Phong trào không liên kết

Phong trào không liên kết
Phong trào không liên kết là một tổ chức quốc tế gồm các quốc gia tự
xem mình là không thuộc hoặc chống lại bất kỳ khối cường quốc lớn
nào.Phong trào Không liên kết ra đời trong cao trào giải phóng dân tộc
làm sụp đổ chủ nghĩa thực dân cũ và trong bối cảnh chiến tranh lạnh
có nguy cơ dẫn đến chiến tranh thế giới mới. Chính sách không liên
kết là biểu thị ý chí của các nước độc lập non trẻ Á, Phi, Mỹ la tinh
đoàn kết đấu tranh bảo vệ và củng cố độc lập chính trị, từng bước
giành độc lập kinh tế, bảo vệ hoà bình thế giới để tồn tại và phát triển.
Mặc dù hết sức đa dạng về văn hoá tín ngưỡng, về chế độ chính trị- xã
hội, về lợi ích dân tộc, nhưng các nước không liên kết có nhiều đặc
điểm giống nhau: đều đã bị thực dân đô hộ, kinh tế kém phát triển,
cùng chung nguyện vọng muốn có hoà bình ổn định để xây dựng đất
nước, thoát khỏi nghèo nàn và lạc hậu, Đó là cơ sở khách quan để
phong trào có thể trở thành một tập hợp lực lượng rộng rãi, đoàn kết
gắn bó trong một cương lĩnh hành động tối thiểu.
1.Nguồn gốc ra đời
Trong bối cảnh thế giới những năm 1960,khi chiến tranh
Lạnh đang trong giai đoạn gay cấn, phong trào Không Liên Kết
là tập hợp các quốc gia mới giành độc lập từ tay thực dân châu
Âu với mục tiêu chính là hình thành nên một cực đứng giữa hai
cực Xô-Mỹ và tăng cường tiếng nói của mỗi nước thành viên
dựa vào tình đoàn kết.Phong trào được thành lập dựa trên sự
nhất trí giữa Thủ tướng Ấn Độ Nehru, Thủ tướng Ghana
Kwame Nkrumah, Tổng thống Ai Cập Gamal Abdel, Tổng
thống Indonesia Achmed Sukarno và Chủ tịch Nam Tư
Tito.Tiền thân của Phong trào là hội nghị Bandung, Indonesia.
Hội nghị được tiến hành từ ngày 18-24/4/1955 với sự tham dự
của lãnh đạo 29 nước Á-Phi nhằm tìm kiếm cơ sở chung để
hợp tác trong tương lai, tuyên bố chống lại chủ nghĩa thực dân
và cam kết đứng trung lập giữa hai khối Đông - Tây.Đoàn đại

biểu Chính phủ Việt Nam tham dự hội nghị do Phó Thủ tướng
Phạm Văn Đồng dẫn đầu.
2.Cơ cấu tổ chức
Tuy Phong trào không liên kết là một tổ chức liên minh các
quốc gia, giống như Liên Hiệp Quốc hay NATO, nó vẫn có
những điểm đặc biệt so với các tổ chức này về tổ chức và cấu
trúc. Đầu tiên, nó tự nhận là mang bản chất không phân cấp, có
nghĩa là không có quốc gia nào có quyền phủ quyết hoặc có sự
ưu tiên đặc biệt trong bất cứ lĩnh vực nào. Ghế chủ tịch được
xoay vòng một cách chính thức tại mỗi hội nghị. Quốc gia điều
hành tổ chức được xoay vòng (hiện nay là Ai Cập) và việc
xoay vòng này là nhất quán và bình đẳng. Thứ hai, tổ chức
không có bất kỳ một hiến chương nào như các tổ chức tương tự
khác. Đây là do xét đến việc với quá nhiều quốc gia với nhiều
quan điểm và ưu tiên khác nhau, bất kỳ một cấu trúc quản lý
hình thức nào cũng có thể tăng sự chia rẽ và cuối cùng có thể
dẫn đến sự sụp đổ của tổ chức.Quyền kết nạp thành viên cũng
đã thay đổi so với các tiêu chí ban đầu. Khi tổ chức dần lớn
mạnh và tình thế chính trị quốc tế thay đổi, các tiêu chí cũng
thay đổi theo. Đang có một nỗ lực tích hợp các tiêu chí của
Phong trào với các quan điểm chính yếu của Liên Hiệp Quốc.
Các tiêu chí mới nhất đó là quốc gia ứng viên phải tuân theo
các nguyên tắc sau:
+ Tôn trọng quyền cơ bản của con người và tôn trọng mục
đích và nguyên tắc của Hiến chương Liên Hiệp Quốc.
+ Tôn trọng chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của tất cả các
quốc gia.
+ Công nhận sự bình đẳng của tất cả chủng tộc và sự bình
đẳng của tất cả các quốc gia, dù lớn hay nhỏ.
+ Tránh can thiệp vào công việc nội bộ của nước khác.

+ Tôn trọng quyền tự vệ một cách đơn độc hoặc tập thể của
mỗi quốc gia, thể theo Hiến chương của Liên Hiệp Quốc.
+ Tránh các hành động hoặc đe dọa tấn công hoặc sử dụng
vũ lực nhằm chống lại sự toàn vẹn lãnh thổ hoặc sự độc lập
chính trị của quốc gia khác.
+ Giải quyết tất cả các tranh chấp quốc tế bằng con đường
hòa bình, phù hợp với Hiến chương Liên Hiệp Quốc.
+ Tăng cường sự hợp tác và đôi bên cùng có lợi.
+ Tôn trọng công lý và các nghĩa vụ quốc tế.
a.Tiêu chuẩn thành viên:
Để trở thành thành viên của Phong trào Không liên kết, cần
phải đáp ứng những điều kiện sau:
-Là nước có chính sách độc lập.
-Kiên định ủng hộ các phong trào độc lập dân tộc.
-Không là thành viên của bất cứ một liên minh quân sự đa
phương nào thành lập trong bối cảnh các cuộc xung đột giữa
các cường quốc.
-Nếu một nước có hiệp định quân sự đa phương với một cường
quốc, hoặc là thành viên của một hiệp định phòng thủ khu vực
thì hiệp định hoặc hiệp ước đó không được ký kết trong bối
cảnh những cuộc tranh chấp giữa các cường quốc.
-Nếu một nước đã nhượng căn cứ quân sự cho một nước ngoài,
thì sự nhượng đó không được tiến hành trong bối cảnh các
cuộc tranh chấp giữa các cường quốc.
b.Cơ cấu:
Phong trào này không có trụ sở hay cơ chế thường trực.
Phong trào Không liên kết là một loại thể chế quốc tế đặc biệt,
là một hiện tượng mới trong luật pháp quốc tế. Nó không phải
đơn thuần là một Hội nghị hoặc Diễn đàn Liên chính phủ họp
định kỳ, mà cũng không phải là một tổ chức của các nước do

một điều ước quốc tế lập ra, có điều lệ rõ ràng và được thể chế
hoá chặt chẽ. Mức độ thể chế hoá của Phong trào tương đối
lỏng lẻo và thể hiện chủ yếu ở tập quán và lề lối hoạt động. .
Qua thực tiễn hoạt động, đã hình thành một hệ thống tổ
chức gồm 3 cấp: Hội nghị cấp cao các vị đứng đầu nhà nước
hoặc chính phủ các nước KLK, thông thường 3 năm họp một
lần. Nguyên thủ của nước đăng cai Hội nghị cấp cao trở thành
Chủ tịch đương nhiệm và là người phát ngôn của Phong
trào.Giữa hai kỳ Hội nghị cấp cao, có hội nghị toàn thể các Bộ
trưởng Ngoại giao.Cơ quan thường trực của Phong trào là Uỷ
ban phối hợp, thường xuyên hoạt động ở cấp đại sứ - đại diện
các nước Không Liên Kết bên cạnh Liên hợp quốc tại New
York. Uỷ ban phối hợp có thể họp cấp Bộ trưởng khi cần.
3.Cơ chế làm việc.
3.1 Các cuộc họp:
- Hội nghị cấp cao: Là cuộc họp giữa các nguyên thủ quốc
gia và những người đứng đầu chính phủ các nước thành viên
KLK. Hội nghị cấp cao được tổ chức 3 năm 1 lần và luân phiên
theo khu vực địa lý.
- Hội nghị Bộ trưởng: được tổ chức giữa các kỳ Hội nghị cấp
cao và cũng luân phiên theo khu vực địa lý.
- Cuộc họp cấp Bộ trưởng của Ủy ban Phối hợp: được tổ chức
vài tháng trước các Hội nghị cấp cao nhằm chuẩn bị và phối
hợp các quan điểm được thể hiện trong Hội nghị cấp cao sắp
tới.
- Cuộc họp cấp Bộ trưởng tại New York: được tổ chức cùng
đợt với các kỳ họp Đại Hội đồng Liên hợp quốc hàng năm.
- Các cuộc họp cấp Bộ trưởng khác về những lĩnh vực cụ thể
như hợp tác kinh tế và thông tin.
- Các cuộc cấp dưới Bộ trưởng của Ủy ban Phối hợp, các

Nhóm công tác, liên lạc và công tác đặc biệt, của Ủy ban Phối
hợp chung KLK – G77.
3.2 Chủ tịch Phong trào:
- Việc điều hành phong trào KLK không tuân theo cơ chế
thứ bậc, trái lại, theo cơ chế luân phiên và khuyến khích các
thành viên tham gia, nhằm đảm bảo tất cả các nước thành viên,
đều có được cơ hội tham gia tích cực vào nền chính trị quốc tế.
- Hội nghị cấp cao là một dịp để Phong trào KLK chính thức
chuyển giao vị trí Chủ tịch Phong trào cho nguyên thủ của
quốc gia đăng cai Hội nghị cấp cao đó, và nguyên thủ nước này
sẽ giữ vai trò đó tới tận kỳ Hội nghị cấp cao lần sau. Chủ tịch
Phong trào sẽ được trao một số trách nhiệm nhất định nhằm
thúc đẩy các nguyên tắc và hoạt động của Phong trào.
- Khi một nước đảm nhận vị trí Chủ tịch phong trào, nước đó
sẽ thiết lập hoặc trao nhiệm vụ cho một bộ phận cụ thể của Bộ
Ngoại giao nước mình giải quyết các vấn đề của phong trào
KLK. Tiếp đó, vì các nước KLK gặp gỡ nhau thường xuyên tại
Liên hợp quốc và thực hiện rất nhiều hoạt động của phong trào
ở đó, nên Đại sứ tại Liên hợp quốc của nước giữ chức chủ tịch
Phong trào đóng vai trò quan trọng như một “Bộ trưởng” của
phong trào KLK. Công việc của phong trào thường được đưa
vào trong hoạt động của Phái đoàn thường trực tại New York
của nước giữ chức Chủ tịch.
- Nhằm hỗ trợ chức năng của Chủ tịch Phong trào, một số cơ
chế được thành lập nhằm tăng cường phối hợp và điều hành
các Nhóm công tác, Nhóm liên lạc, các Ủy ban của KLK đã có.
Các cơ chế này cũng được tạo ra nhằm thúc đẩy quá trình đạt
được quan điểm và lợi ích chung để cho các nước KLK có thể
tạo ra một tiếng nói chung trong các cuộc đàm phán và diễn
đàn quốc tế.

3.3 Ủy ban Phối hợp
- Ủy ban Phối hợp (UBPH) được thành lập lần đầu tiên ở cấp
Bộ trưởng tại Hội nghị cấp cao ở Algeria năm 1973. UBPH có
trách nhiệm chuẩn bị cho các Hội nghị cấp cao và các Hội nghị
Bộ trưởng tiếp đó. UBPH là đầu mối chính trong điều hành các
hoạt động và phối hợp quan điểm giữa các thành viên Phong
trào, đặc biệt là tại diễn đàn Liên hợp quốc. UBPH thiết lập và
điều hòa hoạt động của các Nhóm Công tác, Nhóm công tác
đặc biệt, Nhóm Liên lạc và các Ủy ban của các nước thành
viên Phong trào KLK. Ủy ban Phối hợp thường xuyên họp ở
New York để phối hợp và thống nhất lập trường của các nước
KLK tại LHQ và trên các diễn đàn quốc tế khác.
- Dần dần hoạt động của Ủy ban Phối hợp còn được giao cho
các Đại sứ, đại diện của các nước tại LHQ. Khi mới thành lập,
thành viên của Ủy ban Phối hợp được giới hạn ở 25 nước,
nhưng đến nay, Ủy ban mở rộng cho tất cả các nước tham gia.
Nước đảm nhận vị trí Chủ tịch Phong trào KLK đồng thời giữ
chức Chủ tịch Ủy ban.
3.4 Các nhóm Công tác, Liên lạc, Công tác đặc biệt và Các
Ủy ban
Các nhóm công tác KLK hoạt động một cách không chính
thức và góp phần vào các công việc chuẩn bị và phối hợp của
Ủy ban Phối hợp. Các nhóm này hoạt động chủ yếu trong
khuôn khổ chương trình của các cơ quan Liên hợp quốc. Hội
nghị Cấp cao ở Algieria năm 1973 xác định công việc của các
nhóm này là “nhằm đạt được một lập trường chung và cố gắng
có được hành động chung hợp lý tại Đại Hội đồng Liên hợp
quốc”. Hiện nay các nhóm công tác hoạt động tích cực nhất là
các nhóm về các vấn đề giải trừ quân bị, gìn giữ hòa bình,
Palestine, nhân quyền và nhóm về cải tổ Hội đồng Bảo an.

3.5 Nhóm Các nước KLK là thành viên Hội đồng Bảo an
(Caucus)
- Có những thành viên của Phong trào KLK được bầu vào
Hội đồng Bảo an, và những nước này sẽ nhóm họp theo cơ chế
họp kín (Caucus). Các nước này có trách nhiệm bảo đảm các
quan điểm và quyết định của Phong trào KLK được thông qua
tại các Hội nghị cấp cao, Hội nghị Bộ trưởng hay của Ủy ban
Phối hợp, sẽ được thể hiện một cách đúng đắn tại Hội đồng
Bảo an mà không áp đặt lên chủ quyền của các nước này.
- Chủ tịch Ủy ban Phối hợp ở New York tham dự và phát biểu
trước Hội đồng Bảo an về những vấn đề có tầm quan trọng đặc
biệt đối với các thành viên của Phong trào. Để mở rộng quy mô
phối hợp, Chủ tịch Ủy ban Phối hợp có thể được nhóm Caucus
mời tham dự cuộc họp kín của nhóm này.
- Chủ tịch của Ủy ban Phối hợp KLK có thể tổ chức các cuộc
họp thường kỳ với từng nước trong nhóm Caucus nhằm có
được thông tin cơ bản về hoạt động của Hội đồng Bảo an và
ngược lại cung cấp cho nhóm Caucus quan điểm của Phong
trào. Cũng như vậy, nhóm Caucus thông tin cho Chủ tịch của
Ủy ban Phối hợp về những cuộc thảo luận sẽ diễn ra và các vấn
đề có tầm quan trọng đối với Phong trào. Nước điều phối viên
của nhóm Caucus cũng cần thông báo thường kỳ với các thành
viên của Phong trào về những thông tin trên thông qua Ủy ban
Phối hợp.
3.6 Ủy ban Phối hợp Chung KLK – G77
Ủy ban phối hợp chung KLK – G77 có trách nhiệm phối hợp
các hoạt động của các nước KLK và nhóm các nước đang phát
triển G77 để thúc đẩy quan điểm và lợi ích của các nước đang
phát triển nói chung trên các diễn đàn quốc tế.
3.7 Nhóm Troika

Nhóm Troika lần đầu tiên được đề ra tại Hội nghị Bộ trưởng
KLK tại New Delhi năm 1997. Nhóm này bao gồm 3 nước giữ
cương vị Chủ tịch Phong trào khóa trước, Chủ tịch hiện tại và
Chủ tịch khóa sắp tới.
4. Thủ tục làm việc:
Phong trào Không liên kết áp dụng các thủ tục hiện hành của
Liên hợp quốc. Tuy nhiên, có khác Liên hợp quốc về một điểm
cơ bản, đó là thông qua quyết định bằng "nhất trí" (consensus),
không phải bằng bỏ phiếu. "Consensus" có nghĩa là sự "nhất trí
áp đảo", chứ không phải là "nhất trí tuyệt đối", đi đôi với quyền
"bảo lưu" ý kiến của nước nào không tán thành "nhất trí", là sự
thể hiện tinh thần dân chủ và tính mềm dẻo trong quá trình
thông qua quyết định.
* Lần đầu tiên khái niệm consensus được thảo luận trực tiếp ở
Hội nghị Kabul (5/1973) của Uỷ ban trù bị cho HNCC lần thứ
4 (Alger 5-9/9/1973) với nhiều quan điểm khác nhau. Chủ tịch
Hội nghị đúc kết các ý kiến trong một tuyên bố giải thích khái
niệm consensus như sau và đã được Phong trào chấp nhận rộng
rãi:
* "Trong mươì hai năm qua kể từ Hội nghị lần thứ nhất của các
nước KLK, từ thực tiễn đã rút ra được ý kiến tổng hợp và làm
cân đối quan điểm của các nước về những vấn đề quan trọng,
và thông qua các quyết định bằng consensus - "nhất trí" . Từ
ngữ này có nét đặc thù phần nào khó định nghĩa, khó diễn đạt
bằng lời nói, nhưng tất cả chúng ta có bản năng để hiểu nó
nghĩa là gì. Nó đòi hỏi sự thông cảm và tôn trọng các quan
điểm khác nhau kể cả những quan điểm bất đồng, và hàm chứa
sự nhân nhượng lẫn nhau, tạo cơ sở cho một quá trình thích
nghi lẫn nhau giữa các nước thành viên theo tinh thần thực sự
không liên kết. Nói cách khác, consensus đơn giản có nghĩa là

sự hội tụ của các quan điểm ("convergence of views").
* Nguồn gốc của phương thức consensus xuất phát chủ yếu từ
tính đa dạng về thành viên của Phong trào KLK. Tính đa dạng
này đã được Hội nghị Kabul (5/1973) giải thích như sau:
"Phong trào KLK bao gồm nhiều nước thuộc các khu vực khác
nhau trên thế giới, với nhiều đặc thù về chủng tộc và văn hoá,
chế độ chính trị và kinh tế. Tuy nhiên, trong sự đa dạng đó của
các nước KLK, có sự thống nhất cơ bản về mục đích. Sự thống
nhất trong đa dạng là bản chất của sức mạnh và sức sống của
Phong trào". Từ đó về sau, từ ngữ "thống nhất trong đa dạng"
được thường xuyên nhắc đến như một châm ngôn của Phong
trào KLK. Trong quá trình thông qua các quyết định của Phong
trào, sự "thống nhất trong đa dạng" ở đây còn được hiểu là
consensus đi đôi với quyền được bảo lưu ý kiến.
* Việc bảo lưu: Mặc dù tại Kabul có sự giải thích như trên về
khái niệm consensus, nhưng việc áp dụng trong thực tế đối với
từng vấn đề cụ thể không phải là đơn giản mà còn tuỳ thuộc
vào so sánh lực lượng bên trong Hội nghị và xu thế chung lúc
đó. Khái niệm "bảo lưu", tức là cho phép những nước có ý kiến
khác với kết luận của chủ tịch cuộc họp có quyền bảo lưu quan