triều đại nhà Ngô

Nhà Ngô
1
Nhà Ngô
Loạt bài
Lịch„sử„Việt„Nam
Thời tiền sử
Hồng Bàng
An Dương Vương
Bắc thuộc lần I (207 TCN - 40)
Nhà Triệu (207 - 111 TCN)
Hai Bà Trưng (40 - 43)
Bắc thuộc lần II (43 - 541)
Khởi nghĩa Bà Triệu
Nhà Tiền Lý và Triệu Việt Vương (541 -
602)
Bắc thuộc lần III (602 - 905)
Mai Hắc Đế
Phùng Hưng
Tự chủ (905 - 938)
Họ Khúc
Dương Đình Nghệ
Kiều Công Tiễn
Nhà Ngô (938 - 967)
Loạn 12 sứ quân
Nhà Đinh (968 - 980)
Nhà Tiền Lê (980 - 1009)
Nhà Lý (1009 - 1225)
Nhà Trần (1225 - 1400)
Nhà Hồ (1400 - 1407)
Bắc thuộc lần IV (1407 - 1427)
Nhà Hậu Trần

Khởi nghĩa Lam Sơn
Nhà Hậu Lê (1428 - 1788)
Lê sơ
Lê
trung
hưng
Nhà Mạc
Trịnh-Nguyễn
phân tranh
Nhà Tây Sơn (1778 - 1802)
Nhà Nguyễn (1802 - 1945)
Pháp thuộc (1887 - 1945)
Đế quốc Việt Nam (1945)
Nhà Ngô
2
Chiến tranh Đông Dương (1945 - 1975)
Việt Nam Dân chủ Cộng hòa
Quốc gia Việt Nam
Việt Nam Cộng hòa
Cộng hòa Miền Nam Việt Nam
Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam (từ
1976)
Xem thêm
• Vua Việt Nam
• Nguyên thủ Việt Nam
• Các vương quốc cổ
• Niên biểu lịch sử Việt Nam
Nhà Ngô (chữ Hán:吳朝 (Ngô Triều)) là một triều đại trong lịch sử Việt Nam, truyền được hai đời nhưng có tới ba
vị vua, kéo dài từ năm 939 đến năm 965. Khoảng thời gian xen giữa từ 944 đến 950 còn có Dương Bình Vương tức
Dương Tam Kha.

Chống ngoại xâm
Vua Ngô Quyền (898-944) người Đường Lâm (Sơn Tây, Hà Nội), là người sáng lập ra nhà Ngô.
Năm 930, vua Nam Hán đánh chiếm Tĩnh Hải quân bắt Khúc Thừa Mỹ. 931, tướng của họ Khúc là Dương Đình
Nghệ mưu đồ khôi phục, đem quân đánh chiếm quyền Lý Khắc Chính là tiết độ sứ Giao Châu. Quân Hán do Trần
Bảo sang cứu bị đánh bại, Bảo thua chết.
Năm 937, Nha tướng của Dương Đình Nghệ là Kiều Công Tiễn giết Dương Đình Nghệ để thay chức.
Năm 938, con rể của Dương Đình Nghệ là Ngô Quyền tập hợp lực lượng ra đánh Kiều Công Tiễn. Công Tiễn sai sứ
sang nước Nam Hán xin quân cứu viện. Vua Nam Hán là Lưu Nghiễm cho con là Vạn vương Hoằng Tháo đem quân
sang cứu, tự mình đóng quân làm thanh viện. Ngô Quyền hạ thành Đại La, giết Công Tiễn rồi bày trận trên sông
Bạch Đằng đón quân Nam Hán.
Tháng 11 năm 938, quân Hoằng Tháo bị Ngô Quyền đánh tan trong trận Bạch Đằng. Hoằng Tháo bị giết chết.
Năm 939, Ngô Quyền lên ngôi, tức là Tiền Ngô Vương, đóng đô ở Cổ Loa.
Tranh chấp trong cung đình
Năm 944, Tiền Ngô Vương mất, sai Dương Tam Kha giúp lập thái tử. Dương Tam Kha là anh (có sách nói là em)
Dương Thái hậu cướp ngôi, tự xưng Dương Bình Vương.
Con trưởng Ngô Quyền là Ngô Xương Ngập chạy về Nam Sách (Hải Dương). Dương Tam Kha lấy Ngô Xương Văn,
con thứ của Ngô Quyền, làm con nuôi. Dương Tam Kha ba lần sai quân đi bắt Ngô Xương Ngập mà không thực hiện
được mệnh lệnh vì hào trưởng Nam Sách là Phạm Lệnh Công che chở cho Xương Ngập.
Năm 950, Dương Tam Kha sai Ngô Xương Văn đi đánh Thái Bình. Ngô Xương Văn thuyết phục được 2 tướng Đỗ
Cảnh Thạc và Dương Cát Lợi dẫn quân quay lại lật đổ Dương Tam Kha giành lại ngôi vua. Xương Văn không giết
Dương Tam Kha, giáng làm Chương Dương công.
Năm 950, Ngô Xương Văn tự xưng làm Nam Tấn Vương, đóng đô ở Cổ Loa. Ngô Xương Văn cho người đón anh
trai Ngô Xương Ngập đang trốn ở Nam Sách trở về.
Ngô Xương Ngập cũng làm vua, tự xưng là Thiên Sách Vương (951-954). Lúc đó cùng tồn tại hai vua Nam Tấn
Vương và Thiên Sách Vương. Lên ngôi vương, Ngô Xương Ngập lấn át quyền hành của Ngô Xương Văn khiến
Xương Văn bất bình rút lui việc chính sự
[1]
.
Nhà Ngô
3

Nhưng chỉ được 3 năm, đến năm 954, Ngô Xương Ngập bị bệnh chết, chỉ còn một vua Nam Tấn vương Ngô Xương
Văn làm vua.
Loạn lạc
Lúc nhà Ngô suy yếu, một số thủ lĩnh địa phương nổi dậy cát cứ không thần phục triều đình.
Năm 951, Đinh Bộ Lĩnh ở động Hoa Lư - con thứ sử châu Hoan đã mất là Đinh Công Trứ - dựa vào vùng núi khe
hiểm yếu, không chịu tuân lệnh triều đình. Hai vua Ngô muốn cất quân đi đánh; Bộ Lĩnh sợ, sai con là Đinh Liễn vào
triều làm con tin để ngăn chặn việc xuất quân. Hai vua Ngô vương trách Bộ Lĩnh không tự mình đến chầu, rồi bắt giữ
Đinh Liễn đem theo quân đi đánh Hoa Lư.
Quân Ngô tấn công hơn một tháng, không đánh nổi. Hai vua Ngô bèn treo Đinh Liễn lên ngọn sào, sai người bảo Bộ
Lĩnh, nếu không chịu hàng thì giết Liễn. Nhưng Bộ Lĩnh không vẫn thần phục, lại sai hơn mười tay nỏ nhắm con
mình mà bắn
[2]
. Ngô Xương Ngập và Ngô Xương Văn kinh sợ nói rằng:
"Ta treo con nó lên là muốn để nó đoái tiếc con mà ra hàng cho chóng. Nó tàn nhẫn như thế, còn treo con nó
làm gì".
Vì vậy hai anh em vua Ngô không giết Đinh Liễn mà đem quân về.
Sau khi Thiên Sách vương mất, thủ lĩnh ở quận Thao Giang là Chu Thái quật cường không thần phục nhà Ngô. Nam
Tấn vương thân chinh đi đánh, chém được Chu Thái. Từ trận thắng ấy, Nam Tấn vương sinh kiêu
[1]
. Năm 965, ông
đi đánh thôn Đường và Nguyễn ở Thái Bình, bị phục binh bắn nỏ chết.
Ngô Xương Văn chết, con của Ngô Xương Ngập là Ngô Xương Xí nối nghiệp, nhưng thế lực ngày càng yếu kém.
Theo Khâm định Việt sử Thông giám cương mục, trong triều đình Cổ Loa, các đại thần họ Kiều, họ Dương làm loạn
(có sách lại nói các đại thần làm loạn là Lã Xử Bình và Kiều Tri Hựu)
[1]
. Xương Xí phải lui về giữ đất Bình Kiều
(có sách nói Bình Kiều ở Hưng Yên, lại có thuyết cho rằng ở Thanh Hoá
[3]
).
Từ 966 hình thành 12 sứ quân cát cứ, sử sách gọi là loạn 12 sứ quân, trong đó có người trong hoàng tộc nhà Ngô

(Ngô Xương Văn, Ngô Nhật Khánh), các tướng nhà Ngô (Phạm Bạch Hổ, Đỗ Cảnh Thạc, Kiều Công Hãn) và số lớn
là các thủ lĩnh địa phương tự nổi dậy (Kiều Thuận, Trần Lãm, Nguyễn Khoan, Nguyễn Thủ Tiệp, Nguyễn Siêu, Lý
Khuê, Lã Đường). Thời kỳ này kéo dài đến năm 968 thì bị Đinh Bộ Lĩnh dẹp xong và lập ra nhà Đinh.
Hành chính
Thời Tự chủ, lãnh thổ Tĩnh Hải quân do họ Khúc, họ Dương cai quản chính là vùng đất từ thời thuộc Đường, gồm có
12 châu
[4]
.
• Giao
• Lục
• Phúc Lộc
• Phong
• Thang
• Trường
• Chi
• Võ Nga
• Võ An
• Ái
• Hoan
• Diễn
Tuy nhiên sang thời Ngô, lãnh thổ chỉ còn 8 châu là
[5]
:
• Giao
• Lục
• Phúc Lộc
• Phong
• Trường
• Ái
• Hoan

• Diễn
Bốn châu: Thang, Chi, Vũ Nga và Vũ An thuộc về Nam Hán. Việc thu hẹp lãnh thổ phía bắc này không được sử sách
ghi chép rõ. Theo ý kiến của Đào Duy Anh trong Đất nước Việt Nam qua các đời: 4 châu này bị Nam Hán chiếm
[6]
, nhưng không rõ vào thời điểm nào: Khi Kiều Công Tiễn cầu viện đã để quân Hán tiến vào (937) và Ngô Quyền
chưa kịp tập hợp lực lượng tiến ra Đại La (938) hay sau thời điểm trận Đại La, trước trận Bạch Đằng (cuối năm
938). Theo Nguyễn Khắc Thuần trong Thế thứ các triều vua Việt Nam, Ngô Quyền bàn giao 4 châu này cho Nam
Hán "để tiện việc phòng thủ"
[5]
, thì việc này có thể xảy ra sau trận Bạch Đằng hoặc Nam Hán đã chiếm được trước
đó mà Ngô Quyền chỉ làm việc công nhận vùng bị mất này thuộc về Nam Hán.
Nhà Ngô
4
Ngoại giao
Ngô Quyền tự xưng là Ngô vương, sử sách không xác nhận việc ông quan hệ ngoại giao với các vương triều nào
trong số các nước ở phương bắc thời kỳ Ngũ đại Thập quốc.
Năm 942, Lưu Nghiễm chết. Sau cuộc biến loạn năm 943, Lưu Thịnh lên nối ngôi, tức là Nam Hán Trung Tông.
Năm 954, Xương Ngập chết. Cùng năm, Ngô Xương Văn sai sứ sang giao hảo với Nam Hán và xin tiết việt. Vua
Nam Hán là Lưu Thịnh nhận giao hảo của Xương Văn. Sau đó Lưu Thịnh cho Lý Dư làm sứ cầm cờ “tinh” sang
chiêu dụ nhận Tĩnh Hải quân là phiên thần, lại phong chức Tiết độ sứ, kiêm Đô hộ cho Ngô Xương Văn
[1]
.
Được tin Lý Dư sắp vào, Ngô Xương Văn cho ngay người đi sang biên giới ngăn lại. Hai bên gặp nhau ở Bạch châu.
Sứ của Xương Văn nói với Lý Dư rằng:
Giặc biển đương làm loạn, đường xá đi lại rất khó.
Lý Dư bèn quay về nước.
Đó là lần ngoại giao duy nhất giữa nhà Ngô và Nam Hán trong 21 năm tồn tại.
Tham khảo
• Đại Việt Sử ký Toàn thư
• Khâm định Việt sử Thông giám Cương mục

• Đào Duy Anh (2005), Đất nước Việt Nam qua các đời, NXB Văn hóa thông tin
• Nguyễn Khắc Thuần (2008), Thế thứ các triều vua Việt Nam, NXB Giáo dục
Chú thích
[1] Khâm định Việt sử thông giám cương mục, Tiền biên quyển 5 (http:/ / gralib. hcmuns. edu. vn/ greenstonelib/
library?e=d-000-00 0sachlich 00-0-0 0prompt-10 4 0-1l 1-vi-50 20-about 00031-001-1-0utfZz-8-00& a=d& c=sachlich&
cl=CL1& d=HASH0149d39c1237094672279282. 6)
[2] Đại Việt sử ký toàn thư, Ngoại kỷ quyển 5 (http:/ / gralib. hcmuns. edu. vn/ greenstonelib/
library?e=d-000-00 0sachlich 00-0-0 0prompt-10 4 0-1l 1-vi-50 20-about 00031-001-1-0utfZz-8-00& a=d& c=sachlich&
cl=CL1& d=HASH01ee20abb493d48e1ec1536f. 2. 5)
[3] Đào Duy Anh, sách đã dẫn, tr 112-113
[4] Đào Duy Anh, sách đã dẫn, tr 93, 103. Nếu kể cả các châu Kimi là 13
[5] Nguyễn Khắc Thuần, sách đã dẫn, tr 41
[6] Đào Duy Anh, sách đã dẫn, tr 111
Nguồn và người đóng góp vào bài
5
Nguồn và người đóng góp vào bài
Nhà Ngô ¿Nguồn: ¿Người đóng góp: Apple, Ctmt, DHN, Docteur Rieux, Future ahead, Hiệp sĩ không đầu, Lưu Ly, MuDavid, NTT, Nguyễn
Thanh Quang, Nvtien37, Sparrow, Trungda, Volga, Vương Ngân Hà, 9 sửa đổi vô danh
Nguồn, giấy phép, và người đóng góp vào hình
Image:Viet Nam Trong.png ¿Nguồn: ¿Giấy phép: GNU Free Documentation License ¿Người đóng góp: Original
uploader was DHN at en.wikipedia
Giấy phép
Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported
http:/ / creativecommons. org/ licenses/ by-sa/ 3. 0/