hoa, do ngѭӡi nuôi ong nhұp ong bӋnh vào ong

14
khoҿ, sӱ dөng chung các dөng cө quҧn lý ong v.v
Ӣ ViӋt Nam nguyên nhân gây bӋnh chӫ yӃu do 2 chӫng virut gây ra:
- Chӫng vi rút Thái Lan: gây bӋnh cho ÿàn ong nӝi phía Nam.
- Chӫng vi rút Trung Quӕc: gây bӋnh cho ÿàn ong nӝi phía Bҳc
1.2.2. TriӋu chӭng bӋnh ҩu trùng túi
Trên bánh tә bӏ bӋnh, mӝt sӕ vít nҳp hѫi lõm xuӕng có lӛ nhӓ nhѭ châm
kim, mӝt sӕ lӛ bӏ cҳn nham nhӣ, có nhiӅu ҩu trùng nhӑn ÿҫu nhô lên miӋng lӛ
tә.
Phҫn lӟn ҩu trùn
g ong thӧ bӏ hҥi, nhѭng khi bӏ nһng cҧ ҩu trùng ong ÿӵc
cNJng bӏ chӃt. Phҫn lӟn ҩu trùng chӃt ӣ giai ÿoҥn mӟi vít nҳp và tiӅn nhӝng.

Khi bӏ bӋnh nһng, cҧ các ҩu trùng lӟn tuәi chuҭn bӏ vít nҳp cNJng bӏ chӃt. Màu
sҳc ҩu trùng bӋnh tӯ trҳng ngà chuyӇn sang trҳng bӋch
, vҥch phân ÿӕt không
rõ. TriӋu chӭng ÿiӇn hình nhҩt cӫa bӋnh ҩu trӯng túi là khi gҳp ҩu trùng lên
phía ÿuôi ҩu trùng hình thành túi nhӓ có dӏch trong suӕt hoһc vàng nhҥt. Thân
ҩu trùng chuyӇn sang vàng rӗi nâu nhҥt hay xám nâu, chóp ÿҫu nghiêng vӅ
phía bөng.
Ҩu trùng mӟi chӃt không mùi, khi khô thành vҧy cӭng nhҹn giӕng hình
chiӃc thuyӅn, dӉ lҩy ra khӓi lӛ tә. Trѭӡng hӧp bӏ bӋnh nһng, có ÿӃn 90% ҩu
trùng t
uәi lӟn chӃt và ÿàn ong sӁ bӓ tә bӕc bay.
Ĉàn ong bӏ bӋnh nhҽ dӉ bӕc bay hѫn so vӟi các ÿàn mҳc bӋnh thӕi ҩu
trùng châu Âu, nhѭng quân thѭa dҫn do ҩu trùng bӏ chӃt, sӕ quân non ra ÿӡi
không ÿông bҵng sӕ quân già bӏ chӃt ÿi, nên ÿàn lөi dҫn, năng suҩt mұt rҩt
thҩp.

15

Hình: 1.6. BӋnh thӕi ҩu trùng túi (Sacbrood)
1.2.3. BiӋn pháp phòng trӯ
Qua tҩt cҧ các công trình nghiên cӭu cӫa các nhà khoa hӑc trên thӃ giӟi
ÿӅu thҩy rҵng không có loҥi thuӕc nào có hiӋu quҧ ÿӕi vӟi bӋnh ҩu trùng túi,
các loҥi thuӕc kháng sinh cho ăn hoһc phun chӍ có tác dөng chӕng các loҥi vi
khuҭn kӃ phát, tăng cѭӡng khҧ năng dӑn vӋ sinh cӫa ong thӧ, làm bӋnh giҧm
bӟt.
ĈiӅu trӏ bӋnh ҩu trùng túi bҵng biӋn pháp kӻ thuұt sinh hӑc (Phùng Hӳu
Chính, 1989).
- Thay chú
a ÿҿ ÿàn bӋnh bҵng chúa tѫ hoһc mNJ chúa.
- Nhӕt chúa ÿҿ ÿàn bӋnh trong lӗng dây thép nhӓ 7 - 8 ngày.

Cҧ hai biӋn pháp trên ÿӅu phҧi tiӃn hành cùng vӟi viӋc loҥi bӟt cҫu
bӋnh cNJ, ÿӇ ong phӫ kín và dày trên các cҫu còn lҥi. Cho ong ăn nѭӟc ÿѭӡng 3
- 4 tӕi tӟi khi vít nҳp, hoһc chuyӇn ÿi vùng có nguӗn mұt mӟi dӗi dào.
ViӋc thay chúa ÿҿ bҵng chúa tѫ, mNJ chúa hoһc nhӕt chúa 7 - 8 ngày, ÿã
tҥo ra trong ÿàn ong 7 - 8 ngày không có ҩu trùng nhӓ tuәi, nhҩt là ҩu trùng 2
ngày tuәi, vì ҩu trùng ӣ tuәi này rҩt mүn cҧm n
hҩt vӟi virut gây bӋnh ҩu trùng
túi.
Hѫn nӳa, trong khoҧng thӡi gian này, ong thӧ lҥi ÿѭӧc ăn thêm, quân
ÿông tăng cѭӡng khҧ năng dӑn vӋ sinh, làm giҧm hҷn nguӗn bӋnh, các vҧy
khô nӃu c
òn lҥi cNJng không còn khҧ năng lây bӋnh nӳa. Các lӛ tә ÿѭӧc dӑn vӋ

16
sinh và ÿә ÿҫy mұt hoa hoһc xirô ÿѭӡng vào, 7 - 10 ngày sau chúa mӟi hoһc
chúa già ÿҿ lҥi, ÿàn ong sӁ sҥch bӋnh.
TuǤ theo mùa vө, thӡi tiӃt, tình hình cө thӇ cӫa trҥi ong và áp dөng biӋn
pháp thay chúa ÿҿ bҵng chúa tѫ, mNJ chúa hay nhӕt chúa. Vào mùa thuұn lӧi
nhҩt, phҩn ÿӫ, dӉ tҥo chúa hoһc có sҹn mNJ chúa chia ÿàn tӵ nhiên (tӯ các ÿàn
không bӏ bӋnh), sӱ dөng biӋn pháp thay chúa ÿҿ bҵng mNJ chúa hoһc chúa tѫ sӁ
cho
kӃt quҧ tӕt hѫn. Vào nhӳng lúc nguӗn mұt - phҩn ít, thӡi tiӃt không thuұn
lӧi, mѭa nhiӅu, không có nҳng thì nên áp dөng biӋn pháp nhӕt chúa, vì lúc này
nӃu tҥo chúa sӁ rҩt khó khăn, chúa không ÿҥt chҩt lѭӧng hoһc không ÿi giao
phӕi ÿѭӧc. Tuy nhiên khi sӱ dөng biӋn pháp nhӕt chúa, mӝt sӕ ÿàn sӁ bӏ mҳc
bӋnh lҥi. Vì thӃ biӋn pháp nhӕt chúa c
hӍ là tҥm thӡi cҫn phҧi thay nhӳng con
chúa cӫa các ÿàn mҳc bӋnh lҥi.
Vì thӃ ӣ các trҥi ong có quy mô trên 40 ÿàn, cҫn thѭӡng xuyên tҥo chúa
ÿӇ thay thӃ các chúa già ÿҿ kém và các ÿàn bӏ mҳc bӋnh thӕi ҩu trùng châu Âu

và bӋnh ҩu trùng túi. NӃu viӋc thay thӃ chúa các ÿàn bӋnh ÿѭӧc làm thѭӡng
xuyên thì trҥi ong ÿó sӁ hҥ thҩp ÿáng kӇ ÿѭӧc tӹ lӋ bӋnh cӫa trҥi m
ình.
1.3. BӋnh Ӎa chҧy (Nosema)
BӋnh do mӝt loài nguyên sinh ÿӝng vұt có tên là Nosema apis gây ra.
BӋnh thѭӡng xuҩt hiӋn vào vө ÿông - xuân sau nhӳng ngày mѭa rét kéo dài,
ong không bay ra ngoài ÿѭӧc
TriӋu trӭng: Có nhiӅu ong bò lӃt ӣ dѭӟi ÿҩt trѭӟc cӱa thùng ong ÿôi khi
ong tұp trung thành ÿám nhӓ ӣ các chӛ trNJng, bөng ong trѭӟng to. Trѭӟc cӱa
tә, trong vách thùng ong có nhiӅu dҩu vӃt phân màu vàng hoһc màu ÿen. Ĉàn
ong yӃu ÿi
do tuәi thӑ giҧm, ong nuôi ҩu trùng kém, mӝt sӕ ÿàn lөi ÿi trong
khi các ÿàn khoҿ phát triӇn bình thѭӡng. Ĉàn bӋnh thu rҩt ít mұt.
ĈӇ chҭn ÿoán chính xác phҧi nghiӅn nát bөng các con ong nghi là bӏ
bӋnh, thu lҩy chҩt lӓng soi dѭӟi kính hiӇn vi nӃu thҩy các bào tӱ dҥng trӵc
khuҭn ӣ các mép có phát huǤnh quang là bào tӱ cӫa Nosema apis.

17
Khi các ong bӋnh ÿi bài tiӃt phân có bào tӱ rѫi vào cây cӓ, ao hӗ, rãnh
nѭӟc ong khoҿ ÿi lҩy nѭӟc, hoһc mұt phҩn hoa ăn vào bӏ nhiӉm bӋnh và lây
lan ra cҧ tә.
*1.3.1.BiӋn pháp phòng trӯ
Thay chúa bӋnh bҵng chúa mӟi. Cho ÿàn ong ăn thuӕc Fumagilin hoà
trong nѭӟc ÿѭӡng vӟi liӅu lѭӧng 25 mg thuӕc nguyên chҩt trong 1 lít xirô
ÿѭӡng cho 40 cҫu ong ăn, ăn liên tөc trong 10 ngày. Cҫn dӯng cho ăn trѭӟc vө
mұt 3 tuҫn.
Cҫn kӃt hӧp thay thùng rNJ bӟt cҫu bӋnh, ӫ ҩm cho ÿàn ong. NӃu
không có Fumagilin có thӇ thay bҵng thuӕc Penicilin 1.000.000 ÿѫn vӏ/ lít xirô
ÿѭӡng sӕ ngѭӡi nuôi ong có kinh nghiӋm dùng gӯng tѭѫi giã nhӓ (l0 gam)
hoà trong 1 lít xirô cho 10 cҫu ong ăn cNJng thҩy có tác dөng.

2. Hӝi chӭng ngӝ ÿӝc
2.1. Ngӝ ÿӝc thuӕc hóa hӑc
ĈӇ phòng trӯ sâu, bӋnh hҥi cho các cây trӗng nông nghiӋp, lâm
nghiӋp con ngѭӡi ta sӱ dөng mӝt lѭӧng thuӕc hoá hӑc khәng lӗ 212.
000
tҩn/năm FAO (1981).NhӡviӋc sӱ dөng các thuӕc trên năng suҩt mùa màng
tăng lên ÿáng kӇ nhѭng ÿӗng thӡi nó cNJng mang lҥi tác hҥi rҩt to lӟn là làm
chӃt rҩt nhiӅu các côn trùng có ích trong ÿó có ong mұt. ViӋc sӱ dөng các loҥi
thuӕc hoá hӑc ÿã làm giҧm năng suҩt mұt thu ÿѭӧc cӫa ngѭӡi nuôi ong.
2.1.2.Nguyên nhân
- Do ngѭӡi sӱ dөng dùng thuӕc sâ
u không thông báo cho ngѭӡi nuôi
ong vӅ thӡi gian, ÿӏa ÿiӇm, loҥi thuӕc sӱ dөng.
- Phun thuӕc trӯ sâu, trӯ cӓ vào lúc ban ngày, vào thӡi kǤ cây trӗng nӣ
hoa.
- Sӱ dөng các loҥi thuӕc trӯ côn trùng nhѭ ruӗi, muӛi ngay cҥnh thùng
ong, ӣ các rãnh nѭӟc, cây cӓ ong ÿӃn lҩy nѭӟc, mұt và phҩn.
- Do ngѭӡi nuôi ong không biӃt vӅ tác hҥi cӫa các loҥi thuӕc và không
áp dөng ÿúng các biӋn pháp phòng ngӯa.

18
- KiӇm tra nѫi ong thѭӡng xuyên lҩy mұt xem ngѭӡi dân có sӱ dөng
thuӕc bҧo vӋ thӵc vұt có gây ÿӝc cho ong mұt hay không bҵng cách hӓi dân
ÿӏa phѭѫng hoһc kiӇm tra các loҥi vӓ, bao bì thuӕc hiӋn ngѭӡi dân sӱ dөng.
ĈӇ kiӇm tra xem loҥi thuӕc ÿó có ÿӝc vӟi ong hay không nên ÿӑc
hѭӟng dүn sӱ dөng trên bao bì. Các ký hiӋu trên bao bì mang ý nghƭa nhѭ sau:
2.1.3. Quy ÿӏnh ÿӝ ÿӝc cӫa thuӕc bҧo vӋ thӵc vұt
-
Căn cӭ vào ÿӝ ÿӝc cҩp tính cӫa thuӕc, Tә chӭc Y tӃ ThӃ giӟi (WHO)
phân chia thành 4 nhóm ÿӝc có biӇu tѭӧng viӃt trên nhãn mác khi chuyên chӣ,

bҧo quҧn hoһc cҩt giӳ.
Bҧng: Phân chia nhóm ÿӝc theo Tә chӭc Y tӃ ThӃ giӟi (WHO)
Phân nhóm và ký hiӋu
nhóm ÿӝc
BiӇu tѭӧng nhóm ÿӝc
Màu sҳc in trên
nhãn thuӕc
Ĉӝc mҥnh
“Ĉӝc” chӳ ÿen trên nӅn ÿӓ
Ĉҫu lâu xѭѫng chéo
(ÿen trên nӅn trҳng)

Màu ÿjjjjjjӓ
Ĉӝc trung bình (cao)
“Chӳ ÿen trên nӅn vàng”
Chӳ thұp ÿen trên nӅn
trҳng

Màu ÿjjjjjjӓ
Ĉӝc ít
“Chӳ ÿen trên nӅn xanh
nѭӟc biӇn”
Chӳ thұp ÿen trên nӅn
trҳng

Ĉӝc nhҽ
“Chӳ ÿen trên nӅn xanh lá
cây”

2.1.4. Mӝt sӕ ký hiӋu trên bao bì, nhãn mác cӫa thuӕc bҧo vӋ thӵc vұt






Ký hiӋu ÿeo gang tay khi sӱ dөng thuӕc

19





Ĉeo mһt nҥ hoһc kính khi sӱ dөng thuӕc Ĉeo khҭu trang khi sӱ dөng thuӕc





Mһc quҫn áo dài tay khi sӱ dөng thuӕc Ĉeo ӫng khi sӱ dөng thuӕc





Rӱa tay sҥch Thuӕc ÿӝc vӟi cá Thuӕc ÿӝc vӟi gia súc

Thuӕc ÿӝc vӟi ong
2.1.5. Cách ÿӑc tên thuӕc bҧo vӋ thӵc vұt
- Trên bao bì thuӕ
c bҧo vӋ thӵc vұt có ghi tҩt cҧ các thông tin cӫa thuӕc
nhѭ: tên thѭѫng mҥi,
dҥng thuӕc, tên hoҥt chҩt, ÿӝ ÿӝc, ÿӕi tѭӧng phòng trӯ
cӫa thuӕc và hѭӟng dүn sӱ dөng.
Ví dө: Thuӕc Pegasus 500 SC


20
- Pegasus: là tên thѭѫng mҥi cӫa thuӕc
- 500 là hàm lѭӧng hoҥt chҩt
- SC: là dҥng thuӕc dung dӏch huyӅn phù
- Hoҥt chҩt: là Diafenthioron
- Công dөng: ÿһc trӏ sâu, nhӋn có tính kháng thuӕc, sâu tѫ, sâu xanh, bӑ
phҩn, nhӋn ÿӓ… cho các loҥi rau màu, dѭa, cà chua, bông vҧi và cây cҧnh…
- Thӡi gian cách lý: 3 ngày
- Công ty sҧn xuҩt: Syngenta
- Ĉӝ ÿӝc: BiӇu thӏ bҵng vҥch vàng cuӕi bao thuӕc là Ĉӝc trung bình
- Thuӕc ÿӝc vӟi cá, ít ҧnh hѭӣng ÿӃn ong mұt.
2.
1.6.TriӋu chӭng ngӝ ÿӝc và tác hҥi
TriӋu trӭng: Khi thҩy ong chӃt ÿӝt ngӝt vӟi sӕ lѭӧng lӟn trѭӟc cӱa tә,
trong thùng ong và ӣ khu vӵc ÿһt ong. Sӕ ong ÿi làm giҧm mҥnh, ÿàn càng
mҥnh thì ong chӃt càng nhiӅu (do sӕ lѭӧng ong ÿi làm nhiӅu). Mӝt sӕ ong bò
lӃt dѭӟi ÿҩt, mӝt sӕ con vӯa bò vӯa nhҧy vӯa xoay tròn, nhiӅu con còn ÿang
mang cҧ giӓ phҩn.

Ĉa sӕ ong chӃt có vòi duӛi dài.
- Khi ong lҩy mұt có phun thuӕc sâu có ÿӝc tính cao ong sӁ chӃt ngay,
hoһc chӃt trên ÿѭӡng bay vӅ tә. Trѭӡng hӧp này sӕ quân ÿi làm giҧm mҥnh
nhѭng ong và ҩu trùng ӣ tә không bӏ ҧnh hѭӣng trӵc tiӃp cӫa chҩt ÿӝc.
NӃu ong lҩy mұt có phun thuӕc sâu tác ÿӝng chұm (hoһc phҩn bӏ nhiӉm
ÿӝc) khi bay vӅ tә nó chuyӅn cho các ong khá
c và huy ÿӝng thêm ong ÿӃn lҩy
thì sӁ gây chӃt hàng loҥt ӣ các lӭa tuәi. Ong bám trên cҫu rҩt thѭa thӟt, ҩu
trùng nhӝng chӃt dҫn do ăn mұt phҩn có chҩt ÿӝc và thiӃu ong nuôi ҩu trùng
làm cҧ ÿàn thiӋt hҥi. Trѭӡng hӧp phҩn bӏ nhiӉm ÿӝc thì ong non chӃt trong
thӡi gian dài.
2.1.7.Phòng trӏ bӋnh
- Ngѭӡi nuôi ong phҧi ÿiӅu tra kӻ tình hình sӱ dөng thuӕc sâu ӣ ÿӏa
ÿiӇm mì
nh chuҭn bӏ chuyӇn ong ÿӃn. Tӕt nhҩt là tránh nhӳng vùng nhӳng cây
thѭӡng xuyên sӱ dөng thuӕc sâu.

21
- Chӫ ÿӝng gһp gӥ vӟi ngѭӡi trӗng trӑt bàn biӋn pháp bҧo vӋ các côn
trùng thө phҩn khác và ong mұt bҵng biӋn pháp phòng trӯ tәng hӧp. NӃu phҧi
sӱ dөng thuӕc hoá hӑc thì chӑn loҥi ít ÿӝc nhҩt, vào thӡi ÿiӇm cây không nӣ
hoa, phun vào lúc chiӅu tӕi.
Khi ÿѭӧc báo ngày phun thuӕc, thuӕc có ÿӝc tính cao tӕt nhҩt là chuyӇn
ong ÿӃn khu vӵc mӟi cách ÿiӇm cNJ trên 2km. NӃu thuӕc ít ÿӝc hѫn có thӇ
cách ly ong
tҥi chӛ 2 - 3 ngày. Nӟi rӝng khoҧng cách các cҫu, ÿóng cӱa tә, mӣ
cӱa sә, bӏt các khe hӣ, ÿһt ong vào chӛ tӕi, thӍnh thoҧng dӝi nѭӟc mát.
- Trѭӡng hӧp không ÿѭӧc thông báo thҩy ong bӏ chӃt ÿӝt ngӝt, cҫn
ÿóng cӱa xӱ lý tә nhѭ trên.
2.1.8. Xӱ lý ÿàn ong bӏ ngӝ ÿӝc:

Sau khi chuyӇn ong ÿӃn vùng khác cҫn rNJ bӟt các cҫu bánh tә có mұt
hoa mӟi, các cҫu phҩn. Cho ong ăn nѭӟc ÿѭӡng loãng trong 3, 4 ngày, nhұp
các ÿàn
thѭa quân, ÿàn chӃt chúa lҥi, các ÿàn bӏ ngӝ ÿӝc nһng ÿӅu phҧi thay
chúa.
2.2. Ngӝ ÿӝc thӵc vұt có mұt phҩn ÿӝc
Ngoài viӋc ong ÿi lҩy mұt - phҩn trên hoa cӫa các cây bӏ phun thuӕc
sâu, ÿôi khi ngѭӡi nuôi ong thҩy ong bӏ ngӝ ÿӝc do lҩy mұt - phҩn tӯ các thӵc
vұt trong nhӳng ÿiӅu kiӋn nhҩt ÿӏnh.

Ngӝ ÿӝc mұt hoa Chè (trà) Thea sinensis: tӯ tháng 9 - tháng 11 nhӳng
ÿàn ong ÿһt ӣ vùng hoa chè vào nhӳng ngày nҳng hanh khô thҩy nhiӅu ҩu
trùng 4 - 5 ngày tuәi bӏ chӃt. Nguyên nhân là do hoa chè tiӃt nhiӅu mұt, trong
mұt hoa có hàm lѭӧng ta nanh cao làm chӃt ҩu trùng. Ong ngoҥi A.mellifera
bӏ ngӝ ÿӝc nhiӅu hѫn so vӟi ong nӝi A.cerana Ngӝ ÿӝc hoa Lim
(Erythrophloeum fordii): cây Lim nӣ hoa vào cuӕi tháng 4 ÿҫu tháng 5, cây
Lim
cho mұt và phҩn. NhiӅu ngѭӡi nuôi ong thҩy ÿһt ong ӣ vùng có nhiӅu
Lim, vào ÿҫu vө hoa nӣ ong có hiӋn tѭӧng bӏ ngӝ ÿӝc mұt, mӝt sӕ ong ÿi làm
vӅ run rҭy, chӃt trѭӟc cӱa tә.

22
Ngoài ra ong ÿһt ӣ vùng có cây thuӕc lá, bӗ hòn, trúc ÿào, cây ÿҳng
cà ÿӝc ÿѭӧc, ÿұu ván dҥi, ÿôi khi cNJng thҩy bӏ ngӝ ÿӝc mұt và phҩn. NӃu ong
bӏ ngӝ ÿӝc mұt thì thҩy nhiӅu ong mҩt khҧ năng bay, bӏ hӋt cánh liӋt chân.
NӃu ngӝ ÿӝc phҩn bөng chѭӟng to, ruӝt ong ÿҫy phҩn hoa và chӃt gҫn cӱa tә,
ҩu trùng bӏ khô và chӃt
* Bi͏n pháp phòng tr͓
- NӃu ong thӧ không chӃt nhiӅu có thӇ cho ăn xir
ô ÿѭӡng có tӹ lӋ 1:1

hoһc 2:1 NӃu ong chӃt nhiӅu, nhiӅu ÿàn bӏ thì nhұp các ÿàn yӃu lҥi vӟi nhau
hoһc chuyӇn ong ÿӃn vùng khác. NӃu ngӝ ÿӝc phҩn cҫn ÿһt gҥt phҩn trѭӟc cӱa
tә, cho ăn xao pha nѭӟc chanh khoҧng 1quҧ/lít.
B. Câu hӓi và bài tұp thӵc hành
- Anh (chӏ) hãy nêu các triӋu chӭng và tác hҥi cӫa mӝt sӕ bӋnh hҥi
chính trên ong mұt?
KӇ tên các loҥi bӋnh?
- Hãy nêu cách phòng trӏ bӋnh thӕi ҩu trùng châu Âu?
- Hãy nêu cách trӏ bӋnh Ӎa chҧy trên ong mұt?















23
BÀI : SÂU HҤI ONG
Mã bài: MĈ 05 – 02
Mͭc tiêu:

- Nhұn dҥng ÿѭӧc các ÿӕi tѭӧng sâu hҥi chính trên ong;

- Xác ÿӏnh ÿѭӧc thӡi ÿiӇm sâu gây hҥi thѭӡng xuҩt hiӋn;
- Thӵc hiӋn ÿѭӧc các biӋn pháp phòng, xӱ lý nhҵm hҥn chӃ tác hҥi cӫa sâu;
- Có quan ÿiӇm vӅ sinh thái, không lҥm dөng thuӕc kháng sinh trong
viӋc phòng trӯ sâu hҥi.
A. Nӝi dung
Bҧng 2: Các loҥi sâu hҥi thѭӡng gһp phә biӃn ÿӕi vӟi ong mұt
ST
T Tên sâu hҥi Mӭc ÿӝ nhiӉm bӋnh
01 Ve ký sinh hay chí lӟn (Varroa jacobsoni) +
02
Ve ký sinh hay chí nhӓ (Tropilaelaps
clareae)
++
03 Sâu ăn sáp ++

1. Các loài ký sinh cӫa ong
1.1. Ve ký sinh hay chí lӟn (Varroa jacobsoni)
- Thuӝc hӑ Varroidac có nguӗn gӕc tӯ ong châu Á Apis cerana, nhѭng
gây tác hҥi rҩt ít cho ong này. Ve chӍ ký sinh trên nhӝng ong ÿӵc rҩt ít khi
thҩy ký sinh trên nhӝng ong thӧ. Do vòng ÿӡi ong thӧ ngҳn, ҩu trùng ong thӧ
chӍ nҵm trong lӛ tә vít nҳp 11 ngày mһt khác ong thӧ có tұp tính tӵ dӑn vӋ
sinh cho nhau, cҳn và tiêu diӋt ve. Khi nhӝng ong ÿӵc bӏ ve ký sinh nhiӅu thì
ÿàn ong A.cerana bӓ tә bӕc bay ÿӇ lҥi các ҩu trùng có ký sinh nên nguӗn bӋnh
còn rҩt ít.

24
Hình: 2.1. Ve ký sinh hay chí lӟn (Varroa jacobsoni)

Hình: 2.2. Ong bӏ ve ký sinh
1.2. Ve ký sinh hay chí nhӓ (Tropilaelaps clareae)

Loài ve này có nguӗn gӕc tӯ ong khoái Apis dorsata, khi du nhұp ong
châu Âu A.mellifera vào châu Á thì loài ve này chuyӇn sang ký sinh trên ong
châu Âu gây thiӋt hҥi lӟn hѫn cҧ ve Varroa. Ve Varroa ký sinh trên cҧ ҩu
trùng và ong trѭӣng thành.
Nhѭng ve Tropilaelaps chӍ ký sinh trên ҩu trùng. Vì vұy ӣ các nѭӟc ôn
ÿӟi thӡi gian ong qua ÿông kéo dài 5 - 6 tháng, ÿàn ong không nuôi ҩu trùng
nên ve Tropilaelaps không tӗn tҥi ÿѭӧc.

25

Hình: 2.3. Ҩu trùng ong mұt bӏ chí nhӓ Tropilaelaps clareae ký sinh
1.3. Ve Neocypholaelaps indica Evans
Khi quan sát các ÿàn ong nӝi A.cerana ÿôi khi thҩy có mӝt loài ve nhӓ
màu vàng nhҥt bám vào phҫn lѭng ngӵc ong. Có khi thҩy rҩt nhiӅu ve (30 - 60
con) trên mӝt con ong, ong rҩt ngӭa ngáy, cӕ rung lѭng lҳc cánh ÿӇ thoát khӓi
các con ve. Ĉây là ve Neocypholaelaps, là mӝt loài ve ăn phҩn. Nó thѭӡng
ÿұu sҹn trên mӝt sӕ bông hoa nhѭ bҥch ÿàn, kiӅu mҥch khi ong ÿӃn thì
chúng bám vào ong ÿӇ chuyӅn ÿӃn bông hoa khác. Ve này không gây hҥi gì
cho ong và ҩu trùng nhѭng do bám sӕ lѭӧng nhiӅu trên
mӝt con ong làm cho
ong tăng trӑng lѭӧng và ngӭa ngáy khó chӏu.
2. Các côn trùng khác
2.1. Sâu ăn sáp (sâu phá bánh tә)
Sâu ăn sáp có hai loҥi.
- Loҥi lӟn Galleria mellonenlla.
- Loҥi nhӓ Achroia griselle.