Hướng dẫn HS thu thập thông tin từ kênh hình trong SGK lịch sử 7

Sáng kiến kinh nghiệm môn lịch sử Năm học: 2009 - 2010
GV: Nguyễn Thị Lệ Quyên
I- Lý do chọn đề tài
1- Cơ sở lý luận
Nh chúng ta đã biết: Công cuộc cải cách giáo dục đã và đang đợc triển
khai ở các trờng phổ thông, đòi hỏi đồng thời tiến hành cải cách hệ thống
giáo dục, về nội dung phơng pháp dạy
Các bộ môn về khoa học xã hội trong đó có bộ môn lịch sử ngày càng
đợc nhận hức đúng vai trò và ý nghĩa của nó trong đo việc đào tạo thế hệ trẻ.
Những biến chuyển to lớn sâu sắc trong thời đại chúng ta càng chứng tỏ sự
đổi mới phơng pháp dạy học là yếu tố quyết định đến sự thành công của một
giờ học, tạo niềm hứng thú, say mê, tìm tòi cho học sinh. Trong đó vấn đề
khai thác triệt để thông tin trong sách giáo khoa trong quá trình giảng dạy là
vấn đề cốt lõi, quyết định đến chất lợng của một giờ dạy. Trong số những
thông tin đó, việc khai thác những thông từ các hình ảnh không những tái
hiện lại sự kiện đã xảy ra, mà còn có tác dụng gây hứng thú cho học sinh,
làm cho các em thích học lịch sử hơn.
2- Cơ sở thực tiễn.
Bản thân tôi là một giáo viên dạy lịch sử. Trong suốt thời gian ra trờng
và nhận công tác tôi cảm nhận rằng lịch sử là một môn khoa học bởi nó đảm
đơng sứ mệnh, nhiệm vụ của một nhà nghiên cứu. Nó trau dồi cung cấp cho
thế hệ trẻ những hiểu biết về quá khứ, hiện tại và tơng lại - đó lá tất cả nhứng
gì mang giá trị vật chất và giá trị tinh thần mà nó đã và đang diễn ra trong th-
òi gian không kể ngắn dài. Đặc biệt môn lịch sử lại là môn học rất đợc chú
trọng ở các nhà trờng phổ thông nói chung và Trung học cơ sở nói riêng.
Thông qua bài giảng, ngời thầy có thể giúp cho học sinh nắm đợc sự phát
triển của xã hội loài ngời, những quy luật của xã hội, sự hng thịnh, suy vong
của một đất nớc, những truyền thống lịch sử, những giá trị văn hóa của một
dân tộc hoặc là của cả thế giới. Để từ đó giáo dục cho học sinh lòng yêu quê
hơng, đất nớc, niềm tự hào dân tộc, tiếp thu và phát huy di sản văn hóa của
nhân loại với những giá trị nhân văn truyền thống.

Để làm đợc điều đó, trong những năm qua chúng ta đã có nhiều
chuyên đề về thay sách giáo khoa, về phơng pháp giảng dạy. Nhiều bài giảng

Trờng THCS Thạch Lập

Sáng kiến kinh nghiệm môn lịch sử Năm học: 2009 - 2010
GV: Nguyễn Thị Lệ Quyên
đã kết hợp nhuần nhuyễn các họat động của Thầy và trò, phát huy tính tích
cực, sự làm việc của học sinh, các em có hứng thú sôi nổi trong học tập. Giáo
viên thì đã tái tạo lại không khí lich sử, hớng dẫn và phân tích sâu sắc về bản
chất của các sự kiện. Tuy nhiên, cha có một chuyên đề nào hớng dẫn sử dụng
kênh hình trong sách giáo khoa trong quá trình giảng dạy lịch sử, mà chủ
yếu là giáo viên tự tìm tòi những thông tin về kênh hình đó thông qua những
tài liệu lịch sử hoặc từ những nguồn thông tin khác. Điều này còn bất cập
nhiều khi không thống nhất về cách hiểu.
Đói với học sinh, việc các em có thể tự mình nắm bắt đợc những thông
tin từ các hình ảnh trong sách giáo khoa là một điều quá khó.
Từ những lí do trên, tôi đã chộn đề tài Hớng dẫn học sinh thu thập
thông tin từ những hình ảnh trong sách giáo trong quá trình học tập môn lịch
sử 8 - Phần lịch sử việt nam
Đây là đề tài mà tôi đã nung nấu và viết thành Sáng kiến kinh nghiệm
trong năm học 2009 - 2010.
Với thời gian suy nghĩ còn hạn chế, tôi rất mong đợc sự bổ sung góp ý
kiến của nhà nghiên cứu chuyên môn và các đồng nghiệp để đề tài này mang
nhiều tính khả thi trong quá trình giảng dạy lịch sử.
Xin chân thành cảm ơn!
II- Nội dung.
1- Nhận thức vấn đề:
Xuất phát từ chức năng, nhiệm vụ, đặc trng của bộ môn Lịch sử và yêu cầu
đổi mới giáo dục, cũng nh thực tiễn dạy học bộ môn, việc biên soạn SGK

Lịch sử THCS có nhiều đổi mới về nội dung và phơng pháp. Sách giáo khoa
Lịch sử hiện nay đợc biên soạn không chỉ là tài liệu của giáo viên mà còn là
tài liệu học tập của học sinh theo định hớng mới. Đó là, học sinh không phải
học thuộc lòng SGK mà cần tìm tòi, nghiên cứu những sự kiện có trong SGK
dới sự tổ chức, hớng dẫn, giúp đỡ của giáo viên. Từ đó, các em tự hình thành
cho mình những hiểu biết mới về lịch sử. Do đó, những thông tin trong SGK
một mặt đợc trình bầy dới dạng nêu vấn đề để học sinh suy nghĩ, Mặt khác,
kèm theo các thông tin là những câu hỏi, bài tập, yêu cầu học sinh thực hiện
các hoạt động học tập khác nhau, trong đó đặc biệt tăng đáng kể số lợng
kênh hình. Kênh hình trong SGK không chỉ minh họa, làm cơ sở cho việc tạo

Trờng THCS Thạch Lập

Sáng kiến kinh nghiệm môn lịch sử Năm học: 2009 - 2010
GV: Nguyễn Thị Lệ Quyên
biểu tợng lịch sử mà còn là một nguồn cung cấp kiến thức cho học sinh. Bên
cạnh đó, một số bài viết trong SGK còn có nhiều nội dung để ngỏ, cha viết
hết, yêu cầu học sinh thông qua làm việc với tranh ảnh, sơ đồ, bản đồ sẽ
tìm tòi, khám phá những kiến thức cần thiết liên quan đến nội dung bài học .
2- Phơng pháp sử dụng kênh hình.
Kênh hình trong SGK lịch sử gồm nhiều loại: bản đồ, sơ đồ, hình vẽ, tranh
ảnh lịch sử. Mỗi loại có một phơng pháp sử dụng riêng. Song tựu trung lại có
thể sử dụng trong trình bầy kiến thức mới, củng cố khiến thức đã học, ra bài
tập về nhà và trong kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh.Riêng đối
với hình vẽ, tranh ảnh lịch sử lại có hai dạng : Dùng để minh họa cho kênh
chữ hoặc với t cách là nguồn cung cấp thông tin, kiến thức cho ngời học.
Sự phong phú, đa dạng của kênh hình trong SGK nh vậy, đòi hỏi giáo viên
khi sử dụng phải linh hoạt, sáng tạo. Ví dụ, đối với những kênh hình đợc
trình bầy với t cách để minh họa cho kênh chữ thì việc sử dụng chúng cũng
chỉ dừng lại ở việc minh họa nhằm làm cho nội dung bài giảng sinh động,

phong phú, hấp dẫn hơn. Giáo viên không sử dụng chúng trong củng cố bài
học hay trong kiểm tra, đãnh giá kết quả học tập của học sinh. Khi sử dụng
những kênh hình loại này, giáo viên không đặt vấn đề bằng các câu hỏi gợi
mở để học sinh giải quyết vấn đề. Giáo viên cũng không nên cho học sinh
đứng lên thuyết trình về nội dung của kênh hình đó, vì nó vợt quá sức của
các em. Giáo viên có thể giao nhiệm vụ cho học sinh về nhà tìm hiểu trớc nội
dung của chúng để các em có biểu tợng ban đầu về các sự kiện , hiện tợng,
nhân vật lịch sử thể hiện trong kênh hình. Tuy nhiên, đây là một việc làm
khó khăn đối với học sinh vì việc tìm kiếm tài liệu không phải dễ dàng, nhất
là đối với học sinh miền núi. Do vậy, khi giao nhiệm vụ cho học sinh, giáo
viên phải tùy vào tong điều kiện , hoàn cảnh học tập của học sinh để vận
dụng cho phù hợp.
Trong giờ giảng bài mới , vì điều kiện thời gian không cho phép nên giáo
viên chỉ tập trung giới thiệu, thuyết minh một số hình vẽ, tranh ảnh ( nếu nh
bài học có nhiều tranh ảnh), còn những hình ảnh khác, giáo viên chỉ nên
dừng lại ở việc giới thiệu cho học sinh quan sát và sơ lợc một vài nết chính
để học sinh nắm đợc biểu tợng ban đầu về chúng mà thôi. Nội dung thuyết
minh kênh hình phảI phong phú, sinh động hấp dẫn, kết hợp với lời nói

Trờng THCS Thạch Lập

Sáng kiến kinh nghiệm môn lịch sử Năm học: 2009 - 2010
GV: Nguyễn Thị Lệ Quyên
truyền cảm sẽ có sức thuyết phục cao đối với học sinh, tạo nên ở các em
những xúc cảm thực sự, nội dung bài giảng vì thế cũng sinh động, hấp dẫn
hơn, học sinh trở nên yêu thích việc học tập môn Lịch sử hơn.
Thông thờng, kênh hình nói chung và hình vẽ, tranh ảnh nói riêng đợc
trình bày với t cách là nguồn cung cấp thông tin, kiến thức, đợc in kèm theo
câu hỏi để học sinh tự làm việc với SGK dới sự hớng dẫn của giáo viên,
nhằm rút ra những kiến thức lịch sử nhất định. Để sử dụng tốt loại kênh hình

này, trớc hết giáo viên phải xác định rõ nội dung lịch sử đợc phản ánh qua
hình vẽ, tranh ảnh Tiếp đó, giáo viên phải dự kiến và xác định phơng pháp
sẽ sử dụng chúng trong tong bài cụ thể. Phơng pháp này thờng hay sử dụng
trong dạy học đối với loại kênh hình này là giáo viên hớng dẫn học sinh quan
sát ( đầu tiên là quan sát tổng thể rồi mới quan sát chi tiết ) kết hợp với miêu
tả, phân tích, đàm thoại thông qua hệ thông câu hỏi gợi mở của giáo viên để
học sinh tự rút ra đợc những kết luận . ở đây, khi học sinh tìm hiểu nội dung
kênh hình qua các câu hỏi gợi mở, giáo viên có thể tổ chức cho các em làm
việc cá nhân hoặc theo nhóm hoặc cả lớp.
3 - Những ví dụ cụ thể.
Trong chơng trình lịch sử lớp 8 - Phần lịch sử Việt Nam có đầy đủ các loại:
bản đồ, sơ đồ, hình vẽ, tranh ảnh lịch sử Tuy nhiên, trong khuôn khổ đề tài
này tôi chỉ giới thiệu phơng pháp sử dụng một số bản đồ, sơ đồ, hình vẽ,
tranh ảnh lịch sử tiêu biểu.
* Hình 84 - Quân Pháp tấn công Đại đồn Chí Hòa.
Hình 84 đợc sử dụng khi dạy mục I, ý 2 Chiến sự ở Gia Định những
năm 1859. GV cần cho HS quan sát kĩ bức tranh, gợi ý một số câu hỏi để các
em thảo luận nhóm.
- Đại đồn Chí Hòa đợc xây dung nhàm mục đích gì?
- Cuộc chiến ở Đại đồn Chí Hòa diễn ra nh thế nào?
- Vì sao Đại đồn Chí Hòa bị thất thủ nhanh chóng?
- Đại đồn Chí Hòa thất thủ dẫn dến hậu quả gì?
Sauk hi HS thảo luận, GV chốt lại những nội dung cơ bản.
* Hình 86 -Lợc đồ những địa diểm nổ ra khởi nghĩa ở Nam kì ( 1860-
1875)

Trờng THCS Thạch Lập

Sáng kiến kinh nghiệm môn lịch sử Năm học: 2009 - 2010
GV: Nguyễn Thị Lệ Quyên

Lợc đồ này đợc sử dụng khi dạy mục II - Cuộc kháng chiến chống pháp từ
năm 1858 đến năm 1873. GV giới thiệu khái quát lợc đồ, hớng dẫn HS quan
sát kết hợp với theo dõi nội dung SGK để thảo luận một số câu hỏi sau:
- Quan sat lợc đồ, em thấy quy mô các cuộc khởi nghĩa nh thế nào?
- Kết hợp với lợc đồ và SGK em hãy chỉ ra những địa điểm có các cuộc khởi
nghĩa lớn?
- Kết quả của các cuộc khởi nghĩa này?
- Em có nhận xét gì về phong trào kháng Pháp của nhân dân sáu tỉnh Nam
Kì?
Trên cơ sở ý kiến của HS, GV cần chốt những nội dung cơ bản và định h-
ớng để HS chỉ ra đợc những đặc điểm của cuộc kháng chiến.
* Hình 91 - Công sự phòng thủ Ba Đình
Lợc đồ này đợc sử dụng khi dạy mục II, ý 1 - Khởi nghĩa Ba Đình
( 1886 - 1887 ). Khi sử dụng, GV hớng dẫn HS quan sát lợc đồ, kết hợp
với nội dung SGK và gợi mở một số câu hỏi cho HS tìm hiểu:
- Hệ thống phòng thủ Ba Đình đợc xây dung ở đâu và xây dung nh thế nào?
- Em có nhận xét gì về cách bố phòng của nghĩa quân Ba Đình?
- Chiến thuật chủ yếu cuqr nghĩa quân là gì, em có suy nghĩ gì về chiến thuật
đó?
Sau khi HS thảo Luận, GV dựa vào lợc đồ lợc thuật diến biến cuộc khởi
nghĩa.
* Hình 92 - Lợc đồ vị trí Mã Cao
Lợc đồ này có thể sử dụng sau khi GV lợc thuật cuộc tấn công vây hãm
Ba Đình của Pháp, nghĩa quân phải mở đờng máu rút lên Mã Cao, trong Mục
II, ý 1 - Khởi nghĩa Ba đình (1886 - 1887 ). GV chỉ giới thiệu cho HS Mã
Cao là căn cứ nghĩa quân tiếp tục chiến đấu sau khi rút khỏi Ba Đình.
* Hình 95 - Lợc đồ căn cứ Hơng Khê
Lợc đồ này đợc sử dụng khi dạy mục II, ý 3 - Khởi nghĩa Hơng Khê
( 1885 - 1895 ). Khi sử dụng, trớc hết GV giới thiệu khía quát lợc đồ, hớng
dẫn HS quan sát, kết hợp với SGK và gợi mở:

Trờng THCS Thạch Lập

Sáng kiến kinh nghiệm môn lịch sử Năm học: 2009 - 2010
GV: Nguyễn Thị Lệ Quyên
- Em hãy xác định căn cứ chính của nghĩa quân trên lợc đồ?
- Vì sao nghĩa quân Hơng Khê lại chọn căn cứ Ngàn TrơI làm đại bản
doanh?
- Vị trí của Hơng Khê có lợi gì cho nghĩa quân, nó có gì khác gì với căn cứ
Ba Đình và Bãi Sậy?
- Chiến thuật và hoạt động chủ yếu của nghĩa quân là gì?
- Cuộc khởi nghĩa trải qua mấy giai đoạn, kết quả ra sao?
* Hình 96 - Lợc đồ căn cứ Yên Thế
Lợc đồ nhằm cụ thể hóa vị trí địa lí của căn cứ Yên thế, GV có thể dựa vào
đó để giảng về diễn biến của cuộc khởi nghĩa Yên Thế ( 1884 1913 ). Khi
sử dụng, GV giải thích các kí hiệu và hớng dẫn HS quan sát.:
- Dựa vào lợc đồ, em hãy xác định căn cứ chính, địa bàn hoạt động của nghĩa
quân. chiến thuật đánh địch chủ yếu của nghĩa quân là gì?
- Cuộc khởi nghĩa cjia làm mấy giai đoạn?
- Cuộc khởi nghĩa này có gì khác với các cuộc khởi nghía của phong trào
Cần Vơng? Qua đó nói lên điều gì?
*Hình 99 - Nông dân Việt Nam trong thời kì Pháp thuộc
Bức ảnh này đợc sử dụng khi dạy mục II, ý 1- Các vùng nông thôn. GV
cho HS quan sát ảnh và gợi mở một số câu hỏi đwr HS thảo luận:
- Quan sát ảnh, em thấy ngời nông dân đang làm gì?
- Tại sao họ phảI kéo cày thay trâu?
- Vì sao ngời nông dân phải lao động vất vã nh vậy nhng vẫn bị đói?
- Em có suy nghĩ gì về đời sông của ngời nông dân Việt Nam dới thời Pháp
thuộc?
Trên cơ sở ý kiến của HS, GV chốt lại những nội dung cơ bản và khảng

định dới ách thống trị của thực dân Pháp ngời nông dân Việt Nam bị bọc lột
đến cùng cực, đời sống của họ vô cùng khoa khăn, vì vậy họ luôn đI đầu
trong các cuộc đấu tranh đòi tự do và no ấm.
* Hình 100 - Công nhân Việt Nam trong thời kì Pháp thuộc

Trờng THCS Thạch Lập

Sáng kiến kinh nghiệm môn lịch sử Năm học: 2009 - 2010
GV: Nguyễn Thị Lệ Quyên
Bức ảnh này đợc sử dụng khi dạy mục II, ý 2 - Đô thị phát triển, sự xuất
hiện của các giai cấp, tầng lớp mới. GV cho HS quan sát kĩ bức tranh, gợi mở
một số câu hỏi cho HS thảo luận:
- Quan sát bức tranh, em thấy những ngời thợ đang làm gì, trang phục của họ
ra sao?
- Điều kiện lao động của họ nh thế nào?
- Em suy nghĩ gì về đời sông của giai cấp công nhân Việt Nam thời Pháp
thuộc?
Sau khi HS trả lời, GV chốt lại các nội dung chính và khẳng định với đặc
điểm của giai cấp công nhân Việt nam, họ sớm trở thành lực lợng lãnh đạo
trong sự nghiệp giải phóng dân tộc.
III - Thực nghiệm đề tài và kết quả thu đợc.
Trong năm học 2009 - 2010, Sau khi hoàn thành đề tài tôi đã mạnh dạn áp
dụng vào quá trình giảng dạy và kết quả thu đợc là khả quan. Cụ thể:
- Tỉ lệ học sinh yêu thích môn Lịch sử cao hơn so với học kì I ( thời kì điều
tra là cuối học kì I và sau bài 30 của học kì II).
- Đa số HS có hứng thú khi học môn Lich sử
- Kết quả kiểm tra một tiết cao hơn so với kì I.
Học
kì
Kém Yếu TB Khá Gỏi

SL % SL % SL % SL % SL %
I 17 16,66 19 18,6 63 61,8 3 2,94 0 0
II 5 5,1 17 17,3 65 66,3 9 9,2 2 2,1
IV - Kết luận chung và đề xuất.
Trong những năm gần , cùng với việc đổi mới nội dung, chơng trình và ph-
ơng pháp biên soạn SGK lịch sử, đòi hỏi GV và HS phải đổi mới phơng pháp
dạy và học. Trong đó, GV với t cách là ngời tổ chức, hớng dẫn, phát huy tính
tích cực, độc lập của HS trong quá trình học tập, cần nắm bắt đợc những
điểm mới của SGK nói chung, hệ thống kênh hình - một nguồn kiến thức
quan trọng trong SGK nói riêng. Tôi hi vọng với nội dung của đề tài này sẽ
giúp GV giảng dạy môn Lịch sử giảm bớt khó khăn khi khai thác, sử dụng
kênh hình trong SGK. Để làm đợc điều này tôi mong rằng PGD nên có một
cuộc hội thảo để cho GV có cơ hội trao đổi kinh nghiệm việc sử dụng kênh
hình trong SGK lịch sử THCS.

Trờng THCS Thạch Lập

Sáng kiến kinh nghiệm môn lịch sử Năm học: 2009 - 2010
GV: Nguyễn Thị Lệ Quyên
Trên đây là phần trình bày mà tôi đã rút ra đợc trong quá trình giảng
dạy tại trờng Trung học cơ sở cũng nh trong quá trình học tập, tham gia các
chuyên đề thay sách giáo khoa của ngành giáo dục. Tuy nhiên để có đợc đề
tài này, tôi đã tham khảo và tiếp thu ý kiến của đồng nghiệp cũng nh dựa vào
tài liệu sách giáo viên và sách giáo khoa để rút ra kinh nghiệm riêng cho
mình. Và cũng nhờ có những suy nghĩ này mà tôi càng cảm thấy tự tin hơn
trong việc dạy học lịch sử.
V - Tài liệu tham khảo.
- Sách giáo khoa lịch sử 8 ( Nhà xuất bản giáo dục )
- Hớng đẫn sử dụng kênh hình trong SGK lịch sử THCS
( Nguyễn Thị côi, NXB giáo dục )

- Một số tài liệu khác từ Internet.
Mục lục
Lí do chọn đề tài 1
Nội dung đề tài 3
Thực nghiệm đề tài và kết quả thu đợc 8
Kết luận chung và đề xuất 9
Tài liệu tham khảo 10

Trờng THCS Thạch Lập