Cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước trong quá trình phát triển nền kinh tế thị trường định hướng XHCN ở Việt Nam

Trờng đại học kinh tế quốc dân
khoa mac-lê nin
----***----
đề án
kinh tế chính trị
đề tài:
cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nởc trong
quá trình phát triển nền kinh tế thị trờng định
hớng xhcn ở việt nam
Ngời thực hiện : Bùi Xuân Hùng
lớp : Ngân Hàng K43A
GV hớng dẫn : PGS-TS:Phạm Quang Phan

Hà Nội 25/ 2/ 2003
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
a-mở đầu
* tính cấp thiết của đề tài:
ở nớc ta đa số các doanh nghiệp nhà nớc ( DNNN ) ra đời trong cơ chế
kế hoạch hoá tập trung, hoạt động theo cơ chế cấp phát, hiệu quả kinh doanh
thấp . Từ khi nền kinh tế nớc ta chuyển sang cơ chế thị trờng những yếu kém
của đa số các doanh nghiệp nhà nớc càng bộc lộ rõ nét . Nhằm nâng cao hiệu
quả hoạt động của các DNNN đảng và nhà nớc ta đã sớm có những chủ trơng,
chính sách chuyển một bộ phận DNNN thành công ty cổ phần . Nhgị quyết đại
hội đảng toàn quốc lần thứ VIII khẳng định : ... triển khai việc cổ phần hoá
DNNN để huy động thêm vốn đầu t mở rộng sản xuất kinh doanh làm tăng tài
sản nhà nớc . Nghị quyết đại hội đảng toàn quốc lần thứ IX lại tiếp tục khẳng
định : ... thực hiện tốt chủ trơng cổ phần hoá và đa dạng hoá sở hữu đối với
những doanh nghiệp mà nhà nớc không cần nắm 100% vốn ; giao, bán, khoán,
cho thuê... các doanh nghiệp loại nhỏ nhà nớc không nắm giữ , sáp nhập , giải
thể , cho phá sản những doanh nghiệp hoạt động không hiệu quả và không thực
hiện đợc các biện pháp trên. Nh vậy cho thấy cổ phần hoá là một chủ trơng lớn

của đảng và nhà nớc.
Cổ phần hoá DNNN là một bớc đi đúng đắn của đảng và nhà nớc ta trong
quá trình phát triển nền kinh tế thị trờng định hớng XHCN ở Việt Nam. Cổ
phần hoá nhằm đa dạng hoá sở hữu , tạo động lực cho ngời lao động trong
doanh nghiệp lao động có hiệu quả vì lợi ích chính đáng . Phát triển cổ phần
hoá doanh nghiệp nhà nớc là vấn đề cấp thiết cần đợc nghiên cứu.
* lý do chọn đề tài:
chủ trơng cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nớc đã đi vào thực tiễn và đã
thu đợc những kết quả bớc đầu , nhng hoạt động triển khai cổ phần hoá các
DNNN những năm qua còn rất chậm và vẫn còn nhiều hạn chế . Chính phủ đã
có rất nhiều cố gắng trong việc cổ phần hoá nhng những quyết định đa ra còn
nhiều bất cập, cha phù hợp với thực tế . Trong khi đa phần các doanh nghiệp đ-
ợc cổ phần hoá lại làm ăn thua lỗ . Chính vì thế tôi chọn đề tài này nhằm tìm
hiểu sâu hơn việc cổ phần hoá các DNNN hiện nay , tìm ra những hạn chế và
cách khắc phục góp phần đẩy nhanh cổ phần hoá DNNN ở nớc ta hiện nay,
nâng cao vị thế của Việt Nam trên trờng quốc tế.
2
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
b-nội dung
i-vai trò doanh nghiệp nhà nớc và thực trạng hoạt động của hệ
thống doanh nghiệp nhà nớc ở việt nam hiện nay:
* Thành phần kinh tế nhà nớc:
_Thành phần kinh tế nhà nớc(TPKTNN) là những đơn vị, tổ chức trực tiếp
sản xuất kinh doanh hoặc phục vụ sản xuất, kinh doanh mà toàn bộ nguồn lực
thuộc sở hữu nhà nớc, hoặc phần của toàn nhà nớc chiếm tỷ lệ khống chế.
_Kinh tế nhà nớc(KTNN) trớc hết là các doanh nghiệp nhà nớc và doanh
nghiệp cổ phần đợc hình thành trên cơ sở:
+Nhà nớc đầu t xây dựng.
+Quốc hữu hoá các doanh nghiệp t bản t nhân.
+Góp cổ phần khống chế với các doanh nghiệp t nhân.

_Kinh tế nhà nớc thuộc sở hữu nhà nớc, sản xuất kinh doanh theo nguyên
tắc hạch toán kinh tế, thực hiện phân phối theo lao động và hiệu quả sản xuất
kinh doanh. Theo chủ trơng của đảng ta, KTNN cần tập trung vào những ngành,
lĩnh vực trọng yếu nh kết cấu hạ tầng kinh tế-xã hội, hệ thống tài chính, Ngân
hàng, những cơ sở nh sản xuất kinh doanh, thơng mại, dịch vụ quan trọng,
những cơ sở kinh tế phục vụ an ninh quốc phòng và vấn đề xã hội, để đảm bảo
những cân đối lớn, chủ yếu của nền kinh tế và thực hiện vai trò chủ đạo của nền
kinh tế thị trờng.
_Một số định hớng:
+Cần xác định các doanh nghiệp công ích cần thiết, hoạt động không vì
lợi ích lợi nhuận là chính. Cần có chính sách, cơ chế phù hợp để quản lý và sử
dụng có hiệu quả các nguồn lực đợc đầu t, đảm bảo mục tiêu chính trị-xã hội
trong quá trình tăng trởng và phát triển nhằm nâng cao đời sống nhân dân.
+Những doanh nghiệp hoạt động sản xuất kinh doanh thu lợi nhuận, tập
trung kiện toàn và nâng cao hiệu quả các doanh nghiệp lớn, những doanh
nghiệp hoạt động tốt, có khả năng cạnh tranh và tham gia thị trờng thế giới,
phải trở thành những doanh nghiệp mạnh toàn diện, đầu đàn về công nghiệp-kỹ
thuật và chất lợng sản phẩm, đi đầu về bảo đảm xã hội, phát huy giúp đỡ và ảnh
hởn tốt đến sự phát triển kinh tế xã hội bằng tính chất xã hội chủ nghĩa của
mình, tạo ra sự chuyển biến vững chắc theo định hớng xã hội chủ nghĩa.
+Mạnh dạn nghiên cứu và ứng dụng các hình thức tổ chức quản lý trong
các doanh nghiệp nhà nớc. Tăng cờng hoạt động của kinh tế nhà nớc trong lĩnh
3
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
vực phân phối lu thông, từng bớc xây dựng văn minh thơng nghiệp, đảm bảo
quyền lợi ngời tiêu dùng.
+Vấn đề cán bộ và lực lợng lao động là vấn đề có ý nghĩa quan trọng
trong đổi mới kinh tế nhà nớc nhằm nâng cao hiệu quả và sức cạnh tranh. Cần
hoàn thiện hệ thống chính sách tuyển dụng,đãi ngộ, gắn trách nhiệm với quyền
hạn và nghĩa vụ, sớm tiêu chuẩn hoá các chức danh.

Đổi mới kinh tế nhà nớc theo phơng hớng trên một mặt khắc phục đợc sự
bảo thủ muốn duy trì kinh tế quốc dân kiểu cũ, kém hiệu quả; mặt khác chống
t tởng muốn t nhan hoá tràn lan nền kinh tế, coi nhẹ kinh tế nhà nớc.
*Doanh nghiệp nhà nớc:
Khái niệm :
DNNN là tổ chức kinh tế do nhà nớc đầu t vốn, thành lập và tổ chức quản lý,
hoạt động kinh doanh hoặc hoạt động công ích nhằm thực hiện các mục tiêu
kinh tế, xã hội do nhà nớc giao. DNNN có t cách pháp nhân, có các quyền và
nghĩa vụ dân sự, tự chịu trách nhiệm về toàn bộ hoạt động kinh doanh trong
phạm vi số vốn do doanh nghiệp quản lý.
Đặc điểm:
_DNNN là tổ chức kinh tế do nhà nớc thành lập để thực hiện các mục tiêu
kinh tế xã hội do nhà nớc giao: DNNN là nơi trực tiếp tiến hành các hoạt động
sản xuất kinh doanh tạo ra sản phẩm hàng hoá, dịch vụ cho xã hội. Tất cả các
doanh nghiệp nhà nớc đều do cơ quan nhà nớc có thẩm quyền trực tiếp ký quyết
định thành lập, nhằm thực hiện các mục tiêu kinh tế xã hội do nhà nớc giao.
_Tài sản của DNNN thuộc sở hữu nhà nớc: DNNN do nhà nớc cấp vốn đầu
t thành lập nên tài sản doanh nghiệp thuộc sở hữu nhà nớc. Nhà nớc giao vốn
cho doanh nghiệp nhà nớc và doanh nghiệp phải chịu trách nhiệm trớc nhà nớc
về việc bảo toàn và phát triển vốn để duy trì khả năng hoạt động của doanh
nghiệp.
_DNNN là đối tợng quản lý trực tiếp của nhà nớc với t cách là chủ sở hữu:
Tất cả các doanh nghiệp nhà nớc đều chịu sự quản lý của cơ quan nhà
nớc có thẩm quyền theo sự phân cấp của chính phủ.
_DNNN là tổ chức kinh tế có t cách pháp nhân và tự chịu trách nhiệm về
toàn bộ hoạt động kinh doanh trong phạm vi số vốn do doanh nghiệp quản lý.
Vai trò của DNNN:
4
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
_Vai trò mở đờng cho mọi thành phần kinh tế khác

+ Trong cơ chế thị trờng, để đạt đợc mục tiêu tối đa hoá lợi nhuận các
doanh nghiệp dân doanh chỉ tập trung kinh doanh ở những ngành, những vùng
có hệ số sinh lời cao và hệ số rủi ro thấp; các doanh nghiệp này luôn né tránh
đầu t vào một số ngành có hệ số sinh lời thấp và hệ số rủi ro cao, cũng nh các
ngành đòi hỏi vốn đầu t lớn. Đó trớc hết là các vùng sâu, vùng xa của đất nớc.
Trong tình huống đó sự có mặt của DNNN để xây dựng cơ sở hạ tầng ở các
vùng sâu, vùng xa là hạt nhân tạo điều kiện tiền đề cho các loại hình doanh
nghiệp khác ra đời và phát triển. ở các vùng sâu,vùng xa DNNN cần phải đảm
nhận chức năng mở đờng cho các doanh nghiệp khác phát triển.
+Vai trò chủ đạo, chủ lực của doanh nghiệp nhà nớc ở nớc ta cò thể hiện ở
sự gơng mẫu thực hiện pháp luật. Nền kinh tế thị trờng là nền kinh tế nhiều
thành phần, nhiều loại hình doanh nghiệp tham gia vào hoạt động sản xuất kinh
doanh. Trong nền kinh tế đó để đảm bảo cho các hoạt động kinh doanh phát
triển bình thờng Nhà nớc phải ban hành hệ thống pháp luật cần thiết, trong đó
có pháp luật kinh tế, các đơn vị sản xuất kinh doanh phải thực hiện các hoạt
động kinh doanh theo đúng quy định của pháp luật. Nhà nớc đóng vai trò trọng
tài, tạo ra sân chơi bình đẳng cho mọi loại hình doanh nghiệp cạnh tranh lành
mạnh đối với các hoạt động kinh doanh. Kinh doanh theo đúng pháp luật của
các DNNN sẽ là tấm gơng để cho các doanh nghiệp khác noi theo.
+Vai trò của DNNN ở nớc ta hiện nay còn có thể đợc xem xét ở góc độ
đóng vào ngân sách nhà nớc. Trong suốt quá trình phát triển nền kinh tế nớc ta
từ trớc đến nay DNNN đã, đang và sẽ là lực lợng tạo ra nguồn thu lớn nhất cho
ngân sách nhà nớc.
_Kinh tế nhà nớc tạo động lực cho các doanh nghiệp thuộc các thành phần
kinh tế khác: Thể hiện chủ yếu qua các hớng sau:
+Tạo đà cho mọi doanh nghiệp góp phần vào quá trình tăng trởng kinh tế.
Khi đó DNNN phải giữ vị trí then chốt trong một số ngành cũng nh một số lĩnh
vực quan trọng của nền kinh tế quốc dân.
+DNNN đóng vai trò thúc đẩy, chuyển giao và phát triển công nghệ kỹ
thuật hiện đại. Các ngành thuộc lĩnh vực này có liên quan với các ngành đóng

vai trò tạo đà, thúc đẩy tăng trởng kinh tế.
+Vai trò giảm thiểu ô nhiễn môi trờng. Môi trờng và bảo vệ môi trờng
đang là vấn đề thời sự nóng hổi không phải chỉ đối với nớc ta mà đối với toàn
thế giới. Trong thực tế việc giảm thiểu ô nhiễm môi trờng lại mâu thuẫn với
mục tiêu tối đa hoá lợi nhuận của các doanh nghiệp và cũng mâu thuẫn với số
vốn kinh doanh ít ỏi của các doanh nghiệp dân doanh. Với số vốn đầu t ít, công
5
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
nghệ kỹ thuật lạc hậu đang là một trong những nguyên nhân làm cho nạn ô
nhiễm môi trờng ngày càng gia tăng. DNNN cũng phải thể hiện vai trò chủ đạo
của mình trong việc giải quyết vấn đề này.
+DNNN đi đầu trong việc thực hiện trách nhiện xã hội đối với cộng đồng,
đặc biệt đối với địa phơng nơi doanh nghiệp hoạt động kinh doanh, với các vùng
kinh tế khó khăn, vùng sâu, vùng xa. DNNN phải có mặt và phát triển tại các
lĩnh vực mà các doanh nghiệp khác không muốn làm hoặc không có khả năng
làm, để đảm bảo cung cấp các hàng hoá và dịch vụ cần thiết cho nhu cầu của
các tầng lớp dân c.
_Tạo điều kiện phát triển các mối quan hệ hợp tác và giúp đỡ các doanh
nghiệp khác :
+Trong điều kiện kinh tế nớc ta còn đang thiếu vốn và kỹ thuật trầm trọng
nh hiện nay việc hình thành các t bản nhà nớc đợc coi là một trong các điều
kiện quan trọng để tạo vốn và kỹ thuật ban đầu cần thiết cho sự phát triển kinh
tế cũng nh phát huy nội lực lôi kéo ngoại lực.
+DNNN còn đóng vai trò tạo điều kiện giúp đỡ các doanh nghiệp nhỏ của
các thành phần kinh tế.
_Tạo điều kiện cho việc xây dựng chế độ xã hội mới
Trớc hết vai trò xây dựng chế độ xã hội mới đợc thể hiện ở việc hạn chế các
khuyết tật của cơ chế thị trờng. Nớc ta đang xây dựng một nền kinh tế thị trờng
theo định hớng xã hội chủ nghĩa có sự quản lý của nhà nớc. Nền kinh tế thị tr-
ờng chứa đựng những khuyết tật vốn có của nó. DNNN phải đóng vai trò tạo

điều kiện khắc phục các khuyết tật của cơ chế thị trờng.
Thực trạng DNNN hiện nay; một số nguyên nhân và giải pháp nhằm
nâng
cao hiệu quả hoạt động của DNNN:
Hiện nay nớc ta có khoảng 5740 DNNN (giảm khoảng 6560 doanh nghiệp
so với 12300 doanh nghiệp nhà nớc năm 1990).Trong những năm qua tốc độ
tăng trởng kinh tế của nớc ta đã tăng nhanh, đặc biệt các doanh nghiệp nhà nớc
vẫn đóng vai trò chủ yếu trong nhiều ngành kinh tế, nhất là những ngành quan
trọng đòi hỏi vốn đầu t lớn, kỹ thuật công nghệ cao và các ngành sản xuất cung
ứng các hàng hoá và dịch vụ quan trọng. Tổng giá trị sản phẩm của DNNN
chiếm tỷ trọng cao trong tổng sản phẩm kinh tế quốc dân. Đồng thời DNNN
vẫn là thành phần kinh tế đóng góp chủ yếu cho ngân sách nhà nớc.
Tuy nhiên bên cạnh một số DNNN làm ăn năng động, có hiệu quả, đạt năng
suất lao động cao thì nhìn chung các DNNN vẫn rất khó khăn, hiệu quả kinh
6
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
doanh còn thấp, nhiều doanh nghiệp vẫn làm ăn thua lỗ triền miên, hoạt động
cầm chừng. Sự đóng góp của DNNN cho ngân sách cha tơng xứng với phần đầu
t của nhà nớc, với tiềm lực của doanh nghiệp; tình trạng mất và thất thoát về vốn
đang diễn ra hết sức nghiêm trọng, việc quản lý đối với doanh nghiệp còn yếu
kém và bị buông lỏng... Những yếu kém cùng với một số yếu tố khách quan đã
dẫn tới tình trạng hiện nay có nhiều DNNN làm ăn thua lỗ, trong đó có một số
DNNN thua lỗ triền miên hoặc không có khả năng thanh toán nợ dẫn đến phải
cho giải thể hoặc phá sản DNNN đó. Trong tổng số các DNNN hiện nay chỉ có
khoảng 40% hoạt động có hiệu quả, 44% hiệu quả thấp, kinh doanh không ổn
định, cha có hiệu quả và có khó khăn về tài chính, 16% không hiệu quả, thuộc
diện phải xử lý giải thể hoặc phá sản.
Một số nguyên nhân cơ bản:
+Các DNNN thờng đợc thành lập từ thời kỳ kế hoạch hoá tập trung, có quy
mô nhỏ bé, cơ cấu phân tán, trình độ kỹ thuật, công nghệ lạc hậu đã không còn

phù hợp và không đủ sức cạnh tranh trong cơ chế thị trờng có sự quản lý của
nhà nớc.
+Hệ thống pháp luật, chính sách về kinh tế cha đợc hoàn chỉnh và việc suqả
đổi cũng cha đợc tiến hành một cách nhanh chóng. Hệ thống văn bản điều chỉnh
chủ yếu là những văn bản dới luật, có nhiều quy định mâu thuẫn nhau.
+Cha phân định rõ ràng chức năng quản lý nhà nớc với hoạt động quản lý
của DNNN ; cha xác định rõ đại diện chủ sỡ hữu nhà nớc đối với DNNN .
+Việc quản lý tài chính, kế toán, kiểm toán, thanh tra, giám sát cha chuyển
biến kịp trong môi trờng kinh doanh mới, cha đạt đợc hiệu quả cần thiết.
+Những ngời quản lý đối với DNNN thờng là thiếu kiến thức và không đợc
đào tạo một cách hệ thống, vì vậy việc điều hành DNNN đã không đạt đợc hiệu
quả tốt. Tổ chức quản lý doanh nghiệp nhà nớcc hiện nay còn qua cồng kềnh và
kếm hiệu quả.
Một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của DNNN:
+Tăng cờng củng cố, sắp xếp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của
DNNN .
+Ban hành đồng bộ và hoàn chỉnh hệ thống pháp luật, trớc hết phải sớm
hoàn thiện khung pháp luật về kinh tế.
+Đổi mới cơ chế quản lý DNNN theo hớng giao quyền tự chủ kinh doanh
cho doanh nghiệp; xoá bỏ dần chế độ Bộ chủ quản đối với DNNN.
+Đẩy nhanh tiến trình cổ phần hoá đối với các DNNN có đủ điều kiện cổ
phần hoá, chuyển thành các công ty cổ phần hoạt động theo luật doanh nghiệp.
+Chú trọng công tác quản lý tài chính, kế toán, kiểm toán đối với DNNN.
7