một số vấn đề cơ bản kinh tế thị trường định hướng XHCN ở Việt Nam

Lời nói đầu
Lịch sử nhân loại đã chứng kiến những mô hình kinh tế khác nhau,mỗi mô
hình kinh tế đó là sản phẩm của trình độ nhận thức nhất định trong những điều
kiện lịch sử cụ thể Trong đó KTTT TBCN là nền kinh tế hàng hoá phát triển cao
nhất sau vài thế kỉ hình thành và hoạt động chắc chắn nó còn tiếp tục phát triển
ơn và lan rọng ra các nước Nhưng KTTT không phải là sản phẩm riêng của
CNTB Đảng ta khẳng định:”Sản xuất hàng hoá không đối lập với CNXH,mà là
thành tựu phát triển của nền văn minh nhân loại,tồn tại khách quan,cần thiết cho
công cuộc xây dựngCNXH và cả khi CNXH đã được xây dựng.”Để phù hợp với
bối cảnh nước ta đang trong thời kì quá độ lên CNXH,bỏ qua chế độ TBCN,phải
tạo ra sự biến đổi về chất của XH trên tất cả các lĩnh vực, Đảng ta đã chủ trương
chuyển sang KTTT nhưng không phải là một thị trường bất kì mà là thị trường
định hướng XHCN Từ khi chuyển sang KTTT,kinh tế phát triển, đời sống nhân
dân được cải thiện nhưng vẫn còn nhiều người băn khoăn về khái niệm định
hướng XHCN.Mặc dù vậy trên cơ sở tổng kết và khái quát từ thực tiễn xây
dựng CNXH ở VN,kết hợp với ngiên cứu và tham khảo kinh nghiệm phát triển
của thế giới, đặc biệt là kinh nghiệm của Trung Quốc về nền KTTT XHCN
Đảng ta qua các lần đại hộiVI,VII,VIII và đến nay là Đại hội IX vẫn luôn xác
định:” Đảng và nhà nước ta chủ trương thực hiện nhất quán và lâu dài chính
sách phát triển nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần vận động theo cơ chế thị
trường có sự quản lý của nhà nước theo định hướng XHCN.”Với mục đích tốt
đẹp của nó là phát triển lực lượng sản xuất, phát triển kinh tế để xây dựng cơ sở
vật chất kĩ thuật của CNXH,nâng cao đời sống nhân dân,phát triển lực lượng sản
xuất hiện đại gắn liền với xây dựng quan hệ sản xuất mới,phù hợp trên cả ba
mặt:Sở hữu quản lý và phân phối.Vì thế, để tìm hiểu thêm em đã chọn đề tài
nghiên cứu là:”Một số vấn đề cơ bản về kinh tế thị trường định hướng
XHCN ở VN.”Trong bài viết của em gồm có những nội dung cơ bản sau:
1
Phần I: Lời nói đầu
Phần II: Nội dung
I:Sự cần thiết khách quan phát triển KTTT định hướng XHCN

A:Quan niện về KTTT
B:Sự cần thiết khách quan để phát triển KTTT định hướng XHCN
II:Những đặc điểm cơ bản của KTTT định hướng XHCN ở VN
-KTTT định hướng XHCN là mô hình kinh tế tổng quát trong thời kì quá
độ ở VN.Nó là sự kết hợp giữa cái chung(KTTT) và cái đặc trưng(Định hướng
XHCN)
-Mục đích hát triển KTTT định hướng XHCN
-Đặc điểm bản chất của KTTT dịnh hướng XHCN
III.Thực trạng và những giải pháp cơ bản để phát triển KTTT dịnh
hướng XHCN ở VN:
1.Thực trạng-KTTT ở trình độ kém phát triển.
2.Mục tiêu phấn đấu và các giải pháp cơ bản để phát triển KTTT định
hướng XHCN:
-Mục tiêu phấn đấu đến năm 2005 và năm 2010,2020
-Những giải pháp cở bản.
Phần III: Kết luận.
Phần II: Nội dung
I.Sự cần thiết khách quan phát triển KTTT định hướng XHCN :
A.Quan niệm về KTTT:
Lịch sử loài người đã chứng kiến sự phát triển của kinh tế hàng hóa sự
hình thành và phát triển KTTT dưới CNTB.
Kinh tế hàng hóa là một kiểu tổ chức kinh tế-xã hội mà trong đó sản phấm
sản xuất ra để trao đổi, để bán trên thị trường.Mục đích của sản xuất trong nền
kinh tế hàng hóa không phải để thỏa mãn nhu cầu trực tiếp của người sản xuất ra
2
sản phẩm mà nhằm để bán tức là để thỏa mãn nhu cầu của người mua , đáp ứng
nhu cầu của XH
KTTT là trình độ phát triển cao của kinh tế hàng hóa trong đó từ sản xuất
đến tiêu dùng đều thông qua thị trường Nói cách khác: kinh tế hàng hóa phát
triển trong đó mọi quan hệ kinh tế đều được tiền tệ hóa.

KTTT là kinh tế hàng hóa vận động theo cơ chế thị trường Mà cơ chế thị
trường chịu sự chi phối của các qui luật vốn có của kinh tế hàng hóa như qui luật
giá trị,qui luật cung-cầu,qui luật cạnh tranh,qui luật lưu thông tiền tệ….Trong đó
các chủ thể kinh tế có tính tự chủ cao,sự hình thành giá cả thị trường do thị
trường xác định là chủ yếu,cạnh tranh là tất nhiên;cơ chế vận hành là cơ chế thị
trường có sự quản lý của nhà nước.Do đó tính chất chung của KTTT chủ yếu có
mấy đặc điển:
• Một là,thừa nhận tính độc lập của chủ thể thị trường là chá nhân và
xí nghiệp,họ tự chủ định ra các quyết định kinh tế tự mình gánh chịu rủi ro kinh
tế.
• Hai là:Xây dựng hệ thống thị trường chó tính cạnh tranh,do thị
trường hình thànhgiá cả,bảo đảm lưu chuyển tự do các loại hàng hóa và yếu tố
sản xuất,thị trường có tác dụngnền tảng trong bố trí tài nguyên .
• Ba là xây dựng cơ chế điều tiết kinh tế vĩ mô có hiệu quả,thực iện
hướng dãn và giám sát,khống chế đối với thị trường,bổ khuyết nhược điểm và
thiếu sót của bản thân KTTT
• Bốn là cần phải có pháp qui kinh tế đầy đủ bảo đảm sự vận hành
kinh tế pháp qui hóa
• Năm là,cần tôn trọng qui tắc và thông lệ trong trao đổi kinh tế quốc
tế Cũng từ đó, KTTT có những đặc trưng cơ bản như: phát triển kinh tế hàng
hóa ,mở rộng thị trường ,tự do kinh doanh,tự do thương mại,tự định giá cả, đa
dạng hóa sỏ hữu,phân phối do quan hệ cung-cầu…Đó là cơ chế hàng hóa”có sự
điều tiếtvĩ mô” để khắc phục những khuyết tật của nó.
B. Sự cần thiết khách quan phát triển KTTT định hướng XHCN
3
1)Phát triển KTTT là sự lựa chọn đúng đắn
Trước năm 1986 nền kinh tế VN nận hành theo cơ chế tập trung,quan
liêu,bao cấp Cơ chế này làm cho nền kinh tế phát triển trị trệ tính tích cực và
những tiềm năng của nền kinh tế không được khai thác hợp lý và hệu
quả.Những tiêu cực đã phát sinh và lực lượng sản xuất xã hội bị kìm hãm.Mức

sống của người dân rất thấp kém,là một trong những nguyên nhân làm cho
CNXH lâm vào khủng hoảng Vì thế tại đại hội Đảng lần thứ VI Đảng ta kiên
quyết khắc phục triệt để hệ thống kinh tế kế hoạch hóa tập trung(đồng nghĩa với
nền kinh tế hiện vật lạc hậu và thấp kém) để đi lên KTTT.Về mặt thực tiễn,cơ
chế thị trường vẫn là cơ chế hiện thực mang lại hiệu quả cao cho nền kinh tế
quốc dân, xét về mặt thúc đẩy và phát triển lực lượng sản xuất Cũng chỉ bằng
kinh tế hàng hóa mới có thể xóa bỏ sản xuấttiểu nông,nhỏ hẹp,phân tán,tự cung
tự cấp với tư cách một cuộc cách mạng trong lực lượng sản xuất và kéo theo một
sự cải biếnvề chất quan hệ sản xuất Do vậy, phát triển kinh tế hàng hóa là một
hướng đi hơp lý để đoạn tuyệt từng bước đối với những tàn dư củ chế độ phong
kiến cũ,tạo những tiền đề mới cho lực lượng sản xuất của tương lai.Các Mac cho
rằng kinh tế hàng hóa tồn tại trong nhiều phương thức sản xuất khác nhau ở cả
XHCN. KTTT là một thành tựu vĩ đại về mặt kinh tế -tỏ chức bởi loài người, đã
phục vụ đắc lực CNTB và ngày nay cũng có thể phục vụ đắc lực cho CNXH Sử
dụng triệt để KTTT CNTBđã đạt được những thành tựu về kinh tế-XH, phát
triển lực lượng sản xuất ,nâng cao đời sống nhân dân Cũng nhờ KTTT,quản lý
xã hội đạt được những thành quả về văn minh hành chính,văn minh công
cộng;con người nhạy cảm,tinh tế,với khả năng sáng tạo,sự thách thức đua tranh
phát triển.Nhưng KTTT là một trong những yếu tố của quá trình phát triển xã
hội chứ không phải là cài gì đó riêng có bởi CNTB,và cũng không phải là khi
phương thức sản xuất TBCN bị thay thế bằng phương thức sản xuất XHCN thì
không còn KTTT.Chế độ XHCN là chế độ của con người,do con người,vì con
người,do đó chúng ta chủ trương chống bóc lột,bất công,chăm lo sự nghiệp y
tế,giáo dục, đẩu tranh cho một nền đạo đức mới,một lối sống lành mạnh.Chỉ có
4
kết hợp mục tiêu kinh tế với mục tiêu xã hội mới thể hiện được bản chất của chế
độ mới. CNXH với những mục tiêu tốt đẹp,nhưng không sử dụng KTTT thì
không thể thành công,không thể biến những ý tưởng tốt đẹp đó thành hiện thực
của cuộc sống.Trong thời kì đổi mới,chúng ta chuyển nền kinh tế sang sản xuất
hàng hóa nhiều thành phần,vận động theo cơ chế thị trường,có sự quản lý của

nhà nước,xóa bỏ cơ chế quan liêu bao cấp…Đời sống kinh tế-xã hội của đất
nước đã có nhiều thay đổi.Sản xuất trong nước phát triển. Đời sống vật chất,văn
hóa,tinh thần cảu dân cư được cải thiện rõ rệt. Đây là cơ sỏ thực tiễn khẳng định
KTTT không những không đối lập với CNXH mà còn là phương thức phù hợp
nhằm thực hiện mục tiêu của CNXH.
2) KTTT không những tồn tại khách quan mà còn càn thiết cho công cuộc
xây dựng CNXH
Trong thời kì quá độ lên XHCN,sản xuất hàng hóa tồn tại và phát triển là
một tất yếu khách quan do các căn cứ sau:Thứ nhất,phân công lao động xã hội
và sự chuyên môn hóa sản xuất ngày càng phát triển làm cho các quan hệ kinh
tế,những sự trao đổi hoạt động lao động trong xã hội phỉ dựa trên thước đo giá
trị và chỉ được thực hiện tốt nhất bằng quan hệ hàng hóa-tiền tệ.Cách mạng
khoa học công nghệ, lực lượng sản xuất phát triển thì phân công và phân công
lại lao động xã hội càng phát triển theo trong từng khu vực,từng địa
phương,trong cả nước và quốc tế. Đó chính là cơ sở của kinh tế hàng hóa.Thứ
hai,nền kinh tế quá độ nhiều thành phần với nhiều hình thức sở hữu khác nhau,
đó là sở hữu toàn dân,sở hữu tập thể,sở hữu tư nhân(gồm sỏ hữu cá thể,sỏ hữu
tiểu chủ,sở hữu tư bản tư nhân),sở hữu hỗn hợp.Do đó tồn tại nhiều chủ thể kinh
tế khác nhau,các chủ thể này độc lập,lợi ích riêng,tách biệt nhau,mặc dù đều
nằm trong một hệ thống phân công lao động xã hội,do đó trong sản xuất,kinh
doanh chúng vừa cạnh tranh vừa hợp tác với nhau.Quan hệ kinh tế giữa các chủ
thể chỉ có thể thực hiện bằng con đường trao đổi hàng hóa-tiền tệ theo cơ chế thị
trường Chính phát triển kinh tế hàng hóa là để sử dụng có hiệu qủa những tiềm
năng của các thành phần kinh tế.Thứ ba,các mối quan hệ kinh tếgiữa các doanh
5
nghiệp nhà nước cũng được thực hiện thong qua quan hệ hàng hoá-tiền tệ.Vì
giữa các doanh nghiệp vẫn có sự tách biệt tương đối về kinh tế,có quyền tự chủ
trong sản xuất,kinh doanh,do đó chúng là những chủ thể khác biệt về lợi
ích.Mặc dù các doanh nghiệp đều dựa trên sở hữu nhà nước nhưng được giao
quyền sử dụng những tư liệu sản xuất khác nhau,do đó có sự tách biệt giữa

quyền sở hữu và quyền sử dụng.Giữa chúng vẫn có mối quan hệ vừa cạnh tranh
vừa hựp tác.Càn phải nói thêm rằng giữa các doanh nghiệp nhà nước còn có sự
khác biệt về trình độ kĩ thuật công nghệ,trình độ quản lý,tính hiệu qua trong sản
xuất,kinh doanh.Quan hệ hàng hoá-tiền tệ là hình tức cần thiết thuận lợi,công
bằng,hợp lý trong quan hệ kinh tế giữa các doanh nghiệp nhà nước.
Thứ tư, kinh tế hàng hóa là loại hình kinh tế mà việc sản xuất và lưu thông
xản phẩm phải hạch toán thu-chi,lỗ-lãi.Do đó,nó kích thích đổi mới kỹ thụât và
công nghệ,cải tiến tổ chức lao động và quản lý nhằm nâng cao năng suất lao
động để hạ chi phí cá biệt so với chi phí xã hội nhằm thu lưọi nhuấn siêu
ngạch.Như vậy, kinh tế hàng hóa là loại hình kinh tế tạo ra động lực kinh tế,kích
thích nâng cao hiệu quả sản xuất,kinh doanh.
Thứ năm, sản xuất hàng hóa, quan hệ hàng hóa-tiền tệ là tất yếu trong quan
hệ kinh tế đối ngoại của các nước trên thế giới,vì mỗi nước là một quốc gia riêng
biệt,là những chủ sớ hữu khác nhau về sản xuất hàng hóa.
Bên cạnh đó,sự sụp đổ của mô hình kế hoạch hóa tập trung ở các nước
XHCN là một điều kiện khách quan tác động trực tiếp đến hoạt động của Đảng
và Nhà nước VN.Do tính tất yếu khách quan của sự phát triển kinh tế trong nước
đòi hỏi đã thúc đẩy Đảng và Nhà nước ta chuyển sang nền KTTT.Song để
chuyển sang KTTT,mỗi nước có một con đường,một giải pháp riêng.Vị vậy
chúng ta phải độc lập với nhau hoàn toàn,tự thiết kế mô hình ,con dường,cách
thức thực hiện, đồng thời phải vừa học ,vừa làm,vừa thử nghiệm nên khó tránh
khỏi sai lầm,vấp váp.
Cuộc cách mạng khoa học và công nghệ cũng là một trong những điều
kiền khách quan có tác động không nhỏ đến quá trình xay dựng KTTT ỏ VN.Nó
6
cho phép chúng ta có thể áp dụng những thành tựu khoa học và công nghệ tiên
tiến để có thể tham gia vào thị trường thế giới,tránh rơi vào tình trạng tụt hậu.Sự
phát triển của khoa học và công nghệ chính là lợi thế cảu các nước đi sau,trong
đó có nước ta,cho phép có thể rút ngắn thời gian của quá trình áp dụng các công
nghệ mới,cho phép có khả năng đi tắt, đón đầu những lĩnh vực công nghệ hiện

đại(như vi điện tử,công nghệ sinh học,vật liệu mới…)cho phép phát triển những
loại công nghệ phù hợp với điều kiện sinh thái của đất nước,tận dụng chất xám
và lao động,tham gia vào việc nghiên cứu thiết kế,triển khai công nghệ và chế
biến sản phẩm của các công ty xuyên quốc gia,nắm giữ các công nghệ cốt lõi.Do
tác động của cuộc cách mạng khoa học –công nghệ mà nền kinh tế thế giới đang
có biến đổi hết sức sâu sắc:Chuyển từ nền kinh tế công nghiệp sang nền kinh tế
tri thức.Tiếp cận nền kinh tế tri thức để nâng cao năng lực cạnh tranh của nền
kinh tế đòi hỏi chúng ta phải đổi mới tư duy kinh tế,theo kịp sự phát triển của
thời đại.Không thể theo kiểu kinh tế hiện vật,sản xuất với bất cứ giá nào để đúng
nhu cầu tiêu dùng trong nước,mà phải lấy hiệu quả làm đầu,chỉ sản xuất những
gì có hiệu quả cao nhất do có lợi thế để đổi lấy những gì mình cần.Phải kết hợp
chặt chẽ các yếu tố tài nguyên,con người với các tri thức và công nghệ hiện đại
để chọn những ngành,những sản phẩm mình có nhiều lợi thế đem lại hiệu quả
cao nhất.Ngày nay,công nghệ không ngừng đổi mới,vòng đời công nghệ rất
ngắn,chúng ta không thể đầu tư vào lĩnh vực đòi hỏi nhiều vốn.
Toàn cầu hóa cũng có tác động không nhỏ đến quá trình xây dựng nền
KTTT:Quá trình lực lượng sản xuất phát triển ngày càng cao thúc đẩy mạnh mẽ
việc quốc tế hóa đời sống kinh tế.Các mối quan hệ kinh tế quốc tế ngày càng
phát triển cáng đưa đén sự hình thành thị trường thế giới thống nhất và nền kinh
tế mang tính toàn cầu lôi cuốn tất cả các nước chuyển sang KTTT và tất cả các
nước đều phải gia nhập vào thị trường quốc tế. Đó là vấn đề có tính qui luật
trong thời đại và chúng ta không thể đứng ngoài tính qui luật đó.Sự giao lưu về
hàng hóa dịch vụ và đầu tư trực tiếp của nước ngoài đòi hỏi nền kinh tế của ta
cũng phải theo cơ chế thị trường.Cùng với nó,việc tham gia vào sự phân công
7
và hợp tác quốc tế và khu vực là một tất yếu khách quan,là yêu cầu cấp bách đối
với sự hình thành nền KTTT định hướng XHCN ở nước ta,nhất là trong điều
kiện còn là một nước nghèo và kém phát triển,nền kinh tế còn mang nặng tính
chất tự cấp,tự túc,sức mua của dân còn thấp,nhiều khả năng tiềm tàng chưa
được khai thác,nhiều lợi thế chưa được phát huy.Mặt khác, sự tác động qua lại

giữa các nền KTTT theo xu hướng đa phương cho phép chúng ta học tập và ứng
dụng những thành công trong việc thực hiện nền KTTTcủa các nước,phát triển
những lợi thế riêng của mình, đồng thời xây dựng nền KTTT định hướng
XHCN.
Dưới tác động củatoàn cầu hóa,xuất hiện nhu cầu hội nhập kinh tế đang lôi
cuốn tất cả các quốc gia mở rộng hợp tác kinh tế bằng các quan hệ giao dịch
song phương,và cao hơn là xây dựng các tổ chức kinh tế khu vực và toàn
cầu.VN không thể đứng ngoài quá trình này.Có thể nói toàn cầu hóa kinh tế là
nhu cầu của tất cả các quốc gia.Nhưng để nhu cầu đó thành hiện thực thì phỉa
có điều kiện,hai trong số các điều kiện chính yếu nhất là Khoa học và công nghệ
và nền KTTT hiện đại.Cả hai điều kiện đó chúng ta đều đang yếu và thiếu do
trước năm 1986,nền kinh tế nước ta là nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung quan
liêu bao cấp. Đó là một nền kinh tế khép kín,các mối liên hệ kinh tế chủ yếu
diễn ra trong các nước có mô hình kinh tế giống nhau-mô hình kinh tế tập trung
quan liêu bao cấp.Nó đã hạn chế mở rộng thị trường,hạn chế áp dụng khoa học
kĩ thuật,hạn chế khả năng sáng tạo của lực lượng lao động.Nó cũng để lại những
hậu quả nặng nề trong nếp nghĩ,tập quán làm ăn và cả tập quán sống nữa.Do kéo
dài nhiều năm,nó thâm nhập, ăn tiêu bám rễ vào tất cả mọi lĩnh vực của đời
sống kinh tế-xã hội,làm cho sự xuống cấp không chỉ trong kinh tế mà còn trên
hầu hết các mặt y tế,văn hóa,giáo dục và chính bản thân con người.Vì thế việc
chuyển nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung sang KTTT là một đòi hỏi khách
quan bức thiết.
Nhưng chúng ta vẫn còn duy trì và phát triển những giá trị văn hóa truyền
thống tốt đẹp của dân tộc.Những truyền thống này vẫn rất cần thiết trong công
8