Tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa

Tư tưởng Hồ Chí Minh về vai trò
của nền văn hoá mới
Vì lẽ sinh tồn cũng như mục đích của cuộc sống, loài người mới sáng
tạo và phát minh ra ngôn ngữ, chữ viết, đạo đức, pháp luật, khoa học, tôn
giáo, văn học, nghệ thuật, những công cụ cho sinh hoạt hằng ngày về mặc,
ăn, ở và các phương thức sử dụng. Toàn bộ những sáng tạo và phát minh đó
tức là văn hoá. Văn hoá là sự tổng hợp của mọi phương thức sinh hoạt cùng
với biểu hiện của nó mà loài người đã sản sinh ra nhằm thích ứng những nhu
cầu đời sống đời sống và đòi hỏi của sự sinh tồn.
Trong cách mạng giải phóng dân tộc thì văn hoá là một nguồn lực tinh
thần để chống ngoại xâm. Chính trị có được giải phóng thì văn hoá mới được
giải phóng. Văn hoá phải chịu sự lãnh đạo của chính trị, văn hoá vừa là hạt
nhân của chí trị vừa là mục tiêu của chính trị. Văn hoá phải lấy kinh tế làm
nền tảng để tạo điều kiện cho văn hoá phát triển. Văn hoá sẽ cải biến bộ mặt
xã hội ở nước ta bởi vì văn hoá nâng cao dân trí, xoá bỏ các hủ tục. Văn hoá
sẽ là động lực thúc đẩy sự hiểu biết giữa các dân tộc và làm cho các dân tộc
xích lại gần nhau hơn.
Văn hoá không thể đứng ngoài, mà phải ở trong kinh tế và chính trị, điều
này có nghĩa là văn hoá phải phục vụ nhiệm vụ chính trị, thúc đẩy xây dựng
và phát triển kinh tế, tác động tích cực trở lại đối với kinh tế và chính trị, như
một động lực hết sức quan trọng.
Trình độ văn hoá của nhân dân nâng cao sẽ giúp chúng ta đẩy mạnh công
cuộc khôi phục kinh tế, phát triển dân chủ cần thiết để xây dựng nước ta
thành một nước hoà bình, thống nhất, độc lập, dân chủ và giàu mạnh.
Về tính chất của nền văn hoá cũng được điều chỉnh nhiều lần. Nền văn
hoá trong thời kỳ cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân đã được Đảng ta và
Hồ Chí Minh xác định có ba tính chất: dân tộc, khoa học, đại chúng. Điều này
đã được nêu ra khá sớm trong Đề cương văn hoá năm 1943 của Đảng.
Khi đặt vấn đề phải xây dựng nền văn hoá mới của một nước Việt Nam
độc lập, Hồ Chí Minh đã nói rõ: Cái văn hoá mới này cần phải có tính khoa
học, tính đại chúng, thì mới thuận với trào lưu văn hoá tư tưởng hiện đại; Nay

nước ta đã có độc lập, tinh thần được giải phóng, cần phải có một nền văn
hoá hợp với khoa học và hợp và hợp với cả nguyện vọng của nhân dân. Đến
Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ II của Đảng năm 1951, Hồ Chí Minh khẳng
định phải: Xây dựng một nền văn hoá Việt Nam có tính chất độc lập, khoa
học và đại chúng.
Ở Tây phương hay đông phương có cái gì tốt ta học lấy để tạo ra một nền
văn hoá Việt Nam. Giao lưu là để làm giàu cho văn hoá Việt Nam chứ không
để mất gốc, lệ thuộc trong giao lưu. Phải lấy văn hoá dân tộc làm gốc
Tính chất dân tộc của nền văn hoá còn được Hồ Chí Minh biểu đạt bằng
những khái niệm khác như đặc tính dân tộc, cốt cách dân tộc, để nhấn mạnh
hơn nữa cái tinh tuý bên trong rất đặc trưng của văn hoá dân tộc. Biết kế
thừa và phát huy những truyền thống tốt đẹp của dân tộc cho phù hợp với
điều kiện lịch sử mới. Cần xây dựng phát triển thuần phong, mỹ tục cần quan
tâm đến truyền thống yêu nước, sống có tình nghĩa, bảo vệ vốn quý về kho
học, nghệ thuật, tiếng nói, chữ viết, truyền thống lịch sử. Khôi phục vốn cũ thì
nên khôi phục những gì tốt đẹp còn loại bỏ những gì không tốt.
1
Đến năm 1992, trong bản Hiến pháp mới của nước Cộng hoà xã hội chủ
nghĩa Việt Nam, tính chất của nền văn hoá lại được xác định là dân tộc, hiện
đại, nhân văn. Dù có những thay đổi, điều chỉnh trong cách diễn đạt thì tính
chất tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc của nền văn hoá mà chúng ta đang
xây dựng vẫn bao hàm trong đó tính dân tộc, tính khoa học, tính hiện đại, tính
nhân văn, tính đại chúng.
Đây chính là sự nối tiếp tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm của Đảng ta về
tính chất của nề văn hoá được đề ra trong thời kỳ trước, đã được cô đúc lại
một cách ngắn gọn. Vấn đề chính là hiểu cho đúng nội hàm của những khái
niệm đó để thúc đẩy công cuộc xây dựng nền văn hoá mới Việt nam trong
giai đoạn cách mạng hiện nay.
Hai tính chất tiên tiến và đậm đà bản sắc dân tộc có quan hệ chặt chẽ với
nhau. Tiên tiến là khoa học, hiện đại, là XHCN, là biết tiếp thu tinh hoa văn

hoá nhân loại. Đậm đà bản sắc dân tộc là biết kế thừa, phát huy những
truyền thống văn hoá tốt đẹp của dân tộc, phát triển những truyền thống tốt
đẹp ấy cho phù hợp với những điều kiện lịch sử mới của đất nước. Trong giai
đoạn cách mạng hiện nay, xây dựng nền văn hoá với hai tính chất tiên tiến và
đậm đà bản sắc dân tộc sẽ làm cho văn hoá Việt Nam trở thành một nền văn
hoá ngang tầm thời đại, phục vụ tích cực cho việc thực hiện thắng lợi mục
tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh, đồng thời
đóng góp làm phong phú thêm kho tàng văn hoá của nhân loai. Đó cũng
chính là thực hiện quan điểm của Hồ Chí Minh về sự phát triển biện chứng
của văn hoá, cũng như quan điểm “có vay, có trả” trong văn hoá.
Từ di sản tư tưởng Hồ Chí Minh, chức năng của văn hoá mới có thể quy
tụ vào ba chức năng chủ yếu sau đây:
Một là, bồi dưỡng tư tưởng đúng đắn về tình cảm cao đẹp. Tư tưởng và
tình cảm là vấn đề chủ yếu nhất của đời sống tinh thần của con người. Tư
tưởng có thể đúng đắn hoặc sai lầm, tình cảm có thể thấp hèn hoặc cao đẹp.
Theo Hồ Chí Minh, văn hoá có chức năng là phải bồi dưỡng tư tưởng đúng
đắn và tình cảm cao đẹp cho nhân dân, loại bỏ những sai lầm và thấp hèn có
thể có trong tư tưởng, tình cảm mỗi người. Chức năng cao quý ấy phải được
tiến hành thường xuyên, vì tư tưởng, tình cảm của con người luôn chuyển
biến theo hoạt động thực tiễn của xã hội. Việc bồi dưỡng ấy lại phải đặc biệt
quan tâm đến những tư tưởng và tình cảm lớn có ý nghĩa chi phối đời sống
tinh thần của mỗi người và của cả dân tộc.
Hai là, nâng cao dân trí. Noi đế văn hoá là phải nói đế dân trí. Đó là trình
độ hiểu biết, trình độ kiến thức của người dân, của mỗi công dân. Trình độ đó
phải từ chỗ biết chữ đến chỗ hiểu biết các lĩnh vực khác cần thiết cho hoạt
động của mỗi người, nhằm phục vụ cho mục tiêu độc lập dân tộc và CNXH,
điều mà Đảng ta xác định hiện nay là mục tiêu dân giầu, nước mạnh, xã hội
công bằng, dân chủ, văn minh. Những hiểu biết đó bao gồm nhiều lĩnh vực:
Chính trị, kinh tế, văn hoá, nghiệp vụ chuyên môn, khoa học - kỹ thuật, lịch
sử, thực tiễn Việt Nam và thế giới

Ba là, bồi dưỡng những phẩm chất tốt đẹp, những phong cách lành
mạnh, luôn hướng con người vươn tới cái chân, cái thiện, cái mỹ để không
ngừng hoàn thiện bản thân mình
Muốn tham gia vào việc tạo ra giá trị văn hoá, đồng thời biết hưởng thụ
một cách đúng đắn những giá trị văn hoá của xã hội, mỗi người không những
cần phải có những tư tưởng và tình cảm lớn, những biểu hiện ngày càng
được nâng cao, mà còn phải có những phẩm chất tốt đẹp, những phong cách
2
lành mạnh trong cuộc sống. Phải biến những tư tưởng, tình cảm lớn thành
phẩm chất và phong cách con người mới sử dụng được kiến thức để tham
gia vào việc tạo ra những giá trị văn hoá cho xã hội và biết hưởng thụ một
cách đúng đắn những giá trị văn hoá xã hội.
Với những đặc trưng không giống với chính trị và kinh tế, văn hoá hướng con
người vươn tới cái chân, cái thiện, cái mỹ, từ cái hiện có vươn tới cái lý
tưởng, từ cái chưa hoàn thiện vươn tới cái hoàn thiện luôn luôn ở phía trước,
đặc biệt là việc hoàn thiện bản thân của mỗi người.
Quán triệt tư tưởng Hồ Chí Minh trong sự nghiệp xây dựng văn hoá hiện
nay là một yêu cầu cấp thiết, một vấn đề có ý nghĩa lớn cả về lý luận và thực
tiễn. Bởi vì, chúng ta đang phải giải quyết các mối quan hệ sau:
Mối quan hệ giữa: kinh tế tế thị trường với văn hoá; bản sắc dân tộc với giao
lưu quốc tê; truyền thống với hiện đại; cá nhân với tập thể.
Xây dựng văn hoá phải bắt đầu từ mỗi con người với tư cách là chủ thể
của văn hoá. Đó là những con người được bồi dưỡng, giáo dục về nhiều mặt
và phải được rèn luyện, trưởng thành trong hoạt động thực tiễn, trong sinh
hoạt cùng với những cộng đồng nhất định.
Con người trước hết phải gắn với gia đình và tập thể mà mình hoạt động,
sinh oạt. Vì vậy việc xây dựng nếp sống văn minh, gia đình văn hoá, những
tập thể văn hoá - đơn vị, làng bản, xã ấp, phố phường văn hoá - là vấn đề có
ý nghĩa rất quan trọng. Đối với mỗi nhà, mỗi gia đình phải xây dựng co được
gia phong nghiêm chỉnh, làm cho gia đình không phải chỉ là một tổ ấm của

tình cảm ruột thịt, mà còn là nơi hun đúc nhân cách, nhân phẩm của mỗi
thành viên trong suốt cuộc đời. Giữ vững và phát huy bản sắc văn hoá dân
tộc trong quá trình giao lưu, hội nhập quốc tế.
Trước xu thế khu vực hoá, toàn cầu hoá của thế giới hiện nay, không một
quốc gia nào có thể phát triển trong sự tách biệt với thế giới. Hội nhập về kinh
tế, giao lưu về văn hoá giữa các nước đang diễn ra hết sức sôi động. Tình
hình đó đang mở ra thời cơ lớn để thâu hoá những tinh hoa văn hoá, văn
minh nhân loại, làm phong phú thêm cho văn hoá dân tộc mình, rút ngắn
khoảng cách của chúng ta với thế giới.
Làm thế nào để mở rộng giao lưu văn hoá, hội nhập mà không đánh mất
cái bản sắc của mình? Phải lấy bản sắc văn hoá dân tộc làm nền tảng, làm
bảng lĩnh. Nền tảng có chắc, bản lĩnh có vững vàng thì mới tiếp thu tinh hoá
văn hoá nhân loại được đúng đắn; mới chắc lọc được những gì thực sự là
tinh hoa, vức bỏ những gì là phế thải của bất cứ loại phản văn hoá nào từ
bên ngoài.
Bảo vệ bản sắc văn hoá dân tộc phải gắn liền với việc nâng cao nhận thức,
tư tưởng, nâng cao những hiểu biết về văn hoá, koa học hiện đại, để phân
biệt được những gì thực sự là chân, thiện, mỹ với những cái giả, cái ác, cấi
xấu; nhận cái hay, bỏ cái dở. Khôi phục lễ hội, tôn tạo đình chùa, miếu mạo,
những di tích văn hoá lịch sử và cách mạng, suy tôn các anh hùng liệt sĩ, đẩy
mạnh phong trào đền ơn đáp nghĩa, đề cao văn hoá làng xã, văn hoá dòng
họ cũng là những hình thức để tạo ra rào chắn nhằm chống lại sự xâm
nhập ồ ạt của văn hoá ngoại lai.
Tuy nhiên, ngay trong việc này cũng phải quán triệt tư tưởng Hồ Chí Minh:
cái gì cũ mà tốt thì phải phát triển thêm, cũ mà xấu thì phải bỏ, cũ mà phiền
phức thì phải sửa; mới mà hay thì phải làm; mới mà dở, hoặc không phù hợp
với con người Việt Nam thì không tiếp nhận.
3
Cảnh giác ngăn chặn âm mưu lợi dụng giao lưu văn hoá để thực hiện
“diễn biến hoà bình” của các thế lực thù địch.

Chúng ta đang sống trong kỷ nguyên thông tin, khả năng chuyển tải tức
thời mọi thông tin tới bất kỳ điểm nào ở trên trái đất. Lợi dụng thành tựu này,
các “đế quốc văn hoá” đang nhân danh quyền con người để áp đặt cho các
dân tộc những thị hiếu và lối sống theo quan điểm của họ. Các thế lực thù
địch của CNXH cũng đang lợi dụng chiêu bài “dân chủ hoá về chính trị”, “tự
do hoá về kinh tế” để thổi lên những luồng gió độc, phủ nhận quá khứ, hạ bệ
thần tượng, gieo rắc hoài nghi về sự lãnh đạo của Đảng gây mất niềm tin vào
tương lai của CNXH
Phương pháp mà Hồ Chí Minh nêu ra để xây dựng nền văn hoá mới là
phải xây dựng và bồi dưỡng những điển hình tích cực về văn hoá, phải
thường xuyên biểu dương, cổ vũ những tấm gương đó, phải tạo những
phong trào quần chúng ngày càng sâu rộng, làm cho văn hoá mới ngày càng
thấm sâu vào đời sống của nhân dân, làm cho đời sóng ngày càng trở thành
đời sống có văn hoá.
Vì vậy, phải ra sức đẩy mạnh các phong trào “người tốt, việc tốt”, “dạy tốt
học tốt”, “xây dựng nếp sống văn minh, gia đình văn hoá”, “xây dựng thuần
phong mỹ tục” làm cho các phong trào thi đua ấy thực sự trở thành động
lực thúc đẩy việc xây dựng đời sống văn hoá của xã hội ta.
Đối với bất cứ phong trào quần chúng nào cũng phải khắc phục tình trạng có
phát mà không có động, động lúc đầu nhưng càng về sau càng im ắng, càng
hình thức chủ nghĩa, khi nào nhớ đến mới “đẩy mạng” một cách qua loa, đại
khái; không sơ kết, tổng từng bước để nâng cao cuộc vận động.
Tóm lại, tư tưởng Hồ Chí Minh đã hội tụ đủ các yếu tố truyền thống và
hiện đại, dân tộc và nhân loại, kế thừa và đỏi mới. Từ Hồ Chí Minh đã toả ra
một thứ văn hoá không phải chỉ ở quá khứ và hiện đại, mà còn là một nền
văn hoá của tương lai, và là di sản tinh thần vô cùng quý báu của dân tộc ta.
Đó là những giá trị mà Hồ Chí Minh, đại diện cho dân tộc Việt Nam đóng góp
làm phong phú thêm kho tàng văn hoá của nhân loại.
Cùng với chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh mãi mãi soi sáng
chúng ta trên con đường xây dựng nề văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà

bản sắc dân tộc.



Minh Xuân
Theo website Sở Tư pháp tỉnh Quảng Ngãi,24/06/2008
4