Phong cách nghệ thuật Xuân Quỳnh qua tập "Hoa cỏ may"

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÁI NGUYÊN
KHOA NGỮ VĂN





BÀI TIỂU LUẬN


Chuyên đề:

PHONG CÁCH NGHỆ THUẬT MỘT SỐ
TÁC GIA VHVN HIỆN ĐẠI


Giảng viên : TS. MAI THỊ NHUNG
Học viên thực hiện : NGUYỄN ĐỨC HIỀN
Khoá học : 18A
Chuyên ngành : VĂN HỌC VIỆT NAM







Phong cách nghệ thuật một số tác gia trong văn học Việt Nam hiện đại
Phong cách nghệ thuật Xuân Quỳnh qua tập “Hoa cỏ may”

Người thực hiện : Nguyễn Đức Hiền – K18A / VHVN
2


PHONG CÁCH NGHỆ THUẬT XUÂN QUỲNH
QUA TẬP THƠ “HOA CỎ MAY”



( XUÂN QUỲNH 1942 - 1988)
Phong cách nghệ thuật một số tác gia trong văn học Việt Nam hiện đại
Phong cách nghệ thuật Xuân Quỳnh qua tập “Hoa cỏ may”

Người thực hiện : Nguyễn Đức Hiền – K18A / VHVN
3


I. NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG
1. Tầm quan trọng của vấn đề phong cách nghệ thuật
Sinh thời M.Gorki đã từng khẳng định: “Nghệ sĩ là người biết khai thác những
ấn tượng riêng chủ quan của mình, tìm thấy trong những ấn tượng có cái giá trị và
khái quát và biết làm cho những ấn tượng ấy có được hình thức riêng” .
Không phải ngẫu nhiên nàh thơ nổi tiếng Ấn Độ Rabindranath Tagore lại nói:
“Có thể vượt qua thế giới lớn lao của loài người không phải bằng cách tự xoá
mình đi mà bằng cách mở rộng bản sắc của chính mình”.
Cùng với sự đi lên của lịch sử nghiên cứu văn chương, chúng ta nhận thấy rằng:
Phong cách nghệ thuật là vấn đề có tính lí luận thực tiễn quan trọng của ngành
Ngữ văn nói chung và của bộ môn lí luận nói riêng.
Nói đến phong cách là nói đến dấu ấn cá nhân của người nghệ sĩ được in đậm
lên tác phẩm: từ cách tổ chức tác phẩm, cách xử lý đề tài, cách xây dựng hình

tượng, tạo tình huống hay giọng điệu, ngôn ngữ. Trong đó tư tưởng nghệ thuật
như một tiêu chí quan trọng vừa có ý nghĩa mở đầu, vừa có tính chất chỉ đạo.
“Văn là người” – Câu nói nổi tiếng của Buffon có lẽ cũng dựa trên tiêu chí đó.
2. Về khái niệm phong cách trong nghiên cứu văn chương
Từ những ý kiến của các nhà nghiên cứu, TS Mai Thị Nhung đưa ra quan
niệm về phong cách như sau : “Phong cách là sự biểu hiện của tài năng sáng
tạo nghệ thuật, có tính thống nhất và tương đối ổn định, được lặp đi lặp lại
trong nhiều tác phẩm của nhà văn, thể hiện cái nhìn và sự chiếm lĩnh nghệ
thuật độc đáo của nhà văn đối với thế giới và con người”. ( Đề cương bài
giảng Phong cách nghệ thuật một số tác gia trong VHVN hiện đại).


Phong cách nghệ thuật một số tác gia trong văn học Việt Nam hiện đại
Phong cách nghệ thuật Xuân Quỳnh qua tập “Hoa cỏ may”

Người thực hiện : Nguyễn Đức Hiền – K18A / VHVN
4

II. PHONG CÁCH NGHỆ THUẬT XUÂN QUỲNH QUA TẬP THƠ
“HOA CỎ MAY”
1. Phong cách nghệ thuật thơ Xuân Quỳnh
Trong đề cương bài giảng: Phong cách nghệ thuật một số tác gia văn học Việt
Nam hiện đại , Tiến sĩ Mai Thị Nhung đã xác định ba phương diện cụ thể khi
nghiên cứu phong cách nghệ thuật thơ Xuân Quỳnh đó là:
- Cái tôi trữ tình sôi nổi thiết tha, chân thành, giàu vẻ đẹp nữ tính, khát vọng
về hạnh phúc đời thường.
- Hình ảnh thơ cụ thể , gần gũi với đời thường ; có nhiều hình ảnh mang tính
ẩn dụ, tượng trưng ; nhiều hình ảnh buồn, ý vị xót xa.
- Giọng điệu và ngôn ngữ thơ đa sắc, giản dị thân mật, giàu tính biểu cảm.
Trên cơ sở những nghiên cứu hết sức cụ thể , chính xác , đảm bảo tính khoa

học về phong cách nghệ thuật thơ Xuân Quỳnh của TS Mai Thị Nhung, phần
trình bày dưới đây về phong cách nghệ thuật Xuân Quỳnh qua tập thơ “Hoa cỏ
may” xin được trình bày theo cấu trúc ba phương diện ở trên của TS Mai Thị
Nhung trên cơ sở khảo sát và phân tích cụ thể những bài thơ trong tập “Hoa cỏ
may”.
2. Phong cách nghệ thuật thơ Xuân Quỳnh qua tập “Hoa cỏ may”
a. Vài nét về Xuân Quỳnh - nhà thơ nữ tiêu biểu nhất của thế kỷ XX
Nhà thơ Xuân Quỳnh xuất thân trong một gia đình công chức nghèo, sớm mồ
côi mẹ, ở với bà nội từ nhỏ cho đến khi trưởng thành. Tháng 2/1955, Xuân
Quỳnh được tuyển vào đoàn văn công Trung ương nhân dân. Là diễn viên múa
xuất sắc, được đào tạo bài bản, đã nhiều lần, Xuân quỳnh được chọn đi biểu diễn
ở nước ngoài và dự đại hội sinh viên thế giới năm 1959 tại Viên, Thủ đô nước
Áo. Sau khi có một số bài thơ xuất hiện trên các báo, Xuân Quỳnh được cử học
trường bồi dưỡng những người viết văn trẻ khoá I (1962 -1964) của Hội Nhà văn
Việt Nam.
Phong cách nghệ thuật một số tác gia trong văn học Việt Nam hiện đại
Phong cách nghệ thuật Xuân Quỳnh qua tập “Hoa cỏ may”

Người thực hiện : Nguyễn Đức Hiền – K18A / VHVN
5

Từ sau năm 1964 đến trước năm 1978, Xuân Quỳnh làm biên tập viên tuần
báo Văn nghệ và trở thành hội viên Hội Nhà Văn Việt Nam vào năm 1967, Uỷ
viên ban chấp hành Hội Nhà văn Việt Nam Khoá III.
Từ năm 1978 nhà thơ Xuân Quỳnh là cán bộ biên tập của Nhà xuất bản Tác
phẩm mới. Các tác phẩm đã xuất bản: Tơ tằm – Chồi biếc, Hoa dọc chiến hào (in
chung), Gió lào - cát trắng (1974), Lời ru trên mặt đất (1978), Sân ga chiều em
đi (1984), Tự hát (1984), Bến tàu trong phố (tập truyện thơ thiếu nhi -1985) .
Vào những năm đầu 80, Xuân Quỳnh viết nhiều tác phẩm văn học thiếu nhi:
Mùa xuân trên cánh đồng (1981 truyện thiếu nhi), Bầu trời trong quả trứng, Cây

trong phố – chờ trăng (thơ thiếu nhi, in chung-1982), Truyện Lưu – Nguyễn, Vẫn
có ông trăng khác (truyện thiếu nhi -1986).
Sau ngày mất, rất nhiều tác phẩm của Xuân Quỳnh được tái – xuất bản: thơ
Hoa cỏ may (1989), Thơ Xuân Quỳnh 1992, Thơ tình Xuân quỳnh – Lưu Quang
Vũ (1994), Tuyển tập truyện thiếu nhi (1995) Các tác phẩm được giải thưởng:
Hoa cỏ may - giải thưởng về thơ của Hội Nhà Văn Việt Nam năm 1990, Bầu trời
trong quả trứng - giải thưởng Văn học thiếu nhi của Hội Nhà Văn Việt Nam năm
1982-1983.
Năm 2001 nhà thơ Xuân Quỳnh được tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học
nghệ thuật cho các tác phẩm: Gió Lào cát trắng (1974), Hoa cỏ may (1989), Tự
hát (1984).
Suy nghĩ về nghề văn, Xuân Quỳnh bộc bạch: “Vì thích thú nên làm văn học
và cảm thấy như mình được sống thêm một cuộc đời khác nữa. Khi mới vào nghề
bị xô đẩy, khinh rẻ nên tôi quyết phải sống. Mà sống tức là phải viết. Nói được
niềm vui nỗi khổ của chính mình, tôi cảm thấy có cái sung sướng không mấy ai
có! Như người khác không yêu, mà mình được yêu. Như người khác chỉ biết im
lặng mà mình biết nói, và nói lên được thành tiếng”.
Phong cách nghệ thuật một số tác gia trong văn học Việt Nam hiện đại
Phong cách nghệ thuật Xuân Quỳnh qua tập “Hoa cỏ may”

Người thực hiện : Nguyễn Đức Hiền – K18A / VHVN
6

b. “Hoa cỏ may” tập thơ tiêu biểu cho phong cách nghệ thuật Xuân
Quỳnh
Trong nền văn học Việt Nam hiện đại, Xuân Quỳnh là một tác giả nữ có
phong cách và bản sắc riêng khá rõ nét. Trải qua năm tháng sống và viết, yêu
thương và lao động nghệ thuật hết mình, Xuân Quỳnh đã để lại cho đời một di
sản văn học thật đáng quý. Ngòi bút của chị đã được thử thách qua thời gian với
nhiều loại chủ đề khác nhau. Trong đó có những bài thơ tình yêu đã đạt tới đỉnh

cao. Dù đi vào những vấn đề lớn của đất nước hay trở về với những tình cảm
riêng tư, thơ Xuân Quỳnh bao giờ cũng là tiếng nói rất riêng của một tâm hồn
phụ nữ thông minh, sắc sảo, đầy nữ tính. Đọc những tác phẩm của Xuân Quỳnh,
chúng ta gần như hình dung được chị đã sống ra sao, đã yêu thương day dứt
những gì? Lấy sự chân thực làm điểm tựa cho cảm xúc sáng tạo của mình, các
sáng tác của Xuân Quỳnh chính là đời sống của chị, là những tâm trạng thật của
chị trong mỗi bước vui buồn của đời sống.
Khi bàn về thơ, Xuân Quỳnh từng tâm sự: “ Người ta làm thơ đầu tiên là để
tự thể hiện, là một hành động khẳng định, rồi là một hành động khai sinh, đáp
ứng yêu cầu sáng tạo, nhu cầu nối liền mình với đồng loại, với các sự vật vũ trụ,
với thế giới”.
Thơ Xuân Quỳnh là tiếng lòng của một tâm hồn thiết tha gắn bó với cuộc đời,
với con người, khao khát tình yêu, trân trọng hạnh phúc bình dị đời thường. Khát
vọng sống và khát vọng yêu mãnh liệt gắn liền với những dự cảm về sự bất trắc
của tình yêu và cuộc đời. Nét độc đáo tạo nên phong cách thơ Xuân Quỳnh đó là
cái tôi trữ tình trong thơ Xuân Quỳnh: cái tôi nồng nàn, đắm say, yêu thương,
khát khao hạnh phúc mà vị tha, sẵn sàng hi sinh dâng hiến; cái tôi táo bạo, chủ
động, quyết liệt, hiện đại, cái tôi tràn đầy tình yêu cuộc sống mà nặng trĩu mặc
cảm, lo âu. Tất cả được thể hiện đậm nét trong tập “Hoa cỏ may”.

Phong cách nghệ thuật một số tác gia trong văn học Việt Nam hiện đại
Phong cách nghệ thuật Xuân Quỳnh qua tập “Hoa cỏ may”

Người thực hiện : Nguyễn Đức Hiền – K18A / VHVN
7

1. Cái tôi trữ tình
a. Cái tôi trữ tình luôn tha thiết chân thành , giàu vẻ đẹp nữ tính.
Dường như các đề tài trong thơ Xuân Quỳnh là cái cớ để chị tự biểu hiện tâm
trạng mình. Bài thơ dù nói đến vấn đề gì thì cái nổi bật lên vẫn là tâm trạng của

nhà thơ:
“Dòng sông này, bãi cát, cánh đồng quen
Hoa lau trắng suốt một thời quá khứ
Tôi đã đi đến tận cùng xứ sở
Đến tận cùng đau đớn, đến tình yêu.”
(Thơ tình cho bạn trẻ )
Nhưng cái thế giới bên trong ấy không phải là một thế giới khép kín, nó luôn
rộng mở, luôn chuyển tiếp, trôi cuốn, hướng về ngoại vật, hướng tới mọi người
như con sông luôn hướng về biển cả. Người đọc tìm thấy nhà thơ trong các bài
thơ và cũng tìm thấy chính mình, tâm trạng mình, cuộc đời mình trong đó. Đấy
chính là sức truyền cảm và đồng cảm của thơ Xuân Quỳnh, khiến thơ chị được
bạn đọc yêu thích.
Tất cả những gì Xuân Quỳnh nói đến trong tập thơ “Hoa cỏ may”: trái tim
nhạy cảm từ những năm tháng không yên mà chị đã trải qua, bệnh viện nơi chị
chữa bệnh, đứa con nhỏ mà chị yêu dấu, người chồng sau này của chị, những
loài hoa dại đều được diễn tả thông qua những cảm xúc tràn đầy của tâm trạng,
của cái tôi trữ tình luôn tha thiết chân thành , giàu vẻ đẹp nữ tính.
Một điểm đáng trân trọng đối với con người và thơ Xuân Quỳnh đấy là vẻ đẹp
nữ tính, thiên tính nữ, ý thức thiên tính như một cách tư cách hiện diện của người
phụ nữ hiện đại và khuynh hướng bảo lưu những giá trị văn hóa cổ truyền. Điểm
nổi bật này được biểu hiện rõ nét trong tập “Hoa cỏ may”. Đó là những tâm sự
chân thật giữa những người phụ nữ với nhau, là tiếng lòng thành thực của một
Phong cách nghệ thuật một số tác gia trong văn học Việt Nam hiện đại
Phong cách nghệ thuật Xuân Quỳnh qua tập “Hoa cỏ may”

Người thực hiện : Nguyễn Đức Hiền – K18A / VHVN
8

tâm hồn phụ nữ với cách cảm, cách nghĩ đặc trưng cho giới mình mà vẫn đậm
dấu ấn cá nhân:

“Con gái chúng mình mang tiếng nhỏ nhen chật hẹp
Nhưng hơn bọn con trai cái đức biết hi sinh
Ta yêu người con trai không phải vì mình
Mà họ yêu ta vì họ yêu chính họ
Được yêu hai lần, họ cao lên một bậc
Ta không được yêu cảm thấy thấp dần đi
Vì chính ta cũng chẳng yêu ta.
Chúng ta cam lòng với việc tần tảo nuôi con việc đồng
ruộng hậu phương là việc phụ.
Con trai cho rằng ra mặt trận, làm thơ là việc chính của
đời kia.
Nhưng họ đâu biết rằng nếu không có chúng ta thì họ cũng
chẳng đánh giặc làm thơ.
Không có chúng ta, chỉ họ sống với nhau thôi họ sẽ trở
thành ngu ngốc.”
(Thơ viết cho mình và những người con gái khác)
Cái tôi trữ tình vừa mạnh mẽ, vừa nhạy cảm đến mức dễ bị tổn thương, mỏng
mảnh như loài hoa cỏ may:
“Thôi đừng buồn nữa anh
Tấm rèm cửa màu xanh
Trang thơ còn viết dở
Tách nước nóng trên bàn
Và lòng em thương nhớ…”
(Anh)
Phong cách nghệ thuật một số tác gia trong văn học Việt Nam hiện đại
Phong cách nghệ thuật Xuân Quỳnh qua tập “Hoa cỏ may”

Người thực hiện : Nguyễn Đức Hiền – K18A / VHVN
9

Cái sáng suốt trực cảm , linh cảm đã dẫn lối cho tác giả đi tìm cảm xúc thi ca.
Xuân Quỳnh chinh phục người đọc bằng sức mạnh nội tâm và bản năng nữ tính:
“Trán em bớt dô ra, bàn tay không vụng nữa
Tay này đây, em may áo cho anh
Bàn sẽ cắm hoa, tường sẽ treo tranh
Em sẽ làm theo những điều anh mơ ước
Và khi nào anh buồn, em sẽ hát
Bài hát tình yêu ca ngợi con trai
Khi chỉ anh nghe, hát cho cả mọi người
Để họ biết thế nào là hạnh phúc
Em yêu sự thông minh hóm hỉnh
Đến thói thường hay cáu gắt của anh
Nếu đời anh đã xếp thành ngăn
Em sẽ đảo tung lề thói cũ.”
(Thơ viết cho mình và những người con gái khác)
Cốt lõi của nữ tính là thiên chức làm vợ , làm mẹ. Trong tập “Hoa cỏ may”
mẫu tính tỏa hơi ấm vào lời ru, làm thành âm điệu ngọt ngào, dìu dặt, biến đôi
mắt nhìn thế giới thành đôi mắt yêu thương, trìu mến. Lời ru khiến cho tất cả trở
thành đối tượng yêu thương của Xuân Quỳnh.
Với con cái, bà yêu con bằng tình yêu máu thịt của đời mình :
- “Ngủ nào ngủ ngoan
Mí yêu của mẹ”
(Ngủ nào, ngủ ngoan)

- “Lời ru ẩn nơi nào
Giữa mênh mang trời đất
Phong cách nghệ thuật một số tác gia trong văn học Việt Nam hiện đại
Phong cách nghệ thuật Xuân Quỳnh qua tập “Hoa cỏ may”

Người thực hiện : Nguyễn Đức Hiền – K18A / VHVN

10

Khi con vừa ra đời
Lời ru về mẹ hát”
(Lời ru của mẹ)
Với chồng, Xuân Quỳnh yêu bằng sự chăm sóc yêu thương:
“Anh không ngủ được ư anh?
Để em mở quạt quấn mành lên cho
Lặng sao cái gió mặt hồ
Ghét sao cái nóng đầu mùa đã ghê! ”
(Hát ru chồng những đêm khó ngủ)
Trong tập “Hoa cỏ may” cái tôi trữ tình tiêu biểu cho phong cách thơ Xuân
Quỳnh còn được biểu hiện qua yếu tố thời gian. Thời gian chính là nơi bộc lộ sự
nhạy cảm nữ tính về cái phôi pha, biến suy của nhan sắc , của lòng người. Nhà
thơ rất ý thức về thời gian trôi chảy:
“Mái tóc xanh bắt đầu pha sợi bạc
Nỗi vui buồn cũng khác những ngày xưa
Chi chút thời gian từng phút từng giờ
Như kẻ khó tính từng hào keo kiệt
Tôi biết chắc mùa xuân rồi cũng hết
Hôm nay non, mai cỏ sẽ già”
(Có một thời như thế)
Nghĩ nhiều về quá khứ để sống với thực tại. Xuân Quỳnh luôn sống mãnh liệt
và đúng nghĩa với thực tại :
- “Như chưa hề có nỗi đau xưa
Lòng thanh thản trong tình yêu ngày mới.
Một quá khứ ra đi cùng gió thổi
Thời gian trôi, kí ức sẽ phai nhoà”
(Lại bắt đầu)
Phong cách nghệ thuật một số tác gia trong văn học Việt Nam hiện đại

Phong cách nghệ thuật Xuân Quỳnh qua tập “Hoa cỏ may”

Người thực hiện : Nguyễn Đức Hiền – K18A / VHVN
11

- “Dù cùng một thời gian, cùng một không gian
Ngoài cánh cửa với em là quá khứ
Còn hiện tại của em là nỗi nhớ
Thời gian ơi sao không đổi sắc màu”.
(Thời gian trắng)
Tâm hồn Xuân Quỳnh có một mối liên hệ thân thiết lạ lùng với cảnh sắc thiên
nhiên mùa thu. Trong tập thơ “Hoa cỏ may” nhân vật trữ tình một mình đối diện
với mùa thu để nghe thu ngân lên những bậc xao xuyến , gợi bao hoài niệm và
suy tư:
- “Cát vắng, sông đầy, cây ngẩn ngơ
Không gian xao xuyến chuyển sang mùa
Tên mình ai gọi sau vòm lá
Lối cũ em về nay đã thu”.
(Hoa cỏ may)
Thậm chí một số bài không hề có hình ảnh mùa thu, người đọc vẫn cảm thấy
hơi thu se lạnh, dịu buồn đang nhẹ nhàng lan tỏa. Có thể nói đến cái tôi đa cảm
của Xuân Quỳnh ở nhiều bài thơ như vậy:
- “Thời gian trôi theo cánh cửa một mình
Hạt mưa bụi rơi thầm trên mái ngói
Tờ lịch mỏng bay theo lòng ngóng đợi
Một con đường vời vợi núi cùng sông

Gọi ngàn lần tên anh vẫn là không
Chỉ lá rụng dạt dào lối phố”
(Dẫu em biết chắc rằng anh trở lại )

- “Hoa cúc xanh, có hay là không có
Trong đầm lầy tuổi nhỏ của anh xưa
Phong cách nghệ thuật một số tác gia trong văn học Việt Nam hiện đại
Phong cách nghệ thuật Xuân Quỳnh qua tập “Hoa cỏ may”

Người thực hiện : Nguyễn Đức Hiền – K18A / VHVN
12

Một dòng sông lặng lẽ chảy về xa
Thung lũng vắng sương bay đầy cửa sổ”
(Hoa cúc xanh)
b. Cái tôi thường trực khát vọng thiết tha về hạnh phúc đời thường.
Với nhà thơ Xuân Quỳnh, tình yêu không bao giờ đơn thuần chỉ là tình yêu,
nó còn tượng trưng cho cái đẹp, cái tốt, cái cao quý của con người, tượng trưng
cho niềm khao khát được tự hoàn thiện mình. Kể từ tập “Gió Lào cát trắng” trở
đi, tình yêu trong thơ Xuân Quỳnh có thêm một giọng điệu mới, nhiều xao động
và trăn trở. Chúng ta bắt gặp trong thơ chị tâm trạng của một con người nhiều
yêu thương, luôn khao khát và lo âu trăn trở. Cái tôi của nhà thơ hạnh phúc
nhưng không hề bình yên thoả mãn. Cái tôi đó luôn luôn ở trong trạng thái xao
động, đang chờ đợi, đang băn khoăn Trải qua những gian truân thử thách của
đời sống, tình yêu vẫn say đắm, nhưng bớt dần cái vẻ rạo rực, sôi nổi mà trầm
tĩnh, sâu lắng hơn. Từ một cô gái nhìn cuộc đời, nhìn tình yêu dưới lăng kính
màu hồng chị đã trở thành một người đàn bà từng trải. Đã tìm kiếm, yêu thương,
bất hạnh rồi lại hy vọng và tìm thấy tình yêu mới:
“Như chưa hề có nỗi đau xưa
Lòng thanh thản trong tình yêu ngày mới.
Một quá khứ ra đi cùng gió thổi
Thời gian trôi, kí ức sẽ phai nhoà.

Những mùa sen, mùa phượng đã xa

Trên khắp nẻo lại bắt đầu mùa cúc
Rồi hoa đào lại tươi hồng nô nức
Như chưa hề biết đến tàn phai.”
(Lại bắt đầu)
Phong cách nghệ thuật một số tác gia trong văn học Việt Nam hiện đại
Phong cách nghệ thuật Xuân Quỳnh qua tập “Hoa cỏ may”

Người thực hiện : Nguyễn Đức Hiền – K18A / VHVN
13

Người phụ nữ đang yêu trong thơ Xuân Quỳnh rất trân trọng và khao khát tình
yêu. Cũng chính vì lẽ đó mà thơ chị đầy ắp những lo âu, e ngại. Trong cuộc đời
thường đầy biến động này, tình yêu quả là một cái gì đó thật mong manh, dễ đổ
vỡ, bao giờ nó cũng kèm theo nỗi khắc khoải không yên:
- “Lời yêu mỏng mảnh như màu khói
Ai biết lòng anh có đổi thay?”
(Hoa cỏ may)
Thơ Xuân Quỳnh có nhiều cung bậc tình cảm khác nhau, khi đắm say hạnh
phúc, lúc day dứt suy tư. Nhưng xuyên suốt các tập thơ của chị là một tình yêu
sâu nặng không nhạt phai. Cái đáng quý nhất của thơ tình là sự chân thật. ưu
điểm này ở Xuân Quỳnh khá rõ. Cụ thể trong tập “Hoa cỏ may”, Xuân Quỳnh
luôn luôn nói thật, nói hết, nói đến tận cùng những tình cảm của mình.
“Và cả anh, anh yêu của riêng em
Khi anh nói yêu em, trái tim em đập chừng mạnh quá.
Mạnh đến nỗi em tưởng là nghe rõ
Tiếng tim anh đang đập vì em
Em yêu anh, yêu anh như điên
Em viết những bài thơ tình yêu tưởng anh là ý tứ
………………………………………
Điều đơn giản anh hiểu ra tất cả

Rằng tình yêu không thể tách rời
Khi ấy em là cơ thể anh rồi
Nếu cắt đi anh sẽ ngàn lần đau đớn”
(Thơ viết cho mình và những người con gái khác)
Với chủ đề tình yêu, những đặc điểm của một tâm hồn thơ nữ ở Xuân Quỳnh
được bộc lộ tương đối rõ. Dù có trải qua nhiều gian truân thử thách, nhiều cay
đắng ngọt bùi, thì tận cùng vẫn là tấm lòng yêu thương tha thiết.Trong tâm hồn
Phong cách nghệ thuật một số tác gia trong văn học Việt Nam hiện đại
Phong cách nghệ thuật Xuân Quỳnh qua tập “Hoa cỏ may”

Người thực hiện : Nguyễn Đức Hiền – K18A / VHVN
14

nhạy cảm của Xuân Quỳnh không có một thứ tình cảm nào buông trôi nửa vời.
Bao giờ chị cũng đẩy cảm xúc lên ở mức độ cao nhất. Chị luôn luôn nói đến tận
cùng những tình cảm của mình. Đặc điểm này đem sức nặng đến cho nhiều bài
thơ của chị và cũng đem đến cho cuộc đời chị nhiều cay đắng.
Đọc tập “Hoa cỏ may” ta thấy Xuân Quỳnh luôn hiểu rõ hạnh phúc đích thực
tồn tại trong những nhọc nhằn cơm áo, nó cần được chăm sóc, vun đắp bằng thái
độ tỉnh táo:
“Thôi đừng buồn nữa anh
Tấm rèm cửa màu xanh
Trang thơ còn viết dở
Tách nước nóng trên bàn
Và lòng em thương nhớ ”
(Anh)
Nỗi lo âu khi lộ diện, khi ẩn khuất và luôn song hành với ước vọng tình yêu.
Nỗi ám ảnh thời gian và ý thức sâu sắc về sự hiện hữu của kiếp người, nhất là về
tuổi trẻ và nhan sắc, nhà thơ buộc phải hoài nghi, day dứt:
“Tóc anh thì ướt đẫm

Lòng anh thì cô đơn
Anh cần chi nơi em
Sao mà anh chẳng nói”
(Anh)
Do cảnh ngộ riêng, Xuân Quỳnh đến với tình yêu như một sự nỗ lực vì thiếu
thốn tình cảm mong được tình yêu bù đắp. Chị đã nhiều lần nói đến cô đơn, cay
đắng và đã có lúc nhói buốt nỗi thương thân:
“Trong đáy mắt trời xanh là vĩnh viễn
Trang nhật ký xé trăm lần lại viết
Tình yêu nào cũng tha thiết như nhau
Phong cách nghệ thuật một số tác gia trong văn học Việt Nam hiện đại
Phong cách nghệ thuật Xuân Quỳnh qua tập “Hoa cỏ may”

Người thực hiện : Nguyễn Đức Hiền – K18A / VHVN
15

Có một thời ngay cả nỗi đau
Cũng mạnh mẽ ồn ào không giấu nổi
Mơ ước viển vông, niềm vui thơ dại
Tuổi xuân mình tưởng mãi vẫn tươi xanh
Và tình yêu không ai khác ngoài anh
Người trai mới vài lần thoáng gặp
Luôn hy vọng để rồi luôn thất vọng”
(Có một thời như thế)
2. Hình ảnh thơ
Xuân Quỳnh viết rất nhiều về cỏ, về hoa dại, về cát
“Cỏ mới mọc con chim rừng thơ bé
Nước trong ngần thầm thì với ngàn lau ”
(Hoa cúc xanh)
“Trắng với hồng và tim tím nhạt

Tựa màu mây phiêu lãng cuối trời xa
Hoa tường vi như thực lại như mơ”
(Hoa tường vi)
“Khắp nẻo dâng đầy hoa cỏ may
Áo em sơ ý cỏ găm dầy”
(Hoa cỏ may)
Nói về những thứ nhỏ nhoi, trơ trọi và quên lãng ấy, với Xuân Quỳnh, âu
cũng là tự hát về cái thân phận mình, cái kiếp mình :
“Dường như đây, tôi có nỗi buồn
Có hạnh phúc, có một thời thơ bé
Có khát vọng những năm còn rất trẻ
Tôi thuộc từ ngọn cỏ đến nhành cây
Phong cách nghệ thuật một số tác gia trong văn học Việt Nam hiện đại
Phong cách nghệ thuật Xuân Quỳnh qua tập “Hoa cỏ may”

Người thực hiện : Nguyễn Đức Hiền – K18A / VHVN
16

Tôi thương về vời vợi những trời mây
Nhịp tim đập tiếng chuông ngày nắng xế.”
(Cố đô)
Từ cảm quan người phụ nữ, hình ảnh trong thơ Xuân Quỳnh thường cụ thể,
rất gần tự nhiên và cuộc sống sinh hoạt đời thường. Giống như nhiều tập thơ
khác, hình ảnh thơ trong tập “ Hoa cỏ may ” xuất hiện nhiều những hình ảnh gần
gụi với cuộc sống xung quanh nhà thơ. Đó có thể là những hình ảnh liên quan
trực tiếp tới công việc làm thơ:
“Cây bút gẫy trên tay
Cặn mực khô đáy lọ…
…Trang thơ còn viết dở”
(Anh)

Đó có thể là mái phố, cây bàng, gian phòng, tấm rèm, xô chậu, gạo, dầu…
Hình ảnh và tâm trạng trong tập “Hoa cỏ may” luôn đi liền với nhau, hình ảnh
thường mang nặng tâm trạng của nhà thơ :
“Tấm rèm cửa màu xanh
Trang thơ còn viết dở
Tách nước nóng trên bàn
Và lòng em thương nhớ ”
(Anh)
Mọi nhãn quan thơ ca thường có xu hướng phân lập cái thế giới hình ảnh sống
động này thành các đối cực. Tùy thuộc từng tạng người, tạng thơ mà cặp đối cực
nào sẽ nổi trội lên, giành lấy quyền quán xuyến. Và thế giới hình ảnh được sáng
tạo trong thơ, xét đến cùng, là sự tương sinh, tương khắc của các đối cực ấy. Thế
giới hình ảnh trong thơ ca Xuân Quỳnh nói chung , trong tập “Hoa cỏ may” nói
riêng là sự tương tranh không ngừng giữa khắc nghiệt và yên lành với những biểu
hiện sống động và biến hoá khôn cùng của chúng. Ở đó, trái tim thơ Xuân Quỳnh
Phong cách nghệ thuật một số tác gia trong văn học Việt Nam hiện đại
Phong cách nghệ thuật Xuân Quỳnh qua tập “Hoa cỏ may”

Người thực hiện : Nguyễn Đức Hiền – K18A / VHVN
17

là cánh chuồn báo bão cứ chao đi chao về, mệt nhoài giữa biến động và yên định,
bão tố và bình yên, chiến tranh và hòa bình, thác lũ và êm trôi, tình yêu và cách
trở, ra đi và trở lại, chảy trôi phiêu dạt và trụ vững kiên gan, tổ ấm và dòng đời,
sóng và bờ, thuyền và biển, nhà ga và con tàu, trời xanh và bom đạn, gió lào và
cát trắng, cỏ dại và nắng lửa, thuỷ chung và trắc trở, xuân sắc và tàn phai, ngọn
lửa cô đơn và đại ngàn tối sẫm
Cõi đời vốn đã đầy cay cực, xáo động, Xuân Quỳnh lại sinh đúng vào những
năm tháng không yên, bản thân, ngay từ trứng nước đã đa mang một cõi lòng
không yên định, đầy những lo sợ không đâu như một thứ nghiệp dĩ. Thế mà,

người đàn bà ấy lại coi hạnh phúc là yên lành và suốt đời cứ cố kiếm tìm, vun
trồng, gìn giữ cái yên trong một thế giới đầy nắng nôi dông bão, trong một thời
buổi cơ hồ chẳng có chút nào yên. Có phải đó vừa là nguyên uỷ làm nảy sinh
quan niệm và ước nguyện của hồn thơ này, lại vừa là thực tại mãi mãi lưu đày
đời thơ này?
Qua tìm hiểu tập thơ “Hoa cỏ may” ta còn thấy có hình ảnh mang tính ẩn dụ
tượng trưng nhưng đầy chất thông minh dân dã như hình ảnh : hoa cúc xanh
tượng trưng cho những kỷ niệm ngọt ngào của tuổi thơ :
“Hoa cúc xanh có hay là không có
Tháng năm nào ấp ủ thuở ngây thơ
Có hay không thung lũng của ngày xưa
Anh đã ở và em thường tới đó
Châu chấu xanh, chuồn chuồn kim thắm đỏ
Những ngã đường phơ phất gió heo may
Cả một vùng vương quốc tuổi thơ ngây
Bao ước mơ mượt mà nhưlá cỏ

Phong cách nghệ thuật một số tác gia trong văn học Việt Nam hiện đại
Phong cách nghệ thuật Xuân Quỳnh qua tập “Hoa cỏ may”

Người thực hiện : Nguyễn Đức Hiền – K18A / VHVN
18

Anh đã nghĩ chắc là hoa đã có
Mọc xanh đầy thung lũng của ta xưa.”
(Hoa cúc xanh)
Nhìn chung thế giới hình ảnh trong tập “Hoa cỏ may” không hấp dẫn bởi nét
tân kỳ, độc đáo , không chói lọi hoặc lung linh huyền ảo mà hấp dẫn bởi tính trực
cảm . Qua những hình ảnh thơ tiêu biểu như trên Xuân Quỳnh muốn giãi bày cái
tôi tha thiết với hạnh phúc cuộc đời tuy còn có chút mặc cảm về thân phận.

3. Giọng điệu và ngôn ngữ thơ
Khảo sát tập “Hoa cỏ may” ta nhận thấy Xuân Quỳnh ít phải bận tâm về việc
đi tìm hình thức biểu hiện. Chị cũng không mất công nhiều lắm trong việc lựa
chọn hình ảnh, chải chuốt ngôn ngữ: “Đừng lo đi tìm ngôn ngữ. Cảm xúc sẽ tự
chọn được ngôn ngữ của mình”. Xuân Quỳnh đã có lần phát biểu như vậy. Trong
khi các thể loại văn học đang có xu thế tìm tòi sự đổi mới, Xuân Quỳnh có một
quan điểm rất giản đơn: cái hay bao giờ cũng mới. Xuân Quỳnh không có ý định
trau chuốt nghệ thuật thơ mình. Chị đến với những bài thơ một cách hồn nhiên.
Xuân Quỳnh là nhà thơ có nghệ thuật biểu hiện tương đối vững vàng, nhuần
nhuyễn.Trước tiên, đó là nghệ thuật trong cấu tứ. Cấu tứ trong thơ Xuân Quỳnh
thường tự nhiên nhưng gọn ghẽ, sắc sảo. Khá nhiều bài thơ trong tập “Hoa cỏ
may ”của chị như: Hát ru chồng những đêm khó ngủ, Thơ viết cho mình và
những người con gái khác, Thơ vui về phái yếu là những hình ảnh và cảm xúc tự
nhiên đến dễ dàng, người đọc không hề nhận thấy một sự gò bó nào trong cấu tứ:
“Ai sẽ là người sinh ra những đứa con
Để tiếp tục giống nòi và dạy chúng biết yêu, biết hát
Buổi sớm mai ướm bước chân mình lên vết chân trên cát
Bà mẹ đã cho ra đời những Phù Đổng Thiên Vương
Dẫu là nguyên thủ quốc gia hay là những anh hùng
Phong cách nghệ thuật một số tác gia trong văn học Việt Nam hiện đại
Phong cách nghệ thuật Xuân Quỳnh qua tập “Hoa cỏ may”

Người thực hiện : Nguyễn Đức Hiền – K18A / VHVN
19

Là bác học hay là ai đi nữa
Vẫn là con của một người phụ nữ
Một người đàn bà bình thường, không ai biết tuổi tên
Anh thân yêu; người vĩ đại của em
Anh là mặt trời, em chỉ là hạt muối

Một chút mặn giữa đại dương vời vợi
Loài rong rêu chưa ai biết bao giờ
Em chỉ là ngọn cỏ dưới chân qua
Là hạt bụi vô tình trên áo
Nhưng nếu sáng nay em chẳng đong được gạo
Chắc chắn buổi chiều anh không có cơm ăn”
(Thơ vui về phái yếu)
Cho đến đoạn cuối với cái kết thúc bất ngờ, nhiều khi táo bạo, chủ đề của bài
thơ mới vụt sáng lên, đạt hiệu quả mạnh. Chúng ta không dễ dàng nhận thấy bài
thơ đã được dẫn dắt đi như thế nào bởi những mạch trong cấu tứ thơ uyển chuyển
và tinh tế.
Điểm đặc sắc trong nghệ thuật thơ Xuân Quỳnh nói chung và trong tập “ Hoa
cỏ may ” nói riêng có lẽ là giọng điệu thơ, giọng điệu rất đa sắc : khi dịu dàng hát
ru, khi ngọt ngào thủ thỉ, khi ráo riết kiếm tìm, khi hồn nhiên, lúc trầm tĩnh…Và
nổi bật nhất là giọng giãi bày, bộc bạch, bàng bạc lo âu, day dứt:
“ Cát vắng sông đầy cây ngẩn ngơ
Không gian xao xuyến chuyển sang mùa
Tên mình ai gọi sau vòm lá
Lối cũ em về nay đã thu.

Mây trắng bay đi cùng với gió
Lòng như trời biếc lúc nguyên sơ
Phong cách nghệ thuật một số tác gia trong văn học Việt Nam hiện đại
Phong cách nghệ thuật Xuân Quỳnh qua tập “Hoa cỏ may”

Người thực hiện : Nguyễn Đức Hiền – K18A / VHVN
20

Đắng cay gửi lại bao mùa cũ
Thơ viết đôi dòng theo gió xa.

Khắp nẻo dâng đầy hoa cỏ may
Áo em sơ ý cỏ găm dầy
Lời yêu mỏng mảnh như màu khói
Ai biết lòng anh có đổi thay ?”
(Hoa cỏ may)
Trong tập thơ “Hoa cỏ may”, nhân vật trữ tình thường xưng hô “em” giúp tác
giả bày tỏ tâm tư một cách tự nhiên, tin cậy:
- “Ngủ đi, em khép cửa phòng
Để em lên gác em trông xem nào”
(Hát ru chồng những đêm khó ngủ)
- “Em yêu anh, yêu anh như điên
Em viết những bài thơ tình yêu tưởng anh là ý tứ
Trán em bớt dô ra, bàn tay không vụng nữa
Tay này đây, em may áo cho anh
Bàn sẽ cắm hoa, tường sẽ treo tranh
Em sẽ làm theo những điều anh mơ ước ”
(Thơ viết cho mình và những người con gái khác)
Cũng trong tập thơ này , người đọc nhận ra Xuân Quỳnh có một giọng điệu
riêng. Giọng điệu ở đây không phải là cách nói mà là cách cảm xúc, là giọng điệu
của tâm hồn. Chị đã chọn lời ru hoặc lấy cảm hứng từ lời ru làm giọng điệu cho
những bài thơ của mình. Tự sự trải nghiệm từ chính cuộc đời thiếu thốn tình mẫu
tử và từ trái tim nhân hậu của Xuân Quỳnh. Đó là những bài: Ngủ nào ngủ
ngoan, Lời ru của mẹ, Hát ru chồng những đêm khó ngủ. Với những lời ru, Xuân
Quỳnh đã chọn được một giọng điệu thích hợp cho tiếng hát của tâm hồn mình:
Phong cách nghệ thuật một số tác gia trong văn học Việt Nam hiện đại
Phong cách nghệ thuật Xuân Quỳnh qua tập “Hoa cỏ may”

Người thực hiện : Nguyễn Đức Hiền – K18A / VHVN
21

Tâm hồn của một người mẹ nhân hậu, một người yêu đằm thắm và giàu đức hy
sinh. Sử dụng biện pháp nghệ thuật này, có lẽ tác giả muốn thơ mình là những lời
ru ngọt ngào, sâu lắng, chân thành.
“Ngủ nào ngủ ngoan
Mí yêu của mẹ
Mẹ hát khe khẽ
Cái lá cái hoa
Con đường còn xa
Ngôi nhà thì bé

Ngủ đi con mẹ
Chim về tổ chim
Đàn kiến đang khiêng
Cái mồi to quá
Hát về con cá
Hát về dòng sông”
(Ngủ nào, ngủ ngoan )
Những điều nhà thơ muốn nói với cuộc đời, những suy nghĩ về con người, về
đất nước, về hạnh phúc, tình yêu và nhiều quan niệm nhân thế khác đã được
Xuân Quỳnh diễn tả bằng những lời ru bình dị. Tiếng ru trong thơ của Xuân
Quỳnh chính là tiếng hát của tâm hồn:
“Lời ru ẩn nơi nào
Giữa mênh mang trời đất
Khi con vừa ra đời
Lời ru về mẹ hát

Lúc con nằm ấm áp
Phong cách nghệ thuật một số tác gia trong văn học Việt Nam hiện đại
Phong cách nghệ thuật Xuân Quỳnh qua tập “Hoa cỏ may”

Người thực hiện : Nguyễn Đức Hiền – K18A / VHVN
22

Lời ru là tấm chăn
Trong giấc ngủ êm đềm
Lời ru thành giấc mộng”
(Lời ru của Mẹ)
Ở đây câu thơ đi về rộng dài theo những liên tưởng nhiều khi đột xuất mà vẫn
tự nhiên hợp lý, câu thơ chao liệng giữa hy vọng, mơ ước với những trăn trở xót
xa, giữa những niềm vui nỗi buồn. Tiếng ru là một hình thức và phương tiện thơ
ca thích hợp để biểu hiện phần sâu lắng và đằm thắm của hồn thơ Xuân Quỳnh.
Lắng nghe trong tiếng ru của chị vỗ về giấc ngủ người yêu chúng ta thấy cả tạo
vật cùng cảm hoà và đi dần vào giấc ngủ êm đềm. Bình hoa, ngọn đèn, bức tranh
trên tường, con tàu trên bến đều dần đi vào giấc ngủ. Và trong sâu xa của miền
yên tĩnh ấy một tình yêu thiết tha đang thức dậy:
“Anh không ngủ được anh yêu?
Nghe chi con lũ đang chiều nước dâng
Ngày mai cây lúa lên đòng
Lại xanh như đã từng không mất mùa
Con sông bạn với con đò
Con người bạn với câu hò trên sông.

Ngủ đi, em khép cửa phòng
Để em lên gác em trông xem nào
Ai đồn rằng cọ cháy cao
Người dân Vĩnh Phú đốt bao nhiêu đồi
Hình như lửa đã tắt rồi
Gió không thổi nữa anh ơi yên lòng”
(Hát ru chồng những đêm khó ngủ)

Phong cách nghệ thuật một số tác gia trong văn học Việt Nam hiện đại
Phong cách nghệ thuật Xuân Quỳnh qua tập “Hoa cỏ may”

Người thực hiện : Nguyễn Đức Hiền – K18A / VHVN
23

Xuân Quỳnh thường ít thành công ở những bài thơ mà khi cái lý lấn át cái
tình, hoặc cái tình còn mỏng nhẹ, chưa đủ độ chín. Lối viết tự nhiên, thoải mái
của chị đôi khi lại trở thành có hại khi cảm xúc chưa đến “độ”. Câu thơ vẫn trôi
chảy nhưng chỉ còn lại những lời, những chữ, thiếu cái phần sâu lắng bên trong.
Là một người viết thông minh, chị nhận ra khá rõ nhược điểm này của mình,
nhưng muốn khắc phục cũng không phải dễ. Xuân Quỳnh viết nhanh, viết khoẻ.
Những bài thơ đã sống lâu bền trong chị, chỉ đến khi trở thành nỗi ám ảnh thường
xuyên “không viết ra không được”, chị mới cầm bút, và những câu thơ hiện lên
trang giấy một cách dễ dàng.
Nhờ sức nặng của cảm xúc, khả năng tiếp nhận chất liệu dân gian cổ truyền,
ngôn ngữ thơ Xuân Quỳnh qua tập thơ “Hoa cỏ may” mang được sắc thái đời
thường giản dị , dễ đồng cảm với bao trái tim độc giả.
III. KẾT LUẬN
Qua những gì mà các nhà văn, nhà thơ nổi tiếng trên thế giới và ở Việt Nam
sáng tạo ra và để lại cho nhân loại, ta thấy mỗi tài năng nghệ sĩ lại có sự độc đáo
riêng không giống ai trong cách thể hiện nghệ thuật. Có thể khẳng định chắc chắn
rằng tính độc đáo thẩm mỹ là yếu tố quyết định tạo nên phong cách nghệ thuật.
Như thế nhà văn muốn có phong cách riêng, trước hết phải có tư tưởng nghệ
thuật độc đáo, có cách cảm nhận thế giới độc đáo, có cảm hứng độc đáo, có hệ
thống phương thức riêng độc đáo. Cái riêng độc đáo mang tính thẩm mỹ - cốt lõi
phong cách dù ở điều kiện hoàn cảnh nào cũng thống nhất.
Qua phân tích tìm hiểu tập thơ “Hoa cỏ may” thêm một lần nữa chúng ta
khẳng định Xuân Quỳnh là một tài năng thơ có giọng điệu, gương mặt riêng.
Trong cuộc sống đời thường, Xuân Quỳnh rất biết trân trọng hiện tại, biết cách

tận hưởng hạnh phúc, sống say mê với thời của mình Chất thơ trữ tình của của
Phong cách nghệ thuật một số tác gia trong văn học Việt Nam hiện đại
Phong cách nghệ thuật Xuân Quỳnh qua tập “Hoa cỏ may”

Người thực hiện : Nguyễn Đức Hiền – K18A / VHVN
24

Xuân Quỳnh đan quyện cái đắm đuối của cảm xúc trẻ trung vừa đồng thời là
niềm lo âu hạnh phúc của người đã qua trải nghiệm, đem đến cho người đọc niềm
cảm chân thành, sự lôi cuốn lãng mạn, nóng hổi tình đời, tình người. Tập thơ
“Hoa cỏ may” xứng đáng giúp Xuân Quỳnh nhận giải thưởng về thơ của Hội Nhà
Văn Việt Nam năm 1990 và giải thưởng Nhà nước về Văn học nghệ thuật năm
2001.