Luận án tiến sĩ Nghiên cứu địa danh tỉnh Quảng Bình NCS. Nguyễn Đình Hùng

ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN





NGUYỄN ĐÌNH HÙNG





N
N
G
G
H
H
I
I
Ê
Ê
N
N


C

C
Ứ
Ứ
U
U


Đ
Đ
Ị
Ị
A
A


D
D
A
A
N
N
H
H


T
T
Ỉ
Ỉ
N

N
H
H


Q
Q
U
U
Ả
Ả
N
N
G
G


B
B
Ì
Ì
N
N
H
H




LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGỮ VĂN

Thành phố Hồ Chí Minh - năm 2014



ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN





NGUYỄN ĐÌNH HÙNG

NGHIÊN CỨU ĐỊA DANH TỈNH QUẢNG BÌNH

Chuyên ngành: Lý luận ngôn ngữ
Mã số: 62220101


LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGỮ VĂN


Người hướng dẫn khoa học: GS.TS. TRẦN TRÍ DÕI











Thành phố Hồ Chí Minh - năm 2014

LỜI CAM ĐOAN

         




TÁC GIẢ LUẬN ÁN



Nguyễn Đình Hùng















DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

Chữ viết tắt

Chữ viết đầy đủ
BT
Huyn B Trch
BTB
Bc Trung B
CTNT
Công trình nhân to
DTTS
Dân tc thiu s

Thành ph ng Hi

a hình t nhiên

 hành chính
LT
Huyn L Thy
MH
Huyn Minh Hóa
QB
Tnh Qung Bình
QN
Huyn Qung Ninh
QT
Huyn Qung Trch
SCN
Sau Công nguyên
TCN
c Công nguyên
TH

Huyn Tuyên Hóa
TVM
Tin Ving
TPT
Ting Vit ph thông
TQB
Tia phng Bình







BẢN ĐỒ HÀNH CHÍNH TỈNH QUẢNG BÌNH



 1
 1
 3
 3
am 5
 7
 7
 9
5. 
  9
5.1.   9
 10

6 11
Chương 1.   
    12
 12
 12
  13
 13
 14
1.1 17
 19
 20

  20
 20
 21
ành chính 22


 24
1. 26
 26
 28
 30
 30
 31
1 36
 37
1.2. 38
 39
 39


BÌNH 40
 -  41
h the 42
 45
Chương 2.  
 48
2.1. 
 48
  50
2.2.1. Mô   50
 53
2.2. 53
 53
  56
   58
 65


 65
2.2.3. 67
 72
 73
 76
2.4            
 79
2.4.1 79
 82
 83


 83
 84
 85
 92
Chương 3. -  
 95
 95
          
NGHIÊN  97
3 97
 98
 99
 - 
 101
-
  101

a danh 104


  104

Bình 109
 123
 
 129
 145
 147
 153
 165
























 31
 41
 -  42
  52
 54

 55

 57
 66
  67



 19
 31
1








a danh là mt hing xã hi, nh phân bit các thc th a lý mà
trong sinh hot, sn xua danh có quan h mt thit vi
cuc sng nht ca chúng ta, có liên h rng rãi, gn bó vc
ngoi giao, qung mi, dân chính, trc ha và nghiên cu khoa hc,
ghi li du n phn ánh các giá tr ch s i sng xã hi. Thông qua
nghiên ca danh, chúng ta có th hic nhiu v  phân b và di
chuyng, phong tc tp quán, lch s  bin
ng t nhiên và xã hi ca mt. Do vy, nghiên ca danh
không ch n v mt thc tic v m
hóa hc.




a ngôn ngữ học. Trong
công trình Địa danh học là gì?, 

 


     
                



 

2





xóm Chỉ xóm Trĩ), Bà Môn Bàu Môn
Nam Ô Năm Ổ

 
cầu Đúc Nhokhu Ngã
Bảy, khu Ngã Sáu, cầu Mũi Lớn, rạch Cầu Đen
cầu Giồng Ông Tố, rạch Tắt Mương Lớn  khu Cây Da
Còm, rạch Cầu Chông Nhỏ ).


cù lao

Chuông, hồ Ba Kiểng, động Sai, sông Chắt Chắt rõng Nước Ngọt,
ngoẹo Giằng Xay, bùng binh Trường Tiền đồng Cây Hợp, rậy Ông Cáp,
rào Ba Đa, bàu Chẹp, rú Cấm, đồng Troọt, đồng Trữa y chính




thàn



Chợ Lớn 

Lũy Thầy 
- 
                
 
3







hó- 
- 
nghiên cứu địa danh tỉnh Quảng
Bình         




    




2.1. Vấn đề nghiên cứu địa danh trên thế giới


- 

- Thuỷ kinh chú sớ, ghi chép và mô
 [98].


 Địa danh
học Địa danh học 
 


4




  - 
Atlat ngôn ngữ Pháp
Nguồn gốc và sự phát triển của địa danh, 





Các khuynh hướng nghiên
cứu địa danh (1964); A.I. Popov nêu ra Những nguyên tắc cơ bản của công tác
nghiên cứu địa danh 


Địa danh Matxcơva
 Địa
danh học là gì? ã  ra nhng vn 
 va c th, va mang tính khái quát cao. Có th nói ây
là công trình mang tính tổng hợp, trình bày toàn diện những kết quả nghiên cứu
địa danh-13], làm  s vng ch cho  nghiên cu a danh trong
 tip theo Liên bang Xô Vit (tr ây).


trình “Les noms de lieux” 

               
William Bright trong What is a Name? Reflections on Onomastics 
Language Planning and Placenaming in
Australia  
                
Analytical Tools for Toponymy:Their Application to Scottish Hydronymy b
5

         
trong Motivations for Naming: The Development of a Toponymic Typology for
Australian Placenames  [172] 

Toponymy - the Lore, Laws and Language of
Geographical Names, 







 

2.2. Vấn đề nghiên cứu địa danh ở Việt Nam

Dư địa chí Lịch triều hiến chương loại
chí ca Phan Huy Chú (1821), Việt sử thông giám cương mục 
 (1878), Đại Nam nhất thống chí Đại
Việt địa dư toàn biên Việt sử xứ Đàng Trong
han Khoang, Đại Việt sử ký toàn thư 


Mối liên hệ về ngôn ngữ cổ đại ở Đông Nam Á qua
một vài tên sông        

rình hình thành

6

Địa danh ở thành phố Hồ
Chí Minh (1991) và Địa danh học Việt Nam (2006) Sổ tay địa
danh Việt Nam Việt Nam - những thay đổi địa danh và địa
giới hành chính 1945 - 1997 Một số vấn đề địa danh học
Việt Nam Tên làng xã Việt Nam
đầu thế kỷ XIX thuộc các tỉnh từ Nghệ An trở ra 
Khảo sát địa danh thành phố
Hải Phòng      Nghiên cứu địa danh
Quảng Trị;   Nghiên cứu địa danh Đắc Lắc;  
Khảo sát các địa danh ở Nghệ An; 
Địa danh có nguồn gốc ngôn ngữ dân tộc thiểu số ở phía tây Thừa
Thiên-Huế v.v.
 khuynh hng, các phng pháp nghiên cu a danh,
  T Trí Dõi ã có  công trình v a danh theo hn
so sánh lch s: Một vài địa danh, tên riêng gốc Nam Đảo trong vùng Hà Nội xưa
(2000), Về địa danh Cửa Lò (2000), Không gian ngôn ngữ và tính kế thừa đa chiều
của địa danh (qua phân tích một vài địa danh ở Việt Nam) và Vấn đề địa danh
biên giới Tây Nam: Một vài nhận xét và những kiến nghị (2001), Tên gọi thánh
“Dóng” và lễ hội “Phù Đổng”: góc nhìn từ ngữ âm lịch sử tiếng Việt (2012)

- - Địa danh - những tấm bia lịch sử (2009), Thử giải
mã một số địa danh Việt Nam (2012), Xác định nguồn gốc và ý nghĩa của một số
địa danh ở Bà Rịa - Vũng Tàu (2013),  Từ
điển từ nguyên địa danh Việt Nam (2013)



ngành.


7




2.3. Vấn đề nghiên cứu địa danh ở tỉnh Quảng Bình

Ô Châu cận lục 
              
Phủ biên tạp lục 

Hoàng Việt nhất thống dư địa chí Đồng
Khánh dư địa chí Quảng Bình thắng-tích-
lục 




Các tác phĐịa lý - Lịch sử Quảng Bình 
Làng xã văn hóa Quảng Bình - 
Nam, Quảng Bình Nước non và Lịch sử 
báo Đồng Hới những sự kiện lịch sử  , Tản mạn qua thị xã Đồng Hới
Biên soạn địa danh văn hóa - lịch sử Quảng Bình phục vụ du
lịch 




      
ngôn ngữ học. Chính vì
nghiên cứu địa danh tỉnh Quảng Bình 


3.1. Mục đích
8




- 

- 

        -      



- 

 
3.2. Nhiệm vụ

-  

- 
- à



- 


- 


danh.
3.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu



9






rên




- 

địa danh của Quảng Bình sẽ là sự phản ánh chung địa
danh của người Việt, vừa là sự phản ánh nét kế thừa của cư dân đã cư trú ở vùng
đất này từ thời xa xưa.
- 
             

 

-
- 



5.1. Nguồn tư liệu và phướng thức thu thập
Nguồn tư liệu:

   

- 
danh, quá trình hình 

-        
c
10





- 
Phương thức thu thập:













án.
Xử lý tư liệu:
- 
- 
5.2. Phương pháp nghiên cứu
-  phương pháp
nghiên cứu điền dã của ngôn ngữ học

- Phương pháp miêu tả 
               


-  phương pháp so sánh - lịch sử



11




6. 
Ngoài Mở đầu và Kết luận

Chương 1: Cơ sở lý thuyết về địa danh và những vấn đề hữu quan về địa danh
tỉnh Quảng Bình
Chương 2: Những đặc điểm về cấu tạo và ý nghĩa của địa danh tỉnh Quảng Bình
Chương 3: Một vài đặc điểm ngôn ngữ - văn hóa của địa danh tỉnh Quảng Bình.


















12




Chương 1
 LÝ THUYT V A DANH VÀ NHNG V HU
QUAN V A DANH TNH QUNG BÌNH

1. LÝ THUYT V A DANH
1.1.1. Về khái niệm địa danh


topos onoma/onima (tên







hà,
 





tên đất. Quan
- 
Từ điển tiếng Việt do Hoàng
               

13



        


    sông Sài Gòn, đường   ấp    
Ngu



án: Địa danh là những từ, cụm từ dùng làm tên riêng cho các đối tượng địa lý khác
nhau, có vị trí xác định thiên về không gian hai chiều trên bề mặt trái đất.
 


m trong

          


1.1.2. Vấn đề phân loại địa danh
1.1.2.1. Một số cách phân loại địa danh của các tác giả nước ngoài
Hi nay  Vi Nam cng nh trên th gii, các nhà ngôn ng hc có
nhng cách phân loi khác nhau v a danh. 

Địa danh Matxcơva 
               
 

14


               
- 
 - 
-
xét  - 
- 

 

  phân
    và i
   

1.1.2.2. Cách phân loại địa danh của các tác giả trong nước
 
- 
Địa danh tự nhiên 
Địa danh kinh tế - xã hội 

sông ngòi, hồ, đầm, đồi núi,
hải đảo, rừng. Cách phân chia này  
công tr, - xã
 
             




 
15





       

cách trình bày các 
 , 


núi, đồi, sông, rạch… 
địa danh chỉ các công trình xây dựng   địa
danh chỉ các đơn vị hành chính địa danh chỉ các vùng lãnh
thổ không có ranh giới rõ ràng

- 
          2 tiêu chí mà Lê
, chức năng giao tiếp  

- 

 nhóm đất
liền và vùng biển giáp ranh
nhóm: địa danh cư trú hành chính và địa danh gắn với hoạt động của con người
tạo nên               



- D   

    - Thái - -  
