Nghiên cứu lựa chọn các biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả quá trình giảng dạy

Sở giáo dục và đào tạo phú thọ
Trờng Trung học phổ thông vĩnh chân
--------------------------$-----------------------------
Sáng kiến kinh
nghiệm
Tên đề tài: " Nghiên cứu lựa chọn các biện
pháp nhằm nâng cao hiệu quả quá trình
giảng dạy- huấn luyện các dạng thức khai
cuộc thoáng môn cờ vua cho học sinh phổ
thông trung học ( lứa tuổi 15-17) "
Họ và tên : Nguyễn Thị Thanh H ơng
Tổ : Hóa - sinh - KT - TD
1
VÜnh Ch©n, Th¸ng 5 n¨m 2009
2
Đề tài : NGHIÊN CứU LựA CHọN CáC BIệN PHáP NHằM N
ÂNG CAO HIệU QUả QUá TRìNH GIảNG DạY HUấN LUYệN
CáC DạNG THứC KHAI CuộC THOáNG môn cơ vua CHO HọC
SINH PHổ THÔNG TRUNG HọC (lứa tuổi 15 17)
Phần I. Mở Đầu
Nền thể dục thể thao Việt Nam đã và đang trên đà vơn lên sánh ngang với
các quốc gia có tiềm năng và trình độ cao ở khu vực các nớc Đông Nam á. Nhiều
môn thể thao của nớc ta đã vơn tới tầm cao của thế giới nh môn: Whusu có
Nguyễn Thuý Hiền vô địch thế giới, cờ vua có Đào Thiện Hải vô địch thế giới lứa
tuổi từ 15 16 năm 1993, Nguyễn Thị Dung vô địch thế giới lứa tuổi từ 11- 12
năm 1994. Các giải trẻ thế giới trong môn cờ vua thi đấu nhanh, vận động viên
Châu Thị Ngọc Giao giành cúp đoạt chức vô địch thế giới...
Đặc biệt, ở môn thể thao cờ vua môn thể thao trí tuệ này rất phù hợp với
t chất của ngời Việt Nam song các vận động viên cờ vua đã thể hiện đợc tài năng
và đã đem về cho nền TDTT của nớc nhà những tấm huy chơng quý giá, trong số
các VĐV cờ vua Việt Nam đạt những đẳng cấp cao nhất ở môn này phải nói đến

gơng mặt trẻ tuổi nh : Đào Thiện Hải và Hoàng Thanh Trang đều đạt danh hiệu
đại kiện tớng và đứng trong hàng ngũ những vận động viên trẻ mạnh nhất thế
giới.
3
Với những thành tích rực rỡ đó, Nhà nớc và nghành TDTT ngày càng quan
tâm và tạo điều kiện để phổ cập rộng rãi, phát triển môn thể thao này coi đó là
một trong những môn thể thao trọng điểm của Việt Nam đạt thành tích cao trên
đấu trờng quốc tế .
Thực tế cho thấy ở nhiều địa phơng môn thể thao trí tuệ này đợc quảng đại
quần chúng say mê tập luyện và phát triển ngày càng mạnh mẽ. Các giải thi đấu
với nhiều quy mô không ngừng đợc tăng lên cả về chất lợng chuyên môn cũng
nh số lợng VĐV, đơn vị tham gia. Đó là những dấu hiệu rất đáng khích lệ cho
những ngời làm chuyên môn cờ vua. Đặc biệt, tại Hội Khoẻ Phù Đổng toàn quốc
lần thứ 7 ,số VĐV thi đấu đã tăng lên nhiều và có tới 52/53 tỉnh thành trong cả n-
ớc tham dự .
Thực tế ở mỗi địa phơng, các giáo viên, huấn luyện viên đều giảng dạy
theo kinh nghiệm của mình hoặc theo các sách đã hỡng dẫn mà ít có những ph-
ơng pháp đa dạng, phong phú trong quả trình giảng dạy . Điều này đã gây ra cho
các em học sinh sự tiếp thu kiến thức gò bó cứng nhắc không hoàn thiện. Cũng
từ đó, gây cho các em có nhiều lỗ hổng về kiến thức, thiếu sự sáng tạo trong t
duy chiến thuật, chiến lợc. Do vậy, trình độ của các em tiến bộ chậm và không
chắc.
Với mục đích nâng cao trình độ cho các VĐV cờ vua trẻ trong trờng phổ
thông trung học xây dựng cho các em phong cách t duy phong phú, sáng tạo
trong cờ vua, đồng thời xây dựng phong trào cờ vua ở địa phơng ngày càng phát
triển.
Muốn đạt đợc nh vậy cần giải quyết các khâu cơ sở vật chất phục vụ học
tập, lực lợng giáo viên và các điều kiện khác... Phục vụ cho huấn luyện và học
tập. Đặc biệt là theo chúng tôi một trong những khâu quan trọng đó là : Đa đợc
các biện pháp nâng cao hiệu quả quá trình giảng dạy huấn luyện kiến thức về cờ

vua nói chung cũng nh kiến thức cơ bản nh: Khai cuộc, trung cuộc, tàn cuộc kế
hoạch chơi, các tình huống cờ điển hình các đòn phối hợp các ván cờ thi đấu
nhanh...
4
Trong đó rèn luyện kỹ năng chơi và thực hiện tốt các dạng bài tập khai
cuộc, một dạng bài tập phát triển t duy rất có hiệu quả là cơ sở vững chắc cho
quá trình tiến hành thi đấu một ván cờ đi đến hiệu quả cao. Trong quá trình
giảng dạy- huấn luyện môn cờ vua, có thể nói rằng cho đến nay các tài liệu về
thi đấu tập luyện về khai cuộc đã có nhiều để cho huấn luyện viên và giáo viên
áp dụng.
Tuy vậy, không phải VĐV nào cũng áp dụng đợc các kiến thức đó một
cách có hệ thống và có lợi về temp ngay từ đầu ván đấu và những bớc tiếp
theo trong quá trình tập luyện và thi đấu . Có thể đánh giá vấn đề này do nhiều
nguyên nhân:
- Do trình độ nhận thức của học sinh tức khả năng vận dụng các bài tập
khai cuộc cha cao.
- Do phơng pháp huấn luyện, học tập cha đúng.
- Do chọn lựa các biện pháp giảng dạy, huấn luyện cha đúng, cha phù hợp
với đối tợng.
- Theo chúng tôi nhận thấy quá trình giảng dạy huấn luyện cờ vua ( lứa
tuổi từ 15-17 ) thờng nguyên nhân thứ ba đóng vai trò rất lớn. Vì chỉ trên cơ sở
lựa chọn đúng các biện pháp tác động rõ các tác dụng khắc phục đợc sự chậm trễ
trong nhận thức và hoàn thiện đợc phơng pháp giảng dạy cho giáo viên và huấn
luyện viên.
Song rất tiếc rằng, vấn đề này cha đợc ai quan tâm nghiên cứu một cách
đúng mức hoàn thiện và triệt để. Xuất phát từ các vấn đề nêu trên nên tôi mạnh
dạn nghiên cứu đề tài Khai Cuộc cờ Vua
Phần II; Nội Dung
NGHIÊN CứU LựA CHọN CáC BIệN PHáP NHằM NÂNG
CAO HIệU QUả QUá TRìNH GIảNG DạY HUấN LUYệN CáC

DạNG THứC KHAI CuộC THOáNG CHO HọC SINH PHổ THÔNG
TRUNG HọC (lứa tuổi 15 17)
5
A. CƠ Sở Lý LUậN CủA Đề TàI.
I. Cơ sở tâm sinh lý lứa tuổi 15- 17.
1. Đặc điểm sinh lý:
ở lứa tuổi này, cơ thể các em đã phát triển tơng đối hoàn chỉnh, các bộ
phận
vẫn tiếp tục lớn lên, nhng tốc độ lớn lên chậm dần, chức năng sinh lý tơng đối ổn
định, khả năng hoạt động của các cơ quan bộ phận cơ thể cũng đợc nâng cao hơn
cụ thể là:
Hệ xơng : xơng giảm tốc độ phát triển ở hai đầu xơng vẫn còn dài khả
năng sụn chuyển thành xơng ít, cột sống đã ổn định hình dáng nhng vẫn cha đợc
củng cố, dễ cong vẹo cột sống.
Hệ cơ: ở giai doạn này, cơ bắp phát triển lên rất nhanh, đàn tính cơ tăng
nhng phát triển không đồng đều chủ yếu là cơ nhỏ và dài do đó khi cơ hoạt động
chóng dẫn đến mệt mỏi.
Hệ tuần hoàn: Hệ tuần hoàn đang phát triển và hoàn thiện trọng lợng và
sức chứa của tim tơng đối hoàn chỉnh tim mỗi phút đập từ 70- 80 lần phản ứng
của tuần hoàn trong vận động tơng đối rõ rệt .Sau vận động, mạch đập và huyết
áp hồi phục tơng đối nhanh chóng . ở lứa tuổi này, diện tiếp xúc không khí phổi
tăng lên rõ rệt, tần số hô hấp khoảng 10-20 lần/ phút.
Hệ thần kinh: các tổ chức thần kinh đang tiếp tục phát triển để đi tới hoàn
thiện, khả năng t duy, nhất là khả năng phân tích tổng hợp trừu tợng phát triển.
Ngoài ra, do sợ hoạt động mạch của các tuyến giáp trạng tuyến sinh dục, tuyến
yên... làm cho tính hng phấn của hệ thần kinh chiếm u thế và ức chế không cân
bằng ảnh hởng đến hoạt động TDTT.
2. Đặc điểm tâm lý lứa tuổi 15-17.
ở lứa tuổi này, trí tuệ rất nhạy bén và phát triển đến trình độ tơng đối cao,
t duy tỏ ra chặt chẽ và nhất quán. Họ biết xoáy vào những mối quan hệ bản chất

bên trong, phân biệt đợc bản chất và hiện tợng, t duy trở nên sâu sắc nhờ khả
năng khái quát, trừu tợng hoá đợc phát triển cao . ở lứa tuổi này, các em tỏ ra rất
6
nhạy bén và nhạy cảm với cái mới, có khi biết đặt ra các giả thíêt táo bạo, thích
suy luận và thích triết lý. Ngôn ngữ phát triển gắn chặt với sự phát triển t duy.
Trí tuệ của các em cũng có những chất lợng mới, thờng không ghi nhớ máy
móc, đồng thời trí nhớ cũng có nhợc điểm nh nhớ chung chung ít cụ thể thiếu
chính xác . Tởng tợng phát triển mạnh ở lứa tuổi này, biểu tợng tởng tợng mang
tính chất sáng tạo và khoáng đạt nhng gắn liền với hiện thực .Đó là cơ sở cho
hoạt động sáng tạo của các em.
Với một số em khả năng tâm lý cha kịp phát triển và không vững thì xuất
hiện sự đa nghi, suy nghĩ ám ảnh về những điều không cần thiết, họ cho rằng họ
lâm bệnh nặng sẽ rất có lợi cho vận động viên cờ vua nếu họ biết chia sẻ những
điều mà họ còn băn khoăn và suy nghĩ .
II. Khái niệm chung về khai cuộc khai cuộc thoáng .
Khai cuộc là giai đoại đầu tiên của ván cờ . ở giai đoạn này, cả hai bên
đều cố gắng động viên các lực lợng thật nhanh, dàn quân ở vị trí thuận lợi để
chuẩn bị chiến đấu . Chắc hẳn mọi ngời chơi cờ đều biết rằng : Nếu nh ngời nào
điều động đợc một lực lợng lớn quân tham gia vào cuộc chiến thì ngời đó hoàn
toàn nắm quyền chủ động . Chính vì vậy, khai cuộc là giai đoạn đặc biệt quan
trọng của ván cờ nếu nh bạn phát triển quân một cách đúng đắn và hợp lý thì đó
chính là tiền đề đề tạo ra u thế trong phần trung cuộc để chiến thắng đối phơng,
và ngợc lại nếu bạn ra quân một cách tuỳ tiện thì bạn phải chịu thất bại nhanh
chóng.
Đối với khai cuộc thoáng, nét đặc trng chủ yếu là khuynh hớng giành khu
trung tâm, đe doạ các vị trí hiểm yếu nhất trong thế trận của đối phơng . ở loại
khai cuộc này, cả hai bên đều nhanh chóng triển khai lực lợng . Do đó đòi hỏi
ngời chơi cờ phải tính toán từng nớc đi thật chính xác.
III. Những nguyên tắc cần áp dụng trong giai đoạn khai cuộc.
Các nguyên tắc này là kinh nghiệm đã đợc đúc rút ra từ thực tiễn thi đấu

biết vận dụng thì thắng còn vi phạm chơi sai là thất bại .Dù có ý đồ chiến lợc
khác nhau thế nào, những ngời chơi cờ giỏi đều phải tuân theo nguyên tắc sau
đây:
7
- Nhanh chóng khống chế khu trung tâm.
- Phát triển quân nhanh và đầy đủ.
- Đa vua vào vị trí an toàn.
- Xây dựng phòng tuyến tốt liên hoàn.
IV. Phân loại khai cuộc.
Qua nhiều thế kỷ thi đấu các nhà lý luận cờ vua tổng kết kinh nghiệm đến
nay có tới hàng trăm kiểu ra quân khác nhau. Để tiện nghiên cứu và học tập ngời
ta có thể chia các kiểu ra quân ( khai cuộc ) thành 3 loại:
-Khai cuộc thoáng.
-Khai cuộc nửa thoáng.
- Khai cuộc kín.
1. Những khai cuộc thoáng .
Đó là quy ớc gọi tên chung của các khai cuộc mà với nớc đi ban đầu của
trắng là e4 thì bên đen đáp lại bằng nớc đi e5 . Đối với những khai cuộc này, nét
đặc trng chủ yếu là khuynh hớng chủ đạo của chiến lợc : Đó là tranh giành khu
trung tâm, đe doạ các vị trí hiểm yếu nhất trong thế trận đối phơng, các ván cờ
luôn sôi động vứi những đòn chiến thuật hay những thế biến phức tạp, đòi hỏi
các vận động viên phải tính toán chính xác từng thế biến song con đờng thực
hiện các kế hoạch này trong nhiều trờng hợp rất khác nhau.
2. Những khai cuộc nửa thoáng.
Là những khai cuộc mà với nớc đi đầu tiên của trắng đi e4, bên đen không
đáp lại bằng nớc đi e5, mà đi bất kỳ một nớc đi nào khác . Điều đó có phải
chăng là bên đen trong nhóm khai cuộc này đã nhờng khu trung tâm cho đối ph-
ơng và từ chối không tham gia tranh giành khu trung tâm ? Không phải nh thế
những ô trung tâm cả trong khai cuộc nửa thoáng vẫn là phạm vi tranh giành
ảnh hởng . Chỉ có điều, ở đây cuộc chiến chỉ tiến hành ở phơng pháp khác nhau

thông thờng với nhịp điệu chậm hơn so với khai cuộc thoáng . Một trong những
đề tài chủ đạo của lý thuyết chơi cờ hiện đại trong kiểu khai cuộc nửa thoáng là
dùng quân gây áp lực trống lại trung tâm tốt đối phơng . Trong những ván cờ nh
8
vậy một bên thờng nhờng trung tâm cho đối phơng rồi để sau đó đặt trung tâm
này dới làn đạn của mình.
3. Những khai cuộc kín.
Là những khai cuộc bên trắng không đi nớc đi e4 các cách ra quân kín có
rất nhiều và phần lớn đều phức tạp . Có thể nói, đây là lĩnh vực của bậc thang
thứ hai
trong lý thuyết ra quân . Các cách khai cuộc này đều dựa trên cơ sở đối chọi
giữa áp lực bằng quân và trung tâm tốt . Chiến lợc chơi nh vậy đòi hỏi sự chuẩn
bị sâu sắc sự am hiểu nét tinh tế trong cách chơi thế trận . Nếu nh trong khai cuộc
thoáng t tởng chỉ đạo là phối hợp chiến thuật thì trong các loại khai cuộc kín là
vận chuyển chiến lợc.
ở đây cần nói rằng, thực tế cho thấy, phân loại trên hời hợt mang nặng
tính lịch sử. Hiện nay nhiều khi không thể hiện đúng tính chất cuộc đấu, chẳng
hạn ván cờ Tây Ban Nha đợc coi là khai cuộc thoáng, nhng lại có những thế biến
khép kín còn khai cuộc Gambít thuộc về khai cuộc kín, nhng lại có cả những
phơng án thoáng với những đờng mở.
ví dụ 1 : Ván cờ Italia Khai cuộc thoáng.
1. e2- e4 e7- e5
2. Mg1- f3 Mb8- c6
3. Tf1- c4 Tf8- c5
Đây là khai cuộc cổ điển đợc đa vào sử dụng thi đấu từ thế kỷ 15,16 do
các nhà chơi cờ Italia sử dụng, do đó gọi là ván cờ Italia.
4. c2- c3 Mg8-f6!
Đen phải tấn công ngay tốt e4, sau nớc đi thiếu tích cực 4...d6 thì 5.d4 ed,
6. cd Tb6, 7. Mc3 thế cờ của đen rất gò bó.
5. d2- d4 e5:d4

6. c3:d4 Te5- b4+
Đen phải tranh thủ hành động tích cực phản công vào trung tâm, nếu rút
lui tợng xuống b6 hay e7 đều phải gặp khó khăn lớn.Đến đây có 2 cách trả lời :
a.7.Mb1- c3
9
Nớc đi dũng cảm bỏ tốt e4 ở trung tâm đã đợc kiện tớng Italia phân tích
kỹ.
7... Mf6:e4
Bên đen tiếp nhận sợ thách thức. Đáng nghiên cứu thế biến 7...0- 0
8. e5 Me4 9. 0-0 T:c3 10. bc d5!
Mọi nớc đi khác đều rất nguy hiẻm cho đen.
8. 0- 0 Tb4:c3
Thời trớc đen dùng Mã ăn Mã c3 sau 8:...M:c3 9. dc đen cần phải quyết
định ăn hay không ăn tốt c3 . Nếu 9... T:e3 10. Hb3! T :a1? Trắng có thể quyết
định ván cờ về phần mình nhờ 11. T:f7+Vf8 12. Tg5 Me7 13. Me5!T:d4 14.
Tg6!d5 15. Hf3 nhng đen không nhất thiết phải ăn xe a1 . Gvêcô đã tìm đợc nớc
đi 10... d5! 11. T:d5 0-0 12. T:f X:f7 13. Mg5 Te6 14. H:c3! (đen không đi 14.
M:e6 vì 14... M:d4, còn nếu 14. H:e6 thì đen trả lời 16... Hd7) thế cờ giành thuận
lợi cho trắng.
9. d7-d5 Tf6
Đây là kế hoạch phòng thủ chặt chẽ nhất. Đen nhanh chóng nhập thành,
củng cố f7 và tránh đêợc đe doạ ở cột e . Thế biến 9 ...Me5 10. de M:c4
11.d4 f5! (11...cd6 rất nguy hiểm cho đen) 12. H:c4 d6 13. Md4 0-0 14. f3 Mc5
15. xe1 Hh8 (nếu 15...Xe 8 thì 16. Ta3 b6 17. Mc6 Ta6 18. Hd4 Hg5 dẫn đến
tình huống phức tạp. Trong ván cờ Rômatốp và Tihicốp (năm 1963) trắng đi tiếp
19. T:c5 dc 20. He5 và có u thế.
10. Xf1-e1 Mc6-e7
11. Xe1-c4 d7-d6
12. Tc1-g5!?
Trong nhiều năm gần đây, nớc đi này đợc coi là hay nhất trong một ván

cờ, nhng trong một ván cờ của mình, đại kiện tớng ngời Hungari pooctrơ đã chỉ
ra phản công tích cực cho đen, ngời ta cũng tìm nhiều cách tấn công khác nh :
12. g4!? 0-0 (12...h6 13. h4) 13. g5 (trong trờng hợp đen trả lời tốt bằng
13...Te5) 13...Te5 14. M:e5 de 15. X:e5 Mg6 để có thể trận vững.
12... Tf6:g5
10
13.Mf3 h7- h6!
Sau 13... 0- 0 trắng có thể thí quân 14. M:h7 nhng sẽ chỉ đạt đợc thế cờ
hoà sau 14... Vh7 15. Hh5+Vg8 16. Xh4 f5 17. Hh7 Vf7 18. Xh6.
14... Td7
15. Hd1- e2 Td7:b5
16. He2:b5 Hd8-d7
Nếu 16...Vf8 thì 17. Xae1. Trắng đã đâm lao phải theo lao, nếu đi 18.
Mf3 thì đơn giản là 18...M:d5. Bởi vậy, trong ván cờ giữa vacxi pooctisơ
(1969) trắng đã đi 18.M:f7 Xe7 19. Xe1 Mg8! 20. Xe6 Vf8 21. f4 Mf6 22. Xe7
Xe8! Và cuộc tấn công của trắng không thành công.
Vậy đợt phá trực tiếp không thành công, điều này đợc đặc trng cho mọi
kiểu ra quân nếu đen biết phòng thủ chính xác và tổ chức phản công. Nhng trong
biến chính của ván cờ Italia không nhất thiết phải thí tốt sau6...Tb4 7. Mc3, có
thể chơi thận trọng hơn .(hình 1)
b. 7. Te1-d2 Tb4:d2
8. Mb1:d2
Đến lợt đen phải bỏ hoàn toàn hàng rào tốt trung tâm rất nguy hiểm của
trắng, có 2 thủ pháp thông thờng áp dụng trong các tình huống nh trên 8...d5
hoặc đổi một tốt trung tâmbằng 8...M:e4.
8... d7-d5
9. e4:d5 Mf6:d5
10. Hd4-b3 Mc6-e7
11. Xf1-e1 c7-c6
Đây là cách giải quyết tốt nhất . Đen củng cố khu trung tâm. Mã chiếm ô

thiết yếu d5 trớc tốt cô lập của đối phơng. Trong cuộc chiến tiếp tục trắng thờng
đặt Mã ở e5 hay e4 còn đen có đề nghị đổi Hởu ở b6, thế trận cờ ở đây cân bằng.
8... Mf6:e4
9. Md2:e4
Nếu 9. T:f7 thì V:f7 10. M:e4 Xe8 đen có u thế.
9... d7-d5
11
10. Hd1-e2 0-0
11. 0-0-0 Tc8-g4
12. h2-h3 Tg4-f3
13. g2-f3 d5-c4
14. He2:c4 Hd8-h4
15. Vc1-b1
Trắng chiếm u thế vì có thể sử dụng cột g, tốt cô lập d4 có điều kiện
xâm nhập trận tuyến đen vị trí của Mã ở trung tâm cũng rất tích cực .
2.4.4. Trình tự giảng dạy trong khai cuộc thoáng (Dlốtnhic 1987).
1. Ván cờ Italia.
2. Phòng thủ 2 Mã.
3. Ván cờ Tây Ban Nha.
4. Khai cuộc 3 Mã.
5. Khai cuộc 4 Mã.
6. Ván cờ Nga.
7. Gam bít vua.
8. Gam bít Êvanxa.
9. Khai cuộc trung tâm (gam bít).
10. Các bẫy trong khai cuộc .
2.4.5. Những thay đổi trong chiến lợc khai cuộc .
Qua những giai đoạn lịch sử phát triển khác nhau, nội dung và tính chất
của ván cờ đổi thay cùng với sự kiện hiểu biết ngày càng sâu sắc hơn. Từ 150
năm trở lại đây nhờ sự chuyển biến rộng rãi của môn cờ vua cũng nh sự tăng c-

ờng các quan hệ trao đổi giữa VĐV các nớc sự tiến bộ diễn ra rất nhanh chóng.
Các đấu thủ trờng phái Italia (thế kỷ 16 và 17) hoàn toàn cha có khái niệm
trung tâm mặc dù trong nhiều ván cờ họ cũng thực hiện nớc đi đầu tiên là e4,
nhng mục đích của những nớc đi này là mở đờng Hậu và Tợng nhanh chóng
công phá vị trí Vua đối phơng. Những đợt tấn công vũ bão xuất hiện sau đó
không cần đếm đến sự mất mát của một vai trò tốt kể cả những tốt trung tâm,
phía tấn công hoặc đạt đợc mục đích hoặc thất bại vì mất mát lực lợng .
12