Nghệ thuật xây dựng nhân vật Acxinhia trong tiểu thuyết Sông đông êm đềm của Mikhain Sôlôkhốp

Website: Email : Tel (: 0918.775.368
Phần mở đầu
I. Lý do chọn đề tài:
Thế kỷ XX đã trôi qua, và những cuốn sách sẽ còn lại mãi. Tiểu thuyết
vĩ đại chất của thế kỷ chúng ta, thế kỷ đang dần khuất chính là tiểu thuyết
sông Đông êm đềm của nhà văn Nga vĩ đại Mikhain Sôlôkhôp.
Tổng thống Nga đơng nhiệm Vladimir Putin khẳng định sông Đông
êm đềm là "tơng lai, danh dự, lơng tâm của nớc Nga".
Từ khi thiên sử khi nhân dân mãnh liệt sông Đông êm đềm ra đời, trên
thế giới cha có tác phẩm nào có thể sánh đợc với nó cả về tầm cao vĩ đại lẫn
sức cuốn hút mạnh mẽ. Tác phẩm có một thế giới nhân vật cực kỳ phong phú,
đa dạng, đặc sắc. Mỗi nhân vật, kể cả những nhân vật chỉ thoáng hiện một
lần trên trang sách đều để lại dấu ấn của mình trên tấm vải dệt tài hoa của ng-
ời nghệ sĩ. Có thể nói, sông Đông êm đềm là tác phẩm không cùng về t tởng
cũng nh nghệ thuật xây dựng nhân vật.
Câu chuyện về mối tình đầy khát vọng tự nhiên, đầy bi kịch của
Grigôri Mêlêkhôp và Acxinhia Axtakhôp cùng những diễn biến tâm lý vô
cùng phức tạp, những phút giây cuồng dại, bồng bột với sự ràng buộc ngăn
cản, giằng xé của danh dự, nghĩa vụ tập tục... đợc trình bày trên tấm phông
đầy sự kiện chính trị của thời đại rung chuyển không chỉ nớc Nga mà cả thế
giới. Cho đến tận bây giờ ngời ta vẫn không sao hiểu hết đợc đầy đủ, tận
cùng tính cáh và bản năng sục sôi, số phận bi thảm cũng nh nội lực yêu đơng
rực cháy của hai nhân vật trung tâm này. Đó luôn luôn là những bí mật nghệ
thuật đầy sức cuốn hút khám phá.
Axinhia là một trong những hình tợng phụ nữ u tú nhất của văn học thế
giới, cùng với những Lênêlôp trang sử thi của Home, Dextêmona, Juliet của
Sêhpia; Tachiana của Puskin; Natasa, Annakarênina của L.Tônxtôi, Lâm Đại
Ngọc của Tào Tuyết Cần, Thuý Kiều của Nguyễn Du... đã để lại ấn tợng sâu
đậm trong lòng bao nhiêu thế hệ độc giả.
Một vẻ đẹp rực lửa, hết sức gợi cảm; một tâm hồn phong phú dồi dào
cảm xúc; một tính cách nổi loạn mạnh mẽ; một số phận đau đớn thảm th-

1
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
ơng... và nhất là một khả năng vô tận làm cháy rực lên ngọn lửa của tình yêu
và sự hy sinh. Tội lỗi và thánh thiện; trần trụi và lý tởng; sa ngã và thủy
chung; đáng trách và đáng thơng, tàn nhẫn và nhân hậu dịu dàng... hiện thân
của cái đẹp bị chà đạp.
Đó là gơng mặt kỳ lạ của Acxinhia, ngời phụ nữ nông dân vùng sông
Đông, ngời phụ nữ Nga truyền thống và mới mẻ mà ngòi bút hiện thực
nghiêm ngặt, tài hoa của nghệ sĩ trẻ Sôlôkhôp đã làm cho bất tử. Dù cho "gió
vẫn thổi, trời giông bão vẫn làm núi ầm ầm tiếng sấm và sông Đông in hình
bầu trời thu xanh, trong suốt vẫn thờ ơ trôi a biểu..." dù cho cuộc sống có
thay đổi thế nào đi nữa thì trong nó vẫn có một cái gì bền vững, vĩnh hằng,
"êm đềm" và dữ dội nh dòng sông Đông.
Đó là ý nghĩa và vẻ đẹp thẩm mỹ của hình tợng Acxinhia.
Đối với công chúng Việt Nam, Sôlôkhôp là ngời đến sớm. Xuất hiện từ
những năm 1930, đến 1954 hầu hết tác phẩm của ông đều đợc dịch ra tiếng
Việt, đến khoảng những năm 1980 đợc đa vào giảng dạy ở các bậc đại học và
trung học phổ thông. Điều đó chứng tỏ Sôlôkhôp và dặc biệt là sông Đông
êm đềm rất gần gũi với tâm hồn ngời Việt. Độc giả Việt Nam tìm thấy ở
Acxinhia vẻ đẹp của một Thuý Kiều "đã mang lấy một chữ tình..." hay một
chị Dậu mạnh mẽ, lực điền... Vì vậy tìm hiểu, khám phá giá trị nghệ thuật
của tác phẩm Sôlôkhốp là nhu cầu tự nhiên và luôn mang tính thời sự đối với
bạn độc, nhất là các bạn đọc "trẻ tuổi, trẻ lòng".
Chọn đề tài "Nghệ thuật xây dựng nhân vật Acxinhia trong tiểu
thuyết sông Đông êm đềm của Mikhain Sôlôkhốp " chúng tôi không có
tham vọng giải quyết thấu triệt mọi vấn đề liên quan đến Acxinhia mà chỉ
mong muốn đa ra một cách nhìn tơng đối hệ thống, toàn diện dới góc độ tiếp
cận thi pháp học để thởng thức một giá trị thẩm mỹ độc đáo trong thế giới
nghệ thuật giàu có của "nhà văn vĩ đại nhất thời đại chúng ta".
2

Website: Email : Tel (: 0918.775.368
II. Lịch sử vấn đề:
Acxinhia là một nhân vật lớn, có vai trò và sức hấp dẫn ngang với
Grigôri trong kết cấu tiểu thuyết và nghệ thuật xây dựng nhân vật của
Sôlôkhôp.
ở Liên Xô đã ra đời ngành Sôlôkhôp học chuyên nghiên cứu về nhà
văn và các trớc tác của ông. Những vấn đề gây nhièu tranh cãi trong giới
nghiên cứu bình (không chỉ ở Nga mà cả ở Phơng Tây) là vấn đề quyền tác
giả sông Đông êm đềm, nghệ thuật tiểu thuyết của Sôlôkhôp, về nhân vật
Grigôri Mêlêkhôp, nhân vật Acxinhia Axtakhôp...
Do hạn chế về trình độ ngoại ngữ chúng tôi chỉ tham khảo đợc một vài
tài liệu tiếng Nga cơ bản nhất, có liên quan trực tiếp đến đề tài. Đó là hai
cuốn sách giáo khoa lớp 11 cho học sinh phổ thông trung học ở Nga hiện
nay. Không hẹn mà nên cả hai cuốn sách đều giành một số lợng trang viết t-
ơng đơng về Sôlôkhôp và sông Đông êm ddềm. (cuốn "Văn học Nga thế kỷ
XX" tập II của NXBGD Matxcova 2001 từ trang 172 đến 199; cuốn của nhà
xuất bản Dpopha Matxcova 1999 từ trang 61 đến 87). ở hai cuốn giáo khoa
này, các nhà giáo dục Nga đều có những cách nhìn mới về Acxinhia.
Trang 193 đến 194 cuốn "Văn học Nga XX" của NXBGD viết riêng về
Acxinhia. Tác giả sách giáo khoa đặc biệt chú trọng đến vấn đề tính cách và
số phận của nữ nhân vật Sông Đông êm đềm và khẳng định: " Acxinhia là
nhân vật bi đát nhất của tiểu thuyết sau Grigôri Mêlêkhôp - một trong những
khám phá nghệ thuật cao nhất của Sôlôkhôp". Nàng là ngời đàn bà có sắc
biết yêu mãnh liệt tình yêu là thứ tình cảm đọc tôn trong lòng Acxinhia. Ngời
viết sách giáo khoa luôn đặt Acxinhia trong tơng quan so sánh với Natalia
nh một đối cực. Nếu nh ở Natalia tình cảm yêu đơng dẫu mạnh mẽ nhng vẫn
bị san sẻ cho tình mẫu tử, tình cảm gia đình; còn ở Acxinhia thì ".. chỉ có
một mình Grisca trên đời này thôi. Ngời đầu tiên và cũng là ngời cuối cùng"
(233/IV). Nếu nh Natalia "rực lên vẻ đẹp bên trong thuần khiết" thì sức hấp
dẫn ở Acxinhia là vẻ đẹp "tội lỗi, khiêu khích". Đặc biệt về tính bi đát của số

phận Acxinhia, tác giả đặt nữ nhân vật trong tơng quan với Grigôri. Đến phút
3
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
cuối cùng của cuộc đời trong lòng Acxinhia vẫn ấp ủ giấc mơ về hạnh phúc,
về một thiên đờng cùng Grigôri. Sau cùng tác giả nhấn mạnh, nhân vật
Acxinhia thể hiện tập trung tài nghệ, sự sáng tạo mới mẻ của Sôlôkhôp trong
nghệ thuật miêu tả tinh yêu của ngời phụ nữ lao động.
Cuốn giáo khoa xuất bản 1999 về cơ bản cũng chú trọng đến số phận
bi kịch của Acxinhia. Acxinhia là mặt cắt đối lập với Natalia và Ilinhitna nh-
ng thống nhất ở chỗ cả ba là bức chân dung hoàn chỉnh về "hình tợng dân tộc
của ngời phụ nữ Nga", Sôlôkhôp đánh giá cao Acxinhia ở tình cảm nhất quán
khát vọng tích cực vơn tới hạnh phúc và khẳng định tình yêu của ngàng
không phải là truỵ lạc. Tình yêu thiên nhiên, yêu trẻ thơ của Acxinhia đợc tác
giả em nh một biểu hiện sâu sắc của đạo đức, nhân phẩm. Cuốn sách giáo
khoa này còn cung cấp cho học sinh những thông tin rất mới về nguyên mẫu
hình tợng Acxinhia chính là bà mẹ của Sôlôkhôp. Nhiều chi tiết trong tiểu sử
của bà đợc nhà văn khai thác nh một chất liệu nghệ thuật để xây dựng cuộc đời
nữ nhân vật chính của Sông Đông êm đềm.
Nhìn chung hai cuốn sách giáo khoa trên đều đa ra những nhận định
chung, có tính chất khái quát về nhân vật và khẳng định sự bất tử của hình t-
ợng này.
ở nớc ta, Sông Đông êm đềm đợc giảng dạy ở cả bậc phổ thông và đại
học nh một tác phẩm kinh điển của văn học thế giới.
Trong cuốn "Lịch sử văn học Xô Viết" (Tập II) viết khoảng những
năm năm mơi, tác giả S.O. Mêlich Nubarôp đã giành nhiều trang cho nhân
vật Acxinhia của Sôlôkhôp. Ông cho rằng Sôlôkhôp là "nhà nghệ thuật nổi
tiếng có biệt tài trong việc tái hiện tính cách phụ nữ, đồng thời đa ra cách
nhìn khá toàn diện và nghiêm khắc về nhân vật Acxinhia. Một mặt ông
khẳng định vẻ đẹp khoẻ khoắn, tình yêu mạnh mẽ, số phận bi thảm của nàng
là một hình thức phân kháng quyết liệt chống lại những tập tụ dã man, cổ hủ

trong xã hội cô rắc gia trởng. Mặt khác Nubarôp cũng chỉ ra rằng Acxinhia
hoàn toàn không phải là "nhân vật lý tởng" "không có tội lỗi". Ngòi bút táo
bạo của Sôlôkhôp đã phơi bày cả những ''khuyết điểm của Acxinhia nh: đời
4
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
sống bản năng quá mạnh, tăm tối "mù tịt" về các vấn đề thời đại, xã hội...
Nubarôp cho rằng đó là sản phẩm của một chủ nghĩa hiện thực nghiêm ngặt
chứ hoàn toàn không phải sa đà tự nhiên chủ nghĩa.
Nubarôp cũng đề cập đến nghệ thuật tâm lý của Sôlôkhôp khi miêu tả
thế giới nhân vật nói chung và Acxinhia nói riêng. "Tài năng của Sôlôkhôp là
ở chỗ ông biết vạch ra mối liên hệ trực tiếp của những biến đổi trong tính
cách con ngời với những biến đổi trong bản thân cuộc sống. Biến đổi nhng
không phá vỡ tính toàn vẹn của tính cách". Acxinhia chính là kết tinh nghệ
thuật miêu tả tâm lý của Sôlôkhôp.
Cuốn "Những kiệt tác của nhân loại" của hai tác giả I.A.A BRAMOP
và V.N.Đêmin do nhà xuất bản thế giới ấn hành năm 2001 có năm trang về
Sông Đông êm đềm. Ngời viết đặc biệt chú ý đến nghệ thuật tâm lý của
Sôlôkhôp trong thể hiện nhân vật Grigôri và Acxinhia. Hai ông gọi Sông
Đông êm đềm là "tiểu thuyết tâm lý đạo đức" vĩ đại nhất thế kỷ XX.
Các nhà nghiên cứu Việt Nam viết về Sôlôkhôp và Sông Đông êm đềm
không thật nhiều. Đề cập đến Acxinhia đầu tiên là giáo s Hoàng Trinh và
Nguyễn Thuỵ ứng - ngời dịch Sông Đông êm đềm. Họ đều nhìn nhận
Acxinhia bằng cách tiếp cận xã hội học; quan niệm văn học nh một tấm gơng
để soi vào con ngời; chủ yếu nghiên cứu ở khía cạnh nghệ sĩ "viết cái gì" ở
góc độ tiếp cận đó, các nhà nghiên cứu đã cố gắng chỉ ra những phẩm chất
giai cấp, xã hội tích cực của Acxinhia. "Trong lịch sử văn học, cha từng thấy
một nhân vật phụ nữ nào trong tầng lớp lao động đợc thể hiện với những tình
cảm sâu sắc, phức tạp, mãnh liệt với vẻ đẹp tâm hồn nh Acxinhia" (Nguyễn
Thuỵ ứng - Lời giới thiệu Sông Đông êm đềm). "Nghệ thuật cao cờng" của
Sôlôkhôp đã tạo dựng đợc những hình tợng văn học chân thực, sinh động

"đầy những tình cảm lớn lao say đắm của con ngời" (Nguyễn Thuỵ ứng -
SĐD).
Cuối những năm tám mơi trở lại đây, một hình thức khám phá giá trị
thẩm mỹ trong tác phẩm văn chơng khoa học và hệ thống hơn đã nở hoa
mạnh mẽ ở nớc ta: đó là hình thức tiếp cận thi pháp học ; không chỉ xem xét
nhà văn "viết cái gì" mà cùng một lúc xem anh ta "viết cái gì" và "viết nh thế
5
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
nào". Giáo s Nguyễn Hải Hà và Huy Liên là những ngời đi tiên phong, đa thi
pháp học vào nghiên cứu thế giới nghệ thuật Sông Đông êm đềm và đã thu đ-
ợc những thành tựu đáng kể. Nhân vật Acxinhia đợc soi chiếu ở những góc
nhìn mới, những vẻ đẹp thẩm mỹ lấp lánh của nàng đợc khám phá, soi rọi.
Trong cuốn giáo trình "văn học Nga XX" (tập II) xuất bản 1988 giáo
s Nguyễn Hải Hà giành gần ba mơi trang cho Sôlôkhôp cùng những sáng tác
tiêu biểu nhất của nhà văn. ở góc độ thi pháp học, giáo s cho rằng nhân vật
của Sôlôkhôp sinh động và đợc soi sáng từ nhiều phía, đợc thể hiện bằng
nhiều biện pháp nh: miêu tả trực tiếp bằng lời lẽ, hành động, suy nghĩ; thể
hiện tâm trạng qua đối thoại, độc thoại nội tâm, ngôn ngữ bán trực tiếp,
phong cảnh thiên nhiên... nhà văn rất chú ý đến các tơng tác biện chứng giữa
tính cách và môi trờng, cá nhân và xã hội, con ngời và lịch sử... không trực
tiếp đề cập đến nhân vật Acxinhia nhng giáo s cũng đã nhắc đến nàng nh một
thành tố quan trọng thể hiện tính cách số phận nhân vật Grigôri. "Bi kịch cá
nhân đã làm sâu sắc thêm bi kịch xã hội của Grigôri... Chàng phải lấy ngời
đàn bà mà chàng không yêu và yêu ngời đàn bà mà chàng không lấy đợc".
Acxinhia và Natalia đều yêu Grigôri mãnh liệt - đều có số phận bi đát. Bằng
tinh yêu tuyệt vời của hai ngời phụ nữ này, Sôlôkhôp đã làm một cuộc đấu
tranh đến cùng để bảo vệ Grigôri và "muốn hay không thì Acxinhia, Natalia,
Ilinhitna đã góp phần làm suy sụp những nền móng của gia đình côrăc". Giáo
s cũng cho rằng những nét còn thô và nặng nề trong chân dung cũng nh tính
cách của Acxinhia là do ngòi bút hiện thực nghiêm ngặt của Sôlôkhôp có xu

hớng muốn gọi tên bản chất của sự vật, mô tả chân thực hiện thực, không tô
vẽ. Bởi lẽ đối với Sôlôkhôp cuộc sống con ngời không chỉ có những phong vị
dịu dàng mà còn có cả những phong vị đắng cay.
Gần đây trong cuốn "Lịch sử văn học Nga" xuất bản 1998, Huy Liên
đã khái quát "thi páp Sôlôkhôp..." và khẳng định Acxinhia là nhân vật thăng
hoa phong cách tâm lý của Sôlôkhôp. Tình yêu lãng mạn đầy bi kịch của
nàng chính là một hành động khiêu chiến quyết liệt đối với xã hội cô rắc bảo
thủ, lạc hậu. Từng diễn biến tâm lý trong tâm hồn Acxinhia khi mối tình
muộn màng và cuồng dại với Grigôri nảy nở đợc Sôlôkhôp nắm bắt tinh tế và
thể hiện tài hoa thông qua phong cảnh thiên nhiên, ngôn ngữ, đặc biệt là qua
6
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
"hành vi hớng nội" và những so sánh táo bạo, bất ngờ. Đời sống nội tâm của
Acxinhia đợc "hình tợng hoá" trở nên có da cơ thịt, có sinh khí, sống động và
phong phú vô cùng.
Có thể thấy giáo s Nguyễn Hải Hà và Huy Liên đều đã chỉ ra những
thủ pháp nghệ thuật cơ bản và đặc sắc của Sôlôkhôp trong nghệ thuật xây
dựng nhân vật và cách thể hiện tâm lý. Tuy nhiên do khuôn khổ của giáo
trình nên hai tác giả trên cha đi sâu vào phân tích cụ thể nhân vật Acxinhia
mà chỉ điểm qua về nhân vật để soi chiếu vào bi kịch đời t của Grigôri
Mêlêkhôp. Acxinhia vẫn còn là một lãnh địa văn học để ngỏ...
Sông Đông êm đềm nói chung và nhân vật Acxinhia nói riêng quả là
có sức hấp dẫn lớn lao đối với những ngời say mê văn học Nga. Nhiều sinh
viên đã tìm đến Sông Đông êm đềm nh một mảnh đất màu mỡ để làm luận
văn tốt nghiệp, luận án thạc sĩ... Dù viết về đề tài nào trong Sông Đông êm
đềm thì ngời viết cũng ít nhiều đề cập đến Acxinhia.
Đáng chú ý có Lê Tuấn Anh trong đề tài "Vai trò các đoạn tả thiên
nhiên trong việc thể hiện nội tâm nhân vật chính của tiểu thuyết Sông Đông
êm đềm". Luận văn tốt nghiệp sau đại học 1985 - có hẳn một chơng đề cập
đến Acxinhia "Bức tranh thiên nhiên với việc thể hiện đời sống nội tâm nhân

vật Acxinhia". Acxinhia có một tâm hồn "đa sầu, đa cảm, đa tình thậm chí
phong tình" đợc thể hiện độc đáo qua hình ảnh thiên nhiên là các loài hoa.
Năm 1992 đề tài tốt nghiệp của Lê Ngọc Quỳnh là "Nghệ thuật thể hiện chân
dung Acxinhia" ngời viết chủ yếu đi vào khảo sát các chi tiết, đờng nét tạo
nên chân dung ngoại hình của nhân vật. Song cả hai luận văn trên đây cũng
mới chỉ đề cập đến một vài khía cạnh của nhân vật chứ cha đa ra một cái nhìn
tổng quát, toàn diện về Acxinhia.
Chọn đề tài "Nghệ thuật xây dựng nhân vật Acxinhia trong tiểu thuyết
Sông Đông êm đềm của Mikhain Sôlôkhôp" đối với chúng tôi có nhiều thuận
lợi nhng cũng là một thử thách lớn. Con đờng của những ngời đi trớc là
những gợi ý cho chúng tôi tham khảo, đồng thời kích thích sự tìm tòi, khám
phá riêng nhằm hệ thống hoá, tiếp cận nhân vật toàn diện hơn.
7
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
Acxinhia là một hình tợng văn học phức tạp. Tính cách và số phận của
nàng cũng giống nh dòng Sông Đông chứa đầy bí mật với chiều sâu không
cùng luôn quyến rũ và làm say mê những ai muốn tìm hiểu, thởng thức.
III. Phạm vi và phơng pháp nghiên cứu.
1. Phạm vi:
Sông Đông êm đềm là một pho "Chiến tranh và hoà bình thứ hai" hết
sức đồ sộ gồm bốn tập với hai nhìn sáu trăm trang sách và hơn bảy trăm nhân
vật (theo thống kê trong cuốn "những kiệt tác của nhân loại"). Trong khuôn
khổ một luận văn tốt nghiệp chúng tôi không thể khảo sát tất cả các phơng
diện nghệ thuật của tác phẩm mà chỉ đi vào lĩnh vực nghệ thuật xây dựng
nhân vật. ở trong phạm vi nghiên cứu này chúng tôi cũng chỉ khảo sát ở một
nhân vật trung tâm là Acxinhia.
Trong "nghệ thuật xây dựng nhân vật Acxinhia" chúng tôi cũng chỉ đi
vào ba mảng chính: nghệ thuật miêu tả ngoại hình, nghệ thuật thể hiện nội
tâm và vị trí, vai trò của hình tợng Acxinhia trong thế giới nhân vật Sông
Đông êm đềm.

ở cách miêu tả ngoại hình nhân vật, chúng tôi quan tâm đến nghệ
thuật khắc hoạ chân dung trên nền phong cảnh thiên nhiên, trong lao động
tạo nên sự sống động cho nhân vật. Đồng thời khai thác những thành công
đặc biệt của tác giả trong cách thể hiện ngoại hình nhân vật qua nhiều lăng
kính và chân dung tâm lý.
Phần cách thức thể hiện nội tâm nhân vật, chúng tôi lu ý đến nghệ
thuật miêu tả tâm lý qua hành vi hớng nội, ngôn ngữ (nhất là ngôn ngữ đối
thoại và lời văn *** trực tiếp) và phong cảnh thiên nhiên.
Trong chơng mối quan hệ của hình tợng Acxinhia trong thế giới nhân
vật, chúng tôi chủ yếu đặt nhân vật tơng quan, so sánh những nhân vật có liên
quan trực tiếp tới cuộc đời và tính cách của nữ nhân vật chính có tính chất t-
ơng đồng hoặc tơng phản làm nổi bật phần ánh sáng và bóng tối trong "con
ngời bên trong..." của Acxinhia. Còn hệ thống nhân vật lịch sử chúng tôi
không đề cập đến.
8
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
Acxinhia là một nhân vật vừa mang tính điển hình vừa có một số phận
cá nhân cực kỳ phong phú, phức tạp, gần nh vô tận vơn ra ngoài khuôn khổ
các trang sách. Vì thế chỉ xét riêng nghệ thuật xây dựng nữ nhân vật
Acxinhia chúng tôi cũng không thể nói lời cuối cùng về nàng cũng nh về cái
tài và cái tâm của nghệ sĩ Sôlôkhôp.
2. Phơng pháp nghiên cứu:
Chúng tôi chủ yếu tiếp cận tác phẩm bằng thi pháp học, xem tác phẩm
nh một sinh thể, thống nhất, toàn vẹn và nhân vật là một phơng diện trong thế
giới nghệ thuật của tác phẩm.
Chính vì vậy cần tìm hiểu nhân vật trong mối quan hệ hữu cơ với toàn
bộ tác phẩm từ kết cấu, hệ thống nhân vật, những đặc sắc nghệ thuật... Các
yếu tố đó luôn soi chiếu, bổ sung cho nhau...
Luận văn sử dụng các phơng pháp chủ yếu là thống kê sơ bộ, so sánh
liên hệ, phân tích, tổng hợp, khái quát...

IV. Cấu trúc luận văn.
Luận văn của chúng tôi gồm....... trang. Ngoài phần mở đầu ( trang);
phần kết luận ( trang); th mục tham khảo ( trang); phần nội dung
( trang) đợc triển khai trên ba chơng:
Chơng I: Nghệ thuật miêu tả ngoại hình nhân vật ( trang)
Chơng II: Nghệ thuật thể hiện nội tâm nhân vật ( trang)
Chơng III: Hình tợng Acxinhia trong thế giới nhân vật Sông Đông êm
đềm ( trang).
9
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
Ch ơng I
Nghệ thuật miêu tả ngoại hình nhân vật
- Mặn khen nét bút càng nhìn càng tơi-
Từ khi những tác phẩm đầu tiên ra mắt bạn đọc, nhà văn Xô Viết lão
thành A.Xêrafimôvits đã sớm nhận ra tài năng của M.Sôlôkhôp trong việc tạo
ra khuôn mặt độc đáo cho từng nhân vật từ ngoại hình đến cách buồn vui.
Sôlôkhôp rất biết cách làm nổi bật con ngời.
Acxinhia là nhân vật thể hiện tập trung nhất tài miêu tả ngoại hình
nhân vật nữ của Sôlôkhôp. Nhà văn không đóng khung nhân vật của mình mà
vẽ nó trên nền bao la của thiên nhiên Nga hùng vĩ. Sôlôkhôp cũng không tạo
ra những nhân vật cứng đỏ, nằm bẹp trên trang giấy mà miêu tả họ trong
trạng thái hoạt động, đi lại, nói cời, luôn luôn biến đổi theo thời gian và tâm
trạng... mà chúng tôi tạm gọi là "ngoại hình động".
Acxinhia đợc nhìn qua nhiều lăng kính khác nhau: qua sự miêu tả
khách quan của tác giả; qua con mắt say đắm của ngời tình, qua cái nhìn bên
trong của chính nhân vật.
Trong Sông Đông êm đềm, Acxinhia là một gơng mặt ấn tợng.
I. Sức sống mãnh liệt của ngời phụ nữ lao động trên nền
khung cảnh thiên nhiên.
Vùng đất Sông Đông dữ dằn và thơ mộng đã sản sinh ra nhà nghệ

thuật có tâm hồn rộng mở. Sôlôkhôp quan niệm con ngời phải luôn gắn bó
giao hoà với tự nhiên. Con ngời đẹp ở trong lao động. Đắm mình trong thiên
nhiên con ngời sẽ nhận ra gơng mặt của chính mình.
Acxinhia trớc hết là một phụ nữ nông dân. Một phụ nữ lao động rất
đẹp và biết yêu của vùng Sông Đông êm đềm. Trên nền khung cảnh thiên
nhiên tơi đẹp và trong những công việc quen thuộc hàng ngày Acxinhia thể
hiẹn một sức sống trào sôi, khoẻ khoắn, tự nhiên, hấp dẫn. Những giọt mồ
hôi lấp lánh lẫn cái mùi "ngầy ngậy" của nó là những nét đặc sắc tô điểm cho
bức chân dung Acxinhia thêm phần chân xác, gần với cuộc sống.
10
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
Sông Đông và đồng cỏ là hai không gian quen thuộc gắn bó với đời
sống thờng nhật của ngời cô răc yêu lao động, yêu thiên nhiên. Sôlôkhôp đã
để cho nhân vật Acxinhia bộc lộ sức sống tràn trề trong chính cuộc đời thực
của mình.
1. Hình ảnh Acxinhia trên bến Sông Đông.
Bức chân dung đầu tiên của Natalia đợc Sôlôkhôp khắc hoạ trong
khung cảnh gia đình; còn Acxinhia là trên bến Sông Đông. Đó là bến sông
cuộc dời của Acxinhia, là nơi in đậm dấu ấn cuộc tình kỳ lạ của nàng, cũng
là khung nền để tôn vinh vẻ đẹp của ngời phụ nữ khác thờng ấy.
Sức sống hừng hực của Acxinhia đợc thể hiện sống động trong hai
công việc khá nặng nhọc là gánh nớc và đánh cá.
Khi Acxinhia gánh nớc ở bến sông, Sôlôkhôp đã đặc tả nàng bởi
những đờng nét khoẻ mạnh, rắn rỏi của một phụ nữ quen lao động, rất thạo
việc. "Acxinhia đặt bàn tay rám nắng xuân lên đòn gánh" (511/III); "Gió thổi
phần phật cái váy, nghịch những món tóc xoăn trên cái gáy rám nắng... cái áo
hồng ôm lẳn cái lng ngay ngắn và cặp vai chắc nịch... lằn rõ đờng sống lng d-
ới làn áo" (38/I). Cái áo Acxinhia mặc có thể nhìn rõ "hai đám nâu nâu chỗ
nách áo bạc màu vì mồ hôi" (38/I); còn khi đi đánh cá "Acxinhia mặc chiếc
áo rách màu xanh da trời" (45/I). Nàng làm việc thành thạo và trong từng cử

động đều đợm một vẻ duyên dáng riêng: "Acxinhia đứng trên ván cầu cúi
xuống múc rất khéo một thùng nớc... nhẹ nhàng nhún nhảy đi lên dốc" (38/I).
Ngắm nhìn Acxinhia trong khung cảnh ấy thật khác xa với "bộ mặt
yêu kiều, cặp mắt xám long lanh... cùng một lúc vừa tìm kiếm vừa ban phát
hạnh phúc" của Anna Kaxenince đợc vẽ trong những phòng khách thợng lu
hay trong những chuyến du lịch; khác xa với vẻ yếu liễu đào tơ "vẻ th nhàn
hoa rọi mặt hồ, dáng đi đứng liễu nghiêng trớc gió" của cô tiểu th lá ngọc
cành vàng Lâm Đại Ngọc lúc âu sầu trong quán Tiêu Tơng hay khi th nhân
làm thơ, thởng nguyệt.
Acxinhia mang vẻ đẹp điển hình của ngời phụ nữ lao động trong khu
cảnh lao động. Thậm chí Sôlôkhôp không bỏ qua cả những nét thô khi mô tả
11
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
ngoại hình nữ nhân vật. Tuy nhiên, điểm chung lớn nhất ở những ngời phụ nữ
rất khác nhau ở dáng vẻ bề ngoài ấy là một sức hấp dẫn, một sự quyến rũ
mãnh liệt. Họ là hiện thân của cái Đẹp.
2. Hình ảnh Acxinhia trên cánh đồng:
Trên mảnh "đất đen" màu mỡ của phù sa Sông Đông, Sôlôkhôp đã thể
hiện sức sống mãnh liệt, nghị lực tuyệt vời của một Acxinhia - ngời tình và
Acxinhia - ngời mẹ.
Trong lần đi cắt cỏ trên cánh đồng ven sông sau ngày lễ lá là khi tâm
hồn Acxinhia đang bị xáo trộn bởi những tình cảm mới mẻ, lạ lùng đối với
Grigôri. Có cái gì đó rất truyền thống nhng cũng rất khác thờng trong trang
phục của Acxinhia..."Acxinhia ngồi phía sau với chiếc khăn vật đầu che
nắng... quần áo chải chuốt .." đeo "chiếc tạp dề trắng có cạp viền" (72/I) và
"nhìn Grigôri bằng cặp mắt vừa lãnh đạm, vừa nghiêm khắc" (72/I). Lao
động đã làm Acxinhia đẹp hơn trong mắt Grigôri "cả buổi Grigôri đa mắt tìm
nàng... " (74/I). Trên đồng cỏ, lần đầu tiên Acxinhia đến với Grigôri với tất
cả những khát khao cháy bỏng, với ngọn lửa yêu đơng rừng rực.
Sức mạnh phi thờng của Acxinhia còn đợc Sôlôkhôp thể hiện qua cảnh

Acxinhia sinh con trên chiếc xe ngựa phi nh bay từ đồng cỏ về thôn. Dờng
nh toàn bộ sức lựuc của ngời phụ nữ khoẻ khoắn ấy đã đợc trút sang cho đứa
trẻ sơ sinh. Ngòi bút hiện thực nghiêm ngặt của Sôlôkhôp miêu tả tỉ mỉ và
sống động những đau đớn điên cuồng của Acxinhia cũng nh sức lực dồi dào
của ngời đàn bà đã quen với những công việc nặng nhọc. Trên ba trang sách
(327 đến 330/I) Sôlôkhôp đã viết đợc những điều mà M.Gorki triển khai
trong một truyện ngắn ("Một con ngời ra đời"), khác chăng là Gorki thì chú ý
nhiều hơn đến đứa trẻ còn Sôlôkhôp lại nghiêng về hình ảnh ngời mẹ.
Thể chất khoẻ mạnh sẽ nuôi dỡng cho một tâm hồn sôi nổi mãnh liệt ở
Acxinhia.
II. Vẻ đẹp rực lửa, giết ngời trong mối tình say đắm.
Acxinhia trong lao động, Acxinhia trong tình yêu hoàn toàn không
tách biệt. Chúng tôi chỉ phân chia có tính chất tơng đối để khảo sát.
12
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
Má hồng không chỉ ở ngời thiếu nữ mà cả trong mắt của kẻ ngắm
nhìn. Acxinhia cuốn hút Grigôri bởi những nét hấp dẫn ma quái của hình thể;
bởi gió nội hơng đồng của thảo nguyên - của mảnh đất mà Grigôri yêu đến
nhức nhối - đã quyện thấm vào nhan sắc của nàng tạo nên một mãnh lực đặc
biệt. Grigôri nhìn thấy tâm hồn nồng cháy và thân thuộc của ngời mình yêu
sự đắm say cuồng dại khi ở gần và trên về với nàng nh bến bờ bình yên vĩnh
cửu khi xa cách, khi bão tố của cuộc đời đang thổi qua trên đầu chàng.
Sôlôkhôp miêu tả Acxinhia đẹp hơn bao giờ hết trong tình yêu lớn với
Grigôri.
1. Trong con mắt của kẻ si tình..
... Acxinhia là hiện thân của sắc đẹp tội lỗi, khiêu khích đầy nhục thể
mà lại nồng nàn thuần hoà nh hoa cỏ của thảo nguyên.
a. Vẻ đẹp tội lỗi, khiêu khích ma quái, đầy nhục thể...
Trong mắt Anđrây, Natasa là những gì trong trẻo, tự nhiên, tơi mát
"không Peterbua một chút nào". Vẻ hồn nhiên, đáng yêu; sự nồng nhiệt trẻ

thơ của nàng đã phục sinh "cho tâm hồn mỏi mệt, tàn úa của Anđrây". "Tất
cả niềm vui cuộc đời đã mở rộng trớc mắt, chàng và ngời đàn ông đã trải
nhiều khổ đau, tuyệt vọng ấy lại "ôm ấp những mộng tởng thi vị về tình yêu
và hạnh phúc với nàng" (285/II-). L.Tônxtôi đã viết về tình yêu một cách "cổ
điển nh vậy trong "chiến tranh và hoà bình".
"Bằng những lời mới..." Sôlôkhôp đã thể hiện tuyệt vời mối tình
đầy khát vọng tự nhiên của những con ngời Cô rắc vùng Sông Đông
nồng nhiệt.
Nếu Natasa điển hình cho vẻ đẹp trẻ thơ thì Acxinhia lại trát lên cái
mặn mà của một ngời đàn bà từng trải. Grigôri say đắm nàng trớc hết là vì bị
"khiêu thích" bởi vẻ đẹp "tội lỗi" luôn bừng cháy trong đôi mắt đen huyền và
trên đôi môi mọng thắm, đa tình. Lần đầu tiên Grigôri bị khiêu khích là khi
chàng sang đánh thức anh hàng xóm Xêhêpan dậy để chuẩn bị đi trại cùng
13
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
Pêtơrô và vô tình chứng kiến cái cảnh "Xêhêpan ngủ trên một tấm thảm trải
trong bếp, đầu ngời vợ rúc vào nách anh ta ... Grigôri nhìn thấy cái váy của
Acxinhia tốc lên quá đầu gối cặp chân trắng muốt nh gỗ bạch dơng dạng ra
một cách hớ hênh" (35/I). Và cũng chính Grigôri là ngời đầu tiên nhận ra
"Acxinhia có một cặp môi mọng mọng dâm đến là trắng trợn" (39/I).
Sức quyến rũ ma quái của Acxinhia đợc Sôlôkhôp đặc tả qua hai chi
tiết ngoại hình giàu sức gợi cảm nhất là môi và mắt. Trong toàn bộ tác phẩm
có đến hơn mời lần Sôlôkhôp tả cặp môi Acxinhia. "Cặp môi sng mọng, thèm
khát, hơi hơn hớt, luôn có nụ cời lo lắng và khiêu khích" (86/I). Những tính
ngữ thờng xuyên gắn với cặp môi của Acxinhia là "sng mọng, thèm khát"
hoặc hay gắn với nụ cời của nàng "nụ cời ỡm ờ..." (200/I) rất gợi tình luôn
làm Grigôri bối rối. Đôi mắt Acxinhia cũng đợc miêu tả rất nhiều lần. Đó là
đôi mắt đa tình với "màu đen huyền biêng biếc... long lanh" (88/I) lúc nào
nhìn Grigôri cũng "bừng bừng một ánh nũng nịu liều lĩnh" (240/I). Khi diễn
tả đôi mắt của Acxinhia, Sôlôkhôp thờng dùng những tính ngữ có sắc thái

biểu cảm ở mức cực độ nh: "cháy rực", "bừng bừng", "rực lên..." và trong đôi
mắt ấy luôn chứa chất một ngon lửa những ánh mắt là những ánh lửa... "trong
hai con mắt hung dữ mở trừng trừng cháy lên ngọn lửa tình cuồng dại"
(636/III) đến nỗi mỗi lần Grigôri nhìn vào đôi mắt ngời yêu "trái tim chàng
run lên sung sớng" (636/III). Và cũng chính Grigôri đã nhận xét về sắc đẹp
của Acxinhia ... "cái sắc đẹp chết ngời, cái sắc đẹp nẩy lửa" (596/I)... đã lôi
cuốn Grigôri ngay từ phút đầu.
Cái vẻ gợi cảm, gợi hình của Acxinhia là biểu hiện của một sắc đẹp
nổi loạn, "cuồng dại" rất hoà hợp với những nét "man rợ" "hơi hoang dã" của
nòi nhà Mêlêkhôp. Sắc thái "tội lỗi" gắn với đôi mắt, cặp môi Acxinhia tạm
thời mất đi khi nàng làm mẹ "hai con mắt đẹp ra với một ánh nhìn ấm áp
khác trớc làm khuôn mặt rõ ràng càng thêm a nhìn" (324/I). Càng về cuối khi
tình yêu của Grigôri và Acxinhia chuyển vào chiều sâu, trở nên đằm lắng,
gần nh tình cảm mẫu tử thì tĩnh ngữ "tội lỗi" không tồn tại nữa, thay vào đó
Grigôri nhìn thấy ở Acxinhia vẻ "đáng thơng", sự gắn bó của tâm hồn.
14
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
b... Và hơng đồng gió nội:
Nếu nh vẻ đẹp gợi tình của Acxinhia tạo nên sức quyến rũ mãnh liệt
đối với Grigôri thì cái còn lại trong tâm hồn chàng mãi mãi lại chính là vẻ
thanh tân, thuần hậu, nồng nàn của nàng. ở Acxinhia còn toả ra vẻ đẹp ngát
hơng, mát mẻ của nắng gió, cỏ hoa thảo nguyên Sông Đông. Grigôri không
chỉ thấy ở Acxinhia một bản năng yêu đơng dữ dội mà dờng nh ở nàng còn
kết tinh những tinh hoa của cảnh sắc thiên nhiên, linh hồn của đất, của nớc...
làm nê vẻ thuần khiết tự bên trong. Sôlôkhôp để cho Grigôri cảm nhận đợc
một cách sâu sắc, cảm động những mùi hơng ấm áp, thân thuộc của quê hơng
qua Acxinhia. Trong tình yêu với Acxinhia còn ẩn chứa cả tình yêu với mảnh
"đất đen" màu mỡ, với thiên nhiên... hơng đồng gió nội đã "thanh lọc" tình
yêu của họ...
Grigôri cảm nhận thấy rõ rệt từ mái tóc dày của ngời yêu "một mùi h-

ơng dìu dịu nhng ngây ngất... dễ say nh rợu... cứ nh thứ hoa nho nhỏ, trăng
trắng" (51/I); từ đôi môi đa tình "một mùi hơng thanh thanh không biết là hơi
gió hay hơng cỏ xa xôi trên đồng cỏ" (259/I) "trên môi Grigôri còn lu mùi h-
ơng không biết là của gió đông hay mùi hơng xa xôi khó tả của cỏ khô trên
đồng sau trận ma xuân" (261/I). Cuộc sống lao động hàng ngày với bao vất
vả cũng để lại trên ngời Acxinhia "mùi mồ hôi hăng hắc ngầy ngậy nh hốt bố
cha lên men" (87/I), hay "mùi sữa tơi" còn nồng trên những ngón tay chai sần
của nàng mà Grigôri đã cảm nhận một cách tinh thế, thấm thía.
Và "cái mùi hơng xa xôi", "ngây ngất".... ấy trở thành nỗi ám ảnh,
thành những ấn tợng sâu đậm trong lòng Grigôri. Nó cứ thờng xuyên trở đi
trở lại trong nỗi nhớ da diết khắc khoải về Acxinhia, về quê hơng yêu dấu...
trong những giờ phút khắc nghiệt nhất của đời chàng. Sau bao nhiêu năm lăn
lộn ngoài chiến trờng, bao nhiêu lãng quên xa cách, lúc gặp lại Acxinhia bớc
vào căn phòng thân thuộc của nàng, điều đầu tiên mà Grigôri cảm thấy là
những mùi hơng nồng ấm.. "vẫn nồng nặc cái mùi ngây ngất của men rợu
mới, mùi bách lý hơng héo thoang thoảng... tựa hồ thời gian trôi qua nhng
quên ngó vào căn phòng này... Tất cả vẫn còn cha lâu lắm" (589/IV).
Những mùi hơng nh đẩy lùi thời gian, xoá nhoà khoảng cách của lòng
ngời, níu giữ kỷ niệm, làm sống dậy tình yêu xa trong tâm hồn cả hai ngời.
15
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
Có thể nói, trong mắt Grigôri, Acxinhia là sự kết hợp tuyệt vời của tội
lỗi và thanh cao; vừa gợi cảm đã tình vừa lắng sâu thuần khiết. Tất cả tạo nên
sức hút kỳ lạ làm Grigôri trong suốt cuộc đời không sao cỡng nổi, không sao
quên nổi. Acxinhia trở thành niềm an ủi, nỗi nhớ mong, sự day dứt... trong
trái tim chàng. Acxinhia luôn sống động trong những giấc mơ của Grigôri.
2. ... Và trong những giấc mơ.
Grigôri trải qua một cuộc đời vô cùng sóng gió, có những lúc tởng
chừng nh tắc lối thoát. Trong tâm khảm của chàng ngọn lửa của tình yêu
không bao giờ vơi cạn với Acxinhia đã giúp chàng có thêm sức mạnh để vợt

qua những khúc ngoặt dữ dội trên đờng đời. Sôlôkhôp đã khắc hoạ hình ảnh
Acxinhia trong những giấc mơ của Grigôri rực rỡ nhất, toàn vẹn nhất.
Trong Sông Đông êm đềm, Acxinhia xa lạ hoàn toàn với chiến tranh.
Những rung chuyển long trồi lở đất của thời đại dờng nh không tác động mảy
may đến tâm t của nàng. Nhng Sôlôkhôp lại để cho chính ngời phụ nữ ấy xoa
dịu đi những khốc liệt của chiến tranh. Nàng là một thế giới của hoà bình và
yên ấm. Của đời thờng của tình yêu và khát vọng.
Cuộc thế chiến một đã cuốn Grigôri đi trong cái guồng quay dữ dội
của nó. Nhng trong phút im lặng ngắn ngủi giữa hai trận đánh ý nghĩ đầu tiên
của Grigôri là về Acxinhia. Chiến trờng bên bờ sông Stôkhôt một đêm băng
giá... bóng đèn dày đặc khu rừng bị đạn pháo làm gãy làm gãy nát nham nhở.
Grigôri nheo mắt nhìn sao Bắc Đẩu... ánh sáng giá băng của ngôi sao làm rỉ
ra dới hàng mi của chàng vài giọt nớc mắt cũng lạnh buốt nh thế... Hình ảnh
Acxinhia hiện ra lung linh trong giọt nớc mắt đàn ông lạnh buốt của chàng,
ngọt ngào nh một nỗi đau thơng...
"Kìa nàng đã quay đầu lại, nghịch ngợm âu yếm, hai con mắt đen láy
bừng bừng nh hai hòn than... cặp môi mỏ đọng, đa tình và thèm khát đang thì
thầm một lời gì sôi nổi, vô cùng trìu mến... hai món tóc xoăn rất dày trên
chiếc gáy rám nắng... hai món tóc đúng nh ngày xa Grigôri rất thích hơn...".
"Grigôri rùng mình. Chàng có cảm tởng nh thoáng ngửi thấy trong
giấy phút mùi hơng hết sức kín đáo nhng ngây ngất của làn tóc" (65/II).
16
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
Grigôri lại ngớc lên bầu trời, nhìn rất lâu ngôi sao Bắc Đẩu "lấp lánh
nh con bớm xanh rất đẹp vỗ cánh đứng yên một chỗ sa cây thông gãy ở đờng
chân trời" (65/II).
Grigôri yêu thích những vì sao và yêu mến quê hơng. Acxinhia phải
chăng là hình ảnh của một ngôi sao Bắc Đẩu trong tâm hồn Grigôri dẫn đờng
và cứu rỗi chàng. "Những đờng nét vô vàn thân thơng" trên gơng mặt, dánh
hình và mùi thơm trong làn tóc ngời yêu dấu không bao giờ thôi khiến

Grigôri nhức nhối.
Chiến tranh đã tàn phá thể xác và linh hồn Grigôri, khiến chàng
"không bao giờ còn cất tiếng cời nh xa đợc nữa" (72/II). Có lẽ một trong
những điều thiêng liêng giữ cho nhân tính của Grigôri không bị huỷ diệt hoàn
toàn là tình yêu, là những giấc mơ, những hình ảnh về Acxinhia mà chàng
gọi là "sợi chỉ rất mảnh màu xanh da trời..." mà con mắt bên trong của chàng
âu yếm và man mác buồn thỉnh thoảng lại soi vào đó, tìm một phút bình
yên...
Trong Sông Đông êm đềm Sôlôkhôp ba lần để cho Grigôri mơ về
Acxinhia. Những giấc mơ rực rỡ ấy lại thờng đến trong Grigôri vào những
giờ khắc quan trọng, có tính chất bớc ngoặt của số phận Grigôri. Lần thứ hai
hình ảnh Acxinhia đợc khắc họa trong cõi vô thức của chàng là lần chàng đi
vận tải (ngay sau đó chàng chính thức trở thành phần tử nguy hiểm nhất cần
phải tiêu diệt của đối với phu cộng sản, Grigôri bỏ theo quân phiến loạn).
Trên con đờng vô tận, nặng nề, chàng đã nằm "rúc mặt vào đống rơm thơm
phức mùi cỏ Sông Đông ngủ thiếp đi...". Chàng lại mơ về Acxinhia, sống lại
mối tình mãnh liệt xa kia của mình. "Grigôri nhìn thấy những món tóc xoăn
mịn màng trên gáy nàng khx đập dới làn gió nghịch ngợm... chàng nhìn thấy
hết sức rõ ràng, ngay trong thực tế cũng cha bao giờ nhìn rõ đến thế"
(260/III). Nếu nh ở thời điểm ban đầu chàng say mê Acxinhia phần nhiều là
do sắc đẹp mê hồn của nàng chứ tình cảm cha lấy gì làm sâu sắc. Dần dần
qua thời gian và khoảng cách tình yêu ấy ngày một lớn lao, mãnh liệt. Chiến
tranh và những đau khổ trên đờng đời đã khiến Grigôri hiểu hơn tình cảm của
trái tim mình dành cho Acxinhia tha thiết, khắc sâu đến nhờng nào. Trong
giấc mơ nà những chi tiết, đờng nét của nàng không đợc khắc hoạ nhiều (chỉ
17
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
có làn tóc xoăn đầy ám ảnh) nh lần đầu - phần vì thời gian đã phủ bụi mờ lên
trí nhớ, nhng những điều mà tiềm thức, mà cõi lòng thẳm sâu của chàng lu
giữ về Acxinhia lại còn thật và sống động hơn cả khi chàng nhìn nàng ở

ngoài. Nếu ở lần thứ nhất nỗi đau của Grigôri khi nghĩ về Acxinhia là do
chàng cha quên đợc lỗi lầm của nàng, thì ở đây tình cảm trong lòng Grigôri
thật là phức tạp với vô vàn cung bậc, sắc thái khác nhau... "Trái trơn chàng
chạm phải mũi dùi nhọn hoắt của những tình cảm xa... lòng đau đớn day dứt
nhng đồng thời tràn trề hạnh phúc" (260/III). Tâm hồn Grigôri bị những hồi
ức về Acxinhia dày vò đến "ứa máu". Và cho đến những ngày sống sa đoạ
trong hoan lạc, "tuý ngoạ sa trờng" những phút "giật mình mình lại..."
Grigôri đã bới tung trong mở kí ức hỗn độn của mình để tìm hình bóng của
ngời xa. Cả trái tim và tâm hồn Grigôri nghẹn ngào: "Em yêu dấu ! Acxinhia
mà anh không bao giờ quên đợc" (343/III). Khoảng cách của ký ức và thời
gian đã gọi dũa những nét thô nhóm trong chân dung của Acxinhia.
Trên khung nền của thiên nhiên và tình yêu, ngoại hình của nhân vật
Acxinhia đã đợc khắc hoạ một cách ấn tợng. Sức sống mãnh liệt, tự nhiên, vẻ
đẹp nồng nàn và cực kỳ quyến rũ của Acxinhia ẩn chứa một tâm hồn cuồng
nhiệt, một tính cách mạnh mẽ... Acxinhia là ngời phụ nữ của lao động và của
tình yêu.
Acxinhia còn là một ngời phụ nữ tự biết mình đẹp. Điều đó đợc thể
hiện qua chân dung tâm lý.
III. Chân dung tâm lý.
Acxinhia là nữ nhân vật chính của bản anh hùng ca - bi kịch. Vẻ đẹp
vừa quê mùa vừa lộng lẫy, bốc lửa của Acxinhia phần nào biểu hiện một con
ngời bên trong cực kỳ phức tạp với những mâu thuẫn nội tâm giằng xé, tâm
hồn khoẻ khoắn, trẻ trung đầy khổ ải.
Điểm sáng tạo độc đáo trong nghệ thuật khắc hoạ chân dung tâm lý
nhân vật của Sôlôkhôp là nhà văn để cho nhân vật tự soi ngắm mình nhìn
nhận, đánh giá, xúc cảm trớc gơng mặt của mình hoặc là nhân vật khi trong
tâm t mang nặng nỗi niềm thì tìm đến gơng soi nh một hình thức giải toả.
18
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
Sôlôkhôp đã để cho Acxinhia tự vẽ chân dung của mình trong gơng và

bên các loài hoa - để cho nàng đợc nhìn thấu chính bản thân mình, nhìn vào
tận cõi lòng riêng t sâu thẳm.
1. Soi mình trong hoa:
Sôlôkhôp đã lắng nghe từng rung động, từng nhịp đập trái tim của ngời
đàn bà nhiều đau khổ, nhiều khao khát khi miêu tả chân dung Acxinhia bên
cá loài hoa.
Trong "Hồng Lâu Mộng" có một bức tranh rất đẹp và rất buồn vẽ cảnh
một mỹ nhân âu sầu chôn cất những cánh hoa tàn mà than thở cho số phận,
lại có một bức tranh rất tơi sáng, tự nhiên vẽ cảnh một thiếu nữ trẻ trung xinh
đẹp ngủ quên dới những bông thợc dợc rực rỡ.
Sôlôkhôp trong Sông Đông êm đềm cũng có một bức tranh liên hoàn
gồm bốn cảnh. Acxinhia cuồng dại và đau đớn trong tuổi trẻ khi tình yêu với
Grigôri chớm nở và bị dày xéo (bên hoa dại và hoa hớng dơng); Acxinhia đẹp
u buồn, háo hức, mệt mỏi, đằm lắng (bên hoa linh đan và hoa tầm xuân). Hoa
là tấm gơng thiên nhiên đặc biệt phản chiếu gơng mặt và tâm t Acxinhia.
* Hoa dại - một tình yêu kỳ lạ:
"Khi tình yêu đến muộn màng với ngời đàn bà thì nó không nở thành
một đoá hoa ** kim hơng ngoài đồng nội mà thành một thứ hoa dại mọc ở lề
đờng có mùi hơng ngây ngất ma quái" (78/I).
Cho đến khi yêu Grigôri, Acxinhia đã là ngời đàn bà phải nếm trải
nhiều cay đắng của số phận. Bóng ma trong bi kịch thời thiếu nữ đã đẩy nàng
đến với cuộc hôn nhân vội vàng, không tình yêu bên ngời chồng vũ phu, tàn
bạo, gia trởng. Cũng nh trăm ngàn phụ nữ Cô zắc thời bấy giờ, Acxinhia chịu
đựng âm thầm và giữ tình cảm với chồng nh thói quen, của một con chó đối
với chủ. Sự theo đuổi táo bạo của chàng trai liều lĩnh, đáng yêu nòi nhà
Mêlêkhôp đã làm thức dậy khát vọng yêu đơng lâu nay thiếp ngủ trong
Acxinhia. Cặp mắt đen "ve vuốt thô lỗ và điên cuồng..." của Grigôri đã sởi
ấm tâm hồn giá lạnh và đốt cháy lên ngọn lửa tình muộn màng, kỳ lạ trong
Acxinhia.
19

Website: Email : Tel (: 0918.775.368
Gơng mặt Acxinhia rạng ngời hạnh phúc và sự thách thức. Acxinhia
mang theo vào mối tình với Grigôri cả nỗi đau, cả khát vọng đợc giải thoát và
sẵn sàng tranh đấu. Nàng muốn dứt đứt mọi xiềng xích trói buộc, đạp đổ bức
tờng đen ngòm của d luận. Sôlôkhôp đã vẽ Acxinhia bên một thứ hoa dại ở lề
đờng, toả ra mùi hơng ma quái. Soi mình vào loại hoa ấy, gơng mặt Acxinhia
mang một vẻ đẹp nổi loạn: "... cứ nh có ai đánh dấu lên mặt nàng in lên đó
con dấu sắt nung... Acxinhia kiêu hãnh ngẩng cao đầu vẻ mặt tràn trề hạnh
phúc không chút hổ thẹn" (78/I).
Acxinhia lao mình nh điên dại vào mối tình muộn màng và cay đắng
của nàng. "Hai vệt sâu hoắm dới con mắt nàng thâm lại nh màu trong" (86/I).
Trong cả Acxinhia và Grigôri đều "cháy bừng bừng ngọn lửa tình điên rồ,
trâng tráo" (86/I). Mối quan hệ cuồng loạn và công khai của họ nh một cái tát
vào d luận, một sự thách thức. Cái hơng thơm ma quái của một tình yêu dữ
dội, ngông cuồng vừa bản năng, vừa chân thành làm cả Grigôri và Acxinhia
ngây ngất. Giữa họ "có một mối liên hệ quan trọng, chẳng có vẻ gì một sự
tằng tựu phất phơ" (87/I). Acxinhia yêu vì cha bao giờ đợc yêu, vì cha bao
giờ yêu và sẽ không bao giờ yêu ai nh vậy nữa.
Qua gơng mặt rạng ngời xao xuyến, kiêu hãnh của Acxinhia, Sôlôkhôp
đã diễn tả tuyệt vời tình yêu kỳ lạ trong tâm hồn nàng. Cho đến những trang
cuối cùng của cuộc đời, Acxinhia lại tết vòng hoa dại đặt lên đầu ngời nàng
yêu tha thiết. Hoa dại tợng trng cho mối tình nồng say và bi kịch ngay từ phút
đầu của nữ nhân vật chính. Acxinhia với mối tình nở hoa muộn màng ngỗ ng-
ợc của nàng mãi mãi cuốn hút Grigôri.
* Hoa hớng dơng - nỗi đau rực rỡ:
Nghệ sĩ Sôlôkhôp để cho Acxinhia soi mình trong hoa hớng dơng loài
hoa "luôn nhìn thẳng vào mặt trời" nh một sự khẳng định: tình yêu của nàng
không phải là truỵ lạc. Gắn với hình ảnh Acxinhia là những bông hoa rực rỡ,
chói chang, tơi rói nh tính cách của nàng nh tính chất tình yêu của nàng. ở
một đoạn khác Sôlôkhôp cũn miêu tả hình ảnh hoa hớng dơng, nhng là những

20
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
bông hoa "chín rũ, bị chim sẻ mổ nham nhở, nặng nề trĩu đầu xuống đất để
rơi những hạt long ra" (201/I) gắn liền với Lida - ngời đàn bà phóng đăng.
Acxinhia có tâm hồn mãnh liệt, nỗi đau của nàng cũng khác thờng.
Loài hoa rực rỡ ấy còn là tiếng lòng đau đớn của một mối tình bị chà đạp
"Đôi ủng da của chính Grigôri đã dẫm nát cái tình cảm vừa nở rộ thành
những bông hoa vàng óng" (147/I) trong tim Acxinhia. Grigôri đã không thể
vợt qua những rào cản của trách nhiệm, tập tục trong xã hội Cô zắc, không v-
ợt qua thói gia trởng của ông Panchêlây mà rũ bỏ tình yêu, gây nên vết thơng
nhói đau trong Acxinhia "Một dé nắng lấm tấm bụi chiếc chếch trong đám h-
ớng dơng um tùm, xuyên qua giọt nớc mắt trong vắt..." (119/I); giọt nớc mắt
tuyệt vọng cho nỗi đau rực rỡ ấy không rơi xuống đất mà tự nó vút lên tận
trời xanh. Những bông hoa hớng dơng tơi rói đã chứng kiến tất cả. Cho dù bị
vò xé, nhng tình yêu khi đã nở thành những bông hoa vàng óng trong tâm
hồn Acxinhia thì mãi mãi rực lửa, ngời sáng. Hình ảnh Acxinhia phấn hoa
lem luốc cả mặt, hình ảnh nắng xuyên qua giọt nớc mắt trong vắt của nàng,
hình ảnh nàng vùng chạy ngực đập vào những bông hớng dơng vàng hoe... là
những nét vẽ rất ấn tợng của Sôlôkhôp khi diễn tả chân dung tâm lý của một
ngời đàn bà đau khổ mãnh liệt và càng đau khổ lại càng đẹp lộng lẫy.
* Hoa linh đan - tâm hồn phong phú.
.."Nàng cúi cái lng ong đã bắt đầu đẫy ra để ngửi hoa... bỗng nhiên
nàng cảm thấy thoang thoảng mùi hơng ngọt lịm và lả lớt của hoa linh
đan ..." (20/IV). Và cái hơng thơm man mác u sầu của những bông linh đan
tàn héo đã gọi dậy trong lòng Acxinhia những hồi ức, những kỷ niệm, những
vui sớng và đau khổ thực sự của thời son trẻ đã qua từ lâu. Hình ảnh những
bông hoa mục nát, rỉ vàng, đã sống gần hết cuộc đời của nó khiến Acxinhia
nghĩ đến cuộc đời dài ngọt bùi thì ít mà cay đắng thì nhiều của mình, nghĩ
đến tuổi già phía trớc đang đến rất gần mà hạnh phúc thì vẫn cứ xa xôi ở mãi
đờng chân trời. Trong một khoảnh khắc ngắn ngủi soi mình trong hoa linh

đan mà Acxinhia đã sống, đã cảm những nỗi niềm dài rộng của cả một đời
21
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
ngời: nỗi buồn vì tuổi thanh xuân của ngời đàn bà không còn nữa, xót xa cho
thân phận, ngậm ngùi cho hạnh phúc, hoảng sợ trớc tuổi già, rối bời vì những
hồi ức ngẫu nhiên ập đến trong lòng; sự tích tụ và vỡ đà của những giọt nớc
mắt trong veo... Acxinhia úp mặt vào lòng bàn tay, khuôn mặt đẫm lệ của
nàng phản chiếu trong hoa linh đan là khuôn mặt đẫm lệ của nàng phản
chiếu trong hoa linh đan là khuôn mặt bên trong rất nhạy cảm, đa cảm, đa
sầu, đa đoan... Acxinhia bắt đầu già rồi, đã thấy trớc mắt đoạn đờng xa ngái,
thăm thẳm của cô đơn, sự tàn phai của nhan sắc... Acxinhia không chỉ là ngời
phụ nữ có sắc đẹp rực lửa mà còn có một tâm hồn phong phú, cực kỳ tinh tế
và sâu sắc.
Lâm Đại Ngọc trong Hồng Lâu Mộng thơng hoa, chôn hoa xót xa cho
những kiếp hoa tàn và gửi theo những nỗi niềm khắc khoải "ngẫm khi xuân
muộn hoa tàn..." của đời mình. Phải chăng đó là nỗi lòng của con ngời muôn
thuở.
Với hoa linh đan Acxinhia đã sống với con ngời bên trong và những
tình cảm sâu lắng nhất, thầm kín nhất, u buồn nhất.
* Hoa tầm xuân - dự cảm về cực lạc:
Số phận Acxinhia, cõi lòng sóng gió, thấp thỏm lo sợ của nàng, từ đầu
đến cuối cuộc tình với Grigôri, luôn ôm ấp giấc mộng hạnh phúc ở một vùng
đất hứa xa xôi, luôn mơ hồ linh cảm về một miền cực lạc... khiến tâm tình
này quằn quại, hoang mang... cảnh Acxinhia úp mặt vào hai bàn tay ngả
thiếp đi dới gốc tầm xuân, những cánh hoa hồng rụng lả tả lên ngời nàng là
một bức tranh tuyệt đẹp về sự giao hoà đặc biệt giữa con ngời và tự nhiên
phảng phất chất thần thoại: những lá tầm xuân bay thốc lên trong gió với
những tiếng rì rào đầy lo lắng; những con chim xanh hoảng sợ bay lên trong
khi Acxinhia vẫn ngủ vùi. Dờng nh có một sự xao động nào đó đang mơ hồ
đánh động vô thức của ngời đàn bà kỳ lạ này.

22
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
Những bông tầm xuân xinh đẹp, bạc mệnh còn xuất hiện cùng hình
ảnh Acxinhia lân cuối cùng trớc khi nàng lìa đời: Lần ra đi sau cuối với
Grigôri - nhiều lần Sôlôkhôp đã để cho Acxinhia thoáng thấy ảo ảnh của
hạnh phúc. Nàng khóc cay đắng cho thân phận ngời đàn bà trong bài dân ca
về con ngỗng xám bơi đi mất hút.
"Em sẽ theo anh đến tất cả mọi nơi, dù là đi đến cái chết !". Câu nói
chan chứa tinh yêu và đầy linh cảm ấy, cùng với những bông tầm xuân định
mệnh Acxinhia đã kết thúc cuộc đời hạnh phúc thì ít mà cay đắng thì nhiều
của mình. Nhng dù ngọt ngào hay cay đắng thì cũng đều hết sức mãnh liệt,
nồng cháy. Hình ảnh hoa tầm xuân đã lu giữ gơng mặt Acxinhia - gơng mặt
của ngời đàn bà sống và chết vì yêu ấy. Một viên đạn lạc đã đem Acxinhia về
thế giới bên kia, về miền cực lạc nh linh cảm trớc đó rất lâu trong nàng.
Thế giới tâm hồn bên trong vô cúng bí ẩn của Acxinhia đã đợc nghệ sĩ
Sôlôkhôp khắc hoạ tài tình qua những nét vẽ Acxinhia bên các loài hoa. Mỗi
loài hoa nh soi tỏ một góc tâm t của nàng làm nổi bật một nét đẹp độc đáo
của gơng mặt bên trong mà Acxinhia đã tự bộc lộ một cách kín đáo.
2. Soi mình trong gơng.
Nếu nh Natasa của L.Tônxtôi soi mình trong gơng, tự phân thân, hồn
nhiên tự khen mình "xinh, rất xinh", cời khanh khách rồi nằm xuống "ngủ
ngay lập tức". Điều đó thể hiện một tâm hồn trong trẻo, trẻ thơ ròn tan nh
nắng sớm. Acxinhia của Sôlôkhôp soi gơng là để "nhổ đi những sợi tóc bạc",
rồi nằm úp mặt trên nắp rơng khóc suốt buổi chiều đến sng cả mắt. Đó là sự
soi chiếu vào tận đáy tâm t của một ngời đàn bà từng trải, chợt nhận ra dấu ấn
thời gian, sự phôi pha.
Nữ nhân vật chính Sông Đông êm đềm soi gơng là để dấu đi những hồi
hộp, khao khát đang tràn ngập trong lòng. Nàng soi gơng để nhìn lại gơng
mặt mà nhan sắc đã bắt đầu phai tàn, cố vớt tìm chút bóng hình của hạnh
phúc muộn màng và cay đắng cứ chập chờn vẫy gọi. Acxinhia trong gơng

vẫn "đẹp lẳng lơ mê hồn" (514/III) nhng đằng sau vẻ dẹp giết ngời ấy đã có
cả một vực thẳm thời gian và biến đổi. Có sai lầm nặng nề, có chờ đợi mòn
mỏi, có khát vọng sục sôi... Acxinhia nh đằm lắng xuống. Con ngời cuồng
23
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
dại đã lui bớc cho ngời đàn bà đa sầu hiện ra. Nhng có một điều không bao
giờ thay đổi trong Acxinhia đó là sự tranh đấu dữ dội vơn tới hạnh phúc, tình
yêu với Grigôri. Nàng soi ngắm mình trong gơng, hồi hộp, xót xa, than
khóc... tất cả là vì tình yêu với Grisca lại trỗi dậy mạnh mẽ nhức nhối hơn
bao giờ hết trong lòng.
Acxinhia trong gơng là chân dung tâm lý đặc sắc, chứa đầy những
biến động trong tâm hồn Acxinhia.
Lần đầu tiên Sôlôkhôp miêu tả Acxinhia soi gơng là khi nàng gặp lại
Grigôri sau bao nhiêu năm xa cách. Lời chào âu yếm "chào Acxinhia,
Acxinhia yêu quý" của Grigôri đã làm thức dậy trong nàng những tình cảm
yêu đơng say đắm ngày xa. Acxinhia vô cùng xúc động "vừa về đến nhà...
nàng đã bớc tới mảnh gơng nhỏ treo trên bếp lò, bồi hồi nhìn đi nhìn lại mãi
gơng mặt đã già nhng còn rất đẹp của mình" (513/IV). Cùng một lúc, trong
gơng Acxinhia thấy mình vẫn còn nhan sắc nhng tuổi trẻ thì đã qua rồi và
thấy mình vẫn còn rất yêu Grigôri. Bao nhiêu năm tháng trôi qua "Sông Đông
đã chảy bao nhiêu nớc" rồi mùa thu cuộc đời cũng đã để lại trên khuôn mặt
Acxinhia những màu tàn úa. Chỉ có cái cây tình yêu trong trái tim là vẫn
xanh tơi và nở hoa.
Một ngời phụ nữ cứng cỏi, mạnh mẽ, gan góc nh Acxinhia mà trong
cái khoảnh khắc đối diện với gơng mặt của mình, với chính cõi lòng mênh
mang của mình ấy đã phải "khóc nức nở, những giọt nớc mắt tràn trề". Lâu
lắm rồi, nàng không đợc khóc một lần nào nh thế. Những giọt nớc mắt đàn
bà, những giọt nớc mắt tình yêu tích tụ bao ngày tháng đã rửa sạch tâm hồn
nàng, làm nàng "nhẹ lòng nhẹ dạ" (514/III). Dù cho thời gian đã phủ lên má
nàng những màu héo hắt, làm mí mắt nàng úa vàng, dệt thêm vài sợi bạc nh

tơ nhện lẫn trong làn tóc mun, làm mờ đi cái ánh long lanh trong con mắt
ngày nay đã thoáng một vẻ mệt mỏi bi thảm... nhng dờng nh những điều đó
chỉ càng làm cho Acxinhia đẹp và gần gũi hơn trong mắt Grigôri. Giờ đây
ngoài vẻ "lẳng lơ mê ngời, Acxinhia còn có vẻ quyến rũ âu sầu, vẻ đẹp toả ra
từ tâm hồn nàng" - "Ngày xuân càng gió càng ma càng nồng". Acxinhia lại
24
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
tự tin, ngọn lửa tình lại rực cháy, thiêu đốt nàng. Nàng rửa mặt, chải đầu, mặc
chiếc sơ mi sạch và "nhìn lại mình loáng một cái trong gơng" (515/III) để tìm
cách gặp Grigôri. "Vì hoa nên phải đánh đờng tìm hoa".
Nếu nh ở tập một, Sôlôkhôp chủ yếu miêu tả sự cuồng nhiệt, những
khao khát yêu đơng đầy bản năng, đầy mãnh liệt của Acxinhia thì ở tập bốn
nhà văn lại diễn tả nhiều lần nỗi lòng khắc khoải mong chờ, lo lắng triền
miên của nàng cho tính mạng của ngời yêu, sự mệt mỏi u buồn của bản thân
nàng vì bao lần ớc mơ hi vọng nhng đều không thành sự thật. Khi những nỗi
niềm ấy chất chứa trong lòng Acxinhia, Sôlôkhôp lại để nhân vật soi mình
trong gơng nh một thói quen tâm lý.
Sau lần ra đi thứ ba không thành vì Acxinhia ốm một trận thập tử nhất
sinh, nàng phải quay về Tatacxki một mình. Từ đó bặt tin Grigôri. Acxinhia
đã sống những ngày chờ đợi và lo âu dằng dặc, căng thẳng. Khi Grigôri trở
về sau cuộc nội chiến đẫm máu hi vọng hạnh phúc lại cháy lên trong lòng
Acxinhia. Hy vọng nhng nàng hoàn toàn không tin vào điều đó. Từ nhà
Mêlêkhôp về Acxinhia "theo thói quen khom lng soi gơng" (556/IV). Trời tối
nên nàng không thấy bóng mình trong đó, nhng nàng vẫn sửa lại tóc, vuốt lại
váy áo rồi đi đến cửa sổ và "ngồi phịch xuống chiếc ghế dài một cách mệt
mỏi". Lần này Sôlôkhôp không trực tiép miêu tả gơng mặt với những đờng
nét cụ thể của Acxinhia trong gơng mà chỉ miêu tả tâm trạng của nàng qua
hành động tâm lý là soi gơng. Cảm xúc của nàng thật phức tạp: vừa mệt mỏi,
trống rỗng; vừa bối rối xúc động; vừa hy vọng lại vừa thất vọng "cặp mắt
bình thản và có phần âu sầu nhìn đăm đăm vào bóng tối" (556/IV) của nàng

đã nói lên thật đầy đủ những giằng xé trong tâm t.
Đằm lắng hơn nhng sôi trào, mãnh liệt vẫn là bản chất của Acxinhia
mà mọi ba động của cuộc đời không thể làm thay đổi, phai lạt. Khi đợc ở gần
bên Grigôri, Acxinhia lại thấy mình trẻ lại, vẫn đẹp nh bảy tám năm về trớc.
"Một nụ cời có phần hơi ngạc nhiên thoáng hiện trên môi nàng: hai con mắt
rất trẻ, bừng bừng nh hai hòn than của một ngời nào đó, đang tò mò và vui vẻ
nhìn nàng" (586/IV). Ngời đàn bà vui vẻ và rất trẻ trong gơng đang nhìn
25